Бесінші бөлім 9 страница

“Емізіп қоятын” мұғалімдердің кім екенін олар бізден сұрамады да, біз айтпадық.

– Оқушылардан не қиын сөз шығып тұрады, иә! – деп Ақыш тағы күлімсіреді. – Оқушылық деген адамның ең қызық шағы ғой, шіркін!

– Оқушылар – тамыршы да, сыншы да ғой. Әсіресе қазіргі біздің оқушылардың көбі мектеп есігін әр қилы тұрмыс көріп, ес жия келіп ашқан. Бұлар мұғалімнің әр қылығын мүлт жібермей байқап отырады. Бұлармен уақыт тауып сырласып тұру қызық-ақ. Өздерінің дұрыс тәрбиеленуі үшін не істеу керек екенін өздері үйретеді... Жарайды, балалар, бұл тілектеріңді ұқтық. Алдағы оқу маусымында бай балалары көбірек келгенімен, қолдан келісінше жанаса алмайтын етерміз. Олай ету, әсіресе солардың өздерінің білім алуы үшін қажетті жұмыс. “Көш жүре түзеледі” дейтін мәтелді түсінесіңдер ме?

– Иә, бәрі де ақырын-ақырын түзеледі. Бірақ, әрбір оқушы бұл мәтелді өзіне қолданса дұрыс емес. Сіздер өз кемшіліктеріңізге кешірімсіз қарап әдеттенсеңіздер ғана жақсы адам боласыңдар!.. Ал, менің бір жұмысым қалып барады екен, кеттім. Белгіленген оқушылардың тізімін тезірек көшіріп берсеңіздер болғаны, басқасын асықпай, сегізінші айдың соңына дейін бітірерсіздер. Демалыс уақыттарыңызда қарсы бөлмедегі кітапханаға кіріп, газет оқып тұрыңыздар. Қазір дүниеде қатерлі де, қызық та оқиғалар болып жатыр.

– Біз сол санды мәліметті көшіре жүріп, ұйымның мәдениет бөліміндегі кітапханаға әуестеніп алдық. Бірақ, дүниенің – “қызығы” мен “қатерінің” қай жерде екенін, әрине, бірден ұға алмадық. “Шынжаң” газеті мен “Тарбағатай” газетіне 1938 жылы күздегі сандарынан бастап “Мюньхен шарты”, “фашизмнің білік бірлеспесі” сияқты біз білмейтін сөздер шығыпты. Тісіміз батпайтын “білік-бірлеспені” былай тастап, дүниеге үш жау пайда болғанын ұқтық. Олар – Германия, Италия, Жапония фашизмі, барлық қатал сөздер осыларға қаратылып тұрғандықтан, Жапония Жуңгоны жұту соғысын жүргізіп жатқандықтан, дүниенің “қатері” осы үшеуі екенін аңғарамыз. Ал, “қызығын” іздеп таба алмай тінтіне бердік.

Меніңше, “қызығы” – Қазақстанның өзіме түстаныс газет-журналдары болып көрінді. Мұнда үзілмей келіп тұрады екен. Қызықтап соған көбірек үңіліп жүрдім. Көзім үйренісе әріптеуді қойып, тез оқи алатын болуым тіпті қызықтырды. Мәдениет бөліміндегі Айтбектің алдына ауық-ауық келіп жүрдік.

– Ассалаумағалейкум! – дейміз. Сәлемді ол әсте дұрыс қабылдамайды, “А?” деп орнынан тік тұратын. Оның тосын қожыраң ете түсуінен кейде шошып, кейде ұялып қалатынбыз. “А?” деп қайта сұрағанда, қайтадан сәлем беру, әрқандай адамға жайсыз тиетін жұмыс қой.

– Сіздің қазынадан біраз оқиық деп келдік.

Ал, әлгі сөздердің “газет-журнал” дегн сөз бе, иә “шахмат-дойбы” деген сөз бе? Ұзындығына қарағанда әйтеуір бір сөз емес екенін ғана түсінеміз...

Бір-екі күннен соң байқадық, оған сәлем бермей кіру де жайсыздық тудырады екен. Бағанадай денесімен орнынан құлай түрегелді де, ұстазы келгендей қауғалақтайды. “Ассауламағалейкум, ассалаумағалейкум, ассалла! – деп неше адам кірген болса, сонша сәлем беріп, қазбалай амандасып қол алысады.

Сол өткелектен күніне бір рет өте жүріп, мен Қазақстанның “Коммунист” журналынан бірнешеуін оқып шықтым. Көзімнің көп тартқаны Жетісу қазақтарының азып-тозуы, Жуңгоға қашуы жайлы бір сын мақала болды. Мәселе асыра сілтеушілік пен бүлдірушілердің ісі болып қорытылыпты. Коммунистер туралы менің көзімдегі түссіз күңгірт перде ашыла қалғандай, жан-жағым жарқырай түскендей болды. Жан түршігерлік күйзеліске түсіп, туған жерден қашуымыздың айыпкері – Ақтай, Санатпай тыр жалаңаш алдымда тұрғандай, әкесін тілдеп жібергенімді де аңғармай қалыппын.

– Кімді боқтайсың ей, – деп қалды Айтбек.

Өзім ұялып та, сасып та қалдым. Оны боқтамағанымды анықтап түсіндірмесем сенбейтіндей көрінді.

– Совет Одағында Ақтай, Санатпай дейтін бұзықтар бар еді, соны!

– Е, олар не ғып жүр мұнда?

– Солардың атамандары Советте енді ұсалған сияқты, міне мұнда!

– Үй, өзің жермен бірге жасап келген бір мәртесе сияқтысың ғой, бұл әріпті қашан оқып едің?! – деп алып, ол арғы-бергімді сұрай жөнелді. Маған жақындаса қалды. – Е, солай де, балақай, менің жерлес бауырым болып шықтың ғой өзің! Мен де сол жақтан келгенмін.

– Сіздер қашан келіп едіңіздер?

– Отызыншы жылы өттік.

– Шәріпхан дутыңға... – деп Бексапа тағы да сөйлей бергенде, жаңа тағайындалған Нұржан атты орынбасар Шиянжаң қарсыдағы бөлімнен Елсадық пен Ақышты бастай кірді. Айтбек оларға қарамай шығып кетті де, бес-алты орындықты бір-ақ көтеріп қайта кіріп, сәлем беріп күлдірді.

– Айтбек дейтін азаматымыз осы,– деп Елсадық Нұржанға таныстыра бастап еді:

– Шиянжаңды алдыңғы күні қарсы ала шыққанда көргенмін, – деп Айтбек таныстыруды талап етпей, жалбырай амандасып, күлкіге батыра түсті, – ұлықты көргенде жылаған бала да уанбай ма, көре салысымен тұра жөнелгенім сол!..

Нұржан екі бетінен қаны тамған қып-қызыл, тым көрікті жігіт екен. Тіп-тік бойы, қап-қара көзі мен жаудыраған ақ бөрте жүзіне су жаңа қара көк костюм-сымы сұлулық нұрға бөлегендей жарасыпты. Өзі Шәуешектегі бір татар байының жалшысының баласы екен. Шың Сысай үкіметіне тездетіп кадр жетістіріп беру үшін Ташкентте ашылған екі жылдық мектептің екінші курсын 1937 жылы бітіріп шығыпты. Ыңғай атақты бай балалары жіберілген бұл мектептен Нұржанның оқып шығуы бір қызықты комедия болғандай.

– Өз баласын басқа мемлекетке жіберіп, “айырылып қалудан” қорыққан әйеншек байлар жалшылары мен қоңсыларының балаларын өз балам деп ұстап беріпті. Нұржан – сол жалшылық қылмыспен “ұсталып” кеткендердің біреуі. Бұлар сыпыра “оқымысты ұлық” болып жетіп келгенде, алдамшы байлар өздерінің алданып қалғанын бір-ақ біліп, өз маңдайларын өздері шапалақтаған екен.

Нұржан келісімен Үрімжі аймағына қарасты Құтыби ауданына Шиянжаң болып тағайындалыпты да, бір жылдан соң осы Дөрбілжінге ауыстырылыпты.

Бізге бұл кісінің үн-әуені қоңыраудай сылдырлап сұлу естіліп еді. Сөзді тоқтап-тоқтап өте сыпайы сөйлейді екен өзі. Сөйтсе де, бірнеше реткі сөзінен тұтықпалығын білдірмеу үшін осылай кідіре сөйлейтіндігін байқадық: сөйлерде тамағы бір-екі бүлкілдеп алады екен. “Кы...кы...кы” бас дыбысты қайталақтауын сыртқа шығармай, солайша көмекейден ғана бүлкілдететін сабырлылығын да ұнаттық. Егер сөйлеуге асықса шатақ шығатын көрінеді.

– Айтбек... Әлгі бір... Шәріпқан төре жайындағы... әңгімеңді айтсаңшы, тағы...тағы.. біз де естиік! – деп қолқалады ол.

– Тақсыр, ол әңгіме емес еді, әнеу шөкімайлар сұраған соң айтпақ болғанмын.

– Ы...ың... Алтайдан... келді дей ме сені?.. Қашан келдің?

– Алдыңғы жылы. Шәріпқан төреге қорғаушы әскер болып, содан босап қайтқанмын.

– Ы–ы... Ол... бұрыннан әскер ұстап тұратын адам ба еді?

Бұған жауапты Елсадық қайырды:

– Шәріпқанның аталары да жасақ ұстап келген деседі. Шәріпқан апрель төңкерісінен кейін дутың сайланған соң, екі жүз шамалы қорғаушы әскерден айырылмапты.

– Шиянжаң, білетін шығарсыз, Шәріпқан төрені былтыр осы жерде қарсы алып, Үрімжіге ұзатып салып едік. Алтайға содан бері қайтпады ғой, Үрімжіде не ғып тұр ол? – деді Айтбек. – Ағаңның жайын... Өзің білмесең... Біз қайдан білейік!.. Жә, өзің айтшы... Алтай, Көктоғай ауданында... Бір көтеріліс болыпты дейді ғой, одан... не білесің?

– Шәріпқан дутың Үрімжіге шақырылып кеткен соң ба!.. Білмеймін ойбай, көтеріліс көрсем көзім шықсын.

– Ол төрелеріңнің... Көктоғайда кімі бар еді?

– Білмедім, не болған екен, тақсыр?

– Түсінбестіктен Көктоғайда бір уақиға туылыпты деп естіп едік, сол екен ғой! – деп қалды Елсадық. Ақыш анықтай сұрады:

– Ауыз өсектен әртүрлі естідік, шынында қалай туылған уақиға екен өзі?

Сұраймын деп сұрауға ілініп қалған Нұржан қысыла отырып өз естігенін айтты. Елсадық пен Ақыштың оған сөз қыстыра отырып толықтауымен уақиға недәуір толық болғандай бізге.

Көктоғай ауданының қиырырақ бір районынан Есімхан дейтін үкірдайы былтыр Үрімжіге шақырылған екен, шақыру қағазға ол: “науқаспын, бара алмаймын” деп жауап қайырыпты. Шақырылуынан-ақ секем алып, қамдана бастаған сияқты, өзіне қарасты молқы, қарақас руларының етегін жия қоныстандырыпты да, ел адамдарын жиыпты:

“Үрімжіге шақырылып барған адамдар қайтпай жатыр, енді мені де шақырды, қайтсек болар екен?” деп кеңеске салыпты. Сол жиын жиырыла түсіп шиыршық атқан қатты түйіншекке айналыпты да “былтыр кеткен Ақыт қажы мен Шәріпқан дутың қайтып келмей, Үрімжіге ешкімімізді жібермейміз!” деген қаулыға келіпті. Мықты азаматтардан сол жиынның өзінде-ақ құралды-жасақ ұйымдастырыла қалса керек. Өздерінің ұйитын ғұламасы әрі атақты ақыны қарт Ақытты айдап әкеткенде айыра алмай қалуларына қатты ашынып тұрған жалынды азаматтар, бұл рет мұсасына мықтап мінген көрінеді. Олар осындай бір “сұмдық” райға келіп тұрғанда ауданның ханзу Шиянжаңы жиырма шақты құралды әскер ертіп, Есімханды өзі “шақыра” келген екен.

Оның шыққанын күні бұрын естіп, ауылдан ауаша үй тіккізіп қойған Есімхан, Шиянжаңды (әкімді) “қауқалақтай” қарсы алыпты. Дереу бірнеше қой сойғызып, өз еліне “шақырып келтіре алмайтын Шиянжаң тақсырдың өзі келгенде енді дәстүр бойынша түстік беріп” күтпей жібермейтінін, сонан соң өзі еріп бірге кететінін айтып, асты-үстіне түсіпті. Сол бір түстік асын кешке жақын әрең беріпті де, түнде жолдың қауіптілігіне сендіріп, еріксіз қондырыпты.

Сыртқа күзетші қойып, мылтықтарын құшақтай отырған қонақтарына қонақ иесі әзіл тастапты сонан соң:

– “Япырмай, Шиянжаң тақсыр-ай, құтты мешін үйімде қонақ болып отырғанда бір-бір көсеулеріңізді қолдан тастамай, шошаңдатып отырсыздар-ау, бірге аттансам, осыларыңызбен мені түртпектеп көсемексіздер ме, қалай?!”

Бұл ұтқыр қалжыңды тілмашынан толық түсінген Шиянжаң ыржия күліп бірдеме деген екен. Әскерлер мылтықтарын керегеге сүйеп-сүйеп қоя салыпты.

– Үй, менің қалжыңыма бола құралды бұлай шашып тастасаңыздар, біреуі жоғалып кетіп, мен жоғалып қалмайын, ұры-қары баршылық жер бұл!.. Және мен намаз оқитын адаммын, жиып бір-ақ жерге қойыңыздаршы! – депті. Әскерлер мылтықтарын жиыстырып, өз командирінің іргесіне қойып жайласқан кезде Есімхан ұзын шапанын жамылып, дәрет шәугім алып сыртқа шығыпты. Шағын ғана қара сақалды, мұртты, зор денелі Есімхан, дәрет алу сылтауымен қарулы күзетшінің алдынан жанап өте берген екен, шала тіл білетін ханзу әскер: “баты... ыр..р..! Паруан!” деп арзан ғана жымия күлкісімен арқасынан қағып-қағып қалғанда, Есімхан шап беріп кеңірдектен ала түсіп, үнін шығартпай көтере жөнеліпті. Іргедегі жартастан баспалап отырған бір топ жасақ дәл осы сәтте лап беріп, қонақ үйге кіріп келмесі бар ма. Мылтықтарын кезене қалғанын бір-ақ білген Шиянжаң да дайын отырған екен: ең алдында кірген бір жас жігітті жан құралымен атып қалғанда, өз кеудесіне де бесатардың бір оғы сап ете түсіп, сеспей қатыпты. Қалың шапанның шені ғана түрілген әлгі жігіт құралға қол соза берген командирді сұлатыпты. Қалғанын қымырлатпай басып, бір-бірден шығарып әкете беріпті сонан соң. Бірін қалдырмай өлтіріп, таң бозара Алтайдың қиын түпкіріне елді көшіре жөнеліпті... Есімхан өз елімен сол таудан әлі түспеген екен. Үкімет осы жақында Алтайдың “игі жақсыларынан” неше рет елші салыпты: түсінбестіктен өтілген мәселе екенін, анығында Есімхан үкірдайды құрылтайға уәкіл етіп, дәрежесін өсіру үшін шақырғанын, бұл мәселеге де Шыңдубан жанабының кешірім еткенін айтып, тіпті дубанның өз атынан жолдаған кешірім хатын да жіберіп, үгіт жүргізген екен. Бір адам қайтпай жатыр дейді.

Нұржан қайтуға ыңғайланған соң орындарынан бәрі тұрды да, есікке баяу беттеп барып кідірісті. Нұржан өз тұжырымын айқындай түсті:

– Ы... Ым, үлкен үкімет... Мынадай қамқорлық... Кешірім хат жариялап жатқанда... Сенбеудің өзі надандықтың белгісі ғой...

– Иә, жаңа үкімет өтірік кешірім жариялай ма! – деп қостады Ақыш, – кешірім жарияламай-ақ әскери қоршау жарияласа, сол аз ғана топ не бітірмек!

Елсадық басқашарақ түсінік айтты:

– Ол елдің надандығының ғана нәтижесі емес, оған көп заманнан теперіш, террорлық жайлап, дені сау, ниеті дұрыс бір үкімет көрмегендік те себеп болған шығар. Секемшіл болып, сенуден қалған халық қой! Мына жаңа үкіметтің кім екенін әбден көріп сенгенде қайтады. Үңгірден өздері-ақ шығар әлі.

“Үрімжіге шақырылған адам қайтпайды” дейтін сондай күмәнді сөз естілсе де, өз түсінігіме “білгір” ағалардың осы сөздері қосылып, “Шыңдубан” атамыздың данышпандығына сене түстім. Осы әңгімеден соң екі-үш күн өткенде клубта “Профессор Мамлюк” атты кинофильм қойылды. Ақша жақжұтттылығынан киноға баруды артық шығын санап жүрсем де “профессор” дегеніне қызығып барып едім. Өз күткенімнен де қызықты көрінді. Ең қатерлі операцияны меңгеріп жүргізетін, бірден-бірі таңдаулы дәрігер екен. Герман фашистері басып алған Чехославакияның тұрмысын көрсететін Совет фильмі екенін айтты білетіндер. Профессордың герман фашизміне қарсы төңкерісші ұлының жауынгерлігі мені қатты қызықтырды. Киноны көріп отырып, мен сондай төңкерісші, әр қандай қатерден қорықпай, батыл қимыл жасай алатын, оқтан шімірікпейтін, өз халқы үшін өлуді ең қасиетті тіршілік деп есептейтін қайсар жігіт болғым келді. Әкесі атылып, уақиға трагедиямен аяқталса да, сондай болуға қызықтым.

Бірақ, “ондай болатын заман жоқ” сияқты маған. “Мұндай жақсы үкімет тұрғанда, ондай төңкерісші болып не істемекпін” дегендей, өрекпіген арманға жетуіме өкіметтің жақсылығы бөгет болатындай сезілді. “Қарсы күрессіз-ақ халық талабын бір-бірлеп орындап беріп жатқан Шыңдубан үкіметіне жамандық істеу дұрыс па, халық сүйе ме оны, “білгір” ағаларымыздың айтқанындай надандық, ақымақтық саналмай ма! Осы кинодағыдай бір қанішер үкімет болса еді, бүкіл адамзат сүйенерлік мұндай қайратқа сонда мінуге болар еді ғой!” Мен сол кинодан осындай балалық қызық әсермен шықтым. Осы бір күлкілі сезім менің басыма сол күлкілі күйінде желімдей жабысып, жүзіммен бірге сарғайды да, шашыммен бірге ағарды, ұмытылар емес. Шың Сысай зұлымдығының “халықшылдықпен” бүркеліп жатқанын ол кезде қайдан білейін!

Сол жылдың күзіне таянғанда, Елсадық Үрімжіге шақырылды. “Қазақ, қырғыз, моңғол құрылтайы” ашылады деп, Дөрбілжіннен бірнеше адаммен бірге шақырылды. Кетерде-ақ сұры, әжімді жүзінің жайма шуақ, кең ойлы өз қалпын көрдік. Әйелі мен екі баласының тұрмыс жайын Ақыш бухгалтерге тапсырды да:

Базар қазір кең ғой, мен қайтқанша оншалық қинала қоймас! – деп тоқтап, Бексапа екеумізге де қолын ұсынды, – балалар, сендердің маған не міндет артатындықтарыңды түсінемін, баспа-оқу құралдары мүлде жоқ қой сендерде. Бұл мұқтаждықтарыңды сұрарлық орындарға артығымен-ақ жеткізермін! Ал менің сендерге тапсырарым біреу ғана!.. Жа...қ...сы оқыңдар! – Біз сол кісіден сондай үлкен үмітпен қалдық.

Мектебің қайсы десе, әр күні көріп жүрген өзіміз де қарап тұрып қалатындай, асты-үсті жалтырап сырланған кемелді кең мектепке келіп түстік. Тар болмаса да бала жарысарлықтай ұзын залдың ең төріне көлденең салынған шағын ғана әдемі клубтың дәл алдындағы сынып бізге тиді. Оқушы көбейіп, сабағымыз бұрынғыдан әлдеқайда қызулы басталды. Баспа-оқу құрал ала қайтар деген үмітпен әр күні күтсек те, Елсадық қайтпады, жолына қараудан жалықпадық біз.

Үрімжідегі “моңғол-қазақ” мектебі деп аталған мектепті бітіріп, және бірнеше жаңа мұғалім келді бізге, оқу программамыздың былтырғыдан өзгешелігі көбірек көрінді, “қызықты” пән сабақтары недәуір көп сағатқа көтерілді. Бұларға қосылған жаңа пәндер де недәуір молайды. “Ханзуша” тіл де қосылып, күнара өтілетін болды. Тарих пен саясат сабақтары бірыңғай елімізді таныстыру ретінде жүргізілді.

Бұл күз әлеуметтік қимыл жөнінде де біраз өзгешелік ала келді. “18 сентябрьді” қаралы күн ретінде, “10 октябрьді”[14] бостандық күні ретінде қарсы алатын болдық. Бұрын “ұлы 12 апрельден” басқа ескерткіш күндер бізге бейтаныстау болып келген. Бұл күндерге арнап арнаулы клуб сахнасында жаңа концерт номерлері мен жапон фашизмін масқаралайтын шағын пьесалар дайындадық. Жаңа оқушылар мен жаңа мұғалімдердің көбеюі мектебімізді әртістермен де недәуір толықтандырып жіберді. Әртістік жағынан енді қыздар мектебіне де мұқтаждығымыз түспейтіндей өзіміз “сыпыра қыз” болып, “бойжетіп” қалыппыз. Қыр мектептерінен өз қалыбына құйғандай не қилы “жауыз бәйбішелері” мен “тозақы тоқалдар” да келіпті. Бірақ, жаттығу алдында болатындай былтырғыдай құнарлы тың әңгімелер болмады биыл. Мен оны алғашқы Елсадықтың жоқтығынан көріп едім.

Артынан байқасам мұғалімдер сыршыл әңгімеден қорқатын сияқты. Сылдыр күлкіге ғана әуестенетін бола қалыпты. Үрімжіден оқып келген алтайлық бір мұғалімнің сабақ беруге де, жаттығуға да келмей қалуы жайлы сөз болды бір күні.

– Кеше түстен кейін Алтайдан хат келген оған! – деп Дәулет мұғалім бір себеп айтты, – сол хатты оқи салып сұрлана қалып еді.“Не бопты” деген сұрауыма жауап қайтармай жөнелген.

– Енді білдім, құдай біледі соның байы өлді! – Дәулет ду күлген күлкішілерге тағы да өкірештей түсті, – е, күлетін не бар, байы өлген қатындарды мен көрмеді дейсіңдер ме! Әкесі өлсе түсі оншалық бұзылмайтын!

Алтайлық мұғалімнің ағасы өлгенін естідік ертеңіне. Одан екі күн өткенде Қобықсарыдан келген бір сабақтасымыз да үйінен хат тапсырып алып, жылап қайтты. Оның Алтайдағы нағашы атасы өліпті.

– Бұл алтайлықтардан суық хабар неге келе береді? – деді Бексапа маған сыбырлап, – жазда естілген Есімхан көтерілісі қырғынға ұшырамады ма екен?

Маған да сол күдік келе қалды.

– Кешірім етіп шақырғанға келмеген соң әскер шығып қырып тастамады ма екен?! – деген тұспал айтты.

Сөйтіп, бұл өлімдер жайлы екеуміз екеулеп сұрастыра бердік. Сырластың сырласын қуа берсең сырдың түбіндегі естілмей ме!.. Тұспалымыздың түп негізі болмаса да түтіні дұрыс болып шықты. Нағашысы өлген әлгі сабақтасымыз Есімхан көтерілісі жайлы біздің білетінімізді естіген соң түгел айтып берді.

Қан төгіп қатерлі тауға шығып алған Есімхан үкірдайға Сарысүмбеден өзінің сенетін “жұрт беделділерінен” бір топ адам жіберілген екен. Олар: ұғыспастықтан болған қантөгісті үкіметтің мүлде кешіргенін, халықты аздырып-тоздыратын қырғыннан сақтап, енді тыныштандырса халық үшін де, үкімет үшін де зор қызмет болып сыйланатынын, Есімханның өз ықтияры болмаса ешқайда шақырылмайтынын, бедел-абыройы қорғалып өсірілетінін құран ұстап отырып айтыпты. Есімхан да, оның ақылшы мықтылары да Алла атымен айтылған бұл антқа сеніп, елді қайта көшіріпті. Бұл сенімге Сүлеймен батыр атанған бір қарт пен Есімханның шабарманы Оспан дейтін мерген ғана сенбей, жартасқа тығылып қалыпты да, басқа ел түгел етекке түскен екен. Есімханмен бірнеше білікті кісілерді аймақтық үкімет “сыйлау” атымен дереу Сарысүмбеге шақырып әкетіпті де, халықты әскер қоршап, құралдарын сыпырып алыпты. “Сыйлауға” шақырылғандарға ертеңінде-ақ үкім жарияланыпты.

Біздің мұғалімнің ағасы мен сабақтастың нағашысы сол Есімхандармен бірге атылған болып шықты. Алданғандықтарына қатты өкінген сол елдің азаматтары тауда қалған Сүлеймен мен Оспанды іздеп қайта кетіп, қайта ұйымдасып жатыр екен.

– Енді одан да үлкен ақымақтық іздеп кетіп жатқаны ғой! – деді Бексапа маған былай шыға бере, – бір үкірдайдың ғана елі үкіметке қарсы көтеріліп, не таппақ екен, ендігі іздегені жаппай қырылу ғой.

Мен Есімханның алдауы мен үкіметтің алдауын сайма–сай, тепе–тең деп түсінгенімді айттым:

– “Сыйға-сый – сыраға бал!” дегендей үкім екен, өздері қой сойып, сыйлап отырып қырған–ды, сыйлаймын деп шақырып алып қыру әділдік емес пе?! Біздің мына Ли Шиянжаңды осы аудандағы бір үкірдай өлтірсе, оған үкімет тұрмақ өзіміз де өштесер едік.

Бұл уақиғаны естігенде, қазақтығына іштей ашынғаныммен, “бұзықтығына қарай қолданған жазаны әділдік” деп есептедім. Бексапа бағдарлай қарап сұрау қойды маған:

– Егер Есімхандар сақшының бастығын өлтірсе қайтер едің?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: