Хи­кәя-памф­лет 19 страница

— Нәр­сә бул­ды, бор­чыл­ган­сыз?— ди­де.

Ярый әле шу­лай эш­лә­де. Бүл­мә­дәш­лә­ре­нең йө­зе ях­шы­га та­ба үз­гәр­де. Алар ин­де җыр ту­рын­да да со­ра­ма­ды­лар, үз­лә­ре дә ка­бат көй баш­лар­га те­лә­мә­де­ләр. Һа­ман да шул ук се­ми­нар­лар, лек­ци­я­ләр, уен-көл­ке­ләр ха­кын­да сүз кит­те. Тың­лап утыр­га­нын­да Нә­фи­сә үз хә­те­рен дә яңар­тыр­га, як­тыр­тыр­га ма­та­шып ка­ра­ды. Әм­ма аның кү­ңе­лен­нән соң­гы ике-өч ай­лык мә­хәб­бәт ва­кый­га­ла­ры сы­зы­лып таш­лан­ган­дай то­ел­ды­лар. Ул ба­ры тик Са­мат аб­зый­ны, Хә­ди­чә тү­ти­не, Ха­рис­ның сол­дат хез­мә­те­нә ки­тү­ен, ан­на­ры Ри­фат­ны, аның Хә­ми­дә­сен ис­кә ал­ды. Аң­лый гы­на ал­ма­ды: егет ни өчен аның бе­лән шу­лай кы­лан­ды, олы вәгъ­дә­ләр би­реп сөй­ләш­те икән дә, хә­зер ту­ган авы­лы Шәй­мор­за­га ка­рач­кы Хә­ми­дә­сен ни­чек ияр­теп кай­тыр икән — шу­лар­ны уй­лап ап­ты­ра­ды. “Ка­рач­кы Хә­ми­дә” ди­гә­не аның кү­ңе­ле­нә хуш кил­де һәм ул та­гын:

— Чә­чәк­ләр ул ал да гөл бу­ла!— дип, бу юлы җыр­ла­мый­ча гы­на әй­теп куй­ды һәм кө­леп җи­бәр­де. Әм­ма бу кө­лүе каһ­ка­һа­лы юләр кө­лү тү­гел, акыл­лы кө­лү, хәт­та сө­е­неч көл­ке­се иде. Ә Хә­ми­дә һич тә чә­чәк тү­гел шул!

“Ри­фат­ны нәр­сә­се бе­лән ка­ра­та ал­ды икән?”— дип, үз ал­ды­на со­рау куя баш­лау­га, Нә­фи­сә үзе­нең юк­ка бо­лай бор­чы­лу­ын аң­лап ал­ды. Аңа үзен кул­да то­тар­га, акы­лын һәм зи­һе­нен югалт­мас­ка, җа­нын бу­тал­дыр­мас­ка ки­рәк иде. Ул шу­ңа дип ты­рыш­ты. Үз ал­ды­на кат­гый ка­гый­дә­ләр куя баш­ла­ды: “Ә­гәр дә асы­лын­сам яки агу эч­сәм, сөй­гән ке­шем мо­ны ише­теп кай­гы­рыр ди­гән уй­га би­рел­мәс­кә! Ан­дый юл­га ке­ше­ләр ял­гыш­лык бе­лән ба­ра­лар! Асы­лы­нып, агу эчеп, үлеп ке­нә үч алып бул­мый! Әгәр дә елап кы­на утыр­сам да — шу­лай ук ах­мак­лык эш­лим, юләр­гә чы­гам!.. Бул­мый! Ри­фат­ның ми­ңа ки­рә­ге юк! Ан­нан ко­ты­лу­ым мең өлеш хә­ер­ле­рәк!”

Шун­да йө­рә­ге сыз­лап куй­ды. Аһ, яра­та шул ул Ри­фат­ны, шул хы­я­нәт­че­не бик тә ярат­ты, үзе­нең бә­хе­тен дә кыз­ган­мый аңар­га бир­де! Ме­нә шу­шы мә­хәб­бәт ди­гән нәр­сә биг­рәк­ләр дә авыр шул. Аны го­ме­ре бу­е­на кү­тә­реп яшәп, нәр­сә­ләр ге­нә эш­ләп бе­тәр?

Юк, бер­ни дә эш­лә­мәс! Сер дә бир­мәс! Яшәр! Ки­тап­лар­дан укы­га­ны юк­мы­ни: ке­ше­ләр нин­ди ге­нә хәл­ләр­гә кал­мый­лар! Уку гы­на тү­гел, гыйб­рәт тә ала бе­лер­гә ки­рәк! Ул бит тө­шеп кал­ган кыз­лар­дан тү­гел. Аңа­мы егет­ләр ка­ра­мас? Ин­де хә­зер үзен та­гын да чи­бәр­лә­теп, ма­тур­ла­тып кы­на йөр­тә­чәк Нә­фи­сә. Асыл күл­мәк­лә­рен ге­нә ки­еп, егет­ләр­нең күз­лә­рен­дә дә, йө­рәк­лә­рен­дә дә, те­ләк­лә­рен­дә дә ут ка­бы­зып. Ә аның эше хә­зер яр эз­ләү, та­бу тү­гел, бәл­ки уку, бе­лем­нә­рен арт­ты­ру! Ты­ры­ша­чак, “биш­ле”­гә кү­тә­ре­лә­чәк. Нин­ди акыл югал­ту ди ул бу ка­дәр­ле?

Нә­фи­сә шу­шы уй­ла­ры бе­лән кыз­ла­рын­нан лек­ция дәф­тәр­лә­рен со­рап ал­ды. Аның ба­ры­бер йо­кы­сы кил­ми иде. Ә дә­рес­лә­ре күп кал­ды­рыл­ган. Се­местр буе укы­ма­ган, ал­да, бо­рын тө­бен­дә ге­нә кат­лау­лы за­чет­лар һәм им­ти­хан­нар сес­си­я­се. Әзер­лек­сез бу­лыр­га яра­мый! Си­хер­че, имеш! Кем си­хер­че әле, бе­лер­без!

Нә­фи­сә­нең кү­ңе­лен, укый тор­гач, гый­лем ну­ры як­тыр­та баш­ла­ды. Ул үзе­нең кем­ле­ген аң­лый төш­те. Ни хик­мәт, элек кат­лау­лы то­ел­ган фән­ни мәсь­ә­лә­ләр аңа хә­зер бик җи­ңел һәм га­ди ке­бек бу­ла баш­ла­ды­лар. Укы­га­ны са­ен аңа рә­хәт һәм кү­ңел­ле­рәк иде. Ко­ла­гы­на ерак­тан җыр ише­тел­гән­дәй то­ел­ды: “Чә­чәк­ләр ул ал да гөл бу­ла...” Бу юлы ул җыр­ны аңа ки­лә­чә­ге җыр­лый­дыр ке­бек аң­ла­шыл­ды. Шун­да Нә­фи­сә­нең күк­рә­ген тиб­рә­теп, тә­не­нә җан кер­гән ни­чә ай­лык кө­мән ба­ла­сы бе­рен­че тап­кыр үзе­нең дә бар­лы­гын­нан һәм Җир­дә һич­шик­сез бу­ла­ча­гын­нан хә­бәр би­реп төр­те­неп ал­ды.

Но­ябрь, 2007 – фев­раль 2008.

ТАҢ КЫ­ЗЫ

Хи­кәя

I

Зә­ри­нә бе­лән За­риф­ның мә­хәб­бә­те әки­ят­тә­ге ке­бек гү­зәл һәм көн­ләш­те­рер­лек иде. Алай ук бул­ма­са да яра­ган­дыр, бәл­ки. Чын һәм тиң мә­хәб­бәт­нең нин­ди икән­ле­ген баш­ка­лар­га күр­сә­тү өчен Хо­дай тә­га­лә мө­га­ен үзе алар­ны сай­лап ал­ган­дыр, ике яшь йө­рәк мо­ны той­ган­дыр сы­ман.

Әм­ма егет бе­лән кыз а­ның хак­тан да шу­лай бу­лу­ын аң­лап кы­на җит­кер­мә­гән иде­ләр­ме соң әл­лә?

Ул көн­не За­риф без­дә кун­ды. Ерак юл­дан со­ңа­рып кы­на кил­гән, ары­ган. Ми­не оч­ра­ту­ы­на сө­ен­де. Без — ике сту­дент, җәй­ге ка­ни­кул­ла­ры­быз арт­та кал­ды. Аңа-ми­ңа ни ба­ры­сы ун­ту­гыз яшь. Егет чак­лар. Мин, көн­дез­ге ва­кыт­та ки­леп җи­теп, ту­лай то­рак­ка ур­на­шып ка­лыр­га өл­гер­дем. Бүл­мә­дәш­лә­рем ва­кыт­лы­ча яшәп то­ру­чы бе­рен­че курс сту­дент­ла­ры икән. За­риф­ка да урын та­был­ды. Бер­гә уты­рып чәй эч­тек. Ин­де то­рып ки­тә­без, йок­лар­га әзер­лә­нә­без ди­гән­дә ге­нә бүл­мә­гә, бе­рен­че курс­лар яны­на Зә­ри­нә исем­ле бик чи­бәр бер кыз ки­леп кер­де. Мин мон­дый гү­зәл­лек­кә йө­рә­гем сок­ла­ну­дан аһ ит­тем һәм За­риф­ка күз сал­дым. Ул да ми­нем хәл­дә­дер? Юк икән. Ял­гыш­кан­мын. Ул бит — асыл зат, эре сө­як. Кер­фе­ген дә сел­кет­мә­де. Гү­я­ки ма­тур­лык аның өчен әл­лә бар, әл­лә юк иде. Ку­лы­на ки­тап то­тып, аны укыр­га то­тын­ды.

Зә­ри­нә­гә без ки­рәк тү­гел идек шул.

— Әл­лә са­гын­дыр­ган?— дип ша­ярт­тым, За­риф­ны үр­тәр­гә ма­та­шып.

Ул исә:

— Әйе, “б­рат”!— ди­де дә, ко­ма­чау ит­мә­вем­не үтен­гән­дәй кул гы­на сел­тә­де.

Бе­рен­че курс­лар аңа аны-мо­ны әй­тер­гә ку­рык­ты­лар. Әм­ма, ни хик­мәт, чи­бәр ту­таш, янын­да­гы егет­ләр­нең тук­тау­сыз та­кыл­дау­ла­ры­на да ка­ра­мас­тан, күз­лә­рен без­нең За­риф­ка бәй­ләп өл­гер­гән иде ин­де.

Хә­ер, бу гү­зәл­кәй­нең Зә­ри­нә исем­ле икән­ле­ген әле­гә һа­ман бел­ми идем. Бе­рен­че курс егет­лә­ре дә сөй­лә­неп утыр­ган бу­ла­лар, әм­ма ту­таш­ка исе­ме бе­лән эн­дәш­ми­ләр ге­нә бит, нәр­сә эш­лә­тә­сең алар­ны! Дө­рес, мин дә аның бе­лән кы­зык­сы­ну­ым­ны күр­сәт­мәс­кә ты­ры­шам. За­риф­ка — рә­хәт, кыз­ның күз нур­ла­ры­на чум­ган хә­лен­дә ки­та­бы­на йо­тыл­ган. Ә ме­нә ми­ңа ниш­ләр­гә? Әле ки­чә ге­нә са­ла­дан кил­гән, авыз­ла­рын ач­са­лар, тел­лә­ре өс­тен­дә­ге бә­рәң­ге­лә­ре кү­ре­неп тор­ган, егет бу­лып өл­гер­мә­гән ма­лай-ша­лай­лар янын­да утыр ин­де каң­гы­рып! Әл­лә ту­таш­ның исе­мен үз­лә­ре дә бел­ми­ләр шун­да?

Ма­вы­гып ки­теп, алар рә­хәт­лә­неп сөй­лә­шә тор­ды. Мин та­гын чәй кай­на­тып алып кер­дем. Чәш­ке­ләр­гә бүл­дем. Ә күз­лә­рем кыз­га тө­шә­ләр дә тө­шә­ләр. Аның ту­лы­шып тор­ган күк­рәк­лә­ре, неч­кә би­ле, озын то­лым­лы чәч­лә­ре, кар­лы­гач ка­на­ты ке­бек шун­дый да зат­лы һәм та­би­гый каш­ла­ры, әле­гә ин­нек күр­мә­гән кы­зыл чия ирен­нә­ре — һәм­мә­се-һәм­мә­се сих­ри иде­ләр. Чи­бәр, бик чи­бәр, әйт­кән дә юк! Хә­ер, ке­ше­гә кы­зы­га­сы тү­гел, ми­нем үзем­нең дә йөр­гән кы­зым ара­дан бе­рәү. Шу­лай бул­мый­мы соң? Мин аны уни­вер­си­тет­ның мең кы­зы ара­сын­нан сай­лап тап­тым ла! Ә ме­нә дус­тым За­риф­ка бу кыз шәп бу­ла­сы! Ка­ра, ни­чек пар кил­гән­нәр! За­ри­фы­быз озын буй­лы, зат­лы сө­як­ле, күр­кәм йөз­ле, акыл­га ка­мил егет. Аның коң­гырт чәч­лә­ре җәй ко­я­шын­нан сар­гая төш­кән­нәр, аны­сы. Шу­лай да...

Мин чын кү­ңе­лем­нән За­риф бе­лән бу чи­бәр­кәй­нең та­ны­шу­ла­рын те­ли баш­ла­дым. Бәл­ки шу­шы хак­та­гы уй­ла­рым ту­таш­ка кы­зы­гу­ым­нан һәм үзем­нең аңа га­шыйк бу­лып кую­ым­нан кур­ку­дан бар­лык­ка кил­гән бул­ган­дыр? Бел­мим. Баш­ка­ча аң­ла­та да ал­мыйм. Әм­ма тө­гәл хә­те­рем­дә: За­риф бу ту­таш­ка ул кич­не бер ге­нә дә кү­тә­ре­леп ка­ра­ма­ды, ә чи­бәр­кәй аңар­дан кү­зен дә ал­ма­ды. Без нәр­сә­ләр ха­кын­да­дыр сөй­ләш­тек, фи­кер­лә­ре­без­не бү­леш­тек, тик алар­ның бер­се­нең дә әһә­ми­я­те юк, әй­те­лә дә оны­ты­лып кы­на ба­ра тор­ган­нар­дан иде­ләр.

Бүл­мә­дә егет­ләр үзе­без ге­нә кал­гач, бе­рен­че курс­лар­дан со­рар­га бул­дым:

— Бу кыз­ның исе­ме ни­чек иде соң?

— Зә­ри­нә!— ди­де­ләр алар, йок­лар­га урын­на­рын җә­еп.

Мин дә үз ка­ра­ва­тым янын­да идем.

— “Таң кы­зы”!— ди­дем алар­га.— Бу исем­нең мәгъ­нә­се шу­лай бу­ла!

Чын­лап­мы?— ди­де­ләр те­ге­ләр шак­ка­тып.

— Шу­лай ин­де ме­нә!— ди­дем, зур бел­дек­ле­гә са­лы­нып, ин­де уры­ны­ма су­зы­лып ятып.

— Ша­яр­та!— ди­де көт­мә­гән­дә За­риф.— “Ал­тын” ди­гән сүз ул!

Аның хак­лы бу­лу­ын рас­лар­га ти­еш идем. Әм­ма бе­рен­че курс­лар ал­дын­да үзем­не тү­бә­нәй­тә­сем кил­мә­де:

— Ми­ңа “Таң кы­зы” күб­рәк ошый тө­шә!— дип, бә­хәс­не бе­тер­дем.

Шу­лай йок­лап ук ки­тел­гән.

II

За­риф­ның да кү­ңел бак­ча­сы­на “мә­хәб­бәт кор­ты” тө­шү бик га­дә­ти ки­леп чык­ты...

Аның бе­лән бер бүл­мә­дә яшәп кал­дык. Ә Зә­ри­нә га­дә­тен­чә без­гә кер­гә­ли баш­ла­ды. Мин дә аң­лар­га өл­гер­дем: ул әл­бәт­тә За­риф бе­лән кы­зык­сы­на. Әм­ма еге­те­без ге­нә озак ва­кыт­лар әл­лә аның хис­лә­рен ка­бул ит­мә­де, әл­лә юри шу­лай кы­лан­ды? Ту­таш тә­мам ап­ты­ра­ды, га­җиз­лән­де. Ни­чә­мә тап­кыр­лар За­риф­тан күз­лә­рен алал­мый­ча утыр­ган гү­зәл­кәй Зә­ри­нә көн­нәр­нең бе­рен­дә без­гә кер­ми баш­ла­ды. Бу хәл икен­че көн­не дә, өчен­че­сен­дә дә ка­бат­лан­ды. Шу­лай бер ат­на ва­кыт уз­ды. Ин­де За­риф­ның да сал­кын кү­ңе­лен­дә­ге боз­ла­ры эри баш­ла­ды­лар. Һәм ул:

— Те­ге син әйт­кән “Таң кы­зы” кү­рен­ми. Кая югал­ды икән?— дип со­ра­ды.

Ә мин, бер дә исем кит­ми­чә:

— Еге­те янын­да­дыр!— ди­дем.

За­риф­ның мон­дый да чия ке­бек кы­за­рыр­га ти­еш­ле­ген бел­ми һәм көт­ми идем. Шу­лай аның йө­рәк се­ре ми­ңа ачыл­ды. Кү­ңел­гә шук­лык кил­гән­гә:

— “Таң кы­зын” югалт­тык әле. Кү­рен­мә­де­ме?— дип, аңар­дан юри со­рап кую га­дә­тен тәр­тип­кә керт­тем. За­риф­ны шу­ның бе­лән кау­ша­там. Ке­ше­не үр­тә­ве рә­хәт нәр­сә бит ул, туй­ган­чы ку­а­на­сың, ко­ла­гы тө­бен­дә ка­неч­кеч чер­ки ке­бек бе­зел­ди­сең, шу­лай тең­кә­сен кор­та­сың.

Ок­тябрь бәй­рә­ме көн­нә­ре иде бу­гай. Көт­мә­гән­дә без­гә “Таң кы­зы” Зә­ри­нә ки­леп кер­де. За­риф­ның ни­чек кау­ша­га­нын бел­сә­гез иде! Ә ми­нем ашы­гыч рә­веш­тә чы­гып ки­тә­сем бар, наз­лы җа­на­шым бе­лән ки­но­га ка­рар­быз дип ки­ле­шен­гән идек. Һәм мин шу­лай эш­лә­дем дә. Алар­ны ял­гыз­ла­рын кал­дыр­дым.

Ки­чен кайт­ка­ным­да бүл­мә­без буш иде. Ме­нә-ме­нә За­риф та кү­ре­нер сы­ман. Ва­кы­ты да бик соң бит ин­де.

Йок­лар­га җы­е­нып йөр­гә­нем­дә ге­нә За­риф кай­тып кер­де. Аны-мо­ны со­раш­тыр­ма­дым. Ях­шы дус­лар­дан исәп­лән­сәк тә, без­нең һәр­кай­сы­быз­ның үз тор­мыш­ла­ры, ди­гән­дәй, үз дөнь­я­сы иде.

Зә­ри­нә икен­че көн­не дә, өчен­че­сен­дә һәм дүр­тен­че­сен­дә дә без­гә кил­де. Алар сә­гать­ләр бу­е­на бер­гә сөй­лә­шеп уты­ра, кай­ва­кыт чы­гып та кит­кә­ли баш­ла­ды­лар. Мон­дый пар­лар дөнь­я­да си­рәк бу­ла дип уй­ла­га­ным да юк, ә алар чын­нан да бер­се икен­че­се өчен яра­тыл­ган иде­ләр бит!

III

Йө­рә­ге­нә нин­ди хис­ләр тын­гы бир­мә­гә­нен За­риф үзе ге­нә бе­лә иде. Аны та­ныш­ла­ры һәр­да­им кө­ләч йөз­ле егет бу­ла­рак та­ны­ды­лар, ә кү­ңел төп­ке­лен­дә олы гамь ят­кан­лы­гын хис итәр­лек ке­ше юк иде. Озын буй­лы, коң­гырт-са­ры чәч­ле, яшел күз­ле бу егет кеч­ке­нә­дән эш­ләп үсеп, хез­мәт­тә үзең­не ая­мас­ка ки­рәк, шун­да гы­на бә­хет та­бар­сың ди­гән сүз­ләр­гә ар­ты­гы бе­лән ыша­нып, һич­бер авыр­лык­лар­дан кур­кып кал­мау­чы, олы йө­рәк­ле адәм ба­ла­ла­рын­нан бер­се бул­ды. Һич­ва­кыт үзен мес­кен­гә куй­ма­ды, әл­лә ни бо­рын чө­ю­че­ләр­дән дә тү­гел иде. Бу җәй­дә сту­дент­лар­ның тө­зе­леш от­ря­дын­да хез­мәт ку­еп, бар­ча тап­кан ак­ча­сы­на өс-баш яңар­ту ягын кай­гыр­тып, әм­ма да көн­дә­лек тор­мыш өчен дә мая кал­ды­рып, авыл­да­гы әти-әни­се­нең ак­ча җи­бә­рү­е­нә, абый-апа­ла­ры­ның яр­дә­ме­нә өмет ит­ми­чә, га­ди итеп яшәү­че га­дә­ти мең­нәр­чә сту­дент­лар­ның бер­се иде. Ты­ры­шып укып та, ал­ган сти­пен­ди­я­се шә­һәр транс­пор­тын­да юлы­на һәм аша­ры­на да җит­мә­гән­лек­тән, күп ва­кыт­лар­да та­ма­гын да ко­ры чәй бе­лән ге­нә ка­нә­гать­лән­де­реп, шу­ла­ры­на шө­кер итә бел­де. Аның кү­ңел тө­бен­дә­ге са­гы­шы бе­рен­че мә­хәб­бә­те Бә­ри­я­гә бәй­ле иде. Мо­ны­сын мин бе­ләм, ул аны, хәс­рә­те­нә тү­зә ал­ма­гач­тыр, бик күп­тән, бү­се­леп ки­теп­ме, җай бе­лән бер сөй­ләп ал­ган иде. Ин­де ни­чән­че елын ты­ры­ша, әм­ма аны оны­та ал­мый. Хәл­дән хә­бәр­дар ке­ше­гә си­зе­лә икән ул са­гыш-моң ди­гән нәр­сә­нең авыр­лы­гы.

Бә­ри­я­не дә бе­ләм, са­ры чәч­ле, юан­тыг­рак гәү­дә­ле, ял­кау­рак, җит­мә­сә ар­кы­лы-тор­кы­лы че­рек теш­ле, әм­ма За­риф­ның кү­зе­нә фә­реш­тә­дәй кү­ре­нү­че кыз иде. Әни­се — укы­ту­чы, әти­се — шо­фер. За­риф аның әни­сен­дә укы­ды. Рус әдә­би­я­ты дә­рес­лә­рен алып ба­ра иде ул. Еге­те­без­нең ма­лай ча­гын­нан эш­кә чу­мып үс­кә­нен ис­кәрт­кән идек бит. Шул сә­бәп­ле­ме, дә­рес­ләр­гә За­риф әзер­лә­неп ки­лү­нең нәр­сә икән­ле­ген дә бел­мә­де. Кү­не­гү­ләр эш­ләр­гә ку­шыл­са, алар­ны ялт ит­те­реп ке­нә кү­че­реп язып куя, аны­сы, би­ре­мен дә баш­ка­ра, әм­ма әдә­би әсәр­ләр­не укып ки­лү­нең, ка­гый­дә­ләр­не ят­лау­ның нәр­сә икән­ле­ген дә бел­ми. Югый­сә үз апа­сы, ба­шы­ма җи­ңел­лек кил­сен дип, кат­лы-кат­лы мен­дәр­ләр өс­те­нә уты­рып, һәм­мә дә­рес­кә ты­ры­шып әзер­лә­неп йө­ри, аңа өл­ге дә күр­сә­тә. Әм­ма За­риф­ка бу хәл көл­ке дә, кы­зык та иде. Мин алар­га авыл­да ук күр­ше­лә­ре бул­ган­лык­тан, ва­кыт-ва­кыт кер­гә­ләп тә йө­рим. Бер­гә үс­тек, ди­яр­лек.

Әү­вә­ле ул шо­фер бу­лыр­мын дип хы­ял­лан­ды. Ан­на­ры трак­то­рист һө­нә­рен үз күр­де. Ә аны, җи­ден­че сый­ныф­ны гы­на бе­тер­де дип тор­ма­ды­лар, буе бар бит, та­гын ни ки­рәк, кол­хоз са­рык­ла­ры­на кө­тү­че итеп алып кит­те­ләр. Ул шу­лай ир­тә­дән кич­кә ка­дәр, эс­се ди­мә­де, явым дип тор­ма­ды, кө­тү йөрт­те. Са­рык­ла­ры­ның са­ны җи­де йөз дә ил­ле өч иде.

Көн­нәр­нең бе­рен­дә, аны кө­тү­че итеп эш­кә куй­ган бри­га­дир Нух абый ки­леп, ара­дан иң си­ме­зен сай­лап то­тар­га куш­кан. Аның кар­шы­на За­риф дәү са­рык­ны ки­тер­гән. Нух абый шун­да ук аның аяк­ла­рын бәй­ләт­кән дә, мо­то­цик­лы би­ше­ге­нә са­лып, алып ки­теп тә бар­ган. Ка­бат та­гын ат­на-ун көн­нән соң кил­гән. Шун­дый ук хәл ка­бат­лан­ган. Өч ай уз­ды ди­гән­дә, ун са­рык шу­лай аяк­лан­ган.

Көз җит­кән. Са­рык­лар­ны са­ный баш­ла­ган­нар. Бер са­рык ар­тык чы­га икән һа­ман да. Алар­ның ни­чек җи­де йөз дә ил­ле дүрт­кә җи­тү­лә­рен За­риф үзе ге­нә бел­гән. Хә­ер, бу бик га­ди мәсь­ә­лә: кө­тү­дә­ге бу­аз са­рык­лар бә­рән­ләп, алар җәй­ге җәй­ләү ир­ке­нен­дә тиз ара­да үсеп тә өл­гер­гән­нәр. Мо­ны фер­ма мө­ди­ре дә ях­шы бе­лә, бил­ге­ле. Та­выш чы­гар­ган: имеш, туа бар­ган бә­рән­нәр­не дәф­тәр­гә тер­кәп алып, кол­хоз ке­нә­гә­се­нә керт­мә­гән За­риф.

Ул көн­не без, авыл ма­лай­ла­ры, уен уй­нап йө­реп, са­рык­лар са­на­тып мәш ки­тер­тү­че­ләр яны­на ки­леп чык­кан, кир­тә баш­ла­ры­на ме­неп ку­нак­ла­ган, та­ма­ша ка­рау бе­лән мәш­гуль идек. Мө­дир­нең са­рык­лар­дан бо­лай кыч­кы­рып та­выш чы­га­руы без­гә ге­нә кы­зык то­ел­ган ин­де ул. Сә­бә­бен дә аң­лап бе­тер­мә­гән­без.

Бу со­ры күз­ле, хәй­лә­кәр Әх­нәф аб­зый, бер нәр­сә дә бул­ма­ган­дай ты­ныч­лан­ды да, көт­мә­гән­дә сө­ен­де­реп:

— Ярар, күз йо­мар­быз, май кап!— ди­де. Бер эре са­рык­ны тот­тыр­тып, ат ар­ба­сы­на бәй­ләп сал­дырт­ты һәм ки­теп тә бар­ды. Аны сан алу эше­нә куш­кан­нар икән, ме­нә бит ни­чек хәл ит­те! Мө­дир­ләр шу­лай бу­ла тор­ган­нар­дыр ин­де алар: баш­та та­выш куп­та­ра­лар, ан­на­ры “май” кап­ты­ра­лар.

За­риф та шу­лай ки­рәк­тер дип уй­ла­ды, бил­ге­ле. Аның бер­кат­лы­лы­гы без­гә дә йок­кан иде. Әм­ма шул кол­хоз ке­нә­гә­се­нә кер­тел­мә­гән, ин­де са­рык бу­лып үсеп өл­гер­гән бә­рән­нәр­не тап­тырт­ма­сын­нар бе­рүк ди­я­рәк, ни­чә­мә хәс­рәт­ләр йо­тып йөр­де ул. Аның үз эче­нә бик­лә­нү га­дә­те шул ва­кыт­лар­дан кал­ды. Әх­нәф аб­зый да:

— Май кап!— дип ке­нә әйт­кән иде бит.

Җәй бу­е­на кө­тү йөр­теп, ан­да да “май” ди­гән­нә­ре­нең ту­ңын гы­на күр­гән, кай­ча­гын­да мар­га­рин бе­лән чәй эчү бә­хе­тен та­ты­ган За­риф исә мө­дир­нең ул сүз­лә­ре өчен рәх­мәт­ле кал­ды. Алар­ның, Нух абый­ның да, Әх­нәф аб­зый­ның да, баш­ка­ла­ры­ның да кал­җа гы­на ки­ме­реп яшәү­лә­рен бел­ми һәм күз ал­ды­на да ки­тер­ми иде ул. Әле хә­зер дә ке­ше­ләр­не авыр тор­мыш бе­лән га­җиз­лә­нә­ләр икән дип уй­ла­вы сә­бәп­ле, ком­му­нист­лар әйт­кән ки­лә­чәк­тә­ге бә­хет­ле тор­мыш­ка һәм аның һич­шик­сез үзе­нә тә­те­я­чә­ге­нә ыша­на. Әгәр шул ком­му­низм ди­гән­нә­ре­нең ишел­мәс би­на­сы­на, го­ме­рен би­реп бул­са да, бер таш куй­дым дия ал­са, үзен бә­хет­ле са­на­я­ча­гын да си­зе­нәм. “За­риф үзе өчен ту­ма­ган, ке­ше бә­хе­те­нә на­сыйп ба­ла ул” дия тор­ган иде элек­ләр­не аның әни­се. Ма­лай ча­гын­да шун­дый иде, хә­зер дә үз­гәр­мә­де. За­риф­ның иде­а­лы — Па­вел Кор­ча­гин, та­бын­га­ны — Ле­нин, Маркс, Эн­гельс. Әни­се дә, әти­се дә аңар­га Ал­ла­һы тә­га­лә­нең бар­лы­гы ту­рын­да күп ту­кы­ды­лар. Шу­ңа да, иде­ал­лар­дан да өс­тен Хо­дай­ның бу­лу­ын исен­дә то­тып, авыр хәл­лә­рен­дә, им­ти­хан­нар­да Хак тә­га­лә­не исен­нән чы­гар­мый эш итү ки­рәк­ле­ген кеч­ке­нә­дән бе­леп үс­те За­риф. Ул бө­тен бар­лы­гы бе­лән шу­шын­дый иде. Аны яңа­баш­тан сү­теп, үз­гәр­теп ко­рыр­га җы­ен­ган ке­ше дә бул­ма­ды. Нәр­сә­ләр­гә­дер һәм ни­чек ышан­са — шу­лай көн кү­рә бир­де. Әм­ма Бә­рия — баш­ка бер мәсь­ә­лә, бү­тән бер та­быш­ма­гы иде.

Алар шул ел­ны, За­риф­ның кө­тү­че ва­кы­тын­да, җәй кө­нен­дә, ха­тын-кыз җи­ләк­кә йө­ри баш­ла­гач, бо­лын­да оч­раш­кан­нар. Ва­кый­га бик тә га­дә­ти, көн­дә­ге­чә ди­яр­лек бул­ган югый­сә. Әм­ма үс­мер­лек һәм егет­лек ара­сын­да са­таш­кан За­риф­ка шул да җи­тә кал­ган.

Мә­хәб­бәт­нең уй­лап чы­га­рып бул­мый, ди­ләр. Дө­рес сүз тү­гел икән ул. Хик­мәт баш­ка­да — бе­рен­че сөй­гән ярың го­мер­гә оны­тыл­мый. Ме­нә шу­ны­сы хак! Бер­нәр­сә дә эш­ләп бул­мый.

За­риф үзе­нең ма­тур­лык-күр­кәм­лек ягын­нан ара­да бер икән­ле­ген бел­ми, бу хак­та әй­тә кал­са­лар, ан­дый сүз­ләр­гә ыша­на да ал­мый иде. Сә­бә­бе шу­лай ук бик га­ди: аның ма­лай ча­гын­да төш­кән бер ге­нә фо­то­су­рә­те бу­лып, аны­сын­да да йө­зе чы­тык бер ямь­сез кы­я­фә­тен­дә, ке­ше­гә күр­сә­тер­лек чык­ма­ган рә­веш­тә. Ко­яш­ка ту­ры ка­ра­тып фо­то­га алу­ла­ры сә­бә­бен­нән йө­зе шу­лай кот­сыз­ла­ну­ын ул бе­лә, әм­ма хис­лә­ре, уй-хәс­рәт­лә­ре бе­лән бер­ни дә эш­ли ал­мый. Бу су­рә­тен ерак­ка яше­реп сак­лый, әле хә­зер дә ул бик кы­ен­лык бе­лән фо­то­га тө­шә. Мо­ны дус­ла­ры кыл­таю дип, кы­ла­ну, ялын­ды­ру дип уй­лый­лар, ә кү­ңе­лен­дә ни­ләр бар­лы­гын бел­ми­ләр. Кыс­ка­сы, кы­я­фәт мәсь­ә­лә­сен­дә За­риф үзен шө­кәт­сез үр­дәк ба­ла­сы бу­ла­рак кү­зал­лау­чы ак­кош сый­фат егет иде.

Бә­ри­я­нең кем­ле­ге бул­ма­са да, аңа егет­ләр бал­га җы­ел­ган че­бен ке­бек ябы­ша тор­ды­лар. Шул җәй­дән соң ук За­риф, си­ге­зен­че сый­ныф­та укый бит хә­зер, үзен егет­кә са­нап, кыз­ны оза­та бар­мак­чы иде. Бә­ри­я­ләр юга­ры оч­та яши­ләр, За­риф­лар — тү­бән­дә. Ул шун­да ки­тә. Бә­ри­я­ләр­нең кап­ка тө­бен­дә аның чор­даш егет-кыз­ла­ры гөр ки­леп сөй­лә­шеп уты­ра­лар, уй­на­ша­лар, ша­я­ры­ша­лар. Алар яны­на, исән­лә­шеп, За­риф та ба­рып ба­са. Сә­ла­мен алу­чы юк. Кич­нең тә­мам ка­раң­гы­ла­нып, уты­ру­чы­лар­ның та­ра­ла баш­лау­ла­рын кө­теп га­җиз­лә­нә. Һәм ме­нә су­ык иңә баш­лый, яшь егет һәм кыз­лар, са­быр­лык­ла­ры бе­теп, бер-бер арт­лы өй­лә­ре­нә шы­ла­лар. Ә Бә­рия — ка­ла. За­риф та шун­да ин­де. Кар­шы як тә­рә­зә­дән ут шәү­лә­се тө­шеп то­ра. За­риф шун­да гы­на шәй­ләп өл­ге­рә: Бә­ри­я­нең күк­рәк­лә­рен кул­ла­ры бе­лән изеп утыр­ган та­гын да бер ке­ше бар икән бит мон­да. Те­ге дә За­риф­ның ки­тә бел­ми то­ру­ын си­зе­нә.

— Бар, кайт!.. Ниш­ләп мон­да то­ра­дыр бу тү­бән оч­лар?— дия, бе­раз­дан ачуы кил­гән­не сиз­де­реп.

За­риф ул егет­не та­вы­шын­нан та­нып өл­ге­рә. Җәй буе “май ка­бар­га” ки­ңәш итү­че­ләр­дән, са­рык­лар­га бер-бер арт­лы “Ал­ла­һы әк­бәр!” кыл­ган бри­га­дир Нух абый ма­лае Хә­ниф икән ул. Аны бо­зау ке­бек мыш­на­вын­нан ук За­риф бе­леп алыр­га ти­еш иде дә ин­де, югый­сә. Мө­га­ен кү­ңе­лен­дә бул­ма­ган­дыр.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: