КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 3 страница

Буй­га та­ба җә­е­леб­рәк тө­шү­че ка­раң­гы-кы­зыл плащ ки­гән та­тар мар­җа­сы, әле­дән-әле эте­нә эн­дәш­кә­ләп, аңа кая та­ба ба­рыр­га әме­рен би­рә кил­де. Хан­бал­га бу кү­ре­неш кы­зык то­ел­ды. Эте­нә ка­ра­ган­да, бу ха­ным күр­кәм­дер сы­ман то­ел­ды һәм аның шу­лай бу­лу­ын те­лә­де егет. Әм­ма ар­тын­нан ки­леп сүз баш­лар­га җөрь­әт ит­мә­де. Ка­ра, эте ни­чек си­зе­неп то­ра ба­ры­сын да! Яшь ко­лын ке­бек җи­тез-җи­тез хә­рә­кәт­ләр бе­лән яшел үлән өс­тен­нән йө­ге­рен­сә дә, әле каш ас­тын­нан гы­на, әле буй ба­сып, Хан­бал­га ка­рап-ка­рап куй­га­лый. Ал­лаһ сак­ла­сын, би­ек­ле­ге дә яр­ты метр­дан юга­ры бу­лыр. Шо­ма ак, дө­рес­рә­ге, кар ке­бек ак ти­ре­сен­дә­ге си­рәк-си­рәк ка­ра тим­гел­лә­ре дә күз­ләр төс­ле, хә­тер­ләп то­ра­лар­мы­ни.

Ия­се, ха­ным, тук­та­лып кал­ды. Хан­бал, аның янын­нан үтеп кит­әм ди­гән­дә, шу­лай ук ты­ел­ды. Эт, мус­кул­лы аяк­ла­ры­на нык­лап те­рә­леп, аңа таш­ла­ныр­га әзер­лән­гән­дәй, ба­шын юга­ры кү­тәр­де.

— Ай­зик! Ус­по­кой­ся!— дип та­выш бир­де ха­ным. Эте ты­ныч­лан­ган­дай ит­те, әм­ма үзе­нең ва­зи­фа­сын ях­шы аң­ла­ган хәл­дә, күз-ко­ла­гын сак­ка куй­ды. Авы­зы ерык бу адәм ки­сә­ген чәй­нәп өзәр­гә әзер иде.

— Ва­ша со­ба­ка, ока­зы­ва­ет­ся, не толь­ко кра­си­вая, но и доб­рая!

Хан­бал те­лә­мә­гән җи­рен­нән урыс­ча сүз баш­ла­ды. Ха­ным җа­вап би­рер­гә ашык­ма­ды. Ул да ка­ты-ко­ты тел­ле бу ир­не тиз ара өй­рә­неп чы­гар­га ом­тыл­ды. Дө­рес­рә­ге, алар ике­се дә күз таш­ла­шып, бер-бер­се­нең ки­леш-кил­бә­тен, төс-кы­я­фә­тен бил­ге­ләп ал­ды­лар. Ай­зик ди­гә­не үз ягын­нан алар­ның ни эш­ләү­лә­рен кү­зәт­те. Ху­җа­сы ел­ма­еп ка­ра­гач, бе­раз ты­ныч­ла­нып куй­ды, әл­лә ни­чек ке­нә, егет­нең исен ис­нәр­гә ни­ят­лә­неп, янын­нан уз­ды. Та­ныш ке­бек ише­те­лә иде. Мон­нан соң тә­мам ты­ныч­ла­нып, яшь ко­лын төс­ле ал­га эл­дер­де. Хә­рә­кәт­лә­ре зат­лы һәм ма­тур иде. Ул гы­на да тү­гел, хә­те­ре ях­шы бу­ла­рак, Ай­зик бу адәм­не та­нып ал­ды: күр­ше йорт­лар­ның бер­сен­дә яши, эч­ми-исер­ми, са­сып йөр­ми, та­выш-гау­га, та­як-таш кү­тәр­гә­не юк!

Ул өреп куй­ды, әм­ма ху­җа­сы игъ­ти­бар бир­мә­де, ел­май­ган ки­леш егет­не күз­лә­ре бе­лән тик­ше­реп чык­ты.

Ка­рап то­ру­га Хан­бал нык кы­на гәү­дә­ле, ан­тик йөз­гә тар­тым сый­фат­лы, ябык бер кем­сә­нә иде. Әгәр дә ар­ты­гы бе­лән үз-үзен яра­ту­ны, бә­хәс­ләр­дә өс­тен чы­гар­га ом­ты­лу­ла­рын, са­ран­лы­гын ис­кә ал­ма­сак, ях­шы ке­ше. Сә­ер, сә­е­рен, әм­ма зы­ян­лы тү­гел!

“Бу ми­нем ке­бек эт су­га­рып йө­рү­че­гә ох­ша­ган!”— дип нә­ти­җә чы­га­рыр­га өл­гер­де ха­ным. Егет­кә ар­тыг­рак игъ­ти­бар үз­лә­рен таш­ла­га­нын исә­реп, үзе­нә җа­вап би­рер­гә һәм бәй­лә­неп ки­тү­ен­нән азат итәр­гә ки­рәк иде ди­гән фи­ке­ре ба­шын­да кай­нап чы­гу­га, хә­те­рен яңар­тып ал­ды: “Ә-ә, эт­нең нә­се­лен со­ра­ды бу­гай? Әй­тим ин­де, бе­леп тор­сын! Бо­лай үза­ра ох­шаш як­ла­ры да бар бо­лар­ның. Йөз-кы­я­фәт­тә­ме, үз-үз­лә­рен то­тыш­ла­рын­да­мы?”

— Дал­ма­тин нә­се­лен­нән ул, Әд­рән диң­ге­зе дал­ма­ти­ны. Тыш­кы як­тан гы­на шу­лай ягым­лы ке­бек, ә асыл­да, бе­леп то­ру ко­ма­чау­ла­мас, усал хо­лык­лы, яман хә­тер­ле эт­ләр­дән са­на­ла! Бер мәр­тә­бә кис­кен ка­раш таш­ла­саң да икен­че тап­кы­рын­да теш­ләр­гә әзер то­ра!

— Шу­лай­дыр шул,— дип ки­леш­те Хан­бал.

Ни­чек­тер бар да үз җае бе­лән ки­леп чык­ты. Ха­ным егет ар­тын­нан ияр­де, сөй­ли бир­де. Те­ле ачы­лып кит­кән­ле­ген си­зен­ми дә кал­ды, та­гын-та­гын бу ир­не тот­кар­лый­сы, эт­не иярт­кә­не ке­бек янын­да йөр­тә­се кил­де, шу­лай бу­лу­ын те­лә­де.

— Бу нә­сел­дә­ге эт­ләр без­нең ил­гә Әд­рән бу­ен­нан ки­те­рел­гән­нәр, ан­да яи­сә Гре­ция һәм Югос­лав ил­лә­рен­дә киң та­рал­ган­нар. Алар­ны зат­лы, тың­лау­чан бул­ган­лык­ла­ры өчен арис­ток­рат­лар бик яра­та­лар.

— Бө­тен ях­шы нәр­сә алар­да бу­лыр ин­де, грек­лар­да, ди­гә­нем. Бо­рын­гы ха­лык шул, акыл­лы мил­ләт.

— Дө­рес­рә­ге, бо­рын­гы грек­лар дал­ма­тин нә­сел­ле эт­ләр бел­гән­нәр­дер­ме-юк­мы, әй­тә ал­мыйм, әм­ма алар­га аны Һин­дс­тан­нан ки­тер­гән­нәр. Төп йорт­ла­ры — Һин­дс­тан бу эт­ләр­нең. Шу­лай да рәс­сам­нар вә сын­чы­лар да дал­ма­тин­нар­ны чит­кә этәр­мә­гән­нәр, һәр га­сыр­ның, һәр ил­нең ди­яр­лек рә­сем­нә­рен­дә алар урын ал­ган­нар, биг­рәк тә Шә­рык ми­ни­а­тю­ра­ла­рын­да!

— Һо, ни­ка­дәр бе­лем! Сок­лан­дыр­гыч! Һич­шик­сез сок­лан­дыр­гыч нә­сел!

“Кө­лә­ме соң бу мин­нән?— дип уй­лап ал­ды ха­ным.— Әл­лә эт­тән­ме? Кай­сы җир­лә­ре ох­ша­ган соң бо­лар­ның? Исе­ме дә Ай­ваз ише­дер әле!”

Ха­ным­ның те­ре ке­ше­не эт бе­лән ча­гыш­ты­руы на­чар ни­ят­тән яки тәр­би­я­сез­лек­тән кил­ми, бәл­ки якын итү­дән ге­нә иде. Ул бит те­лә­сә нин­ди эт бе­лән тү­гел, үзе­не­ке­нә тиң­ли, ярат­кан эте­нә. Шу­лай бул­гач, аның ха­кын­да кыч­кы­рып та әй­тер­гә яра­мас, әм­ма...

— Исе­ме­гез Ай­ваз тү­гел­ме?

— Ни­гә алай ди­сез? Әл­лә бе­рәр та­ны­шы­гыз­га ох­ша­ган­мын­мы?

— Әйе ди­сәм дә ял­гыш бул­мас. Мин дө­рес әйт­тем­ме?

— Сез­нең кә­еф­не бо­за­сым кил­ми, шу­лай да, сез ял­гыш­ты­гыз!

Егет, бо­ры­нын чөй­гән­дәй, тан­та­на итеп ал­ды.

— Ә ни­чек соң?

— Әйт­ми дә бул­мас. Ә үзе­гез­не­ке?

— Ни­гә, шик­лә­нә­сез­ме әл­лә? Ми­не­ке — Аль­би­на! Та­гын нәр­сә­ләр кы­зык­сын­ды­ра?

Егет кау­шаб­рак кит­те. “Та­гын нәр­сә­ләр кы­зык­сын­ды­ра ди бит! Ә кы­зык­сын­дыр­ма­са?”

Ул үр­тә­леп куй­ды, әм­ма исе­мен бел­дер­ми то­ру­ын­нан үз ту­пас­лы­гын та­нып, ха­ным алай җа­вап би­рү­е­нең сә­бә­бе­нә тө­шен­де, ха­та­сын тө­зә­тер­гә ашык­ты:

— Кыз­га­ныч, Ай­ваз тү­гел, Хан­бал исем­ле мин. Хан­бал Вә­ли­ев бар бул­га­ны бе­лән сез­нең кар­шы­да!

Аның үз-үзен фа­ми­ль­яр то­туы бер дә фай­да­га бул­ма­са да, ха­ным кө­леп үк җи­бәр­де. Эн­җе сы­ман теш­лә­ре бе­лән тел очын теш­ләп куй­ган­дай итеп ты­е­ла кал­ды:

— Алай!

“Бу нин­ди ди­ва­на икән?”— дип уй­лап куй­ды Аль­би­на. Аңа ни­чек­тер кы­зык бу­лып кит­те, ша­яр­та­сы, көл­де­рә­се кил­де. Әм­ма әле яңа гы­на та­ны­ша баш­ла­ган ха­ләт­тә ар­тык җә­е­леп ка­лыр­га мөм­кин тү­гел иде. Хан­бал да ашык­ма­ды. Со­раш­тыр­ган бул­ды, те­ге­не-мо­ны сөй­ләр­гә тал­пы­нып ка­ра­ды, те­лә­ге­нә ге­нә ире­шә ал­ма­ды. Әң­гә­мә­дән ка­чып, яңа бер ара­ла­шу­га ки­леп кер­гәч, акы­лы­мы ада­шып кит­те. Сөй­лә­шү­лә­ре та­ны­шу-бе­ле­шү­дән уза ал­мый­ча, ике­се­нең дә кү­ңе­лен кай­тар­ды. Буй­дак үз уен­да, ха­ным үз те­ләк­лә­ре эчен­дә тот­кын иде.

Уз­гын­чы гы­на та­ны­шу икән­ле­ген кү­ңе­ле­нә бер­ке­теп, Хан­бал, юлын ял­гы­зы гы­на дә­вам итәр­гә ни­ят­ләп­ме, ал­га тар­ты­лу­ы­на, аның ар­тын­нан Аль­би­на да кал­мас­ка бул­ды. Ял­гыз­лык­тан га­җиз­лән­гән чак­ла­рын­да аңа бер-бер ип­тәш ки­рәк иде. Буй­дак­тан ка­лыш­ма­ды, адым­на­рын тиз­ләт­те һәм, егет­не тук­та­ту мак­са­тын­нан чы­гып, со­рау­лар яу­ды­ру ти­еш­ле­ген тө­ше­неп ал­ды.

— Сез­не бу ти­рә­дән бер дә күр­гә­нем юк иде, ку­нак­ка кил­де­гез­ме, әл­лә ин­де күп­тән мон­да тор­мыш ки­че­рә­сез­ме?

Хан­бал­ның көт­мә­гән­дә ачуы кил­гән ке­бек бул­ды. Бу ха­ным аңа бер дә ки­рәк тү­гел иде бит, сүз баш­ла­гач, таш­лап ки­тү яра­мас. Аңа да кү­ңел­сез­дер. Бу ка­дәр күр­кәм вә дәү эт­не сә­гать­ләр буе гы­на тү­гел, ир­тә­дән кич­кә ка­дәр һа­ва су­ла­тып йө­рер­гә ки­рәк­тер дип уй­лап, адым­на­рын ки­мет­те, ак­рын хә­рә­кәт бе­лән ге­нә кыз­ның бо­зау­ны­кы­на ох­шаш олы вә ка­ра күз­лә­ре­нә те­кәл­де.

— Күп­тән ин­де!

— Нәр­сә күп­тән?

Ха­ным үзе бир­гән со­ра­вын оныт­кан иде­ме, әл­лә ба­шы­на төр­ле уй­лар төш­кән­ме — бел­мәс­сең. Шу­лай да Хан­бал­га кы­зык­лы то­ел­ды, Аль­би­на ха­кын­да: “Сә­ер ха­ным­нар да бу­ла ин­де бу тор­мыш­та. Ма­тур гы­на нә­мәр­сә, югый­сә!”— дип уй­ла­ды, әм­ма ка­бат ял­га­нып кит­кән сүз­ләр­не өзеп кал­ды­ра­сы кил­ми­чә, шә­һәр­нең бу кыйт­га­сын­да икен­че елын го­мер ки­чер­гән­ле­ге ха­кын­да бел­дер­де.

Хан­бал фа­тир­ны озак көт­те, ал­дан ук ко­о­пе­ра­тив­ка га­ри­за язып, ак­ча­сын да тү­ләп куй­ган иде. Ки­сәк ке­нә тор­мыш­лар үз­гә­реп, тө­зе­леш өз­гә­лән­де, бер ел эчен­дә бе­теп, кү­чәр­мен ди­гән уй­да йөр­гән Хан­бал та­гын биш ел бу­е­на ди­яр­лек ту­лай то­рак­та го­мер че­рет­те. Ин­де дә бул­мас, ба­рып чык­мас дип ке­нә уй­лап, кат-кат бир­гән ак­ча­сын ки­ре юл­лап алу өчен йө­ре­нә баш­ла­гач, аны шә­һәр ад­ми­нист­ра­ци­я­се чи­нов­ни­гы, ту­лы һәм юан гәү­дә­ле би­кә­чкәй ча­кырт­ты да, ку­лы­на ор­дер тот­тыр­ды. “Сез­нең йорт­тан тиз ге­нә бул­мас, яр­дә­мем ти­сен әле, го­ме­ре­гез бу­е­на рәх­мәт укыр­сыз!”— дип юма­лый-юма­лый сөй­лән­де. Хан­бал бә­хет­кә тө­рен­де. Ту­лай то­рак­тан то­рак­ка кү­че­неп йө­ри-йө­ри ап­ты­рап бет­кән ял­гыз ба­шы­на һәр­ва­кыт ип­тәш ва­зи­фа­сын үтә­гән раск­ла­душ­ка ко­ра­ва­тын һәм кыр­шы­лып бет­кән че­мо­да­нын сөй­рәп, ал­дан ба­рып та ка­ра­мый­ча, ор­де­рын тот­кан хә­лен­дә, ан­да күр­сә­тел­гән ад­рес бу­ен­ча кит­те. То­рак ху­җа­лы­гын эз­ләп та­бып, фа­ти­ры­на ачып кер­тү­лә­рен та­ләп ит­те. Әм­ма ан­да пас­пор­тист­ка хез­мә­тен үтәү­че пы­я­ла маң­гай­лы, бо­зау ке­бек үшән яшь ха­тын аны ки­ре бор­ды:

— Бар, элек тор­ган җи­рең­нән до­ку­мент­лар ки­тер,— дип са­нап чык­ты: фә­лән ки­рәк тә, фә­лән төр­ле кә­газь­ләр бул­сын, имеш.— Ни­чек бо­лай тиз ге­нә ор­дер би­рә­ләр­дер әң­ге­рә­ләр­гә? Тәр­тип бет­те,— дия-дия үз юл­лап, Хан­бал­ны оза­тып кал­ды.

“Һай шу­шы ва­кыт­та, ишек­тән сө­ре­леп чы­га­рыл­гач, то­рак ху­җа­лы­гы тө­бен­дә оч­рат­кан идем тү­гел­ме соң мин бу ха­ным­ны?— дип уй­ла­ды буй­дак, ба­шын­нан үт­кән ва­кый­га­лар­ны исе­нә тө­ше­реп уз­ган ва­кыт­та.— Әйе-әйе! Чү, ял­гыш­мыйм­мы? Бәл­ки?”

Шу­шы хак­та Аль­би­на­ның үзе­нә әй­теп ки­тәр­гә ки­рәк тап­ты:

— Без сез­нең бе­лән та­ныш­лар. Мин мон­да кү­че­неп ки­лә­се көн­не, хә­те­ре­гез­дә тү­гел­ме икән, то­рак ко­мму­наль ху­җа­лы­гын­нан чык­кач, бер ку­лым­да кә­газь­гә тө­рел­гән раск­ла­душ­ка иде, икен­че­сен­дә — кы­зыл төс­тә­ге че­мо­дан. Ор­дер ал­ган кө­нем иде. Ко­о­пе­ра­тив фа­тир. Әм­ма ул ва­кыт­та сә­га­те-ми­ну­тын­да ур­наш­тыр­мый ап­ты­рат­ты­лар. Баш­та элек­ке яшә­гән уры­ным­да до­ку­мент­лар бир­ми­чә йөрт­те­ләр, аны­сы да ба­рып чык­кач, ТКХ на­чаль­ни­гы от­пус­кы­га ки­теп бар­ды. Тә­мам ап­ты­рап бет­тем, көз­гә ге­нә фа­тир ише­гем­нең ач­кы­чын ку­лы­ма тот­тыр­ды­лар. Яңа йорт­тан дип уй­лап йөр­гән идем, ис­ке­дән бир­де­ләр. Та­выш чы­га­рыр­га исәп­лә­гән идем дә, мо­ны­сын­нан да ко­ры ка­лыр­мын дип ки­леш­тем ин­де. Ты­ныч урын бу­лып чык­ты. Мин бит ки­тап укыр­га яра­там. Ма­лай-ша­лай­лар да юк, карт-ко­ры да укы­ту­чы­лар гы­на бу­гай без­нең подъ­ез­дда. Күп­лә­рен бе­леп тә бе­тер­мим,— дип, Хан­бал бәй­нә-бәй­нә ба­ры­сын да Аль­би­на­га сөй­ләп бир­гә­нен си­зен­ми дә кал­ды.— Ме­нә шул бе­рен­че кил­гән кө­нем­дә, әйе-әйе, ачык хә­тер­лим, оч­раш­тык бу­гай без. Әм­ма сез­нең дә кә­еф­ләр шәп тү­гел иде­ме — бик бо­ек кү­рен­де­гез! Хә­те­рем­дә кал­ган, ме­нә бу бит очын­да­гы та­ры бөр­те­ге ка­дәр ми­ңе­гез ак йө­зе­гез­дә кар­лы­ган ке­бек ка­ра­лып то­ра иде. Әле сез мин­нән сә­гать тә со­ра­ды­гыз бул­са ки­рәк...

“А­лай ук тү­гел­дер дә ин­де, ярар, әгәр дә күп­тән та­ныш­лар икән, бик ях­шы!”— дип уй­лап куй­ды кыз. Та­гын да бе­раз сөй­лә­шеп бар­гач, чын­нан да Хан­бал элек­ке та­ны­шы төс­ле то­е­ла баш­ла­ды. Тук­та, та­гын да күп­тән­рәк бел­ми ми­кән ул аны?

— Хан­бал, сез Ала­бу­га­да укы­ма­гыз­мы, укы­ту­чы­лык­ка?

— Юк, мин Ка­зан­ны­кын бе­тер­дем, та­рих бу­ен­ча, ягъ­ни ар­хив хез­мәт­кә­ре бел­геч­ле­ген алып чык­тым. Ә ме­нә дус­тым Хә­ниф исә шун­да укып, хә­зер мон­да эш­ли. Бә­лки бе­лә­сез­дер? Хә­те­рем ял­гыш­ма­са, сик­сән би­шен­че ел­лар­да­мы бе­тер­гән ул...

— Юк, бел­мим шул,— дип кырт кис­те ха­ным һәм уй­лап куй­ды: “Мо­ның бе­лән яшь ара­быз ун ел­лар ча­ма­сы­дыр. Мә­гә­рем ки, дус­ты сик­сән биш­ләр­дә тә­мам­ла­ган икән, мин — җит­меш биш­тә үк ан­да укы­дым!”

Ара­ла­рын­да яшь аер­ма­сы шак­тый си­зе­леп то­ру сә­бәп­ле­дер, егет­нең сә­ер­ле­ге Аль­би­на өчен ачык кү­ре­неп, ба­ла бе­лән сөй­ләш­кән­дә­ге­дәй хис ит­те үзен. Әм­ма аны ке­ше­лек­тән ашы­гып сыз­ган икән. Со­ңын­нан мо­ны аң­ла­я­чак. Хәт­та бе­раз бул­са да шу­шы мес­кен өчен күз яшь­лә­рен тү­гә­чәк. Әгәр бән­дә­ләр ни кү­рә­чәк­лә­рен ал­дан ук бе­леп куй­са­лар, яшә­еш­тә мө­га­ен мог­җи­за кал­мас иде.

— Ире­гез күр­сә, чит ке­ше бе­лән йө­ргә­не­гез өчен би­тәр­ләр әле!— дип куй­ды Хан­бал.

— Ми­нем ирем юк... Дө­рес­рә­ге, өй­дә юк, ко­ман­ди­ров­ка­да!

Аль­би­на­ның бу җа­ва­бын­нан соң Хан­бал­ның кә­е­фе ка­мил­лә­шеп кит­те, ха­ным­ны ни­чек тә ир­кә­ли­се кил­де. “Ир на­зы җит­ми икән үзе­нә, ме­нә нәр­сә өчен бо­ек кү­ре­нә. Әл­лә соң, мин — буй­дак, ул — ирен­нән кал­ган ха­тын, бе­рәр эш май­та­рып бу­лыр?”

Ба­шы­на кил­гән бо­зык уй­ла­ры Хан­бал­ның кү­зе­нә ка­ра кан йө­герт­те, хис­лә­ре ку­әт­лә­неп, кү­ңел диң­ге­зен­нән ме­нә-ме­нә та­шып чы­гар­дай хәл­дә ка­ба­рын­ды­лар. Шу­лай да сер бир­мәс­кә ти­еш иде ул. Ак­рын гы­на, ип­ләп-ип­ләп ха­ным­га якын­ла­шыр­га, өз­ми-тарт­мый гы­на хис­лә­рен бе­леш­те­рер­гә, бә­гырь тү­ре­нә ке­реп оя­лар­га һәм мак­сат та­шы­на чаж­ла­тып су са­лыр­га! Хан­бал шу­шын­дый ни­ят­кә ки­леп, тиз ара ни­чек-ни­чек эш йөр­тер­гә ти­еш­ле­ген ачык­ла­ган­дай план­нар ко­рып ка­ра­ды. Әм­ма бер­нәр­сә дә ба­рып чык­ма­сын уе­на кер­теп, ва­кы­тын­да ты­е­лып ка­лу җа­ен да күз­лә­де. Шу­лай да наз тө­е­не­нә төй­нә­леп, ләз­зәт бак­ча­сын­да бә­хет­ле ми­нут­лар ки­че­рә­се ки­лү­дән чит­лә­шер­гә те­лә­мә­де.

— Һич югы ба­ла­ла­ры­гыз бе­лән тө­шәр­гә ки­рәк иде, су буе бит, әл­лә кем­нәр оч­рар­га мөм­кин. Әнә ике исе­рек баш ки­лә, бәй­лә­нү­лә­рен кө­те­гез дә то­ры­гыз!

— Ми­нем ба­ла­ла­рым бул­ма­ды әле­гә,— дип, Аль­би­на моң­су гы­на әй­теп куй­гач, Хан­бал­ның йө­рә­ге жу итеп кит­те. Ха­тын­нар­да ба­ла бул­мау — олуг бә­ла ин­де ул!

— Га­фу ите­гез, бел­мә­дем бит. Аң­лыйм, кы­ен­дыр ин­де сез­гә...

— Ки­ре­сен­чә, ты­ныч һәм рә­хәт. Мин дә элек­ләр­не сез­нең ке­бек уй­лый­ и­дем, әм­ма ирем ты­ныч­лан­ды­ра кил­де. “Нәр­сә­гә ба­ла ас­рап баш ка­ты­рыр­га, бо­лай да кү­ңел­ле бит!”— дия иде. Буй­га уз­ган ва­кыт­лар­да да кар­шы чык­ты, тиз врач­ка кү­ре­нер­гә ку­ша иде. Алар үз эш­лә­рен ос­та баш­ка­ра­лар. Ирем­нең дә сү­зе үтә...

— Кем ул кан­сыз бән­дә?

— Со­вет дә­ве­рен­дә ком­со­мол­да эш­лә­де, өл­кә ко­ми­те­тын җи­тәк­лә­де. Төн­нә­рен ге­нә кай­тып ке­рә иде...

— Вә­ли­шин­мы?

— Әйе, нәкъ үзе.

— Хә­зер кай­да эш­ли соң ул? Ком­со­мол­ны бе­тер­де­ләр бу­гай бит?

— Бе­тү­ен бет­мә­гән дә... Ул хә­зер биз­нес­та, ком­мер­сант. Акыл­лы ке­ше. Эшен яра­та.

— Бай­лык ар­тын­нан ку­а­мы­ни?

— Хә­зер дөнь­я­сы шун­дый аның, кем эш­лә­ми — шул аша­мый!

— Бү­ре­не ая­гы туй­ды­ра ди­сә­гез, дө­рес­рәк. Без­нең ке­бек­ләр­гә ан­дый “зур эш­ләр” баш­ка­ру яз­ма­ган ин­де!

Хан­бал мес­кен­гә са­быш­кан кы­я­фәт­тә кы­лан­ды. Ба­шы­на да уй төш­те: “И­ре биз­нес­мен бул­гач, йор­тын­да сак­чы­ла­ры да җи­тәр­лек­тер әле. Бу ха­ным янын­да мәш ки­лү бер дә фай­да­га тү­гел!”

— Спич­ки есть?!.

Те­ге ике исе­рек алар яны­на ки­леп җит­кән иде ин­де. Хан­бал алар­ның со­рау­ла­ры­на җа­вап итеп җил­кә си­керт­те. Әм­ма Аль­би­на юга­лып кал­ма­ды, плащ ке­сә­сен­нән алып, ку­лын суз­га­ны­на за­жи­гал­ка-ка­быз­гыч тот­тыр­ды. Те­ге­ләр: “О, спа­си­бо, ма­дам!”— дип кы­лан­ды­ра-кы­лан­ды­ра сөй­лә­неп, ка­ты су­ы­ра-су­ы­ра “И­дел” си­га­ре­ты ка­быз­ды­лар. Бер­се ар­тык якын­рак ки­леп, Аль­би­на­га ка­быз­гы­чын көт­мә­гән­дә­рәк ки­ре суз­ды. Ул да тү­гел, яр­сып кил­гән зат­лы дал­ма­тин те­ге исе­рек­кә ур­гы­лып өрә баш­ла­ды. Ме­нә хә­зер өс­те­нә таш­ла­на­чак, бу­га­зын­нан элеп ке­нә ала­чак иде, ха­ным әмер би­реп өл­гер­де:

— Ай­зик, фу!..

Эт арт­ка чи­ген­де. Ачуы бу­га­зы­на ты­гыл­ды, ба­шын бол­гап, теш­лә­рен ыр­жайт­ты. Ике исе­рек, алар бе­лән бер­гә Хан­бал ка­тып кал­ды­лар. Елан ке­бек озын һәм ты­гыз, нык­лы кой­ры­гын ка­ты­рып, Ай­зик үз ху­җа­сын­нан әмер көт­те. Аль­би­на ка­нә­гать ке­нә ел­ма­еп, аңа та­ба якын­лаш­ты, ба­шын­нан сый­пап ты­ныч­лан­дыр­ды һәм му­ен­чы­гын то­тып ал­ды.

— Ба­ры­гыз, ки­те­гез, хә­зер ти­ми ин­де ул!— дип тә өл­гер­де. Ике исе­рек ша­пан-шо­пан сы­зу ягын ка­ра­ды­лар. Әм­ма Хан­бал уры­нын­да ба­сып кал­ды.

— Ни­гә, ку­рык­тың­мы әл­лә?— дип ел­май­ды Аль­би­на.— Ди­ва­на­лар, эт бе­лән икән­ле­гем­не күр­мә­де­ләр ми­кән­ни? Ярый әле теш­лә­мә­де үз­лә­рен, юк­са, та­вы­шын­нан бә­ла­се күб­рәк бу­ла­сы иде!

— Ми­ңа ти­мәс ми­кән?

— Тәр­ти­бе­ңә ка­рап. Ми­ңа ар­ты­гы бе­лән якын кил­сәң, ярат­мас. Бик көн­че ул, хәт­та ан­да-сан­да гы­на кай­тып кү­рен­гән ирем­нән дә көн­ли.

— Бул­мас ла...

— Ме­нә кү­рер­сең...

“Шу­лай ук­мы­ни әле?”— дип уй­лап куй­ды егет. Ха­ным­да өмет бар төс­ле то­ел­гач, ул, оны­ты­лып, аның киң күк­рәк­лә­рен сиз­де­реп тор­ган юка пла­щын­нан ка­раш­ла­рын шу­ды­рып кы­на ая­гы­на­ча тө­шер­де. Бар җи­ре дә ма­тур, ар­ты­гы бе­лән чи­бәр төс­ле тәэ­сир ит­те. Аяк­ла­ры да ту­лы­шып то­ра­лар. Ирен­нә­ре дә наз­лы кү­ре­нә, чәч­лә­ре дә ка­лын, хис то­ма­ны­на кер­теп адаш­ты­ра­чак ин­де мон­дый ха­ным!

— Ярар!

Хан­бал үз-үзе­нә ышан­ган ке­ше төс­ле сиз­мәс­тән әй­теп тә сал­ды. Ха­ным та­гын мул гы­на ел­май­ды. Теш­лә­ре эн­җе­сен­дә егет­нең ут­лы күз ка­раш­ла­ры ча­гы­лып кит­кән төс­ле то­ел­ды.

— Кү­рер­без... Ай­зик, гу­ляй!..

Би­рел­гән әмер­не Әд­рән дал­ма­ти­ны ка­ры­шу­сыз үтә­де. Та­гын ко­лын ши­кел­ле ча­бып, йө­гер­гә­ләп йө­ре­нә баш­ла­ды. Әм­ма бу­лып уз­ган ва­кый­га­дан соң са­бак алып­мы, ерак кит­мә­де. Якын­да гы­на әле та­як ба­шы, әле сук­мак чи­те­нә таш­лап кал­ды­рыл­ган, ко­рып бет­кән кыр чә­чәк­лә­ре бу­кет-бәй­ләм­нә­ре яки та­кы­я­лар бе­лән уй­наш­тыр­га­лап ма­таш­ты. Аль­би­на­ның: “Кү­рер­без!”— ди­гән сү­зен­нән соң ко­е­лып төш­кән Хан­бал бе­раз­га те­лен йот­кан иде.

— Ә си­нең ба­ла­ла­рың, ха­ты­ның кай­да? Ял­да­лар­мы?

Ха­ным сүз­лә­ре­нә бер­нин­ди мәгъ­нә сал­мый­ча гы­на со­рап куй­ды. Аның өчен егет­нең өй­лән­гән­ме-тү­гел­ме, кем­ле­ге бер дә кы­зык­сы­ныр­лык әй­бер ке­бек кү­рен­ми иде бул­са ки­рәк. Тор­мыш­ның ләз­зә­тен ге­нә җы­яр­га сә­ләт­ле кы­лын­ган бу ха­ным, мә­гә­рем ки, те­лә­ге кил­сә, иң асыл зат­лар­ны да ал­дын­да би­е­тә­чәк. Йө­зе­нә чык­кан.

— Мин әле­гә буй­дак,— дип бел­дер­де Хан­бал, Аль­би­на­ның ягым­лы ел­маю­ын­да бу хә­бәр­дән ка­нә­гать­лек кү­реп.— Баш­та­рак тор­мыш көй­лә­неп җит­мә­гән иде, хә­зер оша­ган кыз­ны та­буы авыр...

— Сай­ла­на­сың­мы?

— Бу яшь­тә сай­лан­ды­ра ин­де ул. Ме­нә си­нең ке­бек чи­бәр­не оч­рат­сам, уй­лап та тор­мас идем...

— Ә ни­гә ми­нем ке­бек­не?

— Сез бит бик тә чи­бәр!

— Ша­яр­та­сыз!— Аль­би­на үзе­нең кем­ле­ген һәм нин­ди­ле­ген ях­шы бел­гән­лек­тән юри шу­лай кы­ла­нып кы­на җа­вап бир­де, әм­ма со­ра­вын ка­бат­лар­га ашык­ты: — Ә ни­гә ба­ры тик ми­нем ке­бек­не? Үзем яра­мыйм­мы­ни?

Мон­дый сүз­дән Хан­бал авып ки­тәр­дәй бул­ды. Авы­зын­да те­ле кип­те, күк­рә­ген­дә йө­рә­ге бә­реп чы­гар­дай хәл­дә си­ке­рен­де. Ха­ным аның акы­лы­ны са­гайт­ты, ди­ва­на­лы­гын арт­тыр­ды, аңын ал­ды. Бә­гырь тө­бе­нә җы­ел­ган тор­мыш­ка-яшә­еш­кә ка­ра­та үп­кә-рән­җү таш­ла­рын эре­тә-эре­тә, мә­хәб­бәт чә­чә­ге нә­зек са­ба­гын­да тиб­рә­лә-тиб­рә­лә баш кал­кы­та баш­ла­ды. Хан­бал шул бер авыз сүз­дән эре­де дә төш­те. Сөй­лә­шү­лә­ре “сез” бе­лән “син” ара­сын­да бу­та­лу­ын да сиз­мә­де.

V

Хан­бал­ны мө­киб­бән ит­кән шу­шы Аль­би­на исә Вә­ли­шин Ген­на­дий­ның икен­че ха­ты­ны иде. Бе­рен­че­сен­дә ике ба­ла­сын кал­ды­рып, чак кы­на пар­тия карь­е­ра­сын­нан ко­лак ка­га яз­ган ир, за­ма­на­лар үз­гә­реп ки­тү ар­ка­сын­да гы­на уры­нын­нан оч­ма­ды. Әм­ма өл­кә ко­ми­те­ты ком­со­мол кон­фе­рен­ци­я­се якын­лаш­кан са­ен исе­нә әх­лак мәсь­ә­лә­сен тө­ше­рер­гә те­ләү­че­ләр та­был­ды. Әле ул ва­кыт­лар­да яңа гы­на баш кал­кы­тып кил­гән ко­о­пе­ра­ция вә биз­нес хә­рә­кә­те акыл­лы һәм сан исә­бен­дә йөр­гән Ген­на­дий өчен бер­дән-бер ыша­ныч иде. Озын буе, кал­ку һәм ка­лын җил­кә­лә­ре, кө­рәш­че­ләр­гә хас сын-гәү­дә­се, җит­мә­сә йөз­гә-бит­кә дә чи­бәр­ле­ге аның һәр­бер баш­ла­га­нын ахы­ры­на ка­дәр алып ба­ра­ча­гы ха­кын­да бел­дер­теп тор­ган­лык­тан, өл­кә ко­ми­те­ты исе­мен ас­тын­да оеш­тыр­ган эшен ал­га ил­тер­гә яр­дәм ит­те­ләр. Кон­фе­рен­ция көн­нә­ре якын­лаш­кан са­ен Вә­ли­шин­ның биз­нес һәм ком­мер­ци­я­се чә­чәк­кә бө­ре­лә­неп ке­нә кал­мый­ча, мул җи­меш тә би­рә­чә­ге ачык гәү­дә­лә­не­лә иде. Ул мон­да да ба­ры­сын ос­та рә­веш­тә хәл кыл­ды. Бер як­тан, дәү­ләт як­ла­вы ас­ты­на кер­теп, икен­че як­тан, ыша­ныч­лы ип­тәш­лә­ре­нә та­я­нып, ул шак­тый гы­на ак­ча­лар­ны әвеш-тә­веш ки­тер­де. Яңа хы­ты­ны бул­ган Аль­би­на бе­лән ике­се­нә тиз ара­да өч бүл­мә­ле фа­тир алып, бу як­тан да тор­мы­шы ни­ге­зе­нә те­рәк сал­ды. Йо­кы­сын йок­ла­ма­са йок­ла­ма­ды, әм­ма үз ди­гә­нен­дә тор­ды. Әле ул шә­һәр­гә ба­рып чык­ты, әле мо­ны­сы­на. Ком­со­мол ко­ми­тет­ла­ры­ның эш­лә­рен тик­ше­рү бе­лән бер­рәт­тән ком­мер­ция мәсь­ә­лә­лә­рен дә хәл итәр­гә өл­гер­де. Сә­гать за­во­дын­нан алын­ган зур пар­ти­я­не чит ил­гә оза­тып, рек­ла­ма өчен дә та­быш­ның бе­раз өле­шен бү­лү ар­ка­сын­да ко­о­пе­ра­ти­вын ба­е­тып та җи­бәр­де. Дол­лар­лар агыл­ды. За­вод ди­рек­то­ры да аның яр­дә­мен­нән ка­нә­гать ка­лып, ал­га та­ба да хез­мәт­тәш­лек­не югалт­мас­ка ча­кыр­ды. Вә­ли­шин ах­мак тү­гел иде. Сүз — сүз бе­лән, әм­ма хез­мәт­тәш­лек — хез­мәт­тәш­лек бе­лән. Мо­ны кай­бер ип­тәш­лә­ре аң­лап та җит­кер­мә­де. Әмер ге­нә йөр­тер­гә сә­ләт­ле бу­лу­ла­ры сә­бәп­ле, акыл ка­зан­на­рын­да фи­кер ка­мы­рын­нан кой­мак пе­ше­рер­гә ире­нә­ләр иде. Алар­ның сүз­лә­ре­нә ко­лак сал­ган төс чы­га­рып, Вә­ли­шин үз юлы бе­лән бар­ды. Сә­гать за­во­ды­ның җи­тәк­че­ле­ге­нә кыйм­мәт­ле бү­ләк­ләр, япон ап­па­ра­ту­ра­ла­ры ки­терт­те. Чит ил­ләр бе­лән бәй­лә­не­ше мул уңыш вәгъ­дә­ли иде. Ә мо­ның өчен бу төп­сез ко­е­ны һәр­да­им сый­фат­лы то­вар­лар бе­лән тәэ­мин итеп то­рыр­га ки­рәк. Хез­мәт­тәш­лек һәм бү­ләк­ләр ме­нә шу­ның өчен бик тә фай­да­лы ча­ра­лар­дан бу­лып чык­ты. Ка­мАЗ­лар бе­лән дә ты­гыз элем­тә­лә­рен ур­наш­ты­рыр­га өл­ге­реп, үзе­нә Ка­зан за­вод­ла­рын­нан таш­лан­дык бе­рәр цех­ны алыр­га, ка­пи­тал бул­ды­рыр­га ни­ят­лән­де. Ни уй­ла­са, шул эше ба­рып чык­ты. Мон­да да тех­но­ло­ги­я­не тәр­тип­кә са­лу өчен шак­тый гы­на ак­ча тү­геп, шәх­си предп­ри­я­тие-сә­нә­га­тен бул­дыр­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: