Хи­кәя-памф­лет 3 страница

— Ми­нистр урын­ба­сар­ла­ры ан­да утыр­сын­нар,— ди­де та­гын да Аяз абый, зал ягы­на иша­рә­ләп,— без­не­ке — мон­да!

Ях­шы уты­рыл­ды. Та­ма­гы ач­лар, ар­ты­быз­дан ке­реп, өс­тәл ти­рә­ли урын­нар ала тор­ды­лар. Бе­раз­дан төк­ле мәҗ­лес гөр­ли баш­ла­ды.

V

Юк, Аяз абый ту­рын­да бер ге­нә төр­ле уй­лый ал­мыйм икән шул. Бу рес­то­ран­да бул­ган ва­кый­га икен­че­ме, өчен­че­ме оч­ра­шу­ы­быз­га ка­рый. Кү­ңел­дә Аяз абый Гый­лә­җев ол­пат, хөр­мәт­кә ла­ек­лы ке­ше бу­ла­рак, як­ты ха­ти­рә­лә­рем­нең тә­хе­тен­дә ге­нә уты­ру­чы зат рә­ве­шен­дә сый­фат­ла­ныр­га ти­еш иде. Без аның бе­лән ра­йон­нар­да да оч­ра­ша тор­ган идек, әдә­би­ят бәй­рәм­нә­рен­дә дә чы­гыш­лар яса­дык. Аяз абый бер­ва­кыт­та да вак­лан­ма­ды, үзен эре тот­ты. Шу­шы ол­пат­лы­гы бе­лән ха­лык кү­ңе­лен яу­лый бел­де. Ни ге­нә ди­сәк тә, сүз оны­ты­ла, кы­я­фәт, кем­лек хә­тер­дә ка­лу­чан икән, ди­без. Әм­ма йө­рәк­кә үтеп ке­рер­лек итеп әй­тел­гән, бә­гырь­гә ки­леп ка­дал­ган сүз угын­нан кал­ган җә­рә­хәт мәң­ге­лек икән. Ни­гә­дер на­ча­ры ис­тә ка­ла, ях­шы­сы оны­ты­ла ба­ра.

Кая ул шун­дый сүз — бә­гырь­гә май бу­лып ят­сын, хә­тер­гә бал бу­лып утыр­сын? Аны язу­чы, ша­гыйрь хал­кы сөй­ләр­гә ти­еш. Әм­ма ни кыз­га­ныч, алар бәл­ки ха­лык ко­ла­гы­на ан­дый­ны әй­тә дә тор­ган­нар­дыр, тик үза­ра сөй­ләш­кән­дә теш­лә­рен үт­кен, тел­лә­рен чар­лан­ган хәл­дә то­та­лар. Язу­чы­лар­ны бер-бер­се­нә әй­теш­ми­ләр, олы­сы­на ке­че­се дус­та­нә яши­ләр икән, ди­мә­гез, һай теш­лә­шеп тә ку­я­лар. Ни­чек бер-бер­се­нең сүз­лә­ре­нә чы­дый тор­ган­нар­дыр, бел­мим. Әм­ма чит­тән алар­ны тың­лап тор­ган­да, үза­ра сан­ду­гач­лар бу­лып сай­ра­ша­лар бо­лар ди­гән той­гы ка­ла да ка­ла ин­де, чөн­ки сүз­лә­ре ар­ты­гы бе­лән зә­вык­лы, ар­ты­гы бе­лән чә­чәк­ләр­гә-чук­лар­га тө­ре­неп чы­га ки, ямь­се­зе дә ямь­лә­неп, ма­тур бу­лып ише­те­лә. Шун­да бе­рәр­се ши­гы­рен дә ят­тан сөй­ләп җи­бәр­сә, тә­мам хәй­ран ка­ла­сың. Хә­ер, без би­ча­ра адәм ба­ла­ла­ры, кош­лар­ның чыр­кыл­да­шып та­ла­шу­ла­рын, үза­ра чу­кы­шып кыч­кы­ры­шу­ла­рын да сай­рый­лар да ин­де бо­лар дип ка­бул итү­чән. Шу­лай тү­гел­ме? Син дә язу­чы бит, ни­гә без­нең сүз мәҗ­лес­лә­рен­нән йөз чө­е­рә­сең? Ә, аң­лыйм, үзең­не акыл­лы­га са­ный­сың! Ә ме­нә мин — ди­ва­на. Ә бе­лә­сең­ме, элек­ләр­не шун­дый да акыл­лы идем, кай­чан да бул­са акы­лым са­та­шыр дип ба­шы­ма да ки­те­рә ал­ма­дым. Ә юләр­лә­нү­ем күп­тән үк, әдә­би­ят мәй­да­ны­на ка­нат­лы ат­ка ат­ла­нып ки­леп кер­гән кө­нем­нән үк баш­лан­ган бул­ган, бел­мә­дем. Си­ңа бо­лар­ны ни өчен әй­тәм­ме? Бел­мим. Юк, тук­та, бе­ләм бу­гай! Бе­лә­сең­ме без­нең аер­ма нәр­сә­дә? Ә мин бе­ләм! Ме­нә юләр дип әйт­мә ин­де ми­не! Син дөнь­я­га өмет бе­лән ка­рый­сың, ә мин ан­да те­ләк бе­лән яшим! Өмет — яшә­тә, ә те­ләк — са­таш­ты­ра ул!

Хә­те­рем­дә ир­тән­ге сал­кын­ча тын­лык­та ял­гы­зы гы­на су­зып-су­зып сай­ра­ган сан­ду­гач та­вы­шы яңар­ды әле. Ме­нә аңа, ерак­та, икен­че­се ку­шы­ла, өчен­че­се. Алар бер-бер­сен ише­тә­ләр сы­ман. Җыр­ла­рын тук­тап-тук­тап тың­лый­лар, хә­бәр­ләш­кән­дәй ка­ра-кар­шы да сай­ра­шып ала­лар. Бо­лар — Хо­дай­ның сай­рау та­лан­ты бе­лән ту­ган кош­ла­ры, зат­лы­лар. Зат­сыз­ла­на ал­мый­лар. Ә шу­лай да сан­ду­гач­лар­ның хор бе­лән кү­мәк­лә­шеп җыр­ла­ган­на­рын ишет­кә­нең бар­мы? Юк­тыр. Бул­мас. Сан­ду­гач­лар хәт­та кө­тү бе­лән дә оч­мый­лар бит әле. Ме­нә ха­кый­кать ни­чек һәм нин­ди!

Аяз абый бе­лән тә­кә­ләр ке­бек сө­зе­шеп ал­ган идек. Дө­рес­рә­ге, ул ми­ңа мө­ге­зе бе­лән ыр­гыл­ды. Тә­вәк­кәл һәм мәгъ­рур гы­на чи­ген­дем. Кү­ңел­сез бул­ды. Ба­ры тик чит­кә ки­теп ке­нә бас­тым. Ул ми­ңа икен­че тап­кыр сө­зәр­гә дә, таш­ла­ныр­га да кый­ма­ды. Уй­га кал­дым һәм: “А­яз абый ми­не кем бе­лән­дер бу­та­ды бул­са ки­рәк?”— дип, хә­те­рем­не саф­лан­ды­рыр­га ты­рыш­тым. Хә­ер, мин кем идем? Бер яшь язу­чы ки­сә­ге. Һәм өс­тем­нән тап­тап ки­тү өчен аңар­га ба­тыр­лык ки­рәк иде­ме? Биг­рәк тә Аяз абый­га, за­ма­на­быз­ның бө­ек язу­чы­сы бу­ла­рак та­ныл­ган шә­хес­кә? Ни­яз Май­лаш та, Ил­ги­зәр дә, Авыл Гый­ба­тов әфән­де­ләр дә мон­да, күр­ше па­ла­та­да гы­на. Ә син мон­да ни­чек? Бер хез­мәт­кә­ре­без кер­гән иде, шу­ның до­ку­мент­ла­рын ки­тер­дек? Ә үзе­ңә чи­рат кай­чан җи­тә соң?

13.11.05.–01.03.07.

БӘ­ХЕТ МИЗ­ГЕЛ­ЛӘ­РЕ

Хи­кәя

Ул ел­да көз җы­лы һәм ма­тур көн­нә­ре бе­лән кил­де. Нур­га­ли әфән­де Ка­зан урам­на­рын­нан кү­ңел ир­кен­ле­ген­дә узып, 15 нче но­мер­лы мик­ро-ав­то­бус­ка уты­рып, шә­һәр үзә­ге­нә та­ба юл ал­ды. Әл­лә ни ашык­мый да иде.

Бу мик­ро-ав­то­бус мах­сус марш­рут бе­лән йө­рү­че так­си са­на­ла. Тиз йө­реш­ле “Га­зель”­ләр ир­тә-кич ха­лык­ны шы­гыр­да­ган­чы ту­ты­рып чап­тыр­са­лар да, көн­дез­ге ва­кыт­лар­да тә­мам ди­яр­лек бу­шап ка­ла­лар, ике-өч ке­ше­гә хез­мәт итү­не дә зур бә­хет­кә са­ный­лар. Нур­га­ли әфән­де шу­шын­дый хөр­мәт­кә ия бу­лу­ы­на шат иде. Кү­ңе­ле мо­ңа бик тә хуш­ла­нып бар­га­нын­да, чи­рат­та­гы тук­та­лыш­тан аның янын­да­гы утыр­гыч­та кү­гәр­чен­дәй бер чи­бәр ту­таш урын ал­ды. Нур­га­ли әфән­де аңа йо­ты­лып ка­ра­ган хә­лен­дә өн­сез кал­ды. Ту­таш мо­ны игъ­ти­бар га­лә­мә­те дип ка­бул ит­те бу­лыр­га ки­рәк, бо­рын очы­на­ча тө­шеп җи­тәр­дәй озын кер­фек­лә­рен си­кер­теп ал­ды. Нур­га­ли­нең рә­хәт­лек бе­лән ише­леп чык­кан кай­нар су­лы­шы кая та­ба бар­га­нын бел­ми, ту­таш­ның хуш­буй ис­лә­рен алып бө­те­рә-бө­те­рә, тү­гә­рәк ак йө­зен­дә­ге га­рә­би мә­һа­бәт­лек бе­лән са­лы­ныб­рак тор­ган бо­ры­ны­на ки­ре кайт­ты. Ә Нур­га­ли әфән­де, чын ир ке­ше бу­ла­рак, ти­мер йө­рә­ген ут­тан алып су­га, су­дан чы­га­рып, ка­бат ял­кын­лы ут­ка таш­лар­га өл­гер­де. Мон­дый хис аңар­га та­ныш иде. Яшь егет ке­бек үзен то­еп, шу­шы хи­се­нә рәх­мәт­ле хә­лен­дә ни хы­ял­ла­на, ни са­гыш­ла­на ал­мый­ча, үз җае бе­лән, сиз­дер­ми ге­нә кыз­дан ка­ра­шын алып, ал­га ка­рап ба­ру­ын­да бул­ды.

Алар ике­се дә “Толс­той тук­та­лы­шы”н­да тө­шеп кал­ды­лар. Нур­га­ли, май аша­ган мә­че ке­бек наз­лы ел­ма­еп, ак йө­зен ал­тын нур­лы ко­яш­ка ку­еп, күз­лә­ре ча­гыл­ган­дай итен­де. Ул шу­шы хәй­лә­не кыз­га та­ба бо­ры­лу өчен уй­лап тап­ты. Эс­се җәй аның ка­ра чәч­лә­рен дә ялар­га, тә­нен дә кү­гәр­тер­гә өл­гер­ми үтеп тә кит­кән, ә ме­нә ту­таш һәм­мә төр­ле кай­нар ком­лык­лар­ның рә­хә­тен тә­не­нә сең­де­рү­дән җит­ле­геп пеш­кән кы­зыл ал­ма сый­фа­тын ал­ган. Ул буй, ул сын: йөз дә сик­сән һәм тук­сан­га утыз да тук­сан! Хет бү­ген мәр­мәр сын итеп Ирек мәй­да­ны­на, “Мил­ләт йө­зе” исе­ме би­реп, һәй­кәл уры­ны­на бас­тыр, та­тар­лы­гы мәң­ге­гә үл­гән опе­ра һәм ба­лет те­ат­ры да те­ре­леп ки­тә­чәк, югый­сә!

Нур­га­ли шым бул­ды. Аның метр да тук­сан­лы буе си­рәк­лә­нә баш­ла­ган яф­рак­лы бер га­сыр­лык ча­ган­нар би­ек­ле­ге бу­лып ки­тә яз­ды. Юл­ны ар­кы­лы чык­кан­на­рын­да ту­таш­ка һәм­мә ма­ши­на­лар, тук­та­лып, мәр­ха­бә юлын бир­де­ләр. Бу фор­сат­ны Нур­га­ли әфән­де кал­ды­ра­сы тү­гел иде, авыр һәм киң су­лыш ала баш­ла­ган эре­ле-вак­лы ма­ши­на­лар кү­зен­нән юга­лу өчен адым­на­рын ешайт­ты. Кыз ал­дан ба­ра бир­де. Аңа ка­рап ба­руы Нур­га­ли­не исә яшь­ле­ге­нә алып кит­те. Әм­ма ул бу миз­гел­дә һич­кем­не исе­нә тө­ше­рер­гә те­лә­мә­де, чөн­ки мон­дый ту­таш аның бә­хе­те­нә на­сыйп бул­га­ны юк иде.

Һәм ме­нә све­то­фор юл бир­ми тук­тат­ты. Хәт­та ту­таш­ны да сан­га сук­ма­ды. Ә бәл­ки аны кү­рү­дән күз­лә­ре яшел ян­ган җи­рен­нән кы­за­рып кит­кән­дер?

Маркс ура­мы ма­ши­на­лар­ны яра­та ин­де ул. Элек­ләр­не мон­нан об­ком, мест­ком, парт­ком, сов­мин ма­ши­на­ла­ры гы­на йөр­тел­сә, кы­зыл бу­газ ком­му­нист “а­та­ла­ры”­на гы­на ан­нан “Вол­га”­лар­да җил­де­рер­гә рөх­сәт ител­сә, хә­зер ки­ем­нә­рен үз­гәр­теп ки­гән шул ук аб­зы­кай­лар­ның бур­жу­аз ба­ла­ла­ры чит ил ли­му­зин­на­рын­да “Маркс”­ны тап­тый иде­ләр.

Яшел ут ян­ды. Ту­таш, күз сир­пеп ке­нә әй­дәк­ләп алып, Нур­га­ли әфән­де­гә “ал­дан ба­рыр­га ин­де сез­нең чи­рат” ди­гән­дәй, хөр­мәт вә игъ­ти­бар илә иша­рә бир­де. Мон­дый “ак җәй­мә­ле юл­дан ба­ру­ы” үзе бә­хет бу­ла бит ул! Шун­лык­тан Нур­га­ли әфән­де­нең ба­шы күк­кә ти­де. Бе­лә иде: ту­таш аны кү­зә­теп ки­лә, һәр ады­мы­на, буй-сы­ны­на, үз-үзен то­ты­шы­на сок­ла­на. Мө­га­ен уй­лый да тор­ган­дыр әле: “Бе­раз олы­рак яшь­тә икән,— имеш,— әм­ма да мон­дый әфән­де бе­лән та­ныш­лык ях­шы бу­лыр­га ти­еш! Сүз баш­ла­мас­мы?”

Ин­де Нур­га­ли әфән­де кай­нар адым­на­рын ты­шау­ла­ды. Ту­таш аны кү­бә­ләк­тәй очып ки­ле­шен­дә ку­ып тот­ты. Алар­ның күз­лә­ре та­гын оч­раш­ты­лар. “Нин­ди­дер сер­ле­лек бе­лән ту­лы үз­лә­ре!”— ди­де Нур­га­ли әфән­де, кү­ңе­лен юа­тып, үз се­ре­нә үзе ге­нә кү­мел­гән хә­лен­дә.

Горь­кий ура­мын ки­сеп чы­гар­га ти­еш иде­ләр. Тиз ара­да све­то­фор­да яшел ут янар­га өл­гер­де. Бо­лай ук ашык­тыр­ма­са да ярый иде дә бит!..

Нур­га­ли го­рур адым­на­ры бе­лән ат­лый бир­де. Аның аяк­ла­ры йом­шак кы­на ба­са­лар, гү­я­ки чып­чык ар­тын­нан ау­ла­ган аз­гын мә­че ди­яр­сең әфән­де­без­не! Ә ту­таш­ның үк­чә­лә­ре ас­фальт сук­ма­гын чик­лә­век ват­кан­дай шак-шок ки­те­рә. Нин­ди ти­гез һәм зат­лы адым­нар! Әл­лә соң чын­нан да кы­еп кы­на сүз баш­лар­га­мы? Кая ка­дәр шу­шы­лай янә­шә ат­лап, күз­ләр бе­лән ге­нә сөй­лә­шеп ба­рыр­лар?

Урам­да яшь сту­дент егет­ләр аз тү­гел иде. Нур­га­ли әфән­де алар­га кы­зы­гып һәм бе­раз көн­лә­шеп ка­рап-ка­рап ал­га­лый-ал­га­лый гы­на ат­ла­ды. “Сез­нең яшь­тә ми­нем дә күз­лә­рем су­кыр иде­ләр!— ди­де ул, үз-үзе­нә пы­шыл­дап, әм­ма бе­раз сө­е­неп һәм тан­та­на итеп.— Чи­бәр кыз­ны сез күр­ми­сез, бе­ләм! Яшь­лек­нең ка­де­рен сан­ла­гыз, ка­де­рен! Һәр ял­ты­ра­ган­га күз сал­ма­гыз, ал­тын бөр­те­ген та­бы­гыз! Ме­нә ул ва­кыт­та мә­хәб­бәт дө­рес бу­ла!”

Нур­га­ли әфән­де­гә бо­лай уй­ла­вы та­гын да рә­хәт­лек бир­де. Кү­ңе­ле кү­бә­ләк­тәй тал­пы­на, ин­де дә очып ки­тәр сы­ман. Әйе, аңа рә­хәт, бик тә рә­хәт. Ул бит чи­бәр, бер ка­шык су­сыз да, юк-юк, хәт­та ка­шык­сыз да, шул ки­леш ке­нә йо­тар­лык ту­таш­ның күз ка­ра­шы­на ба­сып-ба­сып кы­на, оча-оча гы­на ба­ра! Йа Хо­дай, бу нин­ди бә­хет, бу нин­ди рә­хәт­лек, бу нин­ди сә­га­дәт! Мон­нан соң мәң­ге шу­лай бу­ла­чак!

Нур­га­ли әфән­де ки­нәт ке­нә тук­тап кал­ды, ме­нә ту­таш аны ку­ып то­та­сы иде. Әм­ма юк та юк. Нур­га­ли ар­ты­на бо­рыл­ды, уңы­на, су­лы­на. Тик ту­таш бер­кай­да да юк иде ин­де!

Ул шун­да ас­фальт юл­дан кыз­ның эз­лә­рен эз­ләп ка­ра­ды. Тик та­ба гы­на ал­ма­ды. Җы­лы ко­яш­ның ал­тын нур­ла­ры ан­да си­бе­леп уй­ный иде­ләр. Нур­га­ли әфән­де алар­ның һәр бөр­те­ген дә ае­рым-ае­рым кү­реп алыр­га өл­гер­де бу­гай.

Һәм шун­да ирек­сез­дән үз кү­лә­гә­се­нә игъ­ти­бар ит­те. Аның ул олы кор­сак­лы, ча­тан аяк­лы, бөк­ре­се чык­кан су­рәт­тә бу­лу­ын кү­реп шак­лар кат­ты.

28.02.07.

КОН­КУРС­КА

Хи­кәя-памф­лет

Язу­чы Хис­бул­лин әфән­де бү­ген ге­нә бик ях­шы бер хи­кәя язып тә­мам­ла­ды. Исе­ме дә, эч­тә­ле­ге дә, баш­ка­сы да уку­чы­ның кү­ңе­ле­нә хуш ки­лер­лек һәм акы­лын яу­лап алыр­лык иде. Яз­ма­сын­нан бе­раз су­ын­гач, хис­лә­ре уты­рып җит­кәч, ул аны укып чык­ты. Күп тә тү­гел, биш сә­хи­фә­дән гый­ба­рәт бу әсә­ре чын мәгъ­нә­сен­дә зур уңыш­ла­рын­нан бер­се иде. Әле ге­нә “Ка­зан ут­ла­ры” жур­на­лын­нан хи­кә­я­ләр кон­кур­сы ачы­лу ха­кын­да укы­ды һәм, әсә­рен пап­ка­га са­лып, юлын ре­дак­ци­я­гә ту­ры­ла­ды.

Тук­та­лыш­та аны марш­рут ав­то­бу­сы (ме­нә бә­хе­те!) кө­теп ал­ды һәм “П­рес­са йор­ты”­на ил­теп тә куй­ды. Хис­бул­лин ачык ишек­тән уз­ды, аны кай­да да та­нып, “Хуш ки­лә­сез!” ди­гән­дәй оза­тып ка­ла тор­ды­лар. Лифт­та эл­дер­теп ке­нә унын­чы кат­ка мен­де. Дан­лык­лы “Ка­зан ут­ла­ры” жур­на­лы ре­дак­ци­я­се шу­шын­да ур­наш­кан иде. “П­ро­за бү­ле­ге” ише­ген ша­кы­ды. Мон­да да аны та­нып һәм хуп­лап кар­шы ал­ды­лар.

Хәл-әх­вәл­ләр со­раш­тыр­гач, жур­нал­ның про­за бү­ле­ге мө­ди­ре, сө­е­не­чен­нән ах­ры­сы, бүл­мә­се буй­лап ях­шы ат­тай йө­рен­гә­ләп ал­ды. Тән­кыйть бү­ле­ге мө­ди­ре дә мон­да иде.

— Хи­кәя кон­кур­сы игъ­лан ит­кән­сез икән,— дип Хис­бул­лин, сүз­не та­мы­ры бе­лән кү­тә­реп, әң­гә­мә өс­тә­ле­нә ау­дар­ды.

— Шу­лай иде!— ди­де про­за бү­ле­ге мө­ди­ре, бе­раз­га шик­кә тө­шеп.— Әл­лә хи­кәя ки­тер­де­гез­ме? Кая, би­ре­гез әле, укып чы­гыйк!

Хис­бул­лин аңа кулъ­яз­ма­сын суз­ды. Ре­дак­тор әфән­де, зур ку­а­ныч бе­лән алып, ка­лын гы­на “бу­аз” бер пап­ка­га аны са­лып та куй­ды һәм дә зур шат­лык бе­лән:

— Ме­нә бит ни­ка­дәр­ле җы­ел­ды­лар!— дип ку­а­ны­чын бел­дер­де...

Ул көн­не Хис­бул­лин, үз кө­е­нә ге­нә яшә­ми­чә, “Ка­зан ут­ла­ры”н­да шак­тый “ю­ы­нып һәм юы­лып” ди­гән­дәй, әй­бәт ке­нә мах­мыр­лап кай­тып кер­де. Икен­че көн­не, эс­се­ләт­ми-су­ыт­мый, дус­лык ха­кы­на ре­дак­тор­га шал­ты­рат­ты. Аңар­дан исә:

— Укы­дым... Укып чык­тым хи­кә­я­гез­не,— ди­гән сүз­ләр­не ише­теп ку­ан­ды. Әм­ма шун­да ук тә­не­нә су­ык йө­гер­де. Чөн­ки сүз­лә­ре шун­дый иде­ләр:

— Тик ме­нә, ни, би­реп бу­лыр­мы икән? Бас­ты­рыр өчен ярар­лык сы­ман тү­гел... Ни... Ак­ту­аль­ле­ге... Язы­лы­шы... Те­ле... Аң­лый­сыз ин­де!

Хис­бул­лин тә­мам юга­лып кал­ды. Әле ки­чә ге­нә аңа шу­шы ре­дак­тор әфән­де, тә­мам ачы­лып ки­теп:

— Бе­лә­сең­ме, дус­тым, хик­мәт нәр­сә­дә?— дип сөй­лә­гән иде бит.— Ях­шы хи­кә­я­ләр бар ул. Бар! Без­нең ха­лык та­лант­лы. Ме­нә мин дә бер хи­кәя яз­дым кон­курс­ка. Ба­сы­лып чы­гар. Укыр­сың! Әм­ма ни бит әле, бе­рен­че­лек­не те­лә­сә кем­гә би­реп тә бул­мый бит әле аны! Ди­мәк, бу юлы да та­лант­лы әсәр­ләр чит­тә ка­ла­чак! Бу кон­курс та сә­я­сәт, уен... Аң­лый­сың­мы?..

Хис­бул­лин шу­шы­лар­ны исе­нә тө­шер­де һәм, го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр бу­лыр, та­лант­лы әсәр яз­га­ны өчен үзе­нә, зи­һе­не­нә, хәт­та нә­сел-нә­сә­бе­нә үп­кә­лә­де. “Ме­нә бит хик­мәт нәр­сә­дә икән!— дип көй­де һәм ян­ды.— Әгәр дә та­лант­та ча­ма­лы ке­ше­ләр ре­дак­тор бу­ла­лар икән, бу бер дә на­чар тү­гел, әм­ма да ан­дый адәм­нәр язу­чы да икән­нәр, әдә­би­ят­ның чын­нан да ка­за­сы­на әве­ре­лә­ләр тү­гел­ме? Ан­дый­лар­ның кү­ңе­ле дә, акы­лы да үз­лә­ре­не­кен­нән та­лант­лы­рак әсәр­ләр­не ка­бул итә алу­дан мәх­рүм шул!”

Бу фи­ке­ре аңа бик оша­ды. Үзе­нең чын та­лант ия­се икән­ле­ге­нә ина­ну­ы­на шу­шы да җи­тә кал­ды. Юләр­гә күп­ме ки­рәк ин­де?

КОН­ТО­РА КҮ­СЕ­СЕ

Хи­кәя

I

Көн төш­ке­лек­тән авыш­кан иде. Карь­е­ра хәс­рә­тен­дә­ге Ка­мил Сә­ха­би­ев, өс­тәл ар­тын­нан чы­гар­га уй­ла­мый гы­на, ба­сын­кы ка­раш бе­лән кул сә­га­те­нә ка­рап тор­ды. Ан­на­ры күз­лә­ре ди­вар буй­лап йө­ге­реп уз­ды­лар, тә­рә­зә­гә те­кәл­гән­дәй ит­те­ләр. Кай­дан да ва­кыт­ның тө­гәл ге­нә ни­чә­ләр икән­ле­ген бе­леп бул­мый иде. Кон­то­ра өс­тәл­лә­рен­дә эш кә­газь­лә­ре, төр­ле туп­лан­ма­лар ту­лып тор­са­лар да, алар­ны ак­та­ру­да эш­кә чум­ган хез­мәт­тәш­лә­ре дә кү­рен­мә­де­ләр. Ба­ры­сы да төш­ке аш­ла­ры­на кит­кән җир­лә­рен­дә ах­ры­сы. Кем­нән со­ра­сын икән ин­де? Ва­кыт күп­ме? Сә­гать ни­чә? Үзе­не­ке дө­рес күр­сәт­ми­ме­ни? Бел­мәс­сең, бәл­ки дө­рес­тер, бәл­ки юк­тыр! Аңа гы­на ыша­нып бу­ла­мы­ни? Соң­гы яр­ты ел­да әл­лә нәр­сә эш­лә­де, арт­ка да кал­га­лый, ал­га да йө­гер­гә­ли. Ул тук­тап ка­лу­ла­рын әй­тә­се дә юк. Ал­га­нын­да япон сә­га­те ди­гән­нәр иде, кыйм­мәт­ле бул­ды, ни­чә мең тәң­кә­лек, әм­ма ыша­ныч­лы дип әй­тер­ле­ге эләк­мә­де. Бә­хе­тең­не сы­ер бер сөз­сә, икен­че юлы җи­ңел ге­нә тө­зә­лер ди­мә. Ме­нә бит ул ни­чек!

Ка­мил Сә­ха­би­ев ни­чән­че елын шу­шы кон­то­ра­да хез­мәт итә иде. Ка­зан шә­һә­ре­нең 77 нче но­мер­лы бу оеш­ма­сы бул­ма­са, дөнь­я­да яшә­еш һәм тор­мыш ал­га да кит­мә­я­чәк, арт­ка да кал­ма­я­чак. Бо­ла­ры гы­на һәр­кем­гә ях­шы мәгъ­лүм.

Та­гын да сә­га­те­нә ка­рап ал­ган­нан соң, ва­кыт җит­кән­ле­ген аң­лап, Ка­мил Сә­ха­би­ев үзен­нән кал­дыр­мый йөрт­кән порт­фе­лен­нән тер­мос һәм төр­гәк чы­гар­ды. Аның бер­сен­дә куе кәһ­вә, икен­че­сен­дә бу­терб­род иде. Бу аның төш­ке­лек ашы. Дө­рес, кәһ­вә­не ул ике ге­нә са­выт эчә, ар­ты­гын кич­кә кал­ды­ра. Кем бе­лә, бәл­ки бү­ген дә аңа сә­гать си­гез­ләр­гә­чә, хәт­та ту­гыз­лар­га­ча эш­ләр­гә ту­ры ки­лер? Һа­ман да шу­лай бул­га­лап то­ра бит. Ин­де ун­җи­де ел­лар­дыр бу кон­то­ра­да эш­ли, ир­тән­ге си­гез­гә ки­леп җи­тә, кич­ке си­гез­дән дә ал­да­рак кай­тып кит­кә­не юк. Ба­ры­сы да ди­яр­лек шу­лай эш­ли­ләр. Наз­лы­би­кә Ха­ли­сә ту­таш ди­гән бе­рәү­лә­ре хез­мәт йө­ген тар­та баш­ла­ган иде, бер дә чы­дый ал­ма­ды:

— Ми­не сез юләр дип бел­де­гез­ме әл­лә? Ниш­ләп чә­чәк­тәй го­ме­рем­не тын­чу кон­то­ра­да уз­ды­рыйм?— ди­де дә, ике дә уй­лап тор­ма­ды, га­ри­за язып, яр­ты ай эчен­дә ки­теп тә бар­ды. Эһ, ошый иде ул җан­ки­сәк, бик хуш ки­леп то­ра иде Ка­мил Сә­ха­би­ев­нең кү­ңе­ле­нә. Әл­лә нәр­сә бул­ды бит әле, кит­те дә бар­ды. Аның уры­ны­на бет­ле күз Са­бир­җан Га­ли­ев­не ки­те­реп утырт­ты­лар. Бу мо­кыт пе­ләш баш­ка ка­рар­лык та тү­гел ич­ма­сам. Җит­мә­сә өс­тә­ле дә Ка­мил Сә­ха­би­ев­нең нәкъ кар­шы­сын­да гы­на. Ба­шың­ны кү­тәр­дең­ме, кы­зыл чы­тык ямь­сез йө­зе, пе­ләш ба­шы һәм че­бен­лә­гән бет­ле күз­лә­ре бе­лән ка­рап то­ру­ын­нан чир­ка­нып ки­тә­сең. Җит­мә­сә си­рәк төк­ле кыз­гылт са­кал-мы­ек үс­те­реп, ук­шыт­кыч кы­я­фәт­тә йө­ри баш­ла­ды. Үзен күр­кәм дип бе­лә­дер ин­де. Ка­мил Сә­ха­би­ев­нең күп­ме си­зен­гә­не бар: шу­шы Сый­рак Са­бир­җан яшер­тен ге­нә конь­як чө­ме­рер­гә яра­та! Ул аның тер­мо­сын­да, тер­мо­сы порт­фе­лен­дә йө­ри. Уй­мак ка­дәр­ле ге­нә чәш­кә­се дә бар. Шу­ңа бү­лә дә — гөл­дерт, бу­ша­тып өл­ге­рә.

Ни өчен аны Сый­рак Са­бир­җан дип атау­ла­рын Ка­мил Сә­ха­би­ев бик ях­шы бе­лә. Әм­ма ке­ше­гә сөй­лә­гә­не юк. Бу Сый­рак Са­бир­җан эл­гә­ре­рәк ел­лар­да бер та­тар жур­на­лын­да бү­лек мө­ди­ре ва­зи­фа­сын­да эш­ләп ал­ган, ан­да яшь ха­тын-кыз­лар­ның итәк­лә­ре­нә үре­лә тор­ган га­дә­те бе­лән “са­сы­сы” чык­кан, ахы­рыл-әмер, нин­ди­дер бер та­ны­шы­ның тар­туы ар­ка­сын­да, бә­хет­кә кү­ме­леп, мон­да ки­леп ур­наш­кан. Хә­ер, ур­наш­кан дип, бу кон­то­ра­да урын та­бу элек­ләр­не ай-һай авыр нәр­сә иде. Ә ме­нә ул — бул­дыр­ган!

II

Ка­мил Сә­ха­би­ев та­ма­гын бик тиз ял­гап өл­гер­де. Бер ки­сәк бу­терб­род һәм ике чәш­кә кәһ­вә аның өчен бер чи­ләк су бе­лән бер йөк са­лам ашап бе­те­рү­гә тиң иде. Ул чәй­ни баш­ла­са­мы, теш­лә­рен ар­тык кыс­мый­ча, ашык­мый­ча, вак-вак итеп ри­зык­ны авы­зын­да яр­ты сә­гать­ләп бол­га­тып уты­ра ала. Ярым-йор­ты чәй­нәү­не “бис­мил­ла­сыз” со­су­га тиң­ли. Ме­нә шу­ңа кү­рә дә төш­ке аш­ка ип­тәш­лә­ре бе­лән йөр­ми. Та­гын икен­че сә­бә­бе дә бар: ул сак­лык ке­нә­гә­се­нә ак­ча җыя. Ин­де ни­чә­мә тап­кыр “ян­ды”, мең­нә­рен­нән ти­ен­нәр ге­нә кал­ды, әм­ма бу га­мә­лен­нән гай­рә­те чик­мә­де. Ак­ча аңа бик тә, бик тә ки­рәк. Юк, ул фа­тир­лы, аңа аны хө­кү­мәт бир­де. Ак­ча Ка­мил Сә­ха­би­ев­кә зур бай­лык­лар ху­җа­сы бу­лу­ын то­яр өчен ки­рәк. Әгәр дә бү­ген ке­сә­се­нә ар­тык ун сум ки­леп кер­сә, ир­тә­гә үк банк­та­гы кас­са счё­ты­на ке­реп ята­чак. Әйт­мә­гез дә, өй­рәт­мә­гез дә: ак­ча ул җы­е­лу­ны яра­та!

Ка­мил Сә­ха­би­ев го­мер­гә са­ран ке­ше бул­ды. Өй­лән­гә­нен­дә дә туй­ны кыз ягы яса­ды. Хә­ер, ул ва­кыт­та аның ак­ча­сы та­бын ясар­га җи­тәр­лек тү­гел, хәт­та, әй­тер­гә ки­рәк, юк иде әле, так­си ял­лау­га һәм үзе­нә яңа кос­тюм алу­га ук бай­лы­гы тө­кән­де, бал­дак­ны ке­ше­гә бу­рыч­ка ке­реп ке­нә юл­ла­ды­лар. Ха­ты­ны да, үзе дә Ка­зан уни­вер­си­те­ты сту­дент­ла­ры иде­ләр. Кыз: “Кия­ү­гә чы­га­сым ки­лә!”— ди­де. Аңа Ка­мил: “Мин яра­сам, алам!”— дип әйт­те. Ме­нә шу­лай дус­лаш­ты­лар, га­и­лә ко­рып җи­бәр­де­ләр. Кыз­ның әти-әни­се, ке­ше ал­ла­рын­да хур бу­ла­быз дип кур­кып, алар­га зур­лап туй үт­кәр­де­ләр. Ка­мил­нең ту­ган­на­ры да те­зе­ле­шеп ки­леп, чәү­кә­ләр ке­бек түр­гә ме­неп утыр­ды­лар. Әле бик алай ри­за да тү­гел­ләр иде. Имеш, өр­лек ке­бек ме­нә ди­гән Ка­мил­не эләк­тер­гә­не­нә сө­ен­сен әле кыз ягы! Мон­дый на­дан­лык һәм мәгъ­нә­сез­лек та­тар­да гы­на тү­гел, һәм­мә төр­ле ха­лык­та да бу­лыр­га мөм­кин. Әм­ма ко­да-ко­да­гый­лар­ның икен­че ягы бо­лай уй­лый бел­мә­де­ләр, үп­кә­лә­шү­ләр кы­я­фәт­кә чык­ма­ды аны­сы, шу­лай да кү­ңел­лә­рен­дә кал­ма­ды тү­гел.

Ка­мил Сә­ха­би­ев нәкъ ун­биш ел ка­ен ата­ла­ры бе­лән бер­гә яшә­де. Ха­ты­ны күр­кәм бу­лып үсеп җи­теш­кән ан­да­гы ике метр­га ике метр­лы бүл­мә ин­де яңа пар­лар­га да бә­хет ку­ы­шы бул­ды. Бер-бер арт­лы өч ба­ла­ла­ры ту­ды. Ха­ты­ны “та­бам” ди­гәч, Ка­мил кар­шы ки­лә ал­ма­ды. Кай­на­та­лар ба­ла яра­та тор­ган нә­сел­дән иде­ләр. Ха­ты­ны исә, алып кай­тып би­рә дә, ялын да ту­тыр­мый­ча эше­нә чы­га тор­ды. Шу­лай го­мер­лә­ре үтә-үтә, ба­ла­ла­ры мәк­тәп са­ба­гын ки­ме­рә баш­лап, ин­де үсеп җи­тә­ләр бу­гай ди­гән­дә, Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те, ме­нә бит, фа­тир­лы да бул­ды­лар. Өч бүл­мә­ле, киң, як­ты! Әм­ма да ба­ла­ла­ры сө­ен­де­ләр. Өч кыз бит! Өч кыз! Тик ме­нә өл­кән­нә­ре ге­нә үзе­нә ае­рым бүл­мә та­ләп итеп ап­ты­рат­кач, Ка­мил, ха­ты­нын кыч­кыр­тып, зал ягы­на кү­чен­де­ләр. Әле­гә бер­гә яшәп ята­лар. Олы кыз­ла­рын бү­ген кия­ү­гә со­рап кил­сә­ләр, би­реп җи­бә­рер иде дә, кар­та­еб­рак ба­ра шул, егет­ләр исе ишек тө­бен­дә си­зел­ми.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: