Яки Хикмђт­нећ дљнь­я­да бетђ­се юк 34 страница

— Ул сез­гә үзе әйт­мә­гәч, ни­чек ин­де шу­шы сүз­ләр­не ми­ңа сөй­ли­сез?— ди­де рән­җе­тел­гән кыз, яшь ара­лаш йө­зен та­гын да юга­ры кү­тә­реп.— Ул бит мә­хәб­бәт ши­гырь­лә­рен ха­ты­ны­на атап, аны са­гы­ну­дан яза! Алар­да ми­нем ни кат­на­шым бар?

Кә­ри­мә­нең ки­ре­ле­ге әдип­нең акыл шө­реп­лә­рен бу­шан­ды­рып ал­ды­мы, әл­лә әйт­кән сүз­лә­рен­дә хак­лык бар­лы­гы да си­зел­де­ме — ара­да тын­лык ур­наш­ты. Әм­ма ул адәм ки­тәр­гә, га­фу үте­нер­гә уй­ла­ма­ды да. Шу­лай да уй­га би­ре­леп алуы ях­шы­га сы­ман то­ел­ды. Кыз­ның хак­лы бу­луы аның акыл күз­лә­рен ачар­га ти­еш иде.

Бе­раз­дан зи­һе­нен җы­еп өл­ге­реп, әдип кат­гый тон­да бо­лай ди­де:

— Бе­рен­че­дән, Фәх­ри Хи­са­ми­лар­га ба­ру­ың­ны бө­тен­ләй тук­та­та­сың! Әйе... Икен­че­дән...

— Ми­нем ин­де күп­тән алар­га бар­га­ным юк!— ди­де шун­да Кә­ри­мә, йө­рә­ге­нә бар­лык ба­тыр­лы­гы җы­ел­га­нын то­еп. Әм­ма сүз­лә­ре әдип­нең ка­бат ачу­ын гы­на ки­тер­де­ләр. Ул та­гын да ка­ра­лып-бүр­те­неп чык­ты һәм:

— Ниш­ләп ул си­не эз­ләп уни­вер­си­тет­ка ки­лә? Ау­ди­то­ри­я­ләр­гә ке­рә? Ка­фед­ра укы­ту­чы­ла­рын­нан си­не со­рый?— дип, әр­сез­лек бе­лән со­рау­лар ыр­гы­ту­га күч­те.

Кыз ба­ла ба­ры тик:

— Бел­мим! Күр­гә­нем юк!— ди­яр­гә ге­нә өл­гер­де.

Әдип шун­да ук, аның сүз­лә­рен эләк­те­реп алып:

— Бе­лә­без, без ба­ры­сын да бе­лә­без! Аң­лап, кү­реп то­ра­быз! Без­гә ба­ры­сы да ачык!— дип, өс­тәп-өс­тәп та­гын да ка­ты­рак итеп авыр сүз­ләр әйт­те.— Аны юри үр­тәп, аңар­дан ка­чып йө­ри­сез! Мо­ны­сы да җи­на­ять, мо­ны­сы да — икен­че­дән!.. Ка­ра әле аны, нәр­сә­ләр әй­тә!

Бу ике шарт­ның кай­сы­сын Кә­ри­мә үтәр­гә ти­еш иде икән — аң­ла­шыл­ма­ды. Әдип үзе дә бу­та­лу­ын си­зен­де, уй­ла­рын кү­ңе­лен­дә яңар­тып өл­гер­де. Кат­гый итеп әй­тер­гә ашык­ты:

— Юк! Оч­раш­мый­сыз, бет­те-кит­те!— ди­де.— Кү­зе­нә кү­рен­ми­сез! Әгәр дә бу хак­та, кү­реш­кә­не­гез, сөй­ләш­кә­не­гез бе­лен­сә — ба­шы­гыз­ны кай­да че­ре­тер­гә бе­лер­без!

Һәм ул аш­кы­нып ки­теп бар­ды. Кә­ри­мә, уч­ла­ры­на кап­ла­нып, үк­сеп-үк­сеп ела­ды. Шу­лай күп­ме утыр­ган­дыр, бе­лә ал­ма­ды. Ин­де лек­ци­я­лә­ре баш­ла­нып кит­кән, ә ул уни­вер­си­тет­ка ба­рып ке­рер­гә ба­тыр­чы­лык ит­мә­де. Зи­һе­нен-йө­рә­ген бас­кан шом ко­лак­ла­ры­на диң­гез ша­вы бу­лып кү­тә­рел­де, күз ал­ла­ры ка­раң­гы­ла­нып, ко­яш та то­тыл­ган­дай бу­лып ал­ды. Аның ба­шы­на гү­я­ки ут­та кып-кы­зыл итеп кыз­ды­рыл­ган кор­шау ки­дерт­те­ләр һәм кыз, аң­сыз ка­лып, яны бе­лән эс­кә­ми­я­гә сең­де.

Аны бу ха­лә­тен­дә һич­кем күр­мә­де, әл­лә кү­реп тә бор­чыр­га те­лә­мә­де? Ул шу­шы­лай яр­ты сә­гать­ләп һуш­сыз ят­ты, ан­на­ры гы­на кем­нең­дер сыз­гы­ру ава­зын­нан уя­нып кит­те, күз­лә­рен ач­ты. Сыз­гы­ру ава­зы ка­бат­лан­ган ке­бек то­ел­ды. Ул шул та­выш кил­гән як­ка ка­ра­ды.

Уни­вер­си­тет ише­гал­дын­да­гы тә­бә­нәк йорт­лар­ның тү­бә­сен­дә өч ма­лай кү­гәр­чен­нәр очы­рып уты­ра иде­ләр. Алар та­гын да сыз­гы­ры­нып ал­ды­лар. Кә­ри­мә дә зәң­гәр күк­кә тө­бәл­де. Ан­да ак кү­гәр­чен­нәр төр­ке­ме шау­лап оча иде­ләр. Ара­ла­рын­нан бер­се чит­кә ка­е­ры­лып, нәкъ кыз утыр­ган бак­ча ур­та­сын­да­гы мәй­дан­чык­ка төш­те, гү-гү ки­леп йө­ре­нә баш­ла­ды.

Ме­нә алар­ның күз­лә­ре оч­раш­ты­лар. Аңа кү­гәр­чен ба­шын ия-ия сә­лам бир­де, та­гын да гү-гү ки­леп, гү­я­ки ты­ныч­ла­ну­ын үтен­де.

Ма­лай­лар та­гын сыз­гыр­ды­лар. Алар­ның те­ләк­лә­ре­нә буй­сы­нып, кү­гәр­чен, ак ка­нат­ла­рын җил­пеп, күк­кә кү­тә­рел­де, очып кил­гән төр­кем аны, үз ко­ча­гы­на алып, юга­ры­га та­ба аш­ты­рып ме­неп кит­те. Алар ера­гай­ды­лар, нок­та­лар­га, пы­я­ла өс­те­нә си­бел­гән дө­ге яр­ма­ла­ры­на ох­шап кал­ды­лар. Шун­да бе­рәү:

— Кә­ри­мә! Ниш­ләп мон­да уты­ра­сың? Лек­ци­я­не хә­зер кем­нән кү­че­рәм ин­де?— дип, ачу­лы һәм ка­нә­гать­сез та­выш бе­лән эн­дәш­те. Кыз аңа та­ба бо­ры­лыр­га мәҗ­бүр бул­ды. Ки­тап­ха­нә­дән уку би­на­сы­на та­ба йө­гер­гә­нен­дә бу­лыр, Са­би­ра­ның, тук­тап, әр­сез күз­лә­ре бе­лән ка­рап то­ру­ын күр­де. Үзе­нә дә ашы­гыр­га ки­рәк икән­ле­ген аң­ла­ды. Алар­ның уку уры­ны “Хим­кор­пус” дип атал­ган, уни­вер­си­тет­ның әле яңа тө­зел­гән­гә са­нал­ган ко­лон­на­лы би­на­ла­ры­ның бер­се иде. Ло­ба­чевс­кий бак­ча­сы­на кар­шы як­та гы­на ур­наш­кан.

Кә­ри­мә дә Са­би­ра ар­тын­нан шун­да та­ба йө­гер­де. Әм­ма тук­та­лып ка­лыр­га мәҗ­бүр иде. Ишек­тән Фәх­ри Хи­са­ми­ның фа­куль­тет де­ка­ны бе­лән сөй­лә­шеп чы­гып кил­гә­нен шәй­ләп өл­гер­де, ка­лын ко­лон­на­лар­ның бе­рәр­се ар­ты­на тиз­рәк ка­чар­га ит­те. Ча­бып-йө­ге­реп ки­леп, йөз­гә-йөз де­кан абый­сы бе­лән бә­ре­ле­шә язып кал­ган Са­би­ра­дан Фәх­ри абый­сы ни­дер со­ра­ды. Кыз, ар­ты­на бо­ры­лып, әле яңа мон­да иде ди­гән­дәй, эз­лә­гән ке­ше­сен та­ба ал­мый­ча, бак­ча ягы­на та­ба күр­сә­теп, нәр­сә­ләр­дер аң­ла­тып ал­ды да ишек­кә ке­реп чум­ды. Де­кан бе­лән хуш­ла­шып, Фәх­ри Хи­са­ми Ло­ба­чевс­кий бак­ча­сы­на та­ба ат­ла­ды. Кә­ри­мә аның кем­не эз­лә­вен шун­да ук аң­лап өл­гер­де. Де­кан­ның үз юлы бе­лән ки­теп ба­руы да аңа ку­лай бул­ды. Хә­зер Кә­ри­мә, Са­би­ра ар­тын­нан аш­кы­нып, ку­ып то­тар­га те­ләп, ишек­кә та­ба ашык­ты. Әм­ма ан­нан сту­дент­лар төр­ке­ме чы­га баш­лап, аны га­җиз­лек­тә кал­ды­рып, ке­рер­гә мөм­кин­лек бир­ми­чә ап­ты­рат­ты­лар. Кә­ри­мә­нең яр­ты кү­зе Фәх­ри абый­сы Хи­са­ми­ның ар­ка­сын­да, яр­ты­сы — ашык­мый­ча чы­га бар­ган сту­дент­лар­да иде. Ахыр­да түз­мә­де, кы­сы­ла-төр­те­лә эч­кә та­ба таш­лан­ды.

Плащ итә­ген кем­дер тарт­ты­мы, күк­рәк ту­рын­да­гы төй­мә­се өзе­леп төш­те. Әм­ма аны эз­ләп то­рыр­га ва­кы­ты юк иде. Бар­ча бә­ла­ләр­дән ба­ры тик ке­ше кү­зен­нән ка­чып ки­теп ке­нә ко­ты­лып бу­ла дип уй­лау­чы ба­ла сы­ман ул үз ип­тәш­лә­ре яны­на, лек­ция ау­ди­то­ри­я­се­нә та­ба йө­ге­рә бир­де.

IV

Мос­та­фа мө­гал­лим ка­ра бәр­хет тү­бә­тә­ен урам­нар­да да ки­еп йө­ри, ау­ди­то­ри­я­ләр­дә дә сал­мый һәм мо­ны шу­лай ки­рәк дип бе­лә тор­ган шә­хес иде. Кә­ри­мә­ләр­гә ул бе­рен­че курс­та ук га­рәп хә­реф­лә­ре бе­лән язу­лы та­тар текст­ла­рын уку дә­рес­лә­рен алып бар­ды. Хә­зер Ка­юм На­сый­ри­ның грам­ма­ти­ка­ла­ры­на бәй­ле мах­сус курс­ны җи­тәк­ли. Бу киң мәгъ­лү­мат­лы, юга­ры зә­вык­лы, эч­ке мә­дә­ни ку­әт­ле ке­ше лек­ци­я­лә­рен бик җит­ди тон­да, һәр мәсь­ә­лә­нең тө­бе­нә тө­шеп аң­ла­ту юнә­ле­шен­дә алып ба­ра. Уку ау­ди­то­ри­я­лә­ре һәм ка­фед­ра­ла­ры хи­мия фа­куль­те­ты бе­лән бер­гә бул­ган­лык­тан, мон­да кә­лә­пүш­ле яһү­ди про­фес­су­ра­ны кү­рү дә сә­ер той­гы­лар уят­мый иде. Ко­ри­дор­да алар та­тар тү­бә­тәй­ле Мос­та­фа мө­гал­лим­не оч­рат­са­лар, аңа ир­кен ко­лач ача­лар, хәт­та яңак­ка-яңак ки­те­реп исән­лә­шә­ләр. Бу хәл­ләр сту­дент­лар күз ал­дын­да ба­ра, әм­ма кай­бер укы­ту­чы­лар­ның җен­нә­рен чы­га­ру оч­рак­ла­рын да си­зеп ка­лыр­га бу­ла иде. Нәр­сә ин­де ул, мил­ләт­че­ләр, ис­ке­лек та­раф­дар­ла­ры, имеш. Әм­ма бу кү­рә ал­мау­ла­ры­ның асы­лын­да на­дан­лык һәм көн­че­лек ят­кан­лы­гын да аң­лау кы­ен тү­гел.

Биг­рәк тә бы­ел гы­на тел гый­ле­мен­нән кан­ди­дат­лык дис­сер­та­ци­я­се як­лап өл­гер­гән ха­ным, үзе­нең лек­ци­я­лә­рен­дә ир­ке­нә­еп ки­теп, “Кә­лә­пүш” ку­ша­ма­ты бе­лән атап, Мос­та­фа мө­гал­лим­нән төр­ле­чә көл­гә­ли, хәт­та сту­дент­лар­га мон­дый укы­ту­чы­дан гый­лем эс­тәп йө­рү­лә­ре­нең хә­е­ре юк­лы­гы ха­кын­да ис­кәрт­кә­ли тор­ды. Бу сүз­лә­ре әл­бәт­тә үзе­не­ке ге­нә тү­гел, баш­ка га­лим­нәр­нең дә фи­ке­ре сы­ман әй­те­леп, сиз­гер ко­лак­лар­га ачык сүз рә­ве­шен­дә җит­ке­рел­де. Үз ти­рә­сен­дә нин­ди­дер авыр һа­ва ур­наш­ты­рып алып, йө­рәк­ләр­не кы­сы­лыр­лык дә­рә­җә­дә шаш­ты­ра алу һө­нә­рен үз­ләш­тер­гән ха­ным тан­та­на итеп тә куй­га­лый, фән­нең ки­лә­чә­ге өчен кай­гыр­ту­ла­рын да бел­де­рә то­ра. Аның ул әйт­кән­нә­ре Кә­ри­мә­нең ба­вы­ры­на ябы­ша. Алар ни­гә­дер дө­рес сүз­ләр тү­гел­ләр сы­ман то­е­ла­лар. Соң­гы ва­кыт­лар­да үзе бе­лән бу­лып уз­ган хәл­ләр дә мо­ңа этәр­геч ясый бу­лыр­га ки­рәк? Шун­лык­тан, са­бы­ры бе­теп:

— Лек­ци­я­ләр те­ма­сы баш­ка­ча­рак бу­гай, апа,— ди­гән иде, хә­те­рен кал­ды­рыр­лык сүз­ләр ишет­те:

— Әнә Кә­ри­мә Ду­ла­то­ва ке­бек ком­со­мол­ка­лар үз­лә­ре­нең нәр­сә ха­кын­да сөй­ләү­лә­рен дә оны­тып җи­бә­рә­ләр. Тел гый­ле­мен­дә һәм­мә нәр­сә­нең әһә­ми­я­те бар, шу­ны да аң­ла­ма­гач, уни­вер­си­тет­та укып йө­рү­нең нин­ди ки­рә­ген та­ба­сыз?

Кә­ри­мә пар­та­сы­на се­ңәр­гә мәҗ­бүр ител­де. Мо­ңа ка­дәр һа­ман да “биш­ле”­гә ге­нә укып йөр­гән кыз бу ха­ным­ның фән­нә­рен­нән күз­гә кү­ре­неп тү­бән тә­гә­ри баш­ла­ды. Мө­гал­ли­мә ха­тын һәр прак­тик дә­рес­тә аны так­та ал­ды­на чы­га­ра тор­ды. Хә­ер, Кә­ри­мә­нең җа­вап би­рү өчен ал­га чы­га­ры­луы элек­тән га­дә­ти кү­ре­неш иде. Әм­ма ала­рын­да бү­тән сту­дент­лар эш­ли, сөй­ли, чи­шә ал­ма­ган, аң­ла­та бел­мә­гән оч­рак­лар сә­бә­бен­дә кыз бе­лән шу­лай бу­ла иде.

— Хә­зер ба­ры­сын да тө­шен­де­реп би­рә­чәк үзе­гез­гә!— дип, аны мак­тап, чи­рат­та­гы “биш­ле” бил­ге­сен ку­яр өчен так­та яны­на мах­сус чы­га­ра­лар сы­ман иде­ләр. Ә бу ха­ным, ки­ре­сен­чә, мыс­кыл­лап, җит­мә­сә юри:

— Ме­нә бел­дек­ле кыз­ны чы­га­рыйк әле!— дип әй­теп, мә­кер бе­лән эш­ли.

Кә­ри­мә чын­лык­та һәм­мә яңа те­ма­ны бе­леп, өй­рә­неп ба­рыр­га ты­ры­ша. Аның зи­һе­не ка­мил, тиз үз­ләш­те­рү­чән. Тик ха­ным­ның лек­ци­я­лә­ре­нә ке­реп ки­тә ал­мый. Алар­да аңа ни­дер җит­ми. Һәм ме­нә шул ни­дер­не Кә­ри­мә ки­тап-дә­рес­лек­ләр­дән та­ба. Ә мө­гал­ли­мә­се:

— Юк, алай тү­гел, дө­рес эш­лә­ми­сез, җөм­лә бо­лай ана­лиз­лан­мый, тел гый­ле­мен­дә ша­гый­рә кыз­лар­га “ни­чү де­лать”!— дип, ха­та­ла­рын та­бып тор­мый­ча, мыс­кыл­лау­га ке­ре­шә. Сту­дент­лар ап­ты­рау­га тө­шә­ләр, зи­һен­нә­ре бу­та­ла. “Бу апа­га ни ки­рәк икән?”— дип, аңа со­рау­лы ка­раш­ла­рын тө­би­ләр. Бо­лай бул­са, бер­се дә им­ти­хан­на­рын уңай бил­ге­гә би­рә ал­ма­я­чак­ла­рын тө­ше­нә­ләр.

Уни­вер­си­тет гый­ле­ме ди­гән сүз­нең шун­дый хик­мә­те бар: ул үзе­нә үт­кән-бү­ген­ге-ки­лә­чәк фән­ни ка­раш­лар­ны, фи­кер­ләр­не бер­гә бер­ләш­те­рү кө­че­нә ия, ха­кый­кать­не ачык­лап, аның чик­сез бу­лу­ын тө­шен­де­рә. Ан­да һәм­мә бе­лем алу тәр­ти­бе ана­лиз­лау һәм син­тез­лау ман­тый­гы­на ко­рыл­ган. Сөй­ләп би­рү тү­гел, бәл­ки аң­ла­ту — бе­лем би­рү­нең асы­лын­да ята. Мос­та­фа мө­гал­лим нәкъ ме­нә шун­дый шә­хес тә бит ин­де! Ә бу яшь мө­гал­ли­мә ха­ным аның ул як­ла­рын та­ный ал­мый. Дө­рес­тер ин­де, баш­ка­лар­ның хак­лы­гын кү­рә ал­ма­ган ке­ше үз­лә­ре ха­та­лы бу­ла­лар! Та­ный бе­лер­гә ки­рәк, та­ный! Ә бәл­ки Кә­ри­мә ял­гы­ша­дыр?

Ва­кый­га­лар үз тәр­тип­лә­рен­дә ба­ра тор­ды­лар. Ә бер­көн­не Кә­ри­мә­не ко­ри­дор­да Фәх­ри абый­сы Хи­са­ми кө­теп ал­ды. Аның ан­да бар­лы­гын кыз сиз­ми­чә-күр­ми­чә кал­ган иде. Лек­ци­я­лә­ре бе­тү­гә, Са­би­ра бе­лән тиз­рәк кай­тып ки­тә­без ди­гән­нә­рен­дә, Фәх­ри Хис­ма­ни­ның нәкъ кар­шы­сы­на ки­леп чык­ты­лар. Исән­ләш­те­ләр. Кә­ри­мә үзе­нең кау­ша­вын той­ды. Ул әле­гә бер­нин­ди дә хис­ләр ки­чер­ми­дер сы­ман иде. Бе­рен­че кү­рү­ен­нән бир­ле Фәх­ри абый­сы­на кыз хөр­мәт бе­лән ка­ра­ды, әм­ма аны сөю-яра­ту той­гы­ла­ры аңар­да бар иде­ләр­ме — әй­тә ал­мас­тыр сы­ман. Га­зиз­чик абый­сы да кыз­га шу­шы­лай ук ка­дер­ле, әм­ма аңа да йө­рә­ге ял­га­нып җи­тә ал­мый. Әйе, аңа да! Юк-юк, мо­ны­сы дө­рес тү­гел, аның йө­рә­ге, хис­лә­ре аша, шу­шы Фәх­ри Хи­са­ми­га то­таш­кан тү­гел­ме соң? Йа Хо­дай? Бу нин­ди ая­ныч хәл?

“Ә­гәр дә кү­реш­сә­гез, сөй­ләш­сә­гез... Фәх­ри Хи­са­ми­ны ты­ныч­лык­та кал­дыр­ма­са­гыз, без сез­не ниш­лә­тер­гә бе­лер­без!” — Бо­лар бит те­ге ка­ра эч­ле әдип абый­ның сүз­лә­ре. Ул мон­да гы­на­дыр, ка­рап-кү­реп то­ра­дыр!

— Кә­ри­мә Ду­ла­то­ва, сез әле кит­мә­де­гез­ме­ни?

Ә бо­ла­рын те­ге мө­гал­ли­мә ха­тын әйт­те. Кә­ри­мә аның та­вы­шы кил­гән як­ка кү­тә­ре­леп ка­ра­ды. Бас­кыч­тан алар яны­на “ай-яй!” дип ба­шын бол­гап, чек­рә­еп ка­рап шул ха­ным тө­шеп җи­теп ки­лә иде. Кыз­га бик тә оят бу­лып, га­зиз ба­шын кай­лар­га ку­яр­га да бел­мә­де.

— Ачу­лан­ма­гыз, Аль­би­на Ха­ли­ков­на, га­еп — мин­дә!— ди­де шун­да са­быр һәм ита­гать­ле та­вы­шы бе­лән Фәх­ри Хи­са­ми.— Кә­ри­мә­не мин тук­тат­тым, сү­зем бар иде аңар­га. Ачу­лан­ма­гыз? Үте­нәм!

Ка­лын һәм мәгъ­рур буй­лы, бик тә ки­леш­ле сый­фат­лар ия­се, чәч­лә­рен ма­тур итеп арт­ка ка­ра­тып та­рап, за­ман­ча итеп өеп куй­ган мө­гал­ли­мә ха­ным:

— Укуы на­чар­лан­ды Кә­ри­мә Ду­ла­то­ва­ның, Фәх­ри абый­сы! Дә­рес­лә­рем­дә “өч­ле”­гә тө­шеп бет­те!— ди­де.

Бу сүз­лә­ре кү­рә­лә­тә мыс­кыл­лау өчен әй­тел­гән иде­ләр әл­бәт­тә. Дө­рес, Аль­би­на Ха­ли­ков­на­ның алай дип тә уй­лар­га, мон­дый сүз­ләр­не дә кыч­кы­рып әй­тер­гә ха­кы бар ке­бек:

— Сез бер-бе­ре­гез­не ях­шы бе­лә­сез бу­гай? Абый­лы-се­ңел­ле дип әй­тим­ме? Баш­ка­ча­мы?.. Фәх­ри абый­сы, аң­ла­ты­гыз әле үзе­нә, тәр­ти­бе дә йом­шар­ды кыз­ның!

Аль­би­на Ха­ли­ков­на го­рур кы­я­фә­тен­дә шу­шы­лар­ны әй­тә-әй­тә алар янын­нан узып кит­те дә:

— Са­би­ра, Са­би­ра! Са­би­ра сең­лем, тук­та­гыз, ми­не кө­те­гез әле!— дип, ишек янын­да­гы дүрт рәт­ле бас­кыч­тан тө­шеп, Кә­ри­мә­нең ип­тәш кы­зын кул­тык­лап алып, чы­гып та кит­те. Алар гү­я­ки ко­лак­ка-ко­лак ки­леп, нин­ди­дер гай­бәт­ләр сөй­лә­шер­гә җы­ен­ган ха­тын­нар­ны хә­тер­лә­тер­гә ти­еш иде­ләр. Со­ңын­нан Кә­ри­мә, шул ук көн­не бел­де: Са­би­ра­ны Аль­би­на Ха­ли­ков­на ас­пи­ран­ту­ра­да ка­лыр­га, фән бе­лән шө­гыль­лә­нер­гә өн­дә­гән икән, аңа гый­лем­гә сә­лә­те ха­кын­да сөй­лә­гән. Кыз­ның тү­бә­се күк­ләр­гә ти­гән!

Аль­би­на Ха­ли­ков­на­ның мах­сус мыс­кыл­лау­ла­ры­на да үч итеп, ул кич­не Кә­ри­мә Фәх­ри абый­сы Хи­са­ми бе­лән Ле­нин исе­мен­дә­ге урам буй­лап Кремль ягы­на та­ба ат­ла­ды. Мон­да ке­ше­ләр дә күз­гә ка­рап үт­ми­ләр, тәр­би­я­ле­ләр, йө­рер­гә дә уңай­лы, як­ты. Һәм­мә таш, кой­ма, тә­рә­зә, ишек — та­ри­хи. Ме­нә ан­да элек “Тат­го­сиз­дат” ур­наш­кан бул­ган. Ул ишек­тән Һа­ди Так­таш узып йөр­гән. Ә мо­ны­сы — аш­ха­нә. Ан­да да ле­ген­дар шә­хес­ләр­нең эз­лә­ре. Бо­лар Фәх­ри абый­сы Хи­са­ми­ның үз тор­мы­шы­на бәй­ле, ә Кә­ри­мә­гә — та­рих.

Һе, кы­зык икән, ме­нә алар икәү — Фәх­ри Хи­са­ми һәм Кә­ри­мә Ду­ла­то­ва, ике­се ике чор ке­ше­лә­ре, бер­се — олы ша­гыйрь, ә икен­че­се — әле­гә ка­ләм тиб­рә­тү­че. Та­рих һәм за­ман бер­гә ат­лап ба­ра­лар. Сөй­лә­шә­ләр.

— Кә­ри­мә сең­лем, соң­гы ай­лар­да кү­рен­мә­де­гез! Мин мон­да, уни­вер­си­тет­ка, сту­дент­лар бе­лән оч­ра­шу ки­чә­лә­ре­нә ни­чә­мә тап­кыр­лар ча­кы­рыл­дым, кил­дем. Ара­ла­рын­да сез­не күр­мә­дем, ка­дер­лем! Авыр­ды­гыз­мы әл­лә? Юк­тыр ла ин­де! Бул­мас! Сез­нең ке­бек гү­зәл­лек ия­се­нә сыр­хау ка­гы­лып ки­тәр­гә оя­лыр!..

Фәх­ри абый­сы ша­гый­ра­нә сөй­ли иде. Аны Кә­ри­мә үзен эз­ләп кил­гән дип то­ра, ә ул әнә хи­мия фа­куль­те­ты сту­дент­ла­ры бе­лән оч­ра­шу­га ча­кы­рыл­ган икән. Мә­хәб­бәт, Ил, Ва­тан, Дөнья, Га­ләм ту­рын­да ши­гырь­лә­рем­не укы­дым, яра­тып тың­ла­ды­лар, ди. Әле бер­көн­не ге­нә рус фи­ло­ло­ги­я­се төр­ке­мен­дә уку­чы сту­дент­лар бе­лән оч­ра­шу­да бул­ган. Аңа ак гвар­ди­я­чел Бу­нин, Ах­ма­то­ва, Гу­ми­лев ке­бек, Кә­ри­мә­нең ко­ла­гы­на-зи­һе­не­нә әле ге­нә ке­рә баш­ла­ган шә­хес­ләр­нең иҗат­ла­ры­на бәй­ле со­рау­ла­рын бир­гән­нәр. Пуш­кин­ның хи­кә­я­лә­рен­дә эч­ке гар­мо­ния ту­рын­да сөй­лә­гән идем, ди. Сту­дент­лар­ның мо­ңа бик тә кү­ңел­лә­ре бул­ган. Алар­ның әдә­би­ят бе­лән кы­зык­сы­ну­ла­ры аны чик­сез сө­ен­дер­гән. Му­са Җә­лил ха­кын­да ис­тә­лек­лә­рем­не сөй­ләр­гә үтен­гәч, аңа ка­ра­та нин­ди ях­шы ка­раш­та то­ру­ым­нан баш­лап ки­теп, Һа­ди Так­таш­ка күч­кән­мен, ял­гы­шым­ны әл­лә сиз­ми кал­ды­лар, әл­лә ин­де аң­ла­ды­лар, ба­ры әй­тер­гә ки­рәк тап­ма­ды­лар, ди. Де­кан үзе алып бар­ган оч­ра­шу­ны. Ан­на­ры, ка­би­не­ты­на ча­кы­рып, сөй­лә­шеп тә утыр­ган­нар. Сез­нең хак­та да аңа әйт­кән идем: “Без­нең бик ях­шы сту­ден­ты­быз ул!”— дип мак­та­ды үзе­гез­не, ә мин ша­гый­рә икән­ле­ге­гез­не дә ис­кәрт­кәч, сез­не ча­кыр­тып, эз­ләт­кән дә иде­ләр әле, лек­ци­я­гә кил­мә­гән бул­ган­сыз икән, ди­де­ләр.

Кә­ри­мә әле ут­тай ян­ган­дай хәл­гә тө­шә, әле су­ык­ка эләк­кән­дәй ку­ы­ры­лып ки­тә. Фәх­ри абый­сы сөй­ли дә сөй­ли, бәй­рәм­нән бәй­рәм­гә, туй­дан туй­га гы­на йөр­гән ке­бек ки­те­реп чы­га­ра. Ме­нә бү­ген Кә­ри­мә­не оч­ра­ту­ы­на бик шат икән. Күп­тән­нән кү­реш­мә­гәч, ке­ше­ләр са­гын­ды­ра, имеш!

— Сең­лем, без­гә ки­ле­гез, кил! Мин күп ва­кы­тым­ны өй­дә уз­ды­рам. Ба­ры­быз да си­не са­гы­на­быз, хәт­та тә­рә­зә тө­бен­дә­ге гөл­ләр дә!

Кә­ри­мә­нең күп­тән ин­де мон­дый сүз­ләр­не ишет­кә­не юк. Кү­ңе­ле шат­лык һәм бә­хет хис­лә­ре бе­лән ту­ла. Алар Кремль яны­на ба­рып җи­тә­ләр. Әм­ма яз­гы кич­нең сал­кын һа­ва­сы Фәх­ри абый­сын да туң­ды­рып ала. Уни­вер­си­тет ягы­на ки­тәр­гә дип бо­ры­ла­лар. Умыр­за­я­лар баш кал­кыт­ты­мы икән әле? Кә­ри­мә алар­ны бик яра­та. Бу хак­та Фәх­ри Хи­са­ми­га да әй­тә.

— Мин сез­не алар­ны сө­я­сез­дер дип бел­ми идем,— дип сөй­ләп ки­тә ша­гыйрь абый­сы.

Кә­ри­мә­не әү­вә­ле ро­маш­ка­лар бе­лән тиң­лә­гән бул­ган ул. Ин­де ме­нә хә­зер ге­нә аң­ла­ган. Умыр­за­я­лар ту­рын­да ис­кә алын­са ши­гы­рем­дә, ул сез­нең хак­та бу­лыр, сең­лем, ди. Умыр­зая чә­чәк­лә­ре ритм­га да, го­мер­нең үтү­е­нә бәй­ле фәл­сә­фә­гә дә ки­леп-ки­ле­шеп то­ра­лар икән бит. Бу ачыш­ка этә­рүе өчен Кә­ри­мә­гә ае­рым рәх­мәт­ләр әй­тә бар­ды.

Фәх­ри абый­сы бе­лән шу­шы­лай сөй­лә­шеп йө­рү­лә­ре рә­хәт икән бит. Ме­нә алар үза­ра ни­чек аң­ла­шып, җи­ңел, кү­ңел­ле итеп ба­ра­лар. Әнә уни­вер­си­тет. Тә­рә­зә­лә­рен­нән як­ты­лык нур чә­чә. Ут­лар ка­бы­зыл­ган. Кич­ке уку­да­дыр ин­де сту­дент­лар? Көн­дез дә, чит­тән то­рып та, баш­ка­ча да ха­лык бе­лем ала-ала, һәм­мә­се дә бик акыл­лы бу­лып бе­тәр­ләр ин­де. Ме­нә бә­хет, ме­нә кү­рел­мә­гән хәл — һәр­кем юга­ры бе­лем­ле! Мон­дый акыл­лы ил­дә яшә­ве дә кү­ңел­ле бу­лыр!

— Сез­нең фа­ти­ры­гыз кай­да әле, Кә­ри­мә сең­лем?

— Мон­да гы­на! Уни­вер­си­тет ура­мы буй­лап тө­шәм дә, Бо­лак­ның ар­гы ягын­да­гы, сул кул­да­гы йорт­та то­рам. Ерак тү­гел!

— Әй­дә­гез, яшь ва­кыт­ла­рым хә­те­ре­мә кайт­сын әле! Хә­зер ка­раң­гы да ире­шеп ки­лә ан­на­ры! Ке­ше-ка­ра ким­сет­мә­сен, сез­не оза­тып ку­ям!

Кә­ри­мә әле­гә бер сүз дә әйт­ми. Алар Уни­вер­си­тет ура­мы буй­лап Бау­ман­га та­ба тө­шә ба­ра­лар. Фәх­ри абый­сы бо­рын­гы хан за­ман­на­рын­да­гы та­рих­лар­ны сөй­ләү­гә алы­на. Шун­да шау­лы сту­дент­лар төр­ке­ме алар­ны ара­лап уза. Бер-бер­сен­нән ерак­ла­шып ала­лар.

Ул да тү­гел, ан­да Бау­ман ура­мы буй­лап кай­тып ки­лү­че Га­зиз­чик абый­сы кү­ре­нә. Кә­ри­мә, ку­а­нып:

— Әнә ул абый, би­ре та­ба ки­лә бит әле, урам уты элен­гән ба­га­на тө­бе­нә җит­те, эш­лә­пә­ле! Ул без­нең фа­ти­ры­быз­ның ху­җа­би­кә­се улы. Аңа ия­реп ки­тәр­мен, Фәх­ри абый, сез­не ап­ты­ра­тып йөрт­мәс­кә ях­шы бу­лыр!— дип, шун­да ук кыз шат та­выш бе­лән эн­дә­шә.— Га­зиз абый, ул сез­ме?

Ки­леп җи­теп, та­нып өл­гер­гән яшь ке­ше мул ел­мая, исән­лә­шә:

— Ә, без­нең Кә­ри­мә­без! Кай­тып ки­лү­е­гез­ме?— дип со­рый.

— Ме­нә сез­не кө­теп алып то­ра­быз!— дип ку­а­на кыз.— Та­ныш бу­лы­гыз, бу — Фәх­ри абы­ем Хи­са­ми, ша­гыйрь һәм, та­ныш бу­лы­гыз, дан­лык­лы ин­же­нер — Га­зиз абый!

— Сез нәр­сә ин­де, Кә­ри­мә! Ке­ше­не ышан­ды­рыр­сыз та­гын, мин нин­ди дан­лык­лы ин­же­нер бу­лыйм, ди? Фәх­ри абый, исән­ме­сез та­гын бер кат, сез­нең бе­лән оч­ра­шу­ы­ма, та­ны­шу фор­са­ты­на бик шат­мын!

Алар кул­ла­рын кы­сы­шып ала­лар. Үза­ра хәл­лә­рен со­ра­ша­лар. Ут­ның сү­рән­ле­ге ике­се­нең дә күз­лә­рен ачык кү­рер­гә, йөз ча­лым­на­ры­ның хә­рә­кәт­лә­рен бар­лап ка­лыр­га мөм­кин­лек бир­ми. Ә ме­нә та­выш­ла­ры ти­гез һәм ягым­лы, ма­тур итеп сөй­лә­шә­ләр дә ин­де!

— Сез­нең ке­бек егет­кә, җит­мә­сә фа­тир ху­җа­сы­на Кә­ри­мә ке­бек чи­бәр кыз­ны ыша­нып тап­шы­ра алам икән,— ди шун­да Фәх­ри Хи­са­ми, әйт­кән сүз­лә­ре­нә күп төр­ле мәгъ­нә­ләр са­лып. Аны Кә­ри­мә аң­лый, Га­зиз абый­сы да ка­бул итә. Әм­ма үр­тәл­ми һәм үр­тәр­гә дә те­лә­ми.

— Фәх­ри абый, сез бик дө­рес әй­тә­сез, мо­ңа ка­дәр, без­дә яшә­гән чо­рын­да Кә­ри­мә­гә җил дә ти­дер­мә­дек. Тү­бә­без­дән яң­гыр да үт­мә­де. Бүл­мә­се дә сал­кын бул­ма­ды бу­гай? Мон­нан соң да шу­лай бу­ла күр­сен­гә ты­ры­ша­быз,— ди­де Га­зиз­чик. Әм­ма аның шу­шы ка­дәр күп итеп сөй­ләп ку­ю­ла­ры үзе­нә дә га­җәп бер хәл иде бул­са ки­рәк, ин­де хә­зер ни әй­тер­гә бел­ми, ки­нәт шым кал­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: