Ші тақырып. Зорлау және бұзақылық қылмыстылығы және олардың криминологиялық сипаттамасы.

Дәріс жоспары:

1. Зорлау және бұзақылық қылмыстылығың түсінігі.

2. Зорлау және бұзақылық қылмыстылығың сипаттамасы.

3. Зорлау және бұзақылық қылмыстылығың себептері.

Негізгі ұғымдар: дәрменсіздік.

Күш қолдану қылмыстылығы – қылмыстық заңмен тыйым салынған көпшілікпен жиі және салыстырмалы жүзеге асырылатын тұлғаға физикалық жіне психикалық күш қолдануда білдірілетін жоғары қоғамдық қауіптілік деңгейден ілеуметтік потологияның нысаны. Күш қолдану қылмыстарының ішінде ең тұрақты жіне маңызды бөлігін адам өлтіру, қасақана түрде денсаулыққа зиян келтіру, зорлау, қорлау, қарақшылық, күш қолдану арқылы тонау және бұзақылық құрады.

Әдетте тонау мен қарақшылық мүлікке қарсы қылмыстардың тобына жатады. Бірақ қазіргі кезде тұлғаның қауіпсіздігі – құқықтық қорғаудың ең бірінші объектісі болғандықтан, оларда күш қолдану қылмыстарына біріктіріп, аталған топқа жатқызған жөн. Күш қолданумен байланысты тонау мен қарақшылық екі объектілі қылмыстардың қатарына жатады. Бірақ сонда да тұлғаның қауіпсіздігі маңыздырақ болады. Бұзақылықты күш қолдану қылмыстарының тобына қарастыру олардың жалпылығымен немесе себептерінің жақындығымен байланысты, осы әрекеттерді жасау тәсілдері нақты ситуациялар, қылмыскерлердің тұлғалық (белгілері) қасиеттері. Көптеге күш қолдану қылмыстары бұзақылық ниетпен жасалады. Адам өлтіру, қасақана денсаулыққа зиян келтіру, күш қолданумен байланысты бұзақылық және қорлау бір-бірімен криминалдық сипаттамасы тұрғысында жақын болып келеді. Ал, зорлауды олардан белгілі спецификалық ерекшеліктер арқылы анықтауға болады (тікелей объектісі бойынша, тәсілі, ниеті бойынша және т, б). Аталған қылмыстарды біріктіретін негізгі белгі болып тұлғаға физикалық немесе психикалық күш ұолдану арқылы әртүрлі криминалдық мақсатқа жетудің тәсілі болып табылады. Барлық жағдайда қылмыстық механизмнің мінездемесі тұлғаның өміріне, денсаулығына және қадір-қасиетіне олпрессиялық тұрпайы түрде қараумен байланысты болып табылады,

Күш қолдану қылмыстары басқа көптеген криминалдық құбылыстардың ішінде қоғамдық қауіптілік және келтірілетін салдардың ауырлылығымен айқындалады. Олар қоғамға үлкен, қалпына келтірілмейтін зиян келтіреді. Жыл сайын олардан мыңдаған адамдар жәбір көреді. Аталған топтағы қылмыстар барлық қылмыстылық жүйесіндегі криминалдық әрекеттердің 20%-ын құрайды, олардың ішінде ауыр күш қолдану қылмыстары (адам өлтіру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру, зорлау, күш қолдану арқылы тонау, қарақшылық, бұзақылық және т. б) – 15 % -ін құрайды.

Өмірге және денсаулыққа қарсы күш қолдану қылмыстарына: адам өлтірудің әр түрлі түрлері, өзін қзі қлтіруге дейін жеткізу, денсаулыққа қасақана әртүрлі деігейдегі зиян келтіру жатады.

Адам өлтіру күш қолдану қылмысының ең ауыр категориясына жатады. Өміріне және денсаулығына қарсы күш қолдану қылмыстың сапалық (жүйелік) анализінің өзгеруі аталған қылмыстың қоғамдық қауіптілік деңгейігің ұлғайғанын көрсетеді. Олармен келтірілген салдардың ауырлылығы ұлғаюда. Тұрмыстық, ситуативтік тұрғыдағы күш қолдану қылмыстарының ішінде ұйымдасқан, алдын-ала дайындалған қылмыстар санының өсуі байқалады. Қарастырылып отырған қылмыстарды жасайтын тұлғаның арасында агрессиялық күш қолдануға бағытталған қылмыскерлердің саны көбеюде.

Маргиналдық әлеуметтік тұрақсыз ортада тұлғаға қарсы ауыр қылмыстың саны кұбеюде, Бұл жерде сөз алкоголиктер, нашақорлар, көше қаңғыратындар, қылмыстылыңы бар әлеуметтік адаптацияланбаған субъектілер, жезөкшелер, сутлинерлар (жеңгетайлық) және т.с.с. Ауыр күш қолдану қылмыстары олар кек алу мақсатында, есеп айырысу мақсатында, басақа қылмысты жасыру немесе жеңілдетіге ұмтылуға байланысты жасайды,

Күш қолдану қылмыстылықтың негізгі жүйелі элементін – (жастар тобы) агрессиялық көрсеткіштері бар, топтық нашақорлыққ, мастыққа, токсмкоманияға, қоғамдық тәртіпті бұзуға әуес жастар тобы құрайды. Осы топтармен қоғамдық жерлерде, көшелерде күш қолдану қылмыстарының санының өсуіне тікелей байланысты. әрбір төртінші денсаулыққа ауыр зиян келтіру, адам өлтірулер көшеде, алаңдардаң саябақтарда жасалады.

Бұзақылық әрекеттер қоғамдық тәртіпке қарсы бағытталуда көрінеді. Өзінің қара күші мен мастығын көрсету үшін, әділ айтылған ескертуге кек алу мақсатында жасалады. Бұзақылық ниетпен жасалған адам өлтіруқазіргі кезде 20% - ті құрайды, ал қасақана денсаулыққа ауыр зиян келтіру шамамен 30% - і жасалады.

Зорлаумен байланысты адам өлтірулердің саны көбеюде. Бұл қылмыстар аса қауіпті, олар кінәлінің аса қатыгездігін, моральдан жұрдай екендігін көрсетеді. Мұндай әрекеттер қылмыстар садистер арасында жиі кездеседі. Осы сексульды маньяктармен адам өлтірулер, зорлаулар жасалады. Ауыр күш қолдану қылмысын жасау кезінде қару-жарақтар, оқ ататын қарулар (писталеттер, автоматтар, гранаталар) жарылңыш заттар және жарылғыш құралдар кеңінен қолданлады.

Адамның жыныстық дертіне және жыныстық еркіне қарсы күш қолдану қылмысына: зорлау, нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану, нәпсіқұмарлық сипаттағы әрекеттерді жасауға мәжбүрлеуі. Қарастырылып отырған қылмыстың негізгі мотиві – кінәлінің өзінің немесе басқа адамныі жыныстық тәбетін қанағаттандыру. Ал оның жанама себептері – бұзақылық, біреуден өш алу, біреуді масқаралау және т. б. болуы мүмкін. Ю. М. Антонян және А. А. Ткаченкомен зорлауды криминалдық зерттеу жүргізу нәтижесінде қарастырылып отырған қылмыстың келесідей топтастырылатынын айтты: 1) Зорлаушылардың әйелдерге, сонымен қатар кішкентай қыздарға және кәмелетке толмағандарға, сонымен қатар жасы үлкен әйелдерге кенеттен шабуыл жасауы; 2) Кіші әлеуметтік топтарда бірге бос уақытты өткізумен байланысты зорлау, бұл қылмыстар әсіресе кәмелетке толиағандармен және жастармен жиі жасалады, бұлар әдетте жиі топтық сипатта болады; 3) Әйел мен ер адамның арасындағы демалу кезінде қатынастыр нәимжесінде, әдетте олардың таныстыңы ұзаққа созылмайтын қатынастардың нәтижесінде жасалған зорлау; 4) Қылмыскермен туыстық және отбасылық байланыста тұратындар, сонымен қатар көрші немесе қызметтес әйелдерді зорлау.

Зорлаудың 70% - нда кінәлінің физикалық күш қолдануымен немесе жәбірленушінің қарсылық білдіруімен сипатталады. Зорлау – аса қоғамдық қауіптілікті білдіретін жәбірленушіге ауыр физикалық, моральдық жіне психикалық травма келтіретін салдар туғызады.

Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 9 – ыншы бабында, сондай-ақ адам құқықтарының жалпыға бірдей декеларациясының 3 – інші бабында «әрбір адамның бостандыққа және жеке дербестікке құқығы бар» делінген. Қ.Р. конституциясының 16 – ыншы бабында «Әркім өзінің жеке басының бостандыңына құқығы бар» деп кепілдік берілген. Жеке басының бостандыңын қорғау – құқық қорғау органдарының міндеті болып табылады. Күш қолданумен байланысты жасалған «Жеке бастың бостандыңына қарсы қылмыстық қатынастарына» жатады: адамды ұрлау (Қ.К – 125 бабы), бас бостандығынан заңсыз айыру (Қ. К. – 126 бабы), психиатриалық стационарға заңсыз орналастыру (Қ.К. – 128 бабы). Аталған топтардағы криминалдық әрекеттердің ең қауіптісі кең тарағаны - адам ұрлау. Бұл қылмыстар негізінен ұйымдасқан криминалдық қызметке тән. Көптеген қылмыстар ұйымының қылмыстық топтармен және қоғамдастармен жасалады. Көптеген жағдайда адамды ұрлау пайда табу мақсатында, сатып алу үшін ақша табу мақсатынла жасалады. Қарастырылып отырған қылмыс жоғары қоғамдық қауыптілік деігеймен сипатталады.

Ші дәріс.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: