Хи­кәя-памф­лет 23 страница

— Мин дә шу­лай дип әй­тәм!..

Әм­ма ән­кәй­нең йө­зен­дә авыр бор­чы­лу бил­ге­лә­ре ин­де пәй­да бу­лыр­га өл­гер­гән иде­ләр. Әле ге­нә җән­нәт бак­ча­сы ке­бек то­ел­ган дөнь­я­лык ка­бат ка­раң­гы­ла­нып кит­кән­дәй си­зел­де. Җит­мә­сә кис­кен-кис­кен җил­ләр та­гын-та­гын да ис­кә­ләп, бо­лын чә­чәк­лә­рен ачу бе­лән өз­гә­ләп йө­ри баш­ла­ды­лар.

Офык чи­те­нә кү­тә­ре­леп ка­ра­дым. Ан­да яң­гыр бо­лы­ты ку­ер­ган­нан-ку­е­ра икән шул. Юл­лар­да да ту­зан кү­тә­рел­де, аяз күк­не җе­мел­дә­теп яшен кам­чы­сы уй­нап ал­ды. Бо­лыт­лар аш­кы­нып агып ки­лер­гә то­тын­ды­лар.

Ир­кен­ләп хәс­тәр­лә­гән бәй­рәм та­бы­ны­быз­ны җы­еп алыр­га ту­ры кил­де. Хә­ер, шаш­лык­ның да тә­ме ки­тәр­гә өл­гер­гән иде ин­де. Чак өл­ге­реп кал­дык, ил­не су­га ту­ты­рып яң­гыр явар­га то­тын­ды. Яр­ты сә­гать эчен­дә бул­ган та­би­гать­тә­ге бу үз­гә­реш һәм­мә­без­не хәй­ран ит­те. Кич­ке як­та, яң­гыр бе­лән ки­леп, сал­кын һа­ва иң­де. Без ин­де җы­лы өй­дән чык­мас­ка бул­дык. Ә икен­че көн­не Ка­зан­га ашы­гып ки­теп бар­дык. Сал­кын һа­ва, сал­кын ут­лы яң­гыр хә­ве­фе кү­ке ва­кый­га­сын оныт­тыр­ган сы­ман иде.

Ә өч ел бик тиз үтеп кит­те.

Аяк өс­те га­мәл­дә йө­ге­реп йөр­гән ән­кә­без көт­мә­гән­дә тү­шәк­кә егыл­ды. Ва­кый­га ура­за га­е­тен­нән соң бул­ды. Ул хә­бәр­не ише­тү бе­лән авыл­га ашык­тык. Ән­кәй­дә “ка­ра чир” авы­руы пәй­да бу­лыр дип ба­шы­быз­га ки­тер­гән идек­ме­ни без? Мөм­кин тү­гел!

Әм­ма... Әм­ма тәкъ­дир­дән уз­мыш юк­тыр ла ул!

Ә кү­ке­нең са­на­вы ха­кый­кать тү­гел, оч­рак кы­на бул­ган­дыр­мы, бел­мим? Аның та­вы­шын хә­зер дә, май көн­нә­рен­дә ише­тү­гә үк, ки­нәт шом­ла­нып кую га­дә­те­мә кер­де, ах­ры­сы.

Фев­раль, 2008.

БА­ЛА­ЧАК ТӘ­РӘ­ЗӘ­ЛӘ­РЕ

Хи­кәя

I

Ма­тур төш­ләр күр­сә­теп йок­лат­ка­ны­на рәх­мәт шул ба­ла чак­ла­ры­ма! Мин һәр­ва­кыт ди­яр­лек ал­тын тө­сен­дә­ге җы­лы һәм рә­хәт ел­ма­ю­чы ко­яш­ны кү­реп уя­на тор­ган идем. Мо­ның сә­бә­бе тә­рә­зә­лә­ре­без­нең бәл­ки таң ту­ар як­ка олы күз­ләр сы­ман ка­рап то­ру­ла­рын­нан шу­лай бул­ган­дыр? Әм­ма да җан рә­хә­те иде ин­де ко­яш нур­ла­ры­ның җы­лы кул­ла­ры бе­лән кер­фек­лә­рем­не кы­тык­лап ир­кә­лә­ве! Әт­кәм­нең сы­пы­руы, ән­кәм­нең яра­туы ке­бек алар!

Ә мин, уры­ным­нан си­ке­реп то­рам да, тә­рә­зә­дән урам­га ба­гам. Ка­ра­ва­тым би­шек ке­бек тир­бә­тә, сирт­мә чу­ма­ны­на ка­бат ек­мак­чы, та­гын да йок­лат­мак­чы. Бе­ләм, ул мин­нән ял­кау­ның да ял­ка­вы ата­лыр­лык бер ма­лай яса­мак­чы. Хә­ер, мо­ңар­га үзем дә кар­шы тү­гел идем бу­гай, чөн­ки га­и­лә­без­дә иң соң уя­ну­чы ке­ше мин бу­лам. Шу­ңа кү­рә аш­ның-чәй­нең су­ын­га­ны гы­на ми­ңа элә­гә. Ме­нә са­ма­выр кай­на­тыр­га өй­рән­сәм, пар­ла­ры аты­лып тор­ган тәм­ле чәй ге­нә эчә­чәк­мен әле, бе­леп то­ры­гыз! Апам­ның чы­ра тел­гә­нен күр­гә­нем бар. Бу­лы­шып та ма­таш­тым. Са­ма­выр­га шул чы­ра­ны, ут төрт­кәч, авы­зын­нан ту­ты­ра­сың да, ба­шы­на тор­ба­сын ки­дер­тә­сең. Бе­раз­дан кы­за­рып кү­мер тө­шә баш­лый. Кө­ли­сә­сен­дә кы­зыл ут күз­лә­ре кү­ре­нә. Ме­нә шун­да, кү­мер са­вы­тын­нан алып, са­ма­выр авы­зы­на агач кү­ме­ре ту­ты­ра­сың. Кул­лар кап-ка­ра бу­ла, аны­сы. Дө­рес, җәм­ке бе­лән бе­рәм­ләп-бе­рәм­ләп эләк­те­реп тә ту­ты­рыр­га мөм­кин. Әм­ма мо­ңа ос­та­лы­гым җит­ми әле­гә. Бу­ем са­ма­выр­дан кал­ку ин­де, Ал­ла­һы тә­га­лә бо­ер­са, бер­ва­кыт чәй кай­на­тып, әһе­ле-га­и­лә­без­не шак­ка­ты­рам әле. Бү­ген үк тү­гел, бе­рәр көн­не ин­де, бе­рәр көн­не!

Ә бү­ген са­ма­вы­ры­быз кай­нар икән. То­тып ка­ра­дым. Без­не­ке­ләр яңа­рак кы­на ир­тән­ге чәй­дән куз­гал­ган һәм эш­лә­ре бе­лән кай­сы-кая та­ра­лыш­кан­нар бу­лыр­га ки­рәк. Та­бак-са­выт­лар, чәш­ке-тә­лин­кә­ләр, ап-ак бит­лә­рен ял­ты­ра­тып, урын­на­ры­на те­зел­гән­нәр. Ә ми­не­ке — ми­не кө­тә. Кы­зыл, ма­тур гөл чә­чә­ге тө­ше­рел­гән аңа. Абый әй­тә, “кы­тайс­кий”, ди. Әм­ма әт­кәй, ул шу­лай ди­гән са­ен, аңа сиз­дер­ми­чә ге­нә кө­лә. Мө­га­ен күп бе­лү­е­нә сө­е­нә тор­ган­дыр!

Без­нең чәй өс­тә­ле ишек ал­ды ягы­быз­га ка­рый. Ан­да, җәй чел­лә­се бу­лу­ы­на ка­ра­мас­тан, ин­де кө­тү­дән ка­чып кай­тыр­га өл­гер­гән ак са­кал­лы, олы мө­гез­ле, эре гәү­дә­ле, гү­я­ки сы­ер ка­дәр­ле мә­кер­ле кә­җә­без хәй­лә уй­лап йө­ре­нә. Әһә, ми­нем ка­рап тор­ган­ны күр­де. Ни­гез­гә си­ке­реп мен­де дә тә­рә­зә­гә то­я­гы бе­лән ша­кый. Бе­ләм мин аның ик­мәк ярат­ка­нын, ашап уты­ру­ы­ма көн­лә­шә ул.

Шун­да гы­на исе­мә төш­те: кә­җә­без­нең бә­ти­лә­ре бар бит! Алар са­рай­да ми­кән­ни? Шу­лай­дыр әле, алар­га сөт алып кайт­кан ин­де ул, ишек­лә­рен ачар­га ки­рәк.

Чы­гып йө­гер­дем. Өе­без шар ачык кал­ды. Бә­ти­ләр аб­за­ры­на та­ба кит­тем. Кә­җә­без ар­тым­нан йө­ге­рә. Хә­зер сө­зә­чәк ин­де ул. Абау, ая­гым ар­ты­на төр­теп ке­нә ал­ды, юнь­сез. Бо­лай бул­са, бә­ти­лә­рен чы­гар­мам да әле!

Ябып тот­кан ишек­лә­ре­нең ке­лә­сен ыч­кын­дыр­дым да сыз­дым. Кә­җә­без озын оч­лы мө­ге­зе бе­лән ка­е­рып кы­на җи­бәр­де. Ишек ачы­лып, ан­нан ике ак һәм ка­ра бә­ти­лә­ре үке­ре­шеп ела­ган­дай мәэл­дәп йө­ге­реп тә чык­ты­лар, әни­лә­рен чол­гап та ал­ды­лар. Ә мин урам­га ыч­кын­дым. Ан­да ма­ши­на­лар ыж­гы­ра-ыж­гы­ра таш та­шый­лар, кар­шы як күр­ше­без кай­тар­та алар­ны. Шу­лар та­шы­ган таш­лар­дан ка­лын итеп ди­вар өеп мен­де­реп ма­та­ша­лар. Олы под­вал ясый­лар икән алар, аның өс­те­нә агач­тан йорт утыр­тып ку­я­чак­лар, ди. Ан­дый идән ас­ты не­мец хал­кын­да гы­на бар, имеш. Без­нең әт­кәй­ләр кай­чан­дыр, Са­лам-тор­хан за­ман­на­рын­да ук тү­гел­дер ин­де, шул не­мец ди­гән ха­лык бе­лән су­гыш­кан­нар да, алар­ны әй­лән­де­реп са­лып, тә­мам җи­ңеп кайт­кан­нар. Мо­ның өчен күп ор­ден-ме­даль­ләр ал­ган­нар. Әт­кәй­не­кен ми­нем дә та­гып йөр­гән­нә­рем бар иде әле, һай кы­зы­га иде авы­лым ма­лай­ла­ры! Кы­зык­мый ни, алар­да ан­дый нәр­сә­ләр юк бит.

Ме­нә бу йорт­ла­рын тө­зе­тү эше бе­лән янып йө­рү­че Әхәт абый да под­вал ди­гән нә­мәр­сә­не шул не­мец­тан кү­реп кайт­кан икән. “Бул­са — бул­сын, бул­ма­са — ни­чү!”— дип әй­тә, ди. Тел­гә дә ос­та, имеш. Мәк­тәп­тә не­мец те­ле бе­лән хез­мәт дә­рес­лә­рен укы­та. Ай-яй усал, ди­ләр үзен. Мин ин­де дүрт яшем­нән, апам­нар­га ия­реп, мәк­тәп­кә йө­реп ка­ра­дым, әм­ма аның дә­ре­се­нә кер­мә­дем. Бы­ел ме­нә бе­рен­че сый­ныф­ка ба­ра­чак­мын. Дүр­тен­че­дә дә, би­шен­че­дә дә, хәт­та җи­ден­че­дә дә бул­дым ин­де. Яңа­дан укый баш­лар­га куш­ты­лар. Урык-су­рык кы­на йөр­гән­мен, юнь­ләп бе­лем ал­мый­ча!

Әһә, әнә Әхәт абый­ның ма­лае — Әмир­җан. Абый аны “Ә­ме­ре­кән” дип йөр­тә. Мин дә шу­лай әй­тәм, те­лем әй­лән­гән­дә. Аның бит ба­шы да сап-са­ры, че­би ке­бек ул. Буе да кә­түк ке­нә.

Һе, кач­ты бу!

Ә, юк икән, әнә, яңа­дан кү­рен­де. Ку­лын­да нин­ди­дер шак­мак. Әле ге­нә үке­реп уз­ган “МАЗ”­лар алар­га ком кай­та­рып ау­дар­ган­нар, таш тү­гел. Аны­сы ки­чә бул­ган.

Ком! Аны ишә-ишә уй­на­вы рә­хәт ин­де ул. Әме­ре­кән шу­лар янын­да уй­ный да баш­ла­ды.

Яны­на ба­рып бас­тым. Агач шак­ма­гын “выж-выж” ки­те­реп, авы­зын­нан тө­ке­рек­лә­рен чә­чеп җи­бәр­гә­ләп, ну йө­ре­теп тә куя бу. Ма­ши­на, имеш.

— Ә ми­нем көп­чәк­ле трак­тор­ла­рым бар! Әт­кәй ясап бир­де!

Бу әле ми­нем мак­та­нып алу­ым гы­на. Нәр­сә­гә-нәр­сә­гә, әм­ма мак­та­ну бе­лән ма­са­ю­ны бик шәп бул­ды­ра­мын! Ни­гә шу­лай бул­ма­сын: өч апам, бер абы­ем, яңа ту­ган, би­шек­тә яту­чы сең­лем бар ми­нем!

Әме­ре­кән сер бир­ми. Һа­ман вы­жыл­дый да вы­жыл­дый. Ан­на­ры түз­ми:

— Бар, алып кил, ком­да уй­ный­быз!— ди.

Мин өй­гә ке­реп йө­ге­рәм. Яше­реп куй­ган җи­рем­нән — ка­ра­ват ас­тын­нан, үкер­тә-үкер­тә көп­чәк­ле трак­то­рым­ны “ка­бы­зып” чы­га­рам. Идән­гә тә­гә­рәп, аның бе­лән бе­раз уй­нап алам. Ан­на­ры гы­на күр­шем исе­мә тө­шә дә, аның рә­хәт ком өе­ме­нә йө­ге­рәм. Хә­зер ишеп ку­я­быз без аны!

Ә бе­лә­сез­ме, мин тә­рә­зә тө­бен өс­тәл итеп, ка­ра­ват­ка уты­рып уй­нар­га яра­там бит! Аңар­дан да рә­хә­те юк. Урам да кү­ре­неп то­ра, ко­яш та. Ан­на­ры ан­да җы­лы да, йом­шак та. Арып кит­сәң, ятып йок­лап та алыр­га бу­ла. Ә бү­ген ме­нә ком өс­те­нә йө­ге­рәм. Әле ан­да уй­нап ка­ра­га­ным юк. Күр­шем Әме­ре­кән әле һа­ман да ку­лын­да­гы агач шак­ма­гын ма­ши­на итеп, “бик тәм­ләп” үкер­теп ма­та­ша. Әгәр дә ми­не­ке ке­бек көп­чәк­ле трак­то­ры да бул­са, бел­мим, ни­чек­ләр сө­е­нер иде икән ул?

Ми­нем уен­га ки­леп ку­шы­лу­ны күр­сә дә, Әмир сер бир­мәс­кә ты­ры­ша. Шак­ма­гын ма­ши­на­дай ыж­гыр­тып азап­ла­на. Мин исә көп­чәк­ле трак­то­рым­ны “ка­бы­зып” җи­бә­рәм. Ул ком өе­ме­нең иң те­кә җир­лә­рен­нән ме­неп ки­тә. Ар­тын­нан ия­рер­гә ты­ры­шып мин дә үр­мә­ли би­рәм.

— Иш­мә! Ком­ны иш­мә!— дип Әмир кыч­кы­рып ка­ла, әм­ма ин­де соң, ком өе­ме убы­лып тө­шә. Мин дә аның бе­лән ише­ләм. Тел­сез ка­лам. Әме­ре­кән­нең ачуы ки­лү­ен кө­тәм. Ә аның күз­лә­ре ми­нем көп­чәк­ле трак­то­ры­ма күч­кән.

— Йөр­теп ка­рыйм әле!— дип, күз­лә­ре­нә яшь ту­ты­рып үте­нә. Без­гә, биш-ал­ты яшь­лек ма­лай­лар­га, тарт­ка­ла­шып то­ру ки­леш­ми. Җит­мә­сә алар­ның ко­мын да бе­раз иш­тем бит. Күр­ше­нең кү­ңе­лен юа­тыр­га ки­рәк. Ме­нә йөр­теп ка­ра­сын әле үзе дә.

Әмир­нең трак­то­ры­ма ки­леп ябы­шуы сә­ер хәл тү­гел иде. Алар­га кай­та­рып ау­да­рыл­ган ком өе­ме шул, мон­да ул ху­җа. Ярар ин­де, уй­нап ка­ра­сын!

Трак­то­рым бик тә “хут”­лы бу­лып чык­ты. Күр­шем­нең та­вы­шы ук үз­гәр­де. Вы­жыл­да­ган җи­рен­нән ды­рыл-бы­дыр ки­леп, авы­зын­нан кай­нар тө­ке­рек­лә­рен чә­чеп, тә­мам уен­га би­рел­де. Ком өе­мен бер үзе­нә яу­лап ал­ды. Ба­шы­на ук ул да ме­неп утыр­ды. Көп­чәк­ле трак­то­рым­да уй­на­вы аны шу­шы ка­дәр ма­вык­тыр­ды бу­лыр­га ки­рәк, ки­ре кай­та­рып би­рү ту­рын­да да оныт­ты. Ми­ңа алар­ның ко­мы­ның бер чи­тен­дә шак­ма­гын ма­ши­на итеп би­ча­ра гы­на хәл­дә вы­жыл­да­ту­дан баш­ка эш кал­ма­ды. Әм­ма бо­лай уй­на­вы кү­ңел­сез иде. Үзе­без­нең өй ягы­на ка­рап ал­дым. Аның тә­рә­зә­лә­ре ми­ңа ел­ма­еп ка­рап то­ра­лар, хәт­та:

— Мон­да, мич ара­сын­да, абы­ең­ның да көп­чәк­ле трак­то­ры бар. Аңа хәт­та са­бан да та­гыл­ган! Алып чык та уй­на! Абы­ең юга­ры оч ма­лай­ла­ры бе­лән “мыл­тык атыш­лы­да” ан­да!— дип әй­тә­дер, тиз ге­нә ке­реп чы­гар­га үгет­ли­дер сы­ман иде.

Әү­вә­ле вәс­вә­сә­гә би­реш­мә­дем. Әм­ма ко­ры шак­мак­ны вы­жыл­да­тып уты­ру җан­ны та­гын да кү­ңел­сез­ли бар­ды. Ке­ше көл­де­рер­гә­ме? Әнә, бер апа үтеп ба­ра, ул ми­нем көп­чәк­ле трак­то­рым­да рә­хәт­лән­гән Әмир­гә сок­ла­на. Ме­нә бит ни­чек! Икен­че­се, өчен­че­се үтеп кит­те. Ми­ңа мыс­кыл­лы ка­раш кы­на таш­лый­лар. Әме­ре­кән тә­ки үзе­не­ке ит­те трак­то­рым­ны. Гел ми­ңа ар­ты бе­лән бо­ры­ла.

Та­гын өе­без ягы­на бо­ры­лып ка­рыйм. Аның тә­рә­зә­лә­ре һа­ман ел­ма­я­лар. Алар­дан ягым­лы җы­лы­лык бөр­ке­лә. Ин­де бул­мый!

Өй­гә ке­реп йө­гер­дем. Әмир­нең шак­ма­гы үзе­нә бул­сын. Көп­чәк­ле трак­то­рым­ны кай­та­рып бир­ми, юнь­сез ма­лай. Әти­гә әй­тер­мен әле!

Эһ, әт­кәй — эш­тә! Инеш аша гы­на тау ба­шын­да утыр­ган Лә­шәү­та­мак авы­лын­да На­сый­ров ди­гән абый­лар­га яңа йорт тө­зи­ләр. Әти­ем — бал­та ос­та­сы. Аның яны­на ба­рып, эшен ка­рап та тор­га­ным бар әле. Ән­кәй мах­сус хәл бе­ле­шеп кай­тыр­га дип җи­бәр­гән иде. Ул авыл­да тык­рык та тык­рык. Ярый әле абы­е­ма ия­реп бар­дым. Юк­са ада­ша­сы идем.

Шул Лә­шәү­та­мак авыл­да, мин си­ңа әй­тим, кир­тә-чи­тән­нәр­не сы­гып кы­чыт­кан бе­лән ку­ра җи­лә­ге үсә, тык­рык­ла­ры, урам­на­ры кып-кы­зыл бу­лып уты­ра­лар. Ашап туй­гы­сыз. Бер­ва­кыт шу­лай тәм­ле­сен ге­нә чүп­ли-чүп­ли, әл­лә кай­лар­га ба­рып чык­кан­мын. Ка­рыйм, кар­шым­да сап-са­ры, йом­ры бер ма­лай ба­сып то­ра. Төй­мә бо­рын­лы, төй­мә каш­лы, төй­мә авыз­лы, төй­мә күз­ле. Күр­гән-бел­гән­нәр­дән тү­гел.

— Син кем?— дип со­рыйм.

— Бе­лер идең бу­гай!— ди.

— Ә ни­гә син төй­мә­гә ох­ша­ган?— дим.

— Әмир бул­ган­га!— ди бу.

— Әһә, син Әмир исем­ле­ме­ни әле?— дим.— Бо­лар­ны ни­гә так­ты­лар?

Күл­мә­ге­нә ат ба­шы ка­дәр­ле яшел, кы­зыл, ка­ра пәл­тә төй­мә­лә­ре дә та­гыл­ган җит­мә­сә. Бе­ләм ин­де, күз ти­мә­сен өчен. Ә бу сер бир­мә­гән бу­ла.

— Син со­ра­мас­мы дип!

Ми­нем җа­ва­бым әзер, абый­дан өй­рә­неп куй­ган идем ин­де:

— Со­ра­ган ди мон­да, көт!

Әм­ма ул да тө­шеп кал­ган­нар­дан тү­гел икән, әл­лә үр­ти дә ин­де:

— Со­ра­дың бит әле ме­нә!

Юк ин­де, нин­ди­дер са­ры пес­нәк­тән җи­ңе­леп то­рыр­га мон­да! Ти­рән төп­ле чал­бар ке­сәм­нән йол­дыз­лы сап-са­ры ти­мер сол­дат төй­мә­се чы­га­рам да аның күз тө­бе­нә су­зам:

— Ме­нә мон­дый­ны күр­гә­нең бар­мы? Ал­тын! Йол­дыз­лы! Ста­линс­кий!

Са­ры бул­гач, ал­тын ин­де, бә­хәс юк. Ә ме­нә “с­та­линс­кий” ди­гә­не нәр­сә­дер — аны­сын бел­мим. Шу­лай да тел­дән төш­кә­не юк ул сүз­нең. Ни әйт­сәң дә, шу­ны ку­шып җи­бәр­сәң, шун­да ук си­ңа ку­әт ке­реп ки­тә. Әле аның “им­пурт­ный”, “без­неңс­кий”, “бул­ганс­кий”, “шәпс­кий” ди­гән­нә­ре дә бар. “С­та­линс­кий”­га җит­ми­ләр, аны­сы. Бу ку­әт­ле шыр мак­та­ну сү­зе кар­шым­да­гы “со­ры пес­нәк”­не чүп­кә чы­га­рыр­га ти­еш!

Һәм шу­лай бул­ды да. Яңа та­ны­шым­ның төй­мә күз­лә­ре ки­нәт гү­я­ки чи­ләк ка­дәр хәл­гә кил­де­ләр. Ул үке­реп елап җи­бәр­де:

— Бир-р-р! Ми­не­ке!

Мон­дый әшә­ке­лек ба­ры тик үзем­нән ге­нә кил­гән­гә һәм абый­дан ни те­лә­сәм шу­ны бу рә­веш­ле яу­лап ала бел­гә­не­мә, шу­шы ма­лай­ның әр­сез­ле­ге ап­ты­раш­та кал­дыр­ды. Җит­мә­сә бик ма­тур, йом­шак, сип­кел­ле, эре-эре са­ры чә­чәк­ле без­нең мен­дәр-яс­тык­лар тыш­лы­гы ке­бек ма­тур күл­мәк ки­гән бер кыз аның янын­да пәй­да бул­ды. Апа­сы бу­лыр­га ки­рәк, шун­да ук ку­лым­нан эләк­тер­де:

— Бир, ни­гә ти­я­сең ке­ше әй­бер­се­нә!

“С­та­линс­кий” сол­дат төй­мәм­не тар­тып та ал­ды, эне­се­нең ку­лы­на да тот­тыр­ды. Ә мин ни елар­га, ни яр­дәм со­рап кыч­кы­рыр­га бел­ми­чә, тә­мам хәй­ран хә­лем­дә кал­дым. Ке­ше авы­лын­да, ке­ше ура­мын­да, әл­лә нин­ди ма­тур кыз кар­шы­сын­да елап то­руы да уңай­сыз ин­де. Әнә ан­да гы­на, ике-өч өй аша бу­лыр, әт­кәй бал­та бе­лән тә­рә­зә­ләр уя, абы­ем да ерак­та тү­гел.

Һәм яр­дәм эз­ләп йө­гер­дем.

Әм­ма абы­ем­ны әй­дәк­ләп ки­леп җит­кә­нем­дә, те­ге ма­лай­дан җил­ләр ис­кән, ә апа­сы, ку­лы­на чы­бык то­тып, кар­шы алып ба­сып то­ра иде. Әйт­кә­лә­шер­гә ит­тек.

— Бо­лар ми­не та­ла­ды­лар!— ди­дем мин шун­да абы­е­ма, ар­ты­на ке­реп ка­чар­га җай­ла­нып.

— Нәр­сәң­не ал­ды­лар!— ди­де ул, ни ба­ры ике-өч ке­нә яшь­кә олы бул­са да, чын ба­тыр­лык күр­сә­теп, эне­сен ким­сет­тер­мәс­кә итеп та­гын да ал­га адым ясап.

— “С­та­линс­кий”­ны!

Әм­ма ма­тур кыз кө­тел­гән­нән усал­рак икән.

— Ал­ма­дык!— ди­де.— Ул үзе Әмир­не ела­тып то­ра иде!

Абый бе­лән бу кыз күз­гә-күз ка­ра­шып, сүз­сез кал­ган­на­рын­да, дәр­тем­не эре­дән-эре, кы­зыл­дан-кы­зыл, ту­лы­шып тор­ган ку­ра җи­ләк­лә­ре боз­ды­лар. Һай тат­лы­лар, тел­лә­рең­не йо­тар­сың! Ни­гә мо­ңа ка­дәр те­ген­дә, вак җи­ләк­ләр ара­сын­да гы­на йөр­гән­мен, бо­лар­ны күр­мә­гән­мен? Ме­нә кай­да икән алар чи­тән һәм кир­тә­ләр­не сы­гып үсү­че ку­ра җи­ләк­лә­ре!

Мин шу­лар­га үрел­дем.

— Аша-аша!— ди­де ма­тур кыз.— Күр­гән нәр­сәң­ме? Кор­са­гың бүл­тә­еп шарт­ла­ган­чы аша!

“С­та­линс­кий” төй­мә хәс­рә­те оны­тыл­ган. Ку­ра җи­лә­ге­нә без бер­гә­ләп ябыш­тык. Ашый-ашый ки­леп, урам да чы­гыл­ган, су бу­е­на да җит­кән­без. Инеш­не ерып үтеп, шул юл бе­лән без, абый һәм мин, кай­тып та кит­тек. Те­ге кыз ар­гы як­та хуш­ла­шып кал­ды. Лә­шәү­та­мак­ның ак­шар­лан­ган өй­лә­рен Дү­сем­нең эре сө­як­ле агач бү­рә­нә йорт­ла­ры алыш­тыр­ды. Төй­мә те­ге Әмир ди­гән­нә­рен­дә кал­ды.

Һәм ме­нә бер ай да уз­ды­мы, шу­шы ма­лай бе­лән ул ма­тур кыз­ның әти­се без­нең урам­да, кар­шы як­та йорт сал­ды­рып ята. Таш под­вал­лы, ягъ­ни дә мә­сә­лән идән ас­лы, “не­мец­ча”, имеш. Ә Әмир та­гын әр­сез­лек күр­сәт­те, көп­чәк­ле трак­то­ры­ма ху­җа бу­лып өл­гер­де. Ки­ре со­ра­сам, ко­мын­да уй­нат­мый ин­де ул ми­не. Ярар, абый сиз­мәс әле, аны­кын алып чы­гам да, мин дә ка­бат үкер­теп күр­сә­тәм трак­тор­ны аңа хә­зер!

Әм­ма йө­ге­реп кай­тып, әй­лә­неп чык­ка­ным­да Әмир, ки­те­реп бу­ша­тыл­ган ком өе­мен ишеп, аны кой­мак уры­ны­на җир­гә җә­еп бе­те­рә яз­ган иде ин­де. Ул ка­дәр үк озак та бул­ма­дым, югый­сә. Кон­фет эз­лә­неп, та­ба ал­мый­ча, оны­ты­лып ма­таш­тым ми­кән­ни? Әл­лә Әмир үз ты­рыш­лы­гын кыз­ган­ма­ган­мы?

Ми­нем кул­да абый­ның са­бан так­кан көп­чәк­ле трак­то­ры. Аны да әт­кәй ясап бир­де. Зур­рак, ди­мәк, ку­әт­ле­рәк! Шу­лай бул­гач, та­вы­шы да ка­ты­рак чы­гар­га ти­еш.

Ком өе­ме­нә җи­теп, аңа утыр­дым, көп­чәк­ле трак­тор­ны үкер­теп тә җи­бәр­дем. Әмир­дә­ге­се тел­сез кал­ды.

Яр­ты сә­гать тә уз­ма­ган­дыр, алар­ның ко­мын тә­мам сө­реп тә таш­ла­дым. Урам­га ир­кен­ләп, рә­хәт­лә­неп җә­е­лә бир­де.

— Мон­да ку­ку­руз чә­чә­без! “Х­ру­щевс­кий”­ны!— ди­де Әмир, ком ба­су­ы­ның яр­ты­сын үзе­нә бү­леп алып. Һәм юк та бул­ды. Ул да тү­гел, ку­ку­руз ор­лы­гы ту­ты­рыл­ган олы бер чи­ләк­не көч­кә-көч­кә кү­тә­реп, тир­ләп-пе­шеп ки­леп тә чык­ты. Без­нең өй­дә ан­дый нәр­сә­не күр­гән ке­ше юк иде бу­гай, хә­тер­лә­мим. Со­рар ке­шем дә юк. Мин, бу ни бу ди­гән­дәй, өе­без­нең кө­ләч тә­рә­зә­лә­ре­нә ка­рап ал­дым. Алар:

— Әмир­ләр­дә ку­ку­руз бул­са, ла­ры­быз ту­лы эре бо­дай бар!— ди иде­ләр.

Мин дә ке­реп йө­гер­дем. Әмир­дән кай җи­рем ким? Бер чи­ләк­кә бо­дай ту­ты­рып алып, чо­лан­нан көч­кә алып чык­тым. Ты­ры­ша тор­гач, ба­ры­бер ком­лык­ка ки­те­реп җит­кер­дем. Тү­ге­лә әле, җит­мә­сә. Ул та­вык-әтәч ише­ләр шу­лар­ны чүп­ләп бе­те­реп бар­ма­са­лар иде, ала­рын да җы­еп алып ки­лер идем.

Әмир үз ба­су­ы­на сап-са­ры итеп ку­ку­руз чәч­те, мин дә ка­лыш­ма­дым. Бу як­та бо­дай үсә­чәк!

Эше­без­не бе­те­реп, үсеп чы­гу­ла­рын кө­теп, тиз­дән иген җы­яр­га әзер­лә­неп уты­ра идек, са­рык кө­түе кайт­ка­ны кү­рен­де. Иң ал­дан олы ка­ра са­рык­ка ат­ла­нып абый ки­лә. Үзе “у­ра” кыч­кы­ра.

Ул юнь­сез са­рык абый­ны ат­лан­дыр­та, ә ми­не — юк. Ни­чә тап­кыр ма­та­шып ка­ра­дым, бол­гый да ата. Әнә абый кай­да бул­ган: са­рык кө­түе кайт­ка­нын ир­тән­нән юга­ры оч­та са­га­лап йөр­гән. Хәй­лә­кәр ул, баш­лы! Шул ка­ра са­рык­ка ик­мәк кап­тыр­ган­дай итә дә, бер дә кур­кып тор­мый, сыр­ты­на ме­нә дә ат­ла­на. Аны мин дә алай эш­лә­мәк­че, әм­ма бар­мак­ла­рым­ны теш­ли­ләр, бар са­рык­лар җы­е­лы­шып алып ки­те­рә­ләр дә кы­са­лар.

Без­нең уй­на­ган ком­лык­ка ки­леп җит­кән са­рык­лар шып тук­та­ды­лар да, бер күз­ләр­гә, бер чи­ләк­ләр­гә ка­рап алып, ба­су­ы­быз­га таш­лан­ды­лар. Ин­де абый да алар ара­сы­на егы­лып төш­те. Чәч­кән иге­не­без­не тә­мам тап­тап бе­те­реп, бо­дай һәм ку­ку­руз­ла­ры­быз­ны ашап, бәэл­ди-бәэл­ди алар юк та бул­ды­лар. Әмир­нең ком җи­рен­дә ин­де са­рык­лар­дан ко­ел­ган “ка­ра шо­мырт­лар” кат­наш ту­зан гы­на кал­ган иде.

Мин көп­чәк­ле трак­тор­лар­ны җы­еп ал­дым. Үзе­не­кен абый та­ны­ды да:

— Ни­гә алып чык­тың?— дип, эс­се­ләт­ми-су­ыт­мый дау куп­та­ра баш­ла­ды. Әм­ма Әмир, ми­нем трак­то­ры­ма ки­леп ябыш­ты да:

— Мо­ны­сы ми­не­ке, бир!— дип, ку­лым­нан тарт­ты да ал­ды.

— Бир­мим!— ди­дем мин, трак­то­ры­ма үре­леп.— Ниш­ләп си­не­ке бул­сын!

Шун­да аның әти­се кү­рен­де. Мо­ңа ка­дәр кай­да бул­ган­дыр? Бер ку­лын­да кө­рәк, икен­че­сен­дә чи­ләк иде. Аңа сө­е­неп, Әмир та­гын да ба­ты­ра­еп өл­гер­де. Абый­ның ку­лын­да­гы са­бан так­кан көп­чәк­ле трак­тор­га да ба­рып ябыш­ты:

— Бу­сы да ми­не­ке!

— Нәр­сәң­не ал­ды?— дип җи­кер­де Әмир­нең әти­се.— Ма­лай ак­ты­гы, бир!

Әм­ма абый, трак­то­рын ку­лын­нан җи­бәр­ми­чә, өй­гә ке­реп йө­гер­де. Мин нәр­сә эш­ләр­гә дә бел­ми­чә ба­сып кал­дым.

— Ком­ны кая куй­ды­гыз?— ди­де та­гын да Әмир­нең әти­се, усал та­вы­шы бе­лән кур­кы­тып со­рап, әшә­ке итеп күз­лә­ре бе­лән ка­рап.

Аның да улы, ми­нем көп­чәк­ле трак­то­рым­ны эләк­тер­гән ки­леш, үз­лә­ре­нә, ин­де те­зе­лә баш­ла­ган кой­ма­лар ар­тын­да­гы кеч­ке­нә ала­чык­ла­ры­на ке­реп сыз­ды.

— Ком­ны кая куй­дың, ма­лай?

Кур­ку­дан ми­нем авы­зым ише­лә баш­ла­ды. Ба­ры тик:

— Са­ры-са­ры-са­рык­лар аша­ды!— дип елап кы­на җи­бәр­дем.

— Са­рык­лар аша­ды?— дип ап­ты­ра­ды Әмир­нең әти­се.— Хә­зер ашар­мын мин си­ңа! Ат­тыр мон­нан ях­шы ча­гын­да!

Мин дә өй­гә йө­гер­дем. Эч­тән, тә­рә­зә­гә ки­леп, мыш­тым гы­на урам­ны кү­зә­тә баш­ла­дым. Әмир­нең әти­се, чи­ләк-кө­рәк тот­кан ки­леш, әле ары бар­ды, әле би­ре кил­де, әм­ма ком өе­мен та­ба ал­ма­ды. Ан­да ин­де ке­тәк­лек­кә ме­нәр­гә ашык­ма­ган та­вык­лар, әтәч­ләр ти­бе­нә, кал­дык ор­лык­лар­ны чүп­ли иде­ләр.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: