Мысыр Аббаси халифалығы.

Монғол шапқыншылығы кезінде халифа әулетінен Ахмет Шамға қашады. 1260 жылы Сұлтан Бейбарыс Сирияда моғолдарға тойтарыс бергеннен соң, Ахметті Каирге әкеледі де 1261 ж. халифа ретінде сайлайды. Оған «әл-Мустансир» деген лақаб ат береді. Оның тек рухани көсем – халифа аты болғанымен, нақты ел билігі оның қолында болған емес.

Мысыр Аббасилер халифалығы 22 халифадан тұрады. Соңғы Аббас халифі Мутауаккил Алаллаһ 1517 ж. Осман империясының сұлтаны Явуз Султан Салиммен Стамбул қаласына келеді және халифалық атақты Осман сұлтанына береді. Себебі, халифаға қамқоршысы – Мысырдағы Мамлюктер билігін Явуз Султан Салим құлатқан болатын.

Аббасилер халифаты тұсында құрылған мемлекеттер:

Тулуниттер (868-905 жж.). Бағдаттағы түркі текті қолбасының ұлы – Ахмет білімін жетілдіргеннен соң Мысырға бастапқыда уалидің өкілі ретінде жіберілді. Кейіннен уалилікке қол жеткізіп, Сирия мен Палестинаны өзіне қаратты. Аббасилердің ішкі тартыстарын шебер пайдаланып, тәуелсіздігін жариялады. Одан соң оның ұлы Хумауарайх билік тағына отырды. Тулунитер Мысыр мәдениеті тарихында ерекше із қалдырған мемлекет ретінде атап кетуге болады. Мысырда сәулет ескерткіштері: мешіттер, медреселер, сарайлар, ауруханалар т.б. бой көтерді.

Саманилер әулеті (892-999 жж.). Саманилер әулеті Мамун заманында ел ішінде беделге ие болған ақсүйек болатын. Осы әулеттен Наср Ферғана уалилігіне тағайындалған, кейін оның орнына Исмаил бин Ахмет отырған (892 ж.). Исмаилдің ел билеу қабілеті жоғары болды. Мауреннахрдағы ықпалды түркі тайпаларын бағындырып, өз үстемдігін көрсете білді. Одан соң осы аймақ әкеден балаға өтетін билік түрі ретінде саманилерге берілді. Осы династиядағы алғашқы тәуелсіз билеуші Исмаил болды. Одан соң орнына Ахмет билік жүргізді. Ол да өз заманында Иранға жорықтар жасады. Өз мемлекетінің территориясын ол Мауреннахр, Хорасан, Орта және Солтүстік Иранға дейін кеңейтті. Мемлекеттің ең қуатты заманы Наср бин Ахметтің билік жүргізген дәуірі болды. Одан кейінгі уақыттарда шығыста Қарахандықтар, Оңтүстікте Ғазнауилер қысымы, сондай-ақ уалилердің көтерілісі мемлекетті әлсіретті және мемлекет 999 ж. құлады. Ислам дінінің Мауреннахр мен Түркістан өлкесіне таралуына және Қарахандықтардың мұсылмандықты қабылдауында Саманилердің ойнаған рөлін естен шығармаған жөн.

Рустамиттер (779-909 ж.). Рустамилер Алжирде құрылып, ибадия харижиттері билік жүргізген. Астанасы Тахерт қаласы

Ихшидилер (935-969 жж.). Тулуниттер сияқты Ихшидилер де ұзақ уақыт Аббасилер халифатында қызмет жасаған әует. Мухаммед бин Туғш 935 ж. Мысырға уали ретінде тағайындалды. Халифа Разыдан «Ихшид» деген атақ алды. Ол Сирия мен Мысырда билігін орната білді. Хамманилер шапқыншылығын Сирияда тоқтатса, Солтүстік Африкадағы Фатимилер жорығына кедергі бола білді. Алайда қолбасы – Кафурдың өлімінен соң сұлтан Ахмет Фатимиттерден жеңіліс тауып, мемлекет құлады

Фатимиттер мемлекеті (909-1171 ж.). Аталған мемлекетті шии имамдарының бірі – Убайдуллаһ Махди құрған. Мемлекеттің негізін қалауда белсене еңбек сіңірген Әбу Абдуллаһ өзінің ерекше іскерлігімен ұйытқы болып, алдымен Мысырға, одан соң Солтүстік Африкаға өткен. Ондағы берберлер арасында шииттік идеологияны насихаттап, олардың қолдауымен Ағлабилер, Идрисилер мемлекетін құлатады да Солтүстік Африкада билігін орнатады.

Билігін бекіткеннен соң Убайдуллаһ өз бауыры мен Әбу Абдуллаһты өлім жазасына кеседі. Ол өзін халифа немесе «Амиру-л-Муминин» деп жариялайды. Туниске жақын жерге Махдия қаласын салдырды және оны елдің астанасы етті.

Фатимиттер шиттік бағытты мемлекеттің ресми діні ретінде жариялады. Убайдуллаһ Махдиден соң орнына ұлы Қаим биамриллаһ, одан соң Мансур биллаһ отырды. Муизлидиниллаһ уақытында Андалус Омайяд халифатымен теңізде соғыс жүргізгені сияқты Мальта, Сардуния аралдарын басып алды. Фатими қолбасшысы Жауз Ихшидилерді жеңіп, 969 жылы Мысырды алды. Аталған мемлекет тұсында Каир қаласы салынып, әл-Азхар университеті ашылды және Каир қаласын елдің астанасы қылды. Фатимилер мұнымен де шектелмей Сирия мен Палестинаны да бағындырды. Хижазда құтпаны өз аттарымен оқытты. Византиямен кейде бейбіт кейде жау ретінде қатынас жасады. Батыстан келген крестілер жорығында фатимилер біршама әлсіреді. Мемлекеттің уәзірлері елдің билігі мен әскерді өз қарамағына қаратуға тырысты. Осындай фатимиттердің әлсіреген сәтінде Салахаддин Айюби мемлекетті оңай құлатты.

Бувейхилер (буидтер) (932-1062 жж.). Бувейх әулеті мемлекеті тегі ирандық Әбу Шуджа Бувейх тарапынан құрылған. Осы әулеттің үш ұлы Ахмед, Али, Хасан Ирандағы үстемдіктерін дамыта бастады. Али Фарста, Хасан Медияда билік жүргізген кезде, Ахмет Кирманды алып (945 ж.), Бағдатқа кірді. Халифа Мустақфи оны «Амиру-л-Умара» ретінде тағайындады. Халифат құлау алдында, ал халифалар Бувейх басшыларының қолындағы ойыншыққа айналды. Осылайша, Аббасилердің 110 жылдық құлдырау дәуірі басталды. Бувейхидтер Адуду-д-Даула заманында Ирак, Оңтүстік Иран және Оманда билігін жүргізді. Джазирадағы Хамданилерге, Табаристандағы Зиярилер мен Саманилерге қарсы саясатты ұстанды. Соңында ішкі тартыстар мемлекетті әлсіретті. 1055 жылы Тұғрыл бей Бағдатты алғанда мемлекеттің осы өңірдегі тармағы құлағанмен, Фарстағы Бувейхи сұлтаны одан соң жеті жыл билігін жүргізді. Алайда, ол жақ та Селжұқтардың қолына өтті. Бувейхидтер шииттіктің исна ашария тармағына сенді. Билік жүргізген жерлерінде шиитік теологияны насихаттауға аса мән берді. Олар билік жүргізген тұсында Аббаси халифаларын құлатпағанына байланысты Фатимиттермен аралары жақсы болған емес. Адуду-д-Даула заманында ғалымдар мен шайырларға жағдай жасалып, мешіттер, ауруханалар салынды, бұзылған каналлар мен су қоймалары қайта жөнделді.

Мамлюктер (1250-1517 ж.) Мысырда құрылған қыпшақ мемлекеті, орталығы Каир қаласы.

Зәйдия-Рессилер (1069-1389 ж.). Иеменде билік етті, Сананы орталық еткен Зейдиййе шиит тармағын ұстанушылар.

Саффарилер (867-1495 ж.). Систан аймағында билік еткен харижит түсінігін көбірек ұстанған сұлтандық.

Хорезмшах (?-1231 ж.). Орта Азияда құрылған түркі шахтығы.

Қарахандықтар (992-1211 ж.). Мәуреннахр мен Шығыс Түркістанды билеген түркі хандығы

Ғазнауилер сұлтандығы (962-1187 ж.). Ауғанстанның Ғазна қаласында құрылған.

Ұлы Селжұқ империясы (1038-1194 ж.). Иран мен Иракта билік еткен түркі мемлекеті.

Анадолы Селжұқ сұлтандығы (1077-1307 ж.). Түркия жерінде құрылған түркі хандығы

Исмаилия сұлтандығы (1090-1257 ж.). Иран мен Сирияға билік еткен Исмаилия шииттері. Астанасы – Аламут қаласы.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: