Бесінші бөлім 8 страница

– Оқушылар отыр, жігіттер! – деп күбірледі, – тәртіп алдымен өздеріңізде болуға тиісті. Алдын ала айтып қояйын, қазір бізге көмектесуге қыздар мектебінен екі-үш бойжеткен келеді. Оларға туысқан ағаларыңдай қамқор болыңыздар! Әрқандай бейбастақтық болмасын, мұндай қалжыңның иісі де шықпайтын болсын, үркітіп аласыздар!.. Оларды бар ой-саналарыңызбен көптеп қатынасуға қызықтырыңыздар!.. Бұл – біздің қоғамымызда тарихи, зор жұмыс. Ең қатты қарайтын тәртіп осы, артисткалдарды тек осы тәртіппен ғана тәрбиелеп шыға аламыз!

– Үйрене келе біздің мына азаматтардың өздері де қыз рөлін алып шығатын болады! – деп Тынысқан бізге үміттене қарады, – қараңызшы, қайсысы қыздан кем!

Дәулет маған қарап жымиды:

– Әнебіреуі тіпті мөлдіреген қара көздің дәл өзі.

Бірнешеуі қатар күлгенде, мен төмен қарай бердім. Ұялыңқырап қалсам да жақсы лепес сезіндім. Осы таңертеңде бір рет «текекөз» аталып едім ғой? Бұл жәбірді Қиялзат Дәулетке айтқан болып, көпшілікке әшкерелеп тастады:

– Мұғалім, класта Биғабіл «Текекөз» деп шақырылудан қатты жасиды! Қазір де есіне сол түсіп қызарып отыр!

Елсадық маған бағдарлай қарап алып сөйледі:

– Жоқ, олай емес, әсте теке көз емес! Текенің көзі қандай болушы еді, – мен онан сайын тұқырдым, – бұл баланың кішілеу көзі қаншалық ашуланғанда да тасырайып көрінбес. Ол оты бар нағыз өжет көз! Адам көзінің отынан талай үміт күтуге болады.

Арысбек мұғалімге көзімнің қиығымен қарап қойып едім. Ерні мен мұрны жыбыр-жыбыр етіп, ол құйқылжып отыр екен. Біреуге жағайымсырау да, иә қағытпа сөз айтарда осылай тұла бойымен күліп, құйқылжып кететін.

– Мұның кей кезде бедірейіп қалатыны бар, – деп, сөзінің жалғасы бардай тамағын кенеп–кенеп қойды. Бірақ жалғасын Елсадық күтпей сөйлеп кетті. Тегі ұялшақ оқушыға тағы да дық салатын сөзді сөйлетпейін дегені болса керек.

– Менің атам Құрман деген кісіні өз заманында «Қоңыз» деп атаған екен, – деп қалып еді, мұғалімдердің барлығы ықылас қойып қарай қалды, – сол кісінің қоңызға ұқсарлық титтей де белгісі жоқ еді. Жуандығына қарай бойы да бар болатын. Әртүрлі жағдайда ұнамды–ұнамсыз заттар тағыла да береді.

Бір столдың үстінде аяғын салбырата отырған Бірке мұғалім мұртын бір сылап қойып, еңкейе түсті Елсадыққа.

– Әңгіменің қызығы енді келді! – деп жымиды ол, – біз жаттығуға әйел балаларды күтіп отырмыз ғой, ал Елеке, олар келгенше сол «Қоңыз» батыр жөнінде әңгімелеп беріңізші, орайы келе қалды!

– Ол недәуір ескірген заманның адамы ғой, қазіргіге дұрыс есқатар жайы жоқ!

Дәулет пен Айтбектер қузай түсті.

Мәнчің хандығына қарсы адамның көміліп қалған әңгімесін енді ашық естісек, не қатесі бар! – деп Тынысқан орындығын сүйрей барды да, Елсадықтың дәл қарсысына барып отырды.

– Шынжаң тарихи жөнінен таза тақырамыз, Елеке!

– Шынжаңда Мәнчің хандығына қарсы көтеріліске ең күшеп қатысқан кісінің бірі Қоңыз батыр деп қана естігеніміз бар, – деді Арысбек, – сол кездегі мекені қай жер ол кісінің?

– Осы Тарбағатайдың теріскейі екен, – деп Елсадық жауабын қысқа қайырып, біраз кідірді. – Ол кезде шекара шектеуі болмаған. Ол беттен бұл бетке қазақтар ауыс-күйіс жүре береді екен. Мал ауысып, сүйек шатыс құдалығын, туысқаншылық байланыстарын қуалап, аралысып тұратын. Әкесінің туыстары түгелімен осы жақта болған соң, Құрман дерлік осы жақтың адамы сияқты жүріпті.

– Осы Шынжаң Мәнчің хандығына қашан қараған?

– Ол кезде Шынжаң деген атау жоқ қой. Еренқабырға тауының оңтүстігі Қашқария, солтүстігі Жоңғария деп аталған моңғол боданы болған. Жоңғарлар батысындағы көрші қазақтарды (сол кездегі ынтымақсыздығын пайдаланып) көп ойрандаған. «Ақтабан шұбырынды», «Алқакөл сұлама» деп аталған жұт қырғындар сол жоңғар шапқыншылығының естеліктері. Тек қазақтардың басын қосқан Абылай ханның тұсында ғана жоңғарлар ойсырай жеңіліп, шығыс жағынан кірген Мәнчің армиясына жем болыпты. Ал, Қашқарияны Аппақ қожа өздігінен өткізіп берген соң, Мәнчің хандығы екеуін қосып, «Шынжаң» яғни жаңа шекара, «Жаңа жер» деп атаған екен. Бұл атау 1758 жылдың алды-артында ғана шығарылған сияқты.

– Көтеріліске Қоңыз батыр қашан қатысқан?

– Ал, Мәнчің хандығына қарсы жергілікті халықтың көтерілісі көп болған ғой, 1866 жылы осы Мойынтал төңірегінде – Еміл бойында болған бір соғысқа қатысып қалған екен. Қатысайын деп те қатысқан емес, тосын кездесіп қалған көрінеді.

– «Бор батырдың көтерілісі болып жатыр, Шәуешектегі туыстар тұрмыс жағынан күйзеліп қалыпты» деп естіген теріскей жақтың елі көмекке бірнеше жүз қой, жылқы жиып, туыстарына таратып беруге «Қоңызды» басшы етіп жіберіпті. Ол кісі де батырсымақ болғандықтан, найзасын тақымына қыстыра жүретін адам екен. Тарбағатайдың бергі бөктеріне малды өткізісімен, «ер азаматтың барлығы Емілде Мәнчің армиясымен соғысып жатыр» дегенді естіген Құрекең Қарабас атымен шауып ала жөнеліпті: жалғыз батыр жау жеңе ме, ел аузының көпірме сөзі болса керек, немесе бір абыройдың орайы келген болар, Шәуешек пен Мойынталдың арасындағы бір жазықтан самарадай болып екі-үш жүздей көтерілісші көрініпті де, Құрман соған жете бергенде тұс-тұстан үкіметтің қара құрым атты әскері келіп қалыпты. Қоршауға түскенін білсе де, Құрекең көтерілісшілердің сол бір тобына ызғытып барып бір-ақ қосылып дейді. Мәнчің армиясы қоршап жоғалту пиғылымен шеңберін тарайта беріпті. Ол кездегі соғыстың бастама дәстүрі жекпе-жекке шақыру, дауыс жетер жерге келгенде көтерілісшілердің бір басшысы айқайлап, жекпе-жекке шақырған екен, жау жақтың қолбасшысы оған жауап қайтармай, садақпен атқылауға бұйырыпты. Бас батыр – қолбасшының өзі ғой. Қоңыз атын тебініп қалып, дәл соның өзіне найзасын кезей ұшыпты. Қарабас сайысқа дағдылы өте шапшаң ат екен. Қорғаушылары жебе іліп көзеп, садағының адырнасын тартқанша Қоңыз құйғытып барып, найзасын өндіршектен сүңгітіп үлгеріпті дейді. Қолбасшы қорқырай құлағанда, қорғаушылары тым-тырақай қашқан екен. Қоршау ыдырап, армия шегіне бастапты. Қоңыздың соңынан көтерілісшілер де шабуылға өтіп, оған сырттан көмекші қол да келіп қалған екен. Мәнчің армиясы быт-шыт болып шығысқа қарай бөліне-бөліне қашыпты.

– Бор батырдың Шәуешектегі жеңісі – Қоңыздың осы ерлігімен болған деп үлкен ағамыз айтушы еді, бірақ мұның қаншасы рас, кім білсін. Ауыз әңгімесі қашанда әсірлеуімен өсіп кетеді ғой. Бірнеше шежірешіден мен де дәл солай естіп едім, дұп-дұрыс екен.

– Сол кезден хабары бар адамның бәрі де осыны айтады! – десіп кексе мұғалімдер де, Арысбек те, Бірке де растап қойды.

– Көтерілісші дүнгендер мен ұйғырлар, тіпті қазақтың да көпшілігі Қоңызды бұрын мүлде танымайды екен. Бір «Қарабас» атты қазақ келіп осыны істеді деп Шәуешекте көтерілісші қолбасшыларына хабарлапты. Жау беті мықтап қайтарылған соң Қоңыз көмекке әкелген малына қайтып бара жатқанда, алдынан көп адам шығып, Қарабас атынан таныпты да, оны ақ киіз, кілем жайып түсіріп алыпты. Ол кездегі жергілікті халықтың салтында ең зор құрмет ақ киізге отырғызып көтеру ғой. Шәуешекке ақ киізбен көтеріп апарыпты. Қоңыз әкелген малының бір бөлігін Бор батырға тапсырып, көп сыйлыққа бөленген малшыларын қайтарып жіберіпті де, өзі Бор батырмен бірге Мәнчің армиясын қуып кетіпті. Одан кейін қаншалық ерлік көрсеткенін білмеймін. Әйтеуір, Үрімжіге, одан Шынжаңның сол кездегі орталығы Гушыңға дейін жау қуысып барып қайтқаны рас екен. Манас өзенінің басындағы бір шатқал қазірге дейін «Қоңыз бекінісі» деп аталып жүр.

– Бор батыр кім өзі?

– Көтеріліс қалай жеңіліпті?

– Бор батыр – дүнген, кәсібі – арбакеш дейді. Көтерілісте күшімен, ержүректілігімен көзге түсіпті де, сол реткі көтерілістің қолбасшысы болып шығыпты. Ол Шынжаңдағы Мәнчің генералдарының әрқандай қысымына шыдап күрескен табанды қолбасшы болған екен. Бірақ, өзінің жақын дүнгендерінен сатылған бір тыңшының уынан өліпті. Көтерілістің көбін осылай, басшыларын жансыздар арқылы өлтіру жолымен жаныштап отырған ғой.

– Мәнчің хандығының Шынжаңдағы өктемдігі құрымаса, Елекең осы тарихты ішінде шірітер еді.

– Бұл әңгімені сөйлетуіміздің өзі де бостандықтың нәтижесі ғой, – десті мұғалімдер.

– Ереке, сіз бұрын сол атаңыздың атын атаудан да қорқып келдіңіз-ау деймін! – деп Дәулет күлді, – қазірге дейін соның белгісі бар, ыңғай бұққан адамша жүресіз.

Елсадық кең тыныстағандай соза күрсініп алды:

– Ұлттар ынтымағы жағынан алғанда қазір де пәлендей жарақты әңгіме емес қой бұл. Қолқалаған соң түскен көңілшектігім болмаса, тарихшылығым қай тасып жүр дейсің.

Есіктің өз сықырындай ғана өте ақырын шертілген дыбыс естілгенде ұстаздар өздерінің ұстазы келіп қалғандай елеңдеп орындарынан тік тұрысты. Елсадық бәрінен бұрын тұрып барып, қазақ ұйымының қақпасынан мен алғаш көргендегідей, есікті кең ашып тастады.

– Келіңдер, балалар, келіңдер. Бәрі өз аға-бауырларың, тартынбаңдар!

Үш бойжеткен, Елсадықтың әлгінде ғана айтқанындай, «маймиып-қаймиып» әреңге кірді. Үзіліп кетердей әрең басады аяқтарын. Драманың айтыс-тартысына қалай шыдар екен деп жаның ашығандай. Жуан тұғырлау, үкісіз төбетайлы қып-қызыл бойжеткен мойны талып кеткендей басын бір кекшең еткізді де, батылдыққа бекігендей ширай өрлеп, төрден бостатып берген ұзын орындыққа алдымен келіп отырды. Талшыбықтай бұралған сұңғақ бойлы ақ сұр қыз да, қара көзі шоқтай жайнаған қара торы қыз да желкелеріне тастаған орамалдарының ұшынан ұстап, буындары құрып кеткендей сылқ-сылқ ете түсті орындыққа. Бірінен-бірі өткен ұзын бұрымды әсем қыздар екен. Келбет жағынан мектеп бойынша таңдамалылары болса керек.

Айтбек пен Дәулет өздеріне бітіп көрмеген бейтаныс әдептің бәрін жиып алғандай, сыпайылықпен тік тұра қалыпты. Танысқан оларға миығынан күле қарады да:

– Сендер де отырыңдар, момындарым! – деп отыра кетті, – қыз рөлін ойнай алады екенсіңдер!

Дәулет отыра бере, Айтбекке ренжи қарап қойып сөйледі:

– Мынау қыз бала бола алмайды, жаңа көрдім, мұрны қолағаштай екен, кемпір болсын!

– Сенің мойның жетісіп-ақ түй, пішіт әдиахал майтұмшығым! – деп Айтбек бет аузын кемпірше тыржита қойды. Езуі бір жақ құлағына жете қисайып, қалың ерні адам баққысыз салпия қалыпты. Бөлме іші күлкімен ду сілкінсе де, ол екеуінде жымиыс ізі де жоқ, біреуі ренжісіп, біреуі салпиған күйі аңдысып отырып қалыпты. Қыздар сықылық қағып тұншыға күлісті.

Салқын шырайлы Елсадық мырс-мырс күліп, қыздардың күлкісіне зейін қоя қарап алды.

– Балалар! – деп қалғанда олар күлкісін тез жиып, қарай қалысты, сонда да шиқ-шиқ ете түсіп отырды. Елсадық оларды көзқарастарынан да бажайлай жалғады сөзін, – тұңғыш рет көріп отырған клубымыздың тойына арнап, соның жаңа сахнасына театр дайындамақшымыз. Сіздердің көмектесулеріңізге мүдираларыңыз – («мектеп меңгерушісі» деген сөз, арабша әйелдерге «мүдира», ерлерге «мүдір» айтылады. – Ред) Талиға рұқсат еткен, айтқан шығар?.. Әр күні түстен кейін мұнда келіп қатынасуларыңызды ұйым жағынан үйлеріңізге де айтып рұқсат алғанбыз. Ешқандай сөлекет іс болмайтынына сендіргенбіз. Ол сенімімізді осы отырған бәріміз ортақ атқарамыз. Кей күні кешірек тарайтын жағдайда үйлеріңізге ұйымның арбасымен жеткізіп тұрамыз. Ойын қойылып болғанша, сабақтан ақсамау үшін іңірді, таңертеңгі уақытты мықтап пайдалана тұрсаңыздар болғаны! Ал сіздер бұрын үйде, әке-шеше қормалдығында ғана өстіңіздер ғой, әлеуметтік күреске, қоғамдық өмірге қатынасуларыңыздың басы осы. Мұның өзі сіздер үшін үлкен мектеп. Ойын-сауық тәрізінде көрінгенімен мұны да мектеп деп танып қатынассаңыздар орасан зор мектеп. Мектеп бола білу үшін жарамсыз мінез-құлықтардан сіздерді сақтайды. Қорғанбайтындай, батылдықпен қатынасыңыздар!..

– «Қызым саған айтам, келінім сен тыңда!» – деп қойды Дәулет. Айтбекке тағы да сол ренжулі қабағын көрсеткеніне әр жерден күлкі қайта шықты.

– Иә, бәріңізге айтқаным, – деп Елсадық сөзін күлімсірей жалғастырды, – біз көп артта қалған халықтың балаларымыз ғой. Мешеулігімізден мазаққа, қорлап–қомсынуға көп ұшырап, қорсынып–жасып өскен ұрпақпыз! – Бұл сөзге келгенде Елсадықтың көзіне жас іркіле қалды, – ең өжеті – өнер шығарады деп жиып отырған осы топтың өзінде де сондай жасықтар баршылық көрінеді. Бір-біріңізді мазақтап, жасыта түсу жағында болмай, қайрап жетілдіре түсу, қолдап өрлете түсу жағында болыңыздар!.. Семіп қалған ұлттық мәдениетіміздің өніп-өсуден үміткер ұрығы – сіздер деп сеніп отырмыз. Өркендеріңіздің күн санап өсуін, пәк-таза өсуін төрт көзбен күтуден басқа, қартайған біздей аталарыңыздың өнер үйретер шағы өтіп кеткен!

Елсадық көнетөз көк бешбетінің жанқалтасынан орамалын алып, көзін сүртті. Жаңа ғана жайраңдап отырған күлкінің ізі қалмай, жиылғандар жым-жырт ойлана қарасып отыр еді, – неткен қазымыр шал деп қалмаңыздар, бұл айтпаса болмайтын сөз! – деп қайта күлімсіреді, – ал енді басталық!

– Мұндай сөздің көптігі бола ма!

– Елеке, дәл мұндай шипалы сөзді мен бұрын естігенім жоқ, қалжың емес!.. Енді бірер минут сөйлесеңіз мына жынды да жылап жіберіп, жазыла қалар еді! – деп Дәулет тағы күлдіргенде, жаттығуымыз бастала кетіп, алдымен Дәулеттің өзі шал болып отыра қалды.

«Тергеушім», Елсадық деп аталған осы кемеңгер сойқанның шыншылдығы мүңкіп тұратын, осындай жиіркенішті нәрін аш бөріше қомағайлана сіміріп, әр сөзін қақас жібермей, қызыға тыңдап едім. Осы материалды оқығанда сіздің де көзіңіз қызарып кеткен шығар. Әсіресе, әлгі бір бейғам сөйлей салған тарихи әңгімелерін, ұлттық мәдениет жөніндегі мұңын қазіргі күнде қандай жанкешті сөйлей алар! Осы сойқан сіздің қолға бір түссейші, шіркін! Қысып отырып, қырындысына дейін шығарып алсаңыз, соның өзі-ақ сіз үшін өмірлік азық болмас па еді!..

Амал қанша, ол сіздің қолға енді түспейді, сізден бұрын оны Шың Сысай жалмап кеткен. Сөйтсе де, өкінбейміз, менің әлгіндей қылмысымнан нәр алып қалған шәкірттері қолыңызда ғой, бұлардың еті қандай жұмсақ!

VI

Елсадықтың уақытты қайдан табатынын біз ұға алмай таңқалып жүрдік. Ол кісі жаңадан құрылған бір үлкен ұйымның бастығы ғой, бірақ, ұлттық мәдени-ағарту жөніндегі үлкенді-кішілі жұмыстың бәріне де оның жүгіріп жүргенін көреміз. Қыл аяғы сахнаға керекті киім-кешек пен қазақ тұрмысының декорациясына да сол кісі жүгіреді. Мәселен: Сасық байлар қызының киімін, киіз үйдің басқұры мен аяққабын басқа қызметкерлерге бермей, сол кісінің қолына ғана тапсырады. Мезгілге, заманға, саясатқа лайықты хор текстері де, мектеп өлеңдері де сол кісінің қолынан шықпаса дәмі татымай жүрді. Ешқандай сабақ өтемей-ақ, ол кісі қайсы оқушының сабаққа қандай екенін де айтып жүреді. Кейде тіпті бұл жөніндегі шын бағаны сол кісінің аузынан естиміз. Елсадықтың соншалық албарынды болып, бар ұсақ-түйекке араласып жүруінің пайдасын көп өтпей көрдік: есік ашу салты өткізілісімен-ақ, Дөрбілжін клубы ұлттар мәдениетінің, әрбір мектептің жарыс, бәсеке орнына, сынау мектебіне айналып кетті. Қала ішіндегі ұлттық алты мектеп пен ұйымдардың қойған концерт-театрлары билет сатылып халық алдында қойылуымен қабат, комиссия бағасынан өтіп, нәтижесі аудандық өкіметтің алдындағы қара тақтаға жазылатын болды. Жаңа жыл қарсаңымен сол клубта алты мектептің қатарлас кластары бойынша қоспа емтихан алынып, оның да кластық жалпы нәтижесі жарияланды да, озғандары сыйланды.

Қыстың ұзақ іңірлерінде барлық мектептің алдыңғы сынып оқушыларына қоғамтану сауатынан Ли шияжаңның (мектеп директоры) өзі сол клубта бір ай лекция өтті. Тағы да Елсадық пен Тынысқан екеуі ұйғырша аударманы екі жағымыздан қазақ тіліне аударып түсіндіріп отырғандықтан, бұл курстың да қоспа емтиханынан жақсы өттік!

Бірақ, бұл лекцияларда көбірек аталған Маркс пен Дарвин бізге қиын жұмбақ ретінде қала берді. Бұл курстың мақсатын артынан түсіндік: бізбен бірге қаладағы барлық мұғалім қатысып еді, анығында біздің атымызбен соларға ашылған курс екен.

Өзімізге бұрын бейтаныс қызулы бұл қимылдың барлығы қоғамдық бір алып тауықтың сан мыңдаған жұмыртқа шайқап жатқандай еді. Сол кең бауырдың қызуы әсіресе біздейлерге дөп тигендей, тез жандана бастады. Бірақ, сол алып тауықты алғашқы кезде «Шыңдубан» атамыздың өзі деп қана түсініп, Ли Шиянжаң мен Елсадықтарды соның жылуы ғой деп қана танығанбыз. «Шың Сысай емес, біз» деп ол шақта коммунистердің қайсысы айта қойсын.

1938–1939 оқу жылының сол қысын біз майда шуақ көктемдей сезіндік. Емілдің қатерлі мұзын кесе, қызыл суын кеше жүріп, күндіз болсын, түн болсын әрқандай бәсекені қалмай өткіздік. “Жанасқыш тайыншалар” осы жағдайда да ұрлап емуін қоймап еді. Біз онысын елемейтін де болдық. “Мейлі жасырын емізгенді қойып, желінін кесіп берсе де, біз олардан енді мұқала қоймаспыз. Олар мұғалімін шылп-шылп емгенімен, өмірдің өзі емізіп жатқан бізден озғанын көрерміз” дестік.

Жаздық демалысқа шыға, аудандық қазақ-қырғыз мәдени-ағарту ұйымы Бексапа мен мені көшірме хатшылыққа тартты да, біз демалыстың үш айына “бала қызметші” болып істедік. Жиырма сәріден еңбек ақымыз бар. Күзден бастап орталау класқа шығамыз ғой.

“Орталау қазақ болар жылды өз еңбегімізбен қарсы алып ұқсақ қандай жақсы!” деп құлшына кірістік. Міндетіміз – ауданға қарасты барлық райондағы қазақ түтіндерінің сандық тізімін кесте бойынша реттеп көшіру екен.

– Алдымен әр районның әрбір зәңгілігі бойынша белгі қойылған оқушыларды айырым-айырым дәптерге бір көшіріп шығыңдар! – деді Елсадық, – биыл сендердің мектептерін – орталау мектеп болып кеңейеді. Қалаға келіп оқи алатын ауқаты бар семья балалары түгел осында келіп оқиды... Жаңа салынатын мектептің орнын көрдіңдер ме, жер жамбылдың оңтүстік-батыс бұрышы. Бұл мектеп аудан бойынша, тіпті аймақ бойынша ең көлемді, ең көрікті мектеп болып, клубымен, жатаханаларымен салынады. Ұйым бұл мектепті салу үшін, қазақ байларынан екі мың қой жинады!

Бексапа маған қарап күлімсіреп қойып күбірледі:

– Аудандағы барлық бай балалары келіп оқыса, “жанасқыш тайыншалар” тағы көбейеді екен ғой!

– “Жанасқыш тайынша” деген не?– деп Елсадық елеңдей сұрап еді, сары Бексапа қызарақтай күліп, жауабын маған жалтақтай түсіп қайырды:

– Бай балаларының көбі мұғалімдерімен тең жүреді. Емтихан уақытында кей мұғалімнің етегіне жабысып, сұраулардың жауабын айтқызып алады. Биғаділ оларға “жанасқыш тайынша” деп ат қойған.

Елсадық күлімсірей сұрады менен:

– Ал оны бұзау демей “тайынша” деп атауың қалай?

– Олар, – деп кібіртіктедім мен, – ондайлар... Қысыр емген тайынша сияқты күйлі... Дүмдей-дүмдей болады:

Елсадық даңғырлаған үнімен қатты күлді, – “Дұрыс! Дұрыс! Дұрыс атау”, – деп ар жағындағы жалпақ столда отырған Ақыш атты бухгалтерге қарады. Сөзге де, күлкіге де көп қатынаспайтын ол сылқ-сылқ күліп еді.

– Ал олар сұрағанада мұғалімдер айтып бере ме? – деп жымиды. Алдындағы есеп цифрларына қарай отырып, оған жауапты Бексапа анықтап қайырды:

– Кейбірі тіпті айтып беруі үшін маңайлайды. Бірақ... бір-екеуі ғана... басқасы бар оқушыға бірдей.

– Педагогикаға бүтіндей жат қылық қой, ә!– деп күрсінді Елсадық. – Безобраз – деді Ақыш, –“қыз жымимаса, жігіт күлмейді” деген мақал бар, айтып бермейтін мұғалімнен оқушылар сұрай алмайды тегі, жапсарын сипалап тауып дәніккен оқушылар бар ғой! Елсадық қызықсына қарады бізге:

– Кластарыңда “жанасқыш тайынша” нешеу еді?

– Әр класта бар, – деді Бексапа – біздің класта үш-төрті бар.

– Мұғалімдерден сендер сұрамайсыңдар ма?

– Біз сұрай алмаймыз, сұрасақ та айтпайды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: