КӨЗГЕ ЯҢГЫРГА КАДӘР 26 страница

Хан­бал кап­ка­га та­ба ат­ла­ды. Аның сак­чы­сы, ка­лын ир, ал­дан ук кү­зә­теп, кар­шы ал­ды:

— Кая ба­рыш?

Хан­бал чү­гә­ләп куй­ды. Сак­чы аңар­дан бер баш­ка би­ек, дүрт тап­кыр­га­дыр киң иде. Мо­ңа нәр­сә ди­сәң дә, ча­ма­лап кы­на әйт­мә­гән­дә, ба­шың­ны ку­лы­ңа тот­ты­рып җи­бә­рә­чәк, бо­рып алыр­га да күп со­рап тор­мас. Һәр­хәл­дә үз-үзен то­ты­шы шу­ңа­ррак ох­ша­ган.

— Урам­га!..

Шу­шы сүз­ләр­не ишет­кәч, сак­чы­ның күз­лә­ре тә­гәр­мәч ка­дәр ачы­лып, кер­фек­ле би­лә­мә­лә­рен әй­лә­неп уз­ды.

— Кай­сы урам­га?— Алай да сүз­лә­ре җай гы­на агыл­ды.— Пез­дә урам юк пит. Пе­леп йө­ри­сез­ме, әпән­дем? Ие, ду­ка­ме­тың кая? Юк­мы­ни? И на­ни, пул­мас пу­лай! Ка­ра­ле, ниш­лә­мәк­че...

Ми­шәр ке­ше­се­нә са­бы­шып, юри шу­лай кы­лан­ды­рып сөй­ләш­кә­не аң­ла­шы­лып то­ра иде. Хан­бал да сүз­не ша­яр­ту бе­лән дә­вам итәр­гә те­лә­де:

— Юк иде шул ду­ка­ме­тым, юк иде!..

— Һе, шу­лай ди­ген аны, юк иде ди­ген...— Сак­чы ки­е­ре­леп куй­ды, йө­зен­нән ел­маю­ын җуй­ма­ды.— Югалт­тың­ми, ә?

— Әйе шул, ка­я­дыр куй­ган­мын...— Хан­бал тин­тәк­кә са­бы­шу­ын­да бул­ды.— Баш­ка сук­кан­нар да хә­те­рем тө­шеп кал­ган...

— Кая әле, кая...— Сак­чы әле яңа гы­на күр­гән ке­ше ши­кел­ле Хан­бал­ның бинт урал­ган ба­шы­на те­кә­леп ка­ра­ган­дай ит­те.— Шу­лай икән шул, иләк яса­ган­нар. Ду­ка­мет та юк ди­ген, ә?.. Алай бул­мый бит әле, энем, әйе! Ду­ка­мет­сыз бул­мый, дим. Баш­та ду­ка­мет ки­рәк. Алып ки­лер­гә, ан­на­ры кап­ка ачы­ла...

Сак­чы ша­ярт­мый иде. Уй­нап сөй­лә­шүе дә бо­лай гы­на, ва­кыт уз­ды­рыр өчен икән мо­ның. Аң­ла­ган ке­ше­гә бе­лер­лек иде.

— Ул те­ге як­та кал­ды шул...— Бор­чы­лу­ын­нан Хан­бал тә­мам ко­е­лып төш­те. Кап­ка­ны чы­гу­ы­на аны һич­кем көт­мә­сә дә, хәт­та кая ба­ра­сын да тә­га­ен гы­на бел­мә­сә дә, мон­да да ка­ла­сы кил­ми иде.

— Әме­ре­кә­дә­ме?.. Энем?..— Сак­чы ни­гә­дер җир ас­ты­на та­ба төр­теп күр­сәт­те.

— Нин­ди Әме­ре­кә­дә?— Хан­бал арт­ка­рак чи­ге­неп куй­ды. Бо­лар­ның бә­хәс­лә­шеп то­ру­ын­нан кы­зык та­бып, те­ге агай­лар да якын­рак елыш­кан, хәт­та шә­бәр­гән эт­ләр дә ни өрер­гә, ни ырыл­дар­га бел­ми­чә та­выш бир­гә­ли баш­ла­ган иде­ләр.

— Кур­кы­ныч­лы ди­вер­сант тот­тың­мы әл­лә, Әх­ми? Әме­ре­кә­дән үк кил­гән­ме? Әй­тәм чал­ма бәй­лә­гән!— Тү­гә­рәк йөз­ле кеч­ке­нә­рәк агай үз сүз­лә­рен­нән тә­мам та­бып, тә­гә­рәп­ләр үк кит­кән­дәй бул­ды. Аның кө­лүе бү­тән­нәр­не дә куз­гат­ты. Сүз­лә­ре­нә ял­га­нып, ха­хыл­да­ган ара­да бе­рәр кә­ли­мә кыс­тыр­га­лап ал­ды­лар:

— Шпик, ди­ген... Ну мал­лай... Әме­ре­кән...

Те­ге агай та­гын да өс­тәп куй­ды:

— Чал­ма­сын сү­теп ка­ра, Әх­ми, чал­ма­сын!.. Пуш­ка­сы бу­ла күр­мә­сен, на­га­ны-ма­за­ры... Мон­дый ке­ше үзе ге­нә йө­ре­мәс, ип­тәш­лә­ре дә бар­дыр әле! Ала­рын тот­мый кал­дың­мы?

Бо­лар кө­лү­дә бү­се­леп үк кит­те­ләр. Әм­ма Хан­бал­ның кө­ләр ча­ма­сы юк иде, ба­шын ас­ка иеп, чык­кан ише­ге­нә та­ба юнәл­де. Ар­тын­нан:

— Ярар, энем, үп­кә­лә­мә ин­де,— дип шул ук ша­ярт­кан агай кыч­кы­рып кал­ды.— Мон­да бер кер­гәч, чык­тым юк ин­де, Кы­тай чи­ге төс­ле!..

Ишек­тән кер­гәч, Хан­бал туп-ту­ры ко­ри­дор буй­лап юнәл­де. Аның иге-чи­ге юк иде төс­ле. Бар­ган са­ен ут­лар ка­раң­гы­лан­ды, әм­ма тәм­ле шул­па исе та­гын да ку­е­ры­б­рак ки­лә бир­де. Ике рәт­ле бас­кыч­тан тү­бән­гә­рәк төш­кәч, киң һәм зур зал ачы­лып кит­кән­дәй бул­ды. Кай­сы ке­ше­ләр чи­рат­ка бас­кан­нар, икен­че­лә­ре өс­тәл янын­да шул­па чө­ме­реп уты­ра­лар, өчен­че­лә­ре теш­лә­рен ка­ез­лый­лар һәм үза­ра кө­леш­кә­ләп сөй­лә­шә иде­ләр. Төш­ке аш ва­кы­ты бу­лыр­га ки­рәк.

Хан­бал тук­тап кал­ма­ды, чи­рат­ка ки­леп бас­ты. Ке­сә­сен­дә ни ак­ча­сы, ни та­ло­ны юк иде. Әм­ма ашый­сы ки­лүе һәм шул­па исе аны тә­мам исерт­те. Ике­шәр өлеш ал­ды. Мон­да тук­ла­ну буш­лай икән­ле­ген бел­гәч, ти­шек ба­шы бе­лән җи­ден­че күк­кә кү­тә­рел­гән­дәй сө­ен­де, хол­кы фә­реш­тә­не­ке­нә әве­рел­де. Ни­чә көн­гә бе­рен­че тап­кыр ху­җа­лар­га кү­ңе­лен­нән мәд­хия укы­ды. Адәм ба­ла­сы­на кү­ңел өчен аз да җи­тә икән шул.

Тор­мыш җи­де­гә бө­те­рел­гән ке­бек ке­нә, юлың кай­сы сук­мак­ка ке­реп кит­сә, шун­нан ба­ра­сың да ба­ра­сың. Юк, алай бу­лыр­га ти­еш тү­гел. Ни­чек ин­де, кер­дең дә кит­тең? Әгәр те­лә­мә­сәң? Си­не көч­ләп, этеп-төр­теп, ди­гән­дәй, ял­гыш юнә­леш­кә, уп­кын­га та­ба җи­бәр­сә­ләр, ул ва­кыт­та ниш­ләр­гә? Елан итен ашар­га җа­ның те­ләр­ме соң? Бу тор­мыш­та, бү­ре­ләр ара­сын­да яшәр өчен, ар­ты­гы-ки­ме тү­гел, үзе­ңә дә бү­ре­нең үзе бу­лыр­га ки­рәк, чәй­нә­шер­гә, тыр­ма­шыр­га, му­ен сө­я­гең­не теш­ләт­мәс­кә ки­рәк! Эһ, кил­сә иде кул­дан ан­дый гай­рәт!

Хан­бал үз дөнь­я­сы­на чу­мып кал­ды. Шул­па­сы чө­ме­рел­гән, ри­зы­гы ашал­ган иде ин­де. Та­ма­гы тук­лык­тан кү­ңе­ле кө­рә­еп ки­тәр­гә ти­еш бул­са да, әле сан­на­рын гы­на җы­еп ки­лә иде.

— Һо! Га­ли-ба­ба үзе тү­гел­ме?

Та­выш ише­тел­гән як­ка кү­тә­ре­леп ка­ра­гач, Хан­бал уй­ла­рын­нан ай­нып кит­кән­дәй бул­ды. Тә­бә­нәк буй­лы, как­ча йөз­ле бу ке­ше аңа ях­шы та­ныш иде. Алар си­гез ай­га якын бер­гә тот­кын бу­лып тор­ды­лар. Габ­дел­ба­рый исем­ле иде ул, Габ­ди дип йөрт­те­ләр үзен. Аңа әү­вә­ле “Карт­лач” ди­гән ку­ша­мат так­кан иде­ләр. Бер дә өнә­мә­де. Че­реп чык­кан авыл ке­ше­се, энә­сен­нән җе­бе­нә­чә кресть­ян. Һәр көн­не ди­яр­лек ир­тән­ге як­тан баш­лап, тук­тый да бел­ми­чә, ат җи­гү­ен, кап­ка­дан чы­гып кит­кән­нә­рен сөй­ли иде. Хан­бал­ның кү­ңе­ле йом­шак икән­лек­не то­еп­мы, гел аңар­га елы­ша тор­ган бул­ды.

— Бе­лә­сең­ме, энем,— дип сөй­ли баш­лый тор­ган иде ул,— мин бит тә­пи йө­ри баш­ла­ган­чы ук ат өс­те­нә утыр­ган ке­ше. Әле дә хә­те­рем­дә, әт­кәй мәр­хүм әй­тә иде, ар­тың­ны ял­ты­ра­тып ат ас­ты­на ба­ра­сың да ке­рә­сең, ба­ра­сың да ке­рә­сең дип. Ә чын­нан да шу­лай бул­ган. Ә ат — мәр­хә­мәт­ле җан ия­се, ке­ше­не яра­та ул, ас­ты­на кер­сәң дә өс­те­ңә бас­мый. Әгәр дә йорт­та ар­ба ар­тын­нан ия­реп йө­рү­че эт тә бул­са, гел дә әл­лә кем­гә әй­лә­нә ин­де, баш­ла­рын чө­еп җи­бә­рә, ты­ныч­ла­нып, рә­хәт­лә­неп ке­нә йө­ге­рә. Чы­быр­кы­ның да ки­рә­ге юк... Һәй лә, атым­нан аер­ды­лар. Атым­нан! Шул исе­рек рә­ис­не чы­быр­кы бе­лән кый­на­ган бу­лыр идем­ме соң? Аты­ма фу­раж­ны ар­тык сал­ган­ны ярат­ма­ды­лар. Имеш, сөт сы­ер­ла­ры­ның өле­ше­нә ке­рәм икән. Үз­лә­ре кап­чы­гы-кап­чы­гы бе­лән са­тып эч­кән­нә­рен оны­та­лар. Ә ат­ка ар­тык бир­гән­не күп­се­нә­ләр. Юк, бе­ләм мин аны, бер дә әл­лә кай­дан чык­ма­дым, күз ал­дын­да... Көн­че­лек бе­те­рә ке­ше­не, авы­ру­лар, чир­ләр дә шун­нан гы­на ки­лә. Атым­ның та­за бул­га­ны өчен кы­зык­ты­лар. Те­ләк­лә­ре­нә иреш­те­ләр. Ярый, күр­сә­тер­мен әле мин алар­га!..

Шу­лай кы­зып кит­кән ва­кыт­ла­рын­да Хан­бал аңар­дан:

— Ин­де дә мү­кә­ләп йөр­гән җи­рең­нән ни­чек ат өс­те­нә ат­лан­га­ның­ны сөй­лә­мә­дең, Габ­дел­ба­рый аб­зый?— дип со­рап, сүз­не бо­ра, әм­ма ул:

— Ә, аны әй­тә­сең­ме? Ул бо­лай­рак бул­ган... Ат ас­тын­да тап­та­лу­ым бар бит. Ә ул, әйт­тем бу­гай, мәр­хә­мәт­ле җан ия­се...— дип баш­лый иде дә та­гын ат­лар­ны мак­тар­га то­ты­на һәм сү­зен дош­ман­на­рын ка­һәр­ләү­гә та­ба алып ке­реп ки­тә тор­ган иде. Хан­бал шул сә­бәп­ле аның бер ге­нә ва­кый­га­сын да ахы­ры­на ка­дәр тың­лый да, бе­лә дә ал­ма­ды. Шу­шын­да оч­раш­кач, хә­те­ре яңа­рып, йө­зе­нә ел­маю йө­гер­де.

— Сез мон­да ни­чек, Габ­дел­ба­рый аб­зый?

— Ме­нә, энем Га­ли, үзең кү­реп то­ра­сың, сау-сә­ла­мәт...— Ул ир­ке­нә­еп көл­де. Хан­бал­ны оч­ра­ту­ы­на шат иде.

— Юк, мон­да ни­чек кер­дең ди­гә­нем?

— Ә, аны әй­тә­сең­ме, энем Га­ли?— Аб­зый­ның йө­зе сул­ды, күз­лә­ре­нә моң­су­лык иң­де.— Ни шул...— Тук­та­лып кал­ган сү­зен­нән соң авыр гы­на итеп су­лыш алыш­тыр­ды да: — Тор­мыш шу­лай икән ул...— дип, бер ва­кы­ты ту­ры кил­сә, сөй­ләр­гә вәгъ­дә­сен бир­де һәм Хан­бал­ның хәл­лә­рен со­раш­ты­ра баш­ла­ды: — Үзең ни­чек соң? Чал­ма да ки­дерт­кән­нәр. Бер-бер хәл бул­ма­ган­дыр?

Аның кал­ты­ра­вык һәм сө­як­чел кул­ла­ры Хан­бал­ның йө­зе­нә та­ба су­зыл­ды­лар. Кай­гы-хәс­рәт­не, тор­мыш­ның авыр­лык­ла­рын йө­ге-йө­ге бе­лән сыр­тын­да та­шы­ган ке­ше ге­нә яз­мыш­ның ни­ка­дәр мәр­хә­мәт­сез икән­ле­ген аң­лый. Әм­ма бү­тән­нәр­нең хә­ле­нә ке­рә бе­лү, ке­ше хәс­рә­тен үз йө­рә­ге аша уз­ды­ру күп­ләр­гә би­рел­мә­гән, ә ул сый­фат — Ал­ла­һы тә­га­лә­дән иң­де­рел­гән из­ге­лек га­лә­мә­те, югый­сә. Ме­нә кем­нәр ар­ка­сын­да бу җир убыл­мый да, бө­тен дөнь­я­лык ут­лы җә­һән­нәм чо­кы­ры­на әве­рел­ми. Юк, бай­гу­ра­лар да, ху­җа­лар да, сол­тан­нар, хан­нар һәм пат­ша­лар, ил баш­ла­ры да тү­гел, ме­нә шу­шын­дый ке­ше­ләр­нең, из­ге­ләр­нең йө­рә­ге аша то­тып то­ра дөнь­я­лык­ны Ал­ла­һы тә­га­лә. Фи­зик көч­ләр, та­би­гать ка­нун­на­ры ди­гән бу­ла­лар. Нәр­сә, Җир ша­рын­нан баш­ка пла­не­та­лар да бар тү­гел­ме соң, күк йө­зе ту­лы йол­дыз­лар бит. Ә кай­сын­да дөнь­я­лык бар? Та­би­гый шарт­лар, имеш. Җир йө­зен­дә из­ге ке­ше­ләр кал­ма­са, зат­лы бән­дә­ләр яшә­мә­сә, әйе, алар авыл­лар­да да, шә­һәр­ләр­дә дә, бү­тән урын­нар­да да то­рыр­га, хәт­та зин­дан­нар­да да ка­лыр­га мөм­кин­нәр. Ме­нә шун­дый­лар бул­ма­са, әл­лә кай­чан­нан җи­ме­ре­лер иде ба­ры­сы да. Пәй­гам­бәр­ләр за­ман­на­рын­да те­ге яки бу ка­вем­не ут ал­ган, ту­фан бас­кан, җир йот­кан ди­гән хә­бәр­ләр бар­мы? Асы­лын уй­лап ка­ра­саң, ул хәл­ләр­не ни­чек итеп әки­ят ди­яр­гә мөм­кин икән, йә ин­де?

Габ­дел­ба­рый аб­зый­га Хан­бал ба­ры тик:

— Бул­ды ин­де, сөй­ләр­ле­ге дә юк!— дип ке­нә җа­вап бир­де. Карт­лач аңа сүз­сез те­кә­леп ка­рап тор­ды да, ахыр­да ба­шын гы­на как­ты. Бо­лай да ба­ры­сы да аң­ла­шы­лып то­ра ди­гән­дәй иде ул.

— Кай­сы цех­та эш­ли­сең соң, Га­ли энем? Күп­тән­нән­ме? Ни­гә мо­ңар­чы бер дә кү­рен­мә­дең?

Габ­дел­ба­рый аб­зый­ның шу­шы со­рау­ла­ры­на Хан­бал җы­еп кы­на җа­вап бир­де:

— Әле бү­ген ки­леп кер­дем. Һич­кая ур­наш­ма­дым.

Төш ва­кы­ты бе­теп ки­лә, аш­ха­нә­дә ке­ше кал­ма­ган ди­яр­лек иде. Габ­дел­ба­рый аб­зый шун­да үз авы­зын кал­ты­ра­вык учы бе­лән кап­ла­ган хәл­дә бер нок­та­га тө­бә­леп озак кы­на юга­лып тор­ды да:

— Алай икән...— ди­де. Та­гын да уй­ла­нып ал­ган­нан соң: — Мон­да ур­на­шып ка­лыр­га­мы исә­бең, энем?— дип со­ра­ды.

— Бел­гән юк ин­де ни ди­яр­гә дә...— Хан­бал яше­реп то­рыр­га те­лә­мә­де, сүз­не ту­ры йөрт­те: — До­ку­мент­лар­сыз кал­дыр­ды­лар ми­не, йорт­сыз-җир­сез,— ди­де.

Аның бу сүз­лә­рен­нән соң Габ­дел­ба­рый аб­зый са­гая кал­ды һәм, пы­шыл­дап кы­на, авы­зын Хан­бал­ның ко­ла­гы­на ук ки­те­реп:

— Те­ге, ни... Ан­нан дип әй­тү­ем...— Уң ку­лы­ның баш бар­ма­гы арт­ка-ал­га йө­реп ал­ды.— Ка­чып чык­ма­ган­сың­дыр бит?.. Ни, әйе, бор­чыл­ма! Бо­лай гы­на со­ра­вым!

Хан­бал һе дип ке­нә куй­ды, шу­лай да Карт­лач­ны ты­ныч­лан­ды­рыр­га бул­ды:

— Юк, ул як­тан ба­ры­сы да тәр­тип­тә! Га­еп­ле­ләр­не күп­тән тот­кан бул­ган­нар, үз­лә­ре үк гө­наһ­ла­рын та­нып, яшер­ми сөй­ләп бир­гән­нәр. Суд ми­не ак­ла­ган, әм­ма ирек­кә чы­га­рыр­га оныт­кан­нар­мы? Ан­на­ры ни­чек­тер ис­лә­ре­нә төш­кән­ме?

— Ка­ра­ле аны, ә?— Габ­дел­ба­рый аб­зый шун­да су ха­ким-хө­кем­дар­ла­ры­на чын кү­ңе­лен­нән рән­җү­ен бел­де­реп ал­ды.— Га­фу үтен­де­ләр­ме соң?

— Кая ди ул?.. Мо­ны­сы­на да рәх­мәт әйт әле ге­нә ди­де­ләр дә — шу­ның бе­лән бет­те!

Хан­бал­ның йө­зе тар­ты­лып куй­ды, бер миз­гел эчен­дә пе­си­дән арыс­лан­га әве­рел­де. Күз­лә­ре­нә дәһ­шәт уты кап­ты. Ярый әле озак­ка бар­ма­ды, сүн­де. Ка­бат үз хә­ле­нә кайт­ты. Ан­да­гы шу­шы үз­гә­реш­ләр­не си­зеп һәм кү­реп кал­ган Габ­дел­ба­рый аб­зый:

— Йә, ты­ныч­лан, энем! Әй­дә, без­нең цех­ка ур­наш! Мас­тер бе­лән сөй­лә­шеп ка­рыйк,— дип, бик ва­кыт­лы ки­ңәш бир­де. Хан­бал­ның җа­ва­бы әзер иде:

— Ми­ңар­га ба­ры­бер!..

Аш­ха­нә­дән алар ак­тык­кы ке­ше­ләр бу­ла­рак чы­гып кит­те­ләр.

III

Цех ди­гән­нә­ре әл­лә­ нәр­сә тү­гел иде. Ике­гә бү­лен­гән ам­бар ка­дәр­ле би­на шун­да. Бер ба­шын­да саз­га һәм пыч­рак­ка бат­кан ха­тын-кыз­лар кай­на­ша­лар. Кул­ла­рын­да авыр ка­ра шланг­лар. Ван­на­лар­га ту­ты­рып та, таш идән­гә тә­гә­рә­теп тә ше­шә­ләр­не юган ке­бек итеп ма­та­ша­лар. Кай­сы­ла­ры кә­газь эти­кет­ка­лар­ны сы­пы­рып тө­ше­рә, кай­бер­лә­ре ше­шә­ләр­не ка­я­дыр та­шый. Тел­лә­рен­дә ба­ры тик сү­ге­нү сү­зе ге­нә ди­яр­сең. Соң­га кал­ган Габ­дел­ба­рый аб­зый­га да эләк­те. Әм­ма ул алар­га игъ­ти­бар да итеп тор­ма­ды. Мас­тер­ны со­ра­ды да Хан­бал­ны үз ар­тын­нан дәш­те. Алар ар­гы баш­ка та­ба кит­те­ләр. Ан­да кем­нәр­дер язу­лы кә­газь­лә­рен сел­тә­неп тарт­ка­ла­ша, сүз кө­рәш­те­рә иде­ләр.

— Әйт­тем­ме мин си­ңа? Әйт­тем­ме? Юк, ди­дем­ме!.. Ми­нем ан­да ни эшем бар? Ке­ше бир, алай бик ки­рәк бул­гач!..

Га­җә­еп тә бе­те­ре­неп кыч­кы­ру­чы ке­ше мас­тер бу­лып чык­ты. Эт тә үз оя­сын­да көч­ле шул, усал­рак кү­ре­нә.

— Ни ки­рәк иде, Габ­дел­ба­рый аб­зый? Әй­дә, әйт тә ыч­кын!

— Фа­тыйх Га­лич, Фа­тыйх Га­лич...

Габ­дел­ба­рый аб­зый әл­лә кау­ша­ды, әл­лә үзе­нә тө­бәп әй­тел­гән “ыч­кын” ди­гән сүз­гә ачуы кил­де, мас­тер Фа­тыйх Га­лә­вет­ди­но­вич кар­шын­да юга­лып кал­ган­дай бул­ды.

— Әйе, шун­нан... Ва­кы­тым тар, ни бул­ды?

Сүз­гә кат­на­шыр­га дип Хан­бал ал­га­рак тар­ты­лып куй­ган иде, Габ­дел­ба­рый аб­зый­ның код­рә­те ки­леп:

— Ме­нә, эш­кә ур­наш­ты­рыр­га шәп ке­ше алып ки­тер­дем!— дип, әй­тә­сен бел­де­рер­гә өл­гер­де.

Фа­тыйх Га­лә­вет­ди­но­вич ди­гән­нә­ре кү­зе бе­лән ге­нә сө­зеп ал­ды да:

— Шәп адәм ин­де алай­са?— ди­де.— Ике көн эш­лә­гән­нән соң кач­ма­са?..

— Сез кар­шы тү­гел ин­де, әйе­ме, Фа­тыйх Га­лич?

— Әйт­тем бит ин­де, ике көн­нән кач­ма­са, Габ­дел­ба­рый аб­зый, ир­тә­гә­дән үк чык­сын! Мин хә­зер ида­рә­гә ке­рәм...— Хан­бал­дан һа­ман да кү­зен ал­мый­ча, әме­рен җит­ке­рү­не ки­рәк тап­ты:— Кө­теп тор, эшем­не бе­те­рим дә... Ә син, Габ­дел­ба­рый аб­зый, бар, цех­лар­да ше­шә җит­ми дип ап­ты­ра­та­лар. Күз-ко­лак бул­ма­саң, хә­зер ян­та­ер­га гы­на то­ра­лар.

Фа­тыйх Га­лә­вет­ди­но­вич үзе­нең си­мез һәм кы­зыл би­тен ба­я­дан сөй­ләш­кән ке­ше­се­нә бор­ды, кыс­ка бар­мак­ла­рын бөк­ли-бөк­ли:

— Әйт­тем­ме, бе­рен­че­дән, ми­ңа указ би­рә тор­ган ке­ше син тү­гел, икен­че­дән...— дип те­зә бир­де. Габ­дел­ба­рый аб­зый үз эше­нә йө­гер­де, Хан­бал исә ике­гә ка­е­рыл­ган зур кап­ка-ишек­тән төш­кән көн як­ты­лы­гы­на та­ба ат­ла­ды.

— Нәр­сә, исе­реп егыл­ган идең­ме әл­лә? Чал­ма ура­ган­сың?— Озак та көт­тер­ми ки­леп чык­кан Фа­тыйх Га­ли­е­вич ишек янын­да тор­ган Хан­бал­га сүз ыр­гыт­ты.— Кит­тек!

Бе­раз бар­ган­нан соң, ки­сәк тук­та­лып, со­ра­вын яңа­дан ка­бат­ла­ды ул, өс­тәп тә куй­ды:

— Ник эн­дәш­ми­сең?

Ида­рә ише­ген ачып кер­гән­дә ге­нә Хан­бал тел­гә кил­де:

— Юк!.. Нәр­сә ди­яр­гә дә бел­мим ин­де.

— Ә син ди­мә, сөй­ләп бир! Ху­җа ал­дын­да нәр­сә ди­яр­сең, аны­сын уй­ла!— Фа­тыйх Га­ли­е­вич, Хан­бал­дан яшь­рәк бу­лыр­га ки­рәк, үзен тор­мыш­ның әче­се­нә-тө­че­се­нә өс­тән ге­нә ка­рау­чы ке­ше ке­бек тот­ты. Кар­шы­ла­ры­на ел­ма­еп ки­лү­че бер яшь ха­ным­ны би­лен­нән уң як ко­ча­гы­на алып тук­тат­ты:— Хәл­ләр ни­чек, җан­ки­сәк?..

Асыл­да аны ул ха­ным­ның хәл­лә­ре тү­гел, үзе кы­зык­сын­ды­ра иде бул­са ки­рәк. Аңа якын­рак елыш­ты, ма­тур ел­маю­ы­на бәй­лә­нә кал­ды, Хан­бал ал­га­рак кит­те. Тук­тал­ды. Ди­вар­да­гы игъ­лан­нар так­та­сын­нан, укыр­га те­лә­гән­дәй, сар­га­еп бет­кән кә­газь­ләр­не ка­раш­ты­ра баш­ла­ды. Алар Гор­бачёв дә­ве­рен­нән үк кал­ган­нар икән, со­ци­а­лизм ту­за­ны­на бат­кан хәл­дә һа­ман да оны­ты­лып эле­неп то­ра­лар. Хә­ер, ан­дый так­та­лар хә­зер кем­не кы­зык­сын­ды­ра? За­ма­на­лар үз­гәр­де шул. Кем ел­гыр­рак, шул эләк­те­реп ала.

Фа­тыйх Га­ли­е­вич те­ге ха­ным­нан һа­ман да ае­ры­ла ал­мый ма­таш­ты. Бер-бер­се­нә са­гыз­дай ябыш­кан­нар иде бул­са ки­рәк. Хә­ер, ко­ри­дор­да Хан­бал­дан бү­тән һич­кем алар­ны күр­ми, нәр­сә өчен ита­гать сак­лап ма­таш­сын­нар ди әле? Кем­не ни эше бар алар­да? Ә бәл­ки ха­ты­ны ук тү­гел­ме?

— Бер җил­бә­зәк шун­да...— Фа­тыйх Га­ли­е­вич­ның Хан­бал яны­на ки­леп җит­кәч әйт­кән сү­зе иде бу. Юләр­дән со­ра­ма, үзе сөй­ләр ди­ләр­ме, шу­шы ин­де ул.— Ме­нә без­дә эш­ләп кит­сәң, бе­лер­сең әле! Бер дә тө­шеп кал­ган­нар­га ох­ша­ма­ган­сың. Күз­лә­рең ге­нә бү­ре­не­ке төс­ле. Ты­ныч­рак бу­лыр­га ки­рәк... Ты­ныч­рак...

Ху­җа ди­гән­нә­ре үзен­дә икән. Фа­тыйх Га­ли­е­вич тук­та­лып аның кә­е­фен со­раш­ты­рып тор­ма­ды, ту­ры ке­реп кит­те. Хан­бал исә йөз­гә-бит­кә чи­бәр сәр­кә­тип ту­таш янын­да сө­зе­леп кал­ды.

Аңа ни­чек­тер уңай­сыз бу­лып кит­те. Бе­рен­че уе: “Мин мон­да нәр­сә эш­ләп йө­рим әле? Кем­нәр­дән ка­чам? Ни га­е­бем бар?”— ди­гән со­рау­лар тез­мә­сен­нән гый­ба­рәт иде. Ул алар­га тө­гәл ге­нә җа­вап та­ба ал­ма­ды. Акы­лы ша­шын­ды, кү­ңе­ле ту­гы­лан­ды. Утыр­ган урын­ды­гын­нан кү­тә­ре­леп, чы­гып ки­тим­ме әл­лә дип тал­пы­ну­га, аны те­ле­фон труб­ка­сын кү­тәр­гән сәр­кә­тип ту­таш тук­тат­ты:

— Сез­не ча­кы­ра­лар, ке­ре­гез!

Мө­ла­ем һәм йом­шак та­выш Хан­бал­ны әсир ит­те. Ко­лак­ла­рын­нан үтеп, ту­пас­ла­на баш­ла­ган кү­ңе­ле­нә май бу­лып ягыл­ды. Ки­ре бо­ры­лыр­га мәҗ­бүр ител­де. Күп­тән бо­лай итеп эн­дәш­кән­нә­ре юк иде, җан­га рә­хәт­лек би­рә тор­ган та­выш бе­лән, хөр­мәт аваз­ла­ры ишет­те­реп. Сүз­дә ге­нә тү­гел шул ул хик­мәт, ни рә­веш­ле әй­те­лү­ен­дә дә икән. Бар ке­ше дә укый бе­лә, сөй­лә­шә, һәм­мә­сен­дә дә из­ге ни­ят­тер бәл­ки, әм­ма ко­лак­ны ир­кә­ләр­лек аһәң бик аз­лар­га гы­на би­рел­гән.

Ир­кен бүл­мә­нең авыр өс­тәл­лә­ре ар­тын­да ху­җа үзе һәм янын­да ярым ие­леп ди­яр­лек, йө­зен­дә яла­гай­лык төс­лә­рен уй­нат­кан Фа­тыйх Га­ли­е­вич­тан гай­ре баш­ка ке­ше юк иде. Хан­бал ишек­тән ке­рү­гә үк тук­та­лып кал­ды, баш өс­те ге­нә исән­ләш­те дә ди­вар ти­рә­ли те­зел­гән га­ди урын­дык­лар­ның бер­се­нең поч­ма­гын­нан урын ал­ды.

— Ме­нә шу­шы бу­ла ин­де, Фа­сыл Гал­лә­мо­вич, алыйк бул­ма­са, со­рау­ла­ры­гыз юк ди­сә­гез...

Ху­җа­ның ашы­гып сөй­ләр­гә, фи­ке­рен бел­де­рер­гә ат­лы­гып тор­га­ны си­зел­ми иде. Хан­бал: “Ә ни өчен эш­кә алу-ал­мау мәсь­ә­лә­сен шу­шы­лай юга­ры­да хәл итә­ләр әле?”— дип уй­лар­га ти­еш иде. Әм­ма бу со­рау аның ба­шы­на ке­реп тә ка­ра­ма­ды. Кай­да нин­ди тәр­тип ур­наш­кан бит. Бәл­ки бо­лар­га ул га­ди га­мәл ке­бек ке­нә то­е­ла­дыр? Мон­дый ху­җа­ның бу­луы на­чар­мы­ни?

Фа­сыл Гал­лә­мо­вич урын­ды­гын­да куз­га­лып ал­ды да:

— Пас­пор­ты­гыз бар­мы?— дип со­ра­ды.— Би­ре­гез әле мон­да!

— Юк!— Хан­бал нәр­сә әй­тер­гә дә һәм ни­чек аң­ла­тыр­га да бел­ми иде. Сүз­гә Фа­тыйх Га­ли­е­вич ка­ты­шып кит­те:

— Аның пас­пор­ты, әнә, маң­га­е­на чә­пәл­гән!— дип рә­хәт­лә­неп көл­де. Төрт­сәң, кан чы­гар­лык би­те уң­лы-сул­лы си­ке­рен­де, тар һәм сө­зәк маң­гае та­гын да ке­че­рә­еп, җы­е­ры­лып бет­те. Ху­җа исә ел­ма­еп кы­на куй­ды. Хан­бал­га аның йө­зе та­ныш ке­бек то­ел­ды. На­хак­ка үзен төр­мә­гә ты­гып куй­ган тик­ше­рү­че ах­мак Га­тин­ны хә­тер­лә­тә иде ул. Әм­ма бу өл­кән­рәк тә, си­мез­рәк тә кү­ре­нә. Бо­ры­ны­ның ка­лын­лы­гы аның ми­шәр ка­ве­мен­нән бу­лу­ын ачык сөй­ләп то­ра.

— Ни­чек без­нең як­лар­га ки­леп чык­ты­гыз соң?.. Кем әле? Әйе...

Ху­җа­ны Хан­бал­ның кем­ле­ге бер дә кы­зык­сын­дыр­мый иде бул­са ки­рәк. Ба­ры тик сү­зе­нә ия­реп чык­кан со­ра­вы гы­на иде бу.

— Та­бып алып кайт­ты­лар ди­ген ин­де, ә?

Ди­мәк, ул ба­ры­сын да бе­лә! Ни рәх­мәт үзе­нә, сөй­ләп тә то­ра­сы юк!

— Мин сез­нең хез­мәт­кәр­лә­ре­гез­гә бик зур рәх­мәт­ле­мен!— Хан­бал бо­лар­ны чын кү­ңе­лен­нән әйт­те. Бө­тен­ләй үк ке­ше­лек­тән чык­кан икән бу адәм дип уй­лар­га өл­гер­гән ху­җа өчен аның шу­шы сүз­лә­ре яңа­лык иде­ләр. Рәх­мәт әй­тә бел­гән бән­дә­гә ыша­ныч бар әле, бу­лыр­га ти­еш!

— Ярар, га­ри­за язы­гыз!— Ху­җа шун­да Хан­бал­га та­ба кә­газь төрт­те.— Язу­ны оныт­ма­ган­сыз­дыр, әйе­ме?

Хан­бал, үре­леп, ку­лы­на Фа­тыйх Га­ли­е­вич суз­ган ка­ләм­не ал­ды, өс­тәл­гә иел­де һәм, ка­бат кү­тә­ре­леп:

— Га­фу ите­гез, кем исе­ме­нә әле?— дип со­ра­ды, әм­ма шун­да аңа шу­лай әй­түе сә­бәп­ле бик тә кы­ен бу­лып кит­те. Соң, шун­да, ка­би­не­ты­на кер­гән ва­кы­тын­да ише­ген­дә­ге так­та­га ка­ра­ган бул­са! Фа­ми­ли­я­сен дә ярый — ин­де бе­леп то­рыр иде!

— Ге­не­раль­ный ди­рек­тор спирт за­во­да Га­тин Фа­сыл Гал­лә­мо­вич...— Ашы­гыч­лык бе­лән әй­тел­гән­гә­дер­ме, Фа­тыйх Га­ли­е­вич ни рус­ча, ни та­тар­ча сөй­ләм­гә ка­ра­ма­ган сүз­ләр тез­мә­се ыр­гыт­ты. Бо­лар­ны тиз ара­да Хан­бал то­тып алыр­га һәм кә­газь­гә тер­кәп ку­яр­га ти­еш иде. Әм­ма Га­тин дип әй­тү­е­нә үк аның йө­рә­ген әр­нү уты ян­ды­рып уз­ды. Юк, те­ге мәх­лук­ның үзе тү­гел, абый­сы яки эне­се, иң ки­мен­дә ту­га­ны бу­лыр­га ти­еш бу адәм!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: