Анықпаған май қышқылдары

Қанықпаған май қышқылдарының молекуласында бір, екі, үш және одан көп қос байланыстар болады. Қос байланыстың орнын жоғары индексінде номер қойылған ∆ белгісімен көрсетеді. (∆-дельта – грек әріпі). Мысалы, ∆⁹ деген белгі карбоксил тобынан кейінгі 9-шы көміртегіден соң (С-9) қос байланыс бар екенін көрсетеді, яғни қос байланыс молекуланың тізбегіндегі 9-шы және 10-шы көміртегі атомдарының арасында деген сөз. Көпшілік жағдайда қос байланыстарды бір-бірінен метилен (-СН₂) тобы бөліп тұрады. С_18:0 символы май қышқылының қос байланысы жоқ 18 атомнан тұратынын көрсетеді. Ал, символ С_18:2 түрінде болса – онда 18 атомнан тұратын май қышқылының молекуласында 2 қос байланыс бар деген сөз.

Қос байланыстары бар қосылыстарға цис- және транс-изомерия тән, ол ∆ белгісінің оң жағы мен жоғары деңгейінде көрсетіледі. Мысалы, цис-∆⁹ немесе транс-∆⁹. Табиғи майлардың басым көпшілігінде цис-конфигурациялы қанықпаған қышқылдар кездеседі. Молекуласында екі және одан көп қос байланыстары бар қанықпаған қышқылдарды көпқанықпаған қышқылдар деп атайды.

Қос байланыстың цис-конфигурациясы қанықпаған қышқылдың көмірсутекті тізбегінің қатты иілуіне алып келеді – оны құрамында бір цис-қос байланыс бар олеин қышқылының мысалынан көруге болады (-сурет). Оның молекуласында бір иілу болады. Ал, линол және линолен қышқылдарының молекулаларында екі және үш цис-қос байланыстарға сәйкес келетін екі және үш иілулер бар екенін байқауға болады. Қаныққан қышқылдармен салыстырғанда ондай молекулаларға өте жоғары беріктік тән (-ші суреттер). Қаныққан май қышқылдарының тізбегі негізгі осі бойынша еркін айналып, олардың молекулалары өте икемді болып келеді.

сурет. Цис-∆⁹-олеин қышқылының молекуласының моделі және структуралық формуласы (қанықпаған май қышқылы)

Сурет. Линол қышқылының молекуласының моделі және структуралық формуласы

Сурет. Линол қышқылының молекуласының моделі және структуралық формуласы

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: