Шы тақырып. Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының криминологиялық сипаттамасы.

Дәріс жоспары:

1. Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының түсінігі.

2. Кәмелетке толмаған қылмыстардың тұлғалық сипаттамасы.

3. Кәмелетке толмағандармен жасалатын қылмыстардың алдын алу.

Негізгі ұғымдар: жасөспірім қылмыстылығы.

1. Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығының түсінігі. Кәмелетке толмағандар қылмыстылығы әдетте ғалымдар мен құқық қорғау органдарының тәжірибелік қызметкерлерінің назарын көптеген себептер бойынша өзіне аудартады. Бастысы- бұл жас шағында құқыққы қайшы әрекеттер жасаған тұлғалар өскеннен кейін тәрбиеге көп мін бермейді, сонымен олар үлкен және рецидивті қылмыстылық үшін негізгі резервті құрады.

ҚР-ның қылмыстық кодексінде осы тұлғалардың қылмыстық жауаптылығы мен жазасының ерекшеліктері бекітілген, олардың ерекше демографиялық топқа кіруінің жас критериилері көрсетіліп, бекітілген. Осының бәрі кәмелетке толмағандар қылмыстылығының, оның негізгі сипаттамаларын, 18 жасқа дейінгі тұлғаларды қылмыс жасауға итермелейтін себептер мен шарттарын, олардың алдын-алу шараларын дайындау криминологиялық тұрғыда зерттеуге мүмкіндік ғана тудырмайды, сондай-ақ қажет етеді. Кәмелетке толмағандар арасында қылмыстардың бұрын негізінен үлкендерге тиесілі түрлері таралып бара жатыр: қару немесе есірткі саудасы; притон ұстаушылық немесе жеңгетайлық; кәсіпкерлер мен шетелдіктерді тонау, шабуыл жасау; азаматтардың өмірі мен ден саулығын қорлау, басқа да аяусыз тәсілдерді қолдану арқылы қол сұғушылық; жалған ақша жасау не оларды өткізу; валюта және бағалы қағаздармен алаяқтық әрекеттер жасау; ұрланғанды сату; өз орталарында рэкетерлықты жүргізу; дефицит тауарлрды күш көрсетіп қайта бөлуге қатысу т.с.с.

Жағдайды криминологиялық бағалау тұрғысынан алғанда кәмелетке толмағандардың күш көрсету немесе пайдакүнемдік сипаттағы қылмыстылықтың арақатнасы қалай қалыптасты, қандай нақты мотивті өзгерістер болды деген мәселелерді шешу қажет. Осы арақатнасты дұрыс анықтау үшін криминологтар күш көрсету, пайдакүнемдік сипаттағы қылмыстарға қатысты қылмыстылықтың статистикалық және басқа да сандық көрсеткіштерінің барлығын топтастыруға тырысады. Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы жасаған құқыққы қайшы әрекеттернің ниетіне байланысты құрылымдалып, бірнеше рет сыналды. Бірақ статистика қылмыстың ниетін бекітпейтіндіктен, мұнда құрылымдауды жүзеге асыру өте қиын. Терең таңдау зеттеулерінің нәтижесінде криминологтар кәмелетке толмағандар ұрлық жасаған кезде пайдакүнемдік сипаттағы ниет тек үшінші-төртінші жағдайда ғана орын алатындығын анықтады. Қалған жадайларда бұл өзін-өзі көрсету, топқа сәйкестігін өз-өзіне дәлелдеу ниетімен байланысты болады.

2. Кәмелетке толмаған қылмыстардың тұлғалық сипаттамасы. Кәмелетке толмаған қылмыстардың тұлғалық сипаттамасын зерттей отырып, криминологтар кәмелетке толмаған қылмыскерлер арасында ұл балалардың саны қыз балалардың санына қарғанда басымырақ екенін атап көрсетеді. Көптеген жылдар бойы криминологтар кәмелетке толмағандардың шұғылданатын ісінің түріне байланысты кәмелетке толмағандардың контингенттерінің қылмыстық белсенділігін тіркеген. Қазіргі кезде қылмысты жасауда көрсететін белсенділігінің дәрежесіне байланысты кәмелетке толмағандардың әлуметтік және кәсіби сатыларының арасында айтарлықтай жақындау процесі жүруде. Криминологиялық тұрғыдан алғанда әр түрлі топ пен контингенттердің жақындасуы негізінен қылмыстың жасалу санының қарқынды өсуі есебінен болатындығы маңызды дерек болып табылады. Тұрақты кіріс көзі жоқ, жұмыс жасамайтын жіне оқымайтын жасөспірімдер криминалды белсендірек болып саналады. Олардың ортасында құмар ойындар, ішімдік, қоғамдық тәртіп нормаларына бағынбаушылықты көрсету, басқаша өмір сүретін және тәне тәрбиелі жасөспірімдер тобына деген кекшілдік жоғары бағаға ие.

Қылмыс жасаған жас өспірімдердің эмоционалды ерікті ортасында әдетте ұялу сезімінің төмендігі, басқалардың уайымына немқұрайлы қарау, өзін өзі үстамау, жалғандық, өзін-өзі жоғары бағалау байқалады. Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, кәмелетке толмаған жас қылмыскер – бұл қоғамға қоғамға қарсы әрекеттердің түрақты стереотиптеріне, әдеттеріне ие тұлға.

Қоғамда кәиелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың көбеюі азаматтардың адамгершіліктік құндылықтарының жоғалтуын көрсетеді. Әсіресе, отбасында балалар мен жасөспірімдердің арасындағы қатынас айтарлықтай жағымсыз болады. Отбасында оның мүшелеріне қатысты қаталдық пен аяусыздықтың нысандарының түр-түрі жиі орын алуда. Оған балағаттау, кемсіту, соғу, құққыа қайшы әрекетке риясыз көндіру жатады. Балаларды дұрыс тірбиелеу олардың адамдық қасиетін кемсіту, психикалық және физикалық күш көрсету көбіне жан ұяда, сондай-ақ мектепке дейінгі мекемелерде, оқу орындарында, баларлар үйінде арнайы оқу тәрбиелеу мекемелерінде де көрініс табады. Осыған сәйкес жыл сайын аяусыздықтан қорғанып шамамен екі мың бала және жасөспірім өзін-өзі өлтіруге барады, елу мыңы үйлерінен, алты мыңы балалар үйінен қашады.

Кәмелетке толмағандарға қатысты күш көрсетушілік қол сұғушылықтың ерекше тобына жыныстық күш көрсету жатады. Қазіргі кезде кәмелетке толмағандарды өлтірумен, өлтіремін деп қорқытумен, аса ауыр дене жарақаттарымен, қорлаумен, балаларды ұрлаумен және басқа да жыныстық сипаттағы әрекеттер мен зорлау жиі кездесуде. Ең қауіптісі, әрине, өлтіру және аса ауыр дене жарақатын келтіру болып табылады.Қылмыстық заңдарда балаларды қосқанда барлық азаматтарға қатысты жасалға н ұрып-соғу, қорлау сияқты физикалық күш көрсету балағаттау тұлғаның жыныстық қол сұқпаушылығына қарсы қылмыстар үшін тиісті жаза қарастырылған Алайда атап көрсетілген заң жағжайлары өте нашар қолданылады. Сондай-ақ кәмелетке толмағандарды жүйелі түрде ішімідікті, есірткі заттарын қолдануға, сонымен қатар жезөкшелікпен, қайыршылықпен айналысуға тартмен байланысты қылмымтардың қауіптілік дәрежесі өте жоғары. Кәмелетке толмағандарғы қатысты қылмыс жасайтын тұлғалардың сипаттамасы кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыс жасацтын тұлғалардың психологиялыө, интеллекетуалды, физикалық, психикалық, тәжіріибиелік дамуында көпреген ауытқулар болады. Оларға жалпы алғанда келесі белгілер тән: а) жалпы қабалданған тәртіп нормаларына бағынбауды жария түрде көрсету; б) ішімдікке, есірткіге құмарлылығы; в) қайыршылық, еңбек етуден қашу; в) жыныстық тізгінделмегендік, жыныстық ауытқулар; г) ашулық, кекшілдік, аусыздық, күш көрсетудің жүйелі түрде көрінуі; д) себепсіз ұрысу; е) таныстары мен туыстарына қатысты кекшілдікті дәріптеу.

Шы дәріс.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: