Аббасилер заманындағы әлеуметтік-экономикалық тұрмыс-тіршілік

Үй тұрмысы және үй жихаздары. Аббасилер заманында халықтың тұрмыс-тіршілігі дамып, үй салу үлгілері де едәуір жетілген. Мұның басты себебі – көршілес елдермен тығыз байланыс жасау. Отыратын бөлмелерге дивандар орнатылды, оның алдына арнайы тамақтанатын столдар қойылды. Столдар ағаштан жасалды немесе тасбақа қабығымен т.б. заттармен әшекейленді. Ас салатын ыдыстар отбасының жағдайына қарай мыстан, күмістен жасалды. Ал халифалардың қолданатын ыдыс-аяқтары алтыннан, күмістен немесе бағалы тастардан жасалды. Жерге кілемдер, көрпе-көпшіктер төселді.

Байлық пен молшылық өмір артқан қоғамдарда құл мен күңнің өзіндік орны болды. Құлдар мен күңдер соғысқа тұтқынға түседі немесе бейбітшілік уақыттарда құл базарларынан сатып алынады. Құлдар үй жұмыстары т.б. жұмыстармен айналысса, күңдер белгілі бір өнер мен кәсіп түріне машықтандырылды, тіпті ғылыммен шұғылданғандары да болды. Осындай күңдердің базардағы бағасы 70 мыңнан 100 мыңға дейін артты. Халифа сарайларында құлдар мен күңдердің саны он мыңнан астам болғандығы да баяндалады

Аббаси дәуірінің басында әйелдердің құқығы омайядтар дәуіріндегі сияқты белгілі бір мөлшерде еркін болатын. Бұл жағдай Бувейхидтердің Бағдатты алғанға дейін жалғасты. Еркіндік кезеңінде аты шыққан әйелдер Мәһдидің әйелі Зубайда мен Харунның қарындасы Аббаса, Мамунның әйелі Буран сияқты мемлекет пен қоғамда сөзі жүретін әйелдермен қатар жорыққа шығатын, әскери қолдарға басшылық жасайтын, өлең жазатын, музыкамен айналысатын әйелдерді де кездестіреміз.

Сол дәуірде Бағдат әлемнің ең үлкен қаласына айналды. Молшылық пен шалқыған өмір, бейбітшілік орнаған аталған қалада «мың бір түн» ертегісі дүниеге келді. Қоғамның әлеуметтік жағдайы көтерілген сайын ысырапшылдық та соншалықты арта түсті.

Бағдатта ойын сауық пен өнер салаларының барлық түрі дамыды. Осылардың ішінде шахмат қысқа уақыттың ішінде халифа Харунның сарайына дейін қолданылды және ол таңдаулылар ойынына айналды. Сонымен қатар нарда, қылыш сайысы, оқ ату, ат жарысы, аңшылық кең таралды. Мутасым поло ойынын ұнататын. Харун Рашидтің ат жарысын тамашалағаны баяндалғаны сияқты Әмин мен Мутасым тазылармен аң аулауды жаны сүйген билеушілер қатарына жатады.

Сауда-саттық. Аббасилер заманында керуен жолы және теңіз арқылы сауда-саттық қатынасы жақсы дамыды. Аз уақыттың ішінде Бағдат, Басра, Куфа, Каир, Александрия қалалары жан-жақты сауда орталықтарына айналды. Жерорта теңізіндегі сауда кемелері емін-еркін сауда орталықтарына тауар тасыды. Мұның артынан Испания, Италия, Сицилия және Франция елдерімен сауда қатынастарын орнады. Сондай-ақ солтүстіктегі Волга бойы халықтарымен, орыстармен де сауда қатынасын жолға қойылды. Мұсылман саудагерлер Қытайға, Филиппин аралдарына да сапар шекті. Шығысқа теңіз сапарлары Басра портынан аттанатын. Ұлан-ғайыр алыс аймақтармен сауда қатынасын орнату және ондағы жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында арақашықтығы бірдей аралықта арнайы керуен сарайлар салынды. Керуен сарайларда саудагерлердің тынығуы және көліктерінің дем алуы үшін бөлмелер мен мал қоралар да салынды. Сонымен қатар керуен сарайда намаз оқу бөлмесі, дәретхана және моншалар да қоса тұрғызылды. Керуен сарайлар мемлекеттің бақылауында болғандықтан, сол жердің қауіпсіздігі мен тазалығына жауапты әміршілер тағайындалды.

Мұсылман саудагерлер көбінесе, құрма, шекер, мақта мен жүннен жасалған маталар, сабын, темір, мыс қорғасын т.б. металдан жасалған бұйымдар, сонымен қатар, киім-кешек, қайшы, ине, пышақ, қару-жарақ, стол, диван, май шам, шыны және шыныдан жасалған заттарды саудалайтын. Саудагерлер Қиыр Шығыс пен Азия елдерінен дәмдеуіш заттар мен жібек әкелетін. Әсіресе, Қытайдың атақты жібегі мен Үндістанның әшекейлері халифат территориясында үлкен сұранысқа ие еді. Осы кезеңде атақты Жібек жолының маңызы арта түсті. Ал Африкадан піл сүйегі мен қолөнерге қажетті заттардың шикізатын таситын. Осындай саудагерлер арасында аса ірі байлар кездесті. Кейбір бай саудагерлердің қаржысы елу миллион динарға дейін жетті. Мысалы, ибн Джассастың байлығынан 16 миллион динарын халифа Муқтадир конфискация жасағанмен оның байлығы одан ары арта түсті. Басралық кейбір саудагерлердің жылдық табысы миллион дирхамнан асып түсетін. Теңіз арқылы сауда қатынасы да дамытылған. 40 жыл бойы кеменің ескегін ескен кемешілер де болған.

Ауыл шаруашылығы. Ауыл шаруашылығының мемлекеттік кіріске алып келетін орасан зор пайдасы бар екендігі айқын. Сондықтан аббаси билеушілері ел ауыл шаруашылығына көп көңіл бөліп, Ефрат пен Тигр өзендері арасындағы егістік алқаптарға арпа, бидай, күріш, сусам, мақта, жаңғақ, апельсин, қант қызылшасы тәрізді егіндер мен бау-бақшалар ектірді.

Елдің келесі мағызды әрі құнарлы алқабы – Ніл алқабы болатын. Ал үшінгі егістік алқабы – Хорасан болды. Мауреннахр және Сиджистан, Соғды алқабында, Дамасктың бау-бақшалары, парсы аймағының гүл бақшалары да маңызды егіс алқаптарына жатты. Осы егіс алқаптарын сумен қамтамасыз ету үшін арнайы каналдар қазылды. Сондай-ақ бұл дәуірде гүл өсіру кең етек жайды. Өйткені гүл суларынан әтір, миск жасап, оларды экспортқа шығарды.

Кеншілік. Империяның әр аймақтарында кен өндіру жұмыстары да жолға қойылды. Мысалы, Хорасаннан мрамор мен темір өндірілді. Кирманда қорғасын, күміс, мыс шахталары жұмыс істеді. Тебризде фарфор мен мрамор, Оңтүстік Иранда тұз бен күкірт шығарылды. Ал Бахрейн інжу, маржан өндірумен аты шықты.

Өнеркәсіп. Аббасилер дәуірінде өнеркәсіп саласы да сол заманның жоғарғы деңгейіне жетті. Өндіріс орындары Бағдат, Самарра сияқты ірі орталықтарда ашылған цехтар мен фабрикалар түрінде шоғырланды. Осы фабрикаларда кілем, палас, жібектен, мақтадан тоқылатын маталар, дастархан, жастық, көрпе қаптары тігілді. Куфада жібек тоқыма текстилі дамыды. Осы дәуірде шыны өнеркәсібі де айтарлықтай жетістіктерге қол жетізді. Әсіресе, Сирия аймағында осындай өндіріс орындары көптеп шоғырланып, вазалар мен люстралар жасалды. Онда әшекейленген шыны стакандары да шығарылды. Ал керамика метериалында жасалған түрлі-түсті өю-өрнекті кірпіштер мен кафельдер сарайлар мен үйлерді және мешіттерді әшекейлеуге қолданылды.

Хузистан, Сус және Тустер қалаларында жібектен, жүннен, және қылдан өрілген жіптер шығарылды. Осы жіптерден Бұхарада жайнамаз тоқылды. Ал Ахваз Фарс аймақтарында қант шығаратын фабрика ашылып, шығарған өнімдері Еуропада үлкен сұранысқа ие болды.

Арнайы шеберханаларда қымбат бағалы заттар өндірілді. Халифа Мустаиннің анасы өзіне арнап, 130 миллион дирхамдық бетіне алтын жіппен тоқылған және жақұт пен басқа да бағалы тастар тігілген, бетінде құс бейнеленген кілем тоқытқан. Бағдатта тоқылған Аттаби маталары Испанияға одан Еуропаға сатылды.

Иран аймағында сарай қызметкерлеріне арналған мата шеберханалары жұмыс істеді. Сондай-ақ Хорасанның дастархан, төсеніш жапқыштары, қабырғаларға ілінетін қымбат кілемдер, Бұхараның жайнамаздары атақты тауарлар қатарына жатты. Сонымен қатар, Мысырда шығарылған заттар мен Сирияда өндірілген шынылар керстілер жорығы кезінде Еуропаға таралды.

Қағаз ҮІІІ ғасырда Қытайдан Самарқандқа, одан Ислам дүниесіне таралды, тіпті Бағдатта қағаз өнеркәсібі ашылды және оны өндіру басқа қалаларда да қолға алынды. Қағазды өндіру Мысырға, Солтүстік Африкаға, одан ары Андалусияға таралды.

Мемлекет қазынасына түсетін табыс көздері. Мемлекеттік бюжеттің басты кіріс көздері «харадж», «джизия», «зекет», «соғыс олжасы» (ғанимат), «үшір», «кеден» салықтары болды. Харун Рашид Имам Әбу Юсуфқа хараджқа қатысты «Китабу-л-Харадж» деп аталатын еңбек жаздырған. Харун Рашидтің қазынасына кіретін жылдық табыс шамамен 500 миллион дирхам күміске және 10 миллион динар алтынға жеткен. Осыларға дәлірек тоқталар болсақ:

Егістік салығы: мұсылмандардың егісінен алынатын «үшір», мұсылман еместерден алынатын «харадж» салығы;

Төрт түлік малдан алынатын салық-зекет;

Сауда-саттық тауарынан алынатын салық;

Кен өндіргенде табыстың бестен бірін мемлекет қазынасына кұю;

Жизия: мұсылман емес ер кісірлерден жан саулығы үшін жылдық салық;

Кеден салығы: бұл салық көбінесе, импорт тауарлардан алынды;

Тұз және балықшы салығы;

Дүкен иелерінен алынатын салық;

Диірмен мен ұн цехтарынан алынатын салық.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: