Хи­кәя-памф­лет 25 страница

Ачу­ым кил­де. Ми­ңа әй­теп тор­мый­ча, мыш­тым гы­на клуб­ка сыз­ган­нар бар­ча­сы да! Ни­чек күр­ми кал­ган­мын?

Эһе, бик ал­да­тып тор­дым ди әле мон­да!

Ча­нам­ны кал­дыр­дым да клуб­ка ту­ры­дан, бак­ча­лар як­ла­тып кы­на йө­гер­дем. Ерак тү­гел, бер иха­та аша чы­га­сы. Ан­да, япан кыр ур­та­сын­да ди­яр­лек, ял­гы­зы зур бер агач би­на су­зы­лып ят­кан. Ул без­нең клу­бы­быз. Әнә те­ген­дә­рәк — мәк­тәп би­на­ла­ры, бак­ча­сы. Ә мон­да­ра­гы — әйе, клуб шул ин­де.

Ә ха­лык ка­ра күч ке­бек бу­лып аның ти­рә­се­нә җы­ел­ган. Тө­зе­лә­чәк яңа мәк­тәп ни­ге­зе­нең кар ас­тын­нан чы­гып тор­ган таш­ла­ры­на ме­неп ба­сып, ин­де хә­зер ни­чек һәм нәр­сә эш­ләр­гә, нин­ди хәй­лә бе­лән клуб эче­нә ке­реп, сәх­нә яны­на ук узар­га дип ашы­гыч план ко­ра баш­ла­дым. Шун­да мәк­тәп ягын­нан быр­гы­лар кыч­кыр­тып, ба­ра­бан­нар ка­гып, кы­зыл бай­рак­лар җил­фер­дә­теп, ал галс­тук­лы, бү­рек­лә­ре­нең ко­лак­чын­на­рын чө­еп бәй­лә­гән, яу­лык­ла­ры­ның оч­ла­рын арт­ка кай­тар­ган, кар ке­бек ак күл­мәк­тән, җир ке­бек ка­ра итәк-чал­бар­дан бер төр­кем пи­о­нер­лар клуб­ка та­ба ки­лә баш­ла­ды­лар. Ме­нә ба­тыр­лар, туң­мый­лар да, йөз­лә­ре дә яңа чүл­мәк ты­шы ке­бек кы­зыл­ча, тү­гә­рәк­лә­неп то­ра.

Алар­га сәх­нә ба­шын­да­гы ишек­не ача­лар ин­де. Сук­мак­ла­ры ми­нем ян­нан уза. Үз­лә­ре тук­тау­сыз дек­ла­ма­ци­я­ләр ту­кый­лар, бу алар­ның тәк­бир­лә­ре, имеш:

— Кто ша­га­ет друж­но в ряд?

— Пи­о­нерс­кий наш от­ряд!

Ха­лык алар­га юл би­рә. Пи­о­нер­лар ар­тын­нан, күк­рәк­не ки­е­реп, төз ба­сып, чи­гә­гә уң ку­лым­ның бар­мак­ла­рын те­рәп “честь” бир­гән хә­лем­дә мин дә ия­рәм. Ми­нем үз дек­ла­ма­ци­ям бар:

— Тра-ля-ля! Тра-ля-ля!..

Аны­сын ми­ңа абы­ем өй­рәт­те. Иң шә­бе шу­шы икән! Ул үзе дә яра­та “т­ра-ля-ля” ки­те­рер­гә.

Пла­ным ба­рып чык­ты. Ме­нә ни­чек ма­тур ки­лә­без!

Өл­кән­нәр һа­ман да без­гә юл би­рә тор­ды­лар, тел­лә­рен шарт­ла­тып ка­ла бар­ды­лар. Сәх­нә ягын­нан ишек ачыл­ды. Ан­нан “хә­зер баш­ла­на” ди­я­рәк, ке­реп бе­тәр­гә ку­шы­лып ко­ман­да ише­тел­де. Ха­лык­ның урам­да­гы төр­кем­нә­ре дә клуб эче­нә ты­гыз­ла­ныр­га ашык­ты. Сәх­нә ягы ише­ген­нән мин дә ма­лай­лар ара­сы­на атыл­дым. Кем­дер ар­тым­нан:

— Кая мон­нан ке­рә­сең?— дип кыч­кы­рып, пәл­тә итә­ге­мә су­зы­лып кал­ды, идән­дә тә­гә­рә­шеп утыр­ган үзем ише вак-тө­як­ләр ара­сы­на чу­мар­га өл­гер­дем. Әм­ма төр­ле як­лап төрт­кә­ли-төрт­кә­ли, ты­ныч уты­рыр­га урын бир­ми­чә ап­ты­ра­ту­чы­лар да та­был­ды. Ал­гы рәт­ләр­нең бер­сен­дә­ге ми­ңа бил­ге­сез апа, шун­да ми­не җил­кәм­нән эләк­тер­де дә, со­рап та тор­мый­ча үз яны­на утырт­ты:

— Кил әле мон­да, ма­тур ма­лай!

Ал­да­мыйм, кеч­ке­нә ча­гым­да ми­не җен­нәр дә яра­та иде­ләр. Ә бу апа рә­хәт итеп ко­ча­гы­на кыс­ты, ки­ре­лә­неп тор­ма­дым, май ке­бек эреп ке­нә ки­тел­гән.

Ул ара­да сәх­нә­гә ак күл­мәк­ле, кы­зыл галс­тук­лы пи­о­нер­лар чы­гып, бер саф­ка те­зе­леп ба­сып, та­гын да быр­гы­ла­рын кыч­кыр­тып, ба­ра­бан­на­рын ка­гып, дек­ла­ма­ци­я­лә­рен сөй­ләп ал­ды­лар һәм кон­церт­ла­рын баш­лап җи­бәр­де­ләр. Алар­ның һәр җы­ры, ши­гы­ре, дәрт­ле би­ю­лә­рен­нән соң ха­лык шау­ла­тып кул чап­ты. Ми­нем ише ма­лай-ша­лай­лар сө­е­неч­тән ша­ран ярып “у­ра” кыч­кыр­дык. Әм­ма клуб эче бөр­кү­лә­неп, ко­чак­лап утыр­ган та­ныш тү­гел апа­ның аз гы­на си­зем­лән­гән тат­лы хуш­буй исен­нән дә эреп, тиз­дән күз­лә­рем йо­мыл­ган­нар...

Ки­нәт бө­тен дөнь­я­ның шым бул­га­нын то­еп, мыш­тым пе­си сы­ман ире­неп ке­нә күз­лә­рем­не ач­сам — сәх­нә ур­та­сын­да ак коф­та­дан, ка­ра итәк­тән, ая­гы­на ка­ра ки­ез итек­ләр ки­гән, кы­зыл галс­тук­лы, күк­рәк­лә­ре­нә ка­лын бу­лып су­зы­лып төш­кән ка­ра то­лы­мы­на кы­зыл бант­лы Са­һи­ра апам ба­сып то­ра. Һәм ул, кул­ла­рын кү­тә­рә тө­шеп, бе­раз­дан сәх­нә ар­ты­на та­ба җи­ңел­чә ге­нә күр­сә­теп куй­ган­дай иша­рә ясап, ты­ныч та­выш бе­лән ши­гырь укый баш­ла­ды:

“А­лар, алар... Җый­нап ана­лар­ны,

Ба­ла­лар­ны кыр­га ку­ды­лар...”

Күз­лә­рем маң­га­е­ма мен­де. Әйе, бу ми­нем, ми­нем, ми­нем Са­һи­ра апам! Ул, бе­лә­сез­ме, сан­ду­гач ке­бек җыр­лый да әле! Ән­кәй әй­тә, Са­һи­ра исе­ме, ди, “Таң сан­ду­га­чы” ди­гән сүз ул, ди! Бе­ле­гез!

Мак­та­на­сым, те­зеп-те­зеп әй­тә­сем ки­лә, тик те­лем юк, сүз­лә­рем чык­мый­лар.

Апам ши­гырь укый... Әм­ма ул да тү­гел­дер сы­ман. Аның ши­гырь укы­га­нын бер дә ишет­кә­нем юк иде ке­бек. Дө­рес, аңар­дан төр­ле әки­ят ки­тап­ла­ры укыт­ты­рып ап­ты­ра­там, аны­сы. Укы­мый ка­ра­сын, хә­зер ән­кәй­гә әләк­лим тың­ла­ма­вын. Ә ул аны ачу­ла­на. Ә мин, тү­шәк­кә чу­мып чал­кан ятып, апам­ны ела­та-ела­та та­гын да ки­тап укыт­ты­рам. “Дә­рес­лә­рем­не хә­зер­ли­сем бар!”— дип тә ко­ты­ла ал­мый. Ни­чә ка­лын ки­тап укып бе­тер­де ин­де ул ми­ңа, алар­да әл­лә нин­ди хәл­ләр языл­ган. Авы­рып кит­сәм, ме­нә бә­ла апа­ла­ры­ма, биг­рәк тә Са­һи­ра апа­ма, көн­нәр бу­е­на ки­тап укыт­ты­рам мин алар­дан. Шу­ңа кү­рә өче­се тиң, сыр­хау­га би­ре­лә күр­мә­сен та­гын дип, ми­нем өчен ут йо­тып то­ра­лар, боз да ялат­мый­лар, ялан өс урам­га да чы­гар­мый­лар...

Ка­ра­гыз әле Са­һи­ра апам­ны, ши­гырь­ләр дә бе­лә икән бит, ят­тан! Бо­лай бул­са, мин әле аны!.. Ми­ңа бел­дер­ми­чә йөр­гән!

Клуб эче шым. Хәт­та сәх­нә бу­ен­да идән­гә те­зе­леш­кән ма­лай-ша­лай­лар да бо­рын­на­рын тарт­ка­лап куй­га­лар­га оны­тып уты­ра­лар. Авыз­ла­ры гы­на ачыл­ган.

“Көн яң­гыр­лы иде...”

“И­се­рек ма­йор...”

“Те­зеп ха­лык­ны...”

Са­һи­ра апам ши­гырь укый. Тө­гәл, ма­тур, рә­хәт итеп, күз ал­ды­на бар­ча су­рәт-кар­ти­на­лар­ны ки­те­реп бас­тыр­ган­дай энә­сен­нән-җе­бе­нә­чә ки­те­реп укый. Күр­ше­дә­ге бер тү­ти күз яшь­лә­рен сөр­тә, икен­че­се, өчен­че­се...

Апам шун­да тын алыш­тыр­ды, ка­ра чәч то­лы­мын арт­ка та­ба ал­ды, күк­рә­ген­нән кы­зыл кан агып кит­кән­дәй бу­лып кып-кы­зыл тас­ма идән­гә су­зы­лып-бө­те­ре­леп ки­леп төш­те. Ха­лык аһ ит­те. Гү­я­ки Са­һи­ра апам­ның күк­рә­ге­нә кем­дер мыл­ты­гын тө­бәп ат­кан һәм ул шу­ның яд­рә­сен­нән яра­лан­ган сы­ман то­ел­ды. Мин кыч­кы­рып җи­бәр­дем:

— Апа-м-м!..

Са­һи­ра апам сәх­нә ар­ты­на ке­реп кит­кәч, ха­лык бе­раз­га тел­сез ка­лып тор­ды. Шун­да бер аб­зый:

— Эһ!— дип ачы гы­на бер үке­неч ава­зы тар­тып ал­ды. Ха­тын-кыз хал­кы һуш­ла­рын югал­тыр­лык аһ­лар ор­ды, әче та­выш­лы күк­рәк ба­ла­ла­ры ан­да-сан­да елап җи­бәр­де­ләр. Мин өн­сез идем, ма­лай­лар да бер­ни аң­лый ал­мый­ча ми­ңа ка­рап-ка­рап ку­я­лар, үз ара­ла­рын­нан абы­ем­ны эз­ли­ләр...

Бе­раз­дан ха­лык шау­ла­тып кул ча­бу­ла­рын баш­ла­ды.

Са­һи­ра апам­ны та­гын сәх­нә­гә ча­кы­рып чы­гар­ды­лар, ан­на­ры та­гын, та­гын. Мин — мак­тан­чык, түз­мә­дем, аяк­ла­ры­ма ба­сып:

— Апам! Бу ми­нем апам, бу ми­нем Са­һи­ра апам!— дип ин­де сө­е­неч­лә­рем­не кеч­ке­нә күк­рә­ге­мә сый­ды­ра ал­мый­ча кыч­кыр­дым, си­ке­рен­дем, ка­нат­лан­дым. Яным­да­гы­лар, хис­лә­рен­нән та­шып чы­гып, ашы­га-ашы­га ми­не кү­тә­реп алып тү­шәм­гә чөй­де­ләр, ко­чак­ла­ды­лар, ярат­ты­лар. Сө­як­лә­рем­не изеп бе­те­рә яз­ды­лар. Ан­на­ры ән­кәй­гә бир­де­ләр. Мин аның мон­да икән­ле­ген бел­ми идем. Та­гын да шул­ка­дәр­ле сө­ен­дем, аның ал­ды­на уты­рып, узы­на-узы­на “у­ра!” кыч­кыр­дым! Ән­кәй­не дә, ми­не дә абый­лар-апа­лар афә­рин­нәр әй­теп тәб­рик­ләү­дән тук­та­ма­ды­лар ди­яр­лек.

Ул кон­церт­та Са­һи­ра апам “Бер кыр ка­зы кал­ган ае­ры­лып” дип баш­лап ки­теп, кү­ңел­лә­ре­без­не зәң­гәр күк­ләр­гә кү­тә­реп, сал­кын ка­ра күл­ләр­гә адаш­ты­рып тө­ше­реп, гү­я­ки ка­нат­ла­ры­быз­ның ка­е­рыл­ган­лы­гын той­ды­рып җыр да баш­кар­ды, клуб­та­гы та­ма­ша­чы­лар бу юлы да ин­де күз­лә­ре яшь­лә­неп ела­ды­лар. Мин та­гын тү­шәм­гә чө­ел­дем.

Кон­церт нәр­сә бе­лән бет­кән­дер, аны­сын хә­тер­лә­мим, әм­ма бо­ры­ным кү­тә­ре­лү ге­нә тү­гел, кем­ле­гем дә арт­ты. Ми­не ин­де һәр адәм за­ты та­ный, ар­кам­нан сөя, “а­па­сы­на ох­ша­ган” дип, хәт­та кон­фет­лар бе­лән дә шул көн­нән баш­лап сый­лар­га то­тын­ды­лар. Мон­дый хөр­мәт кү­ңе­ле­мә бик тә ошый иде. Олы­рак, егет ише­ләр­гә — “кай­неш­лек”, үзем ише­ләр­гә — “ко­да­лык” мәр­тә­бә­се “са­тып”, бет­мәс-тө­кән­мәс бә­хет­тә яши баш­ла­дым. Мон­дый рә­хәт го­мер ки­че­рү кем­гә тә­те­гә­не бул­ган­дыр әле?

Ән­кәй ге­нә, ва­кыт-ва­кыт кай­гы­га тө­шә дә:

— Апа­ңа күз ге­нә тия күр­мә­сен ин­де!— дип әй­тә тор­ган га­дәт ал­ды. Мин дә, ул сүз­лә­рен ише­тү­гә, шом­ла­нып куй­га­лый идем. Кай­бер көн­нәр­дә, ва­кыт кич­кә авы­шып, апам мәк­тәп­тә бул­са, аны егет­ләр­дән сак­лап алып кай­тыр­га җи­бә­рә баш­ла­ды­лар. Ан­дый чак­лар­да яшь җил­кен­чәк ише­ләр, оч­рат­са­лар, ке­сә­мә кон­фет ту­ты­ру ягын ка­рый­лар, үз­лә­ре:

— Апаң бе­лән бер ге­нә ми­нут сөй­ләш­тер әле!— ди­ләр.— Кай­не­шем бу­лыр­сың!— дип тә үгет­ли­ләр иде.

Әм­ма мин дә соң­гы ва­кыт­лар­да эре­лән­дем. Җа­ва­бым да әзер:

— Мы­е­гың да үс­мә­гән ки­леш нин­ди җиз­ни ди әле ул?

Алар бу сүз­лә­рем­нән кур­ка­лар. Апам яны­на якын ки­лер­гә бө­тен­ләй дә оя­ла­лар. Ми­ңа тию, төр­тү юк. Бо­яр ма­лае бул­дым да куй­дым ин­де ме­нә!

Ә авыл хал­кы көн дә за­ры­гып яңа кон­церт бу­лу­ын кө­тә. Ан­да ми­нем Са­һи­ра апам җыр­лар, ши­гырь­ләр дә сөй­ләр, би­ер дә. Кү­ңел­ле бу­лыр. Ә ми­не та­ма­ша хал­кы тү­шәм­гә чө­яр. Җит­мә­сә:

— Ул ми­нем апам шул!— ди­яр­мен.

Фев­раль, 2008.

НИ­ГӘ КИЛ­ДЕҢ?

Хи­кәя

Ну­рия әби­нең кай­чан­дыр өе ту­лы ба­ла­ла­ры бу­лу­ын, алар­ның, бер-бер­се­нә те­рәк сый­фа­тын­да үсеп, дан­лык­лы иле­без­нең төр­ле тө­бәк­лә­рен­дә хез­мәт ал­дын­гы­ла­ры дә­рә­җә­се­нә ире­шү­лә­рен күп­ләр, хәт­та авыл­даш­ла­ры да бел­ми, оныт­кан­нар­дыр ин­де. Хә­ер, за­ма­на­лар үз­гә­рә то­ра. Ки­чә­ге ка­һар­ман­нар­ны бү­ген­ге­лә­ре алыш­ты­ра. Та­рих та хә­тер­сез­лә­нә ба­ра, күп эш­ләр­не оны­ту­чан. Дөнь­я­ның яшә­е­ше шу­лай яра­тыл­ган, баш­ка­ча бу­ла ал­мас ке­бек. Әйе, шу­ны да оныт­мыйк: без­не үзе­без­дән ал­да яшәп уз­ган ке­ше­ләр­нең өл­ге­лә­ре тәр­би­я­ли, тор­мы­шы­быз­ны дө­рес ко­рыр­га өй­рә­тә. Юк­тан бар кы­лын­ма­ган һәм юк­ка чы­гу өчен ге­нә дә яра­тыл­ма­ган бе­ре­без дә!

Әм­ма да сөй­ләр­гә те­лә­гә­нем бу хак­та тү­гел иде. Ба­ры әйт­ми­чә үтеп ки­теп бул­ма­ган­нан гы­на бо­лар­ны ис­кә тө­ше­рер­гә ту­ры кил­де. Фәл­сә­фә са­тып алу­ның да сә­бә­бе бар шул аның.

Ну­рия әби­нең тор­мыш­ка җи­ге­леп үс­кән ба­ла­ла­рын­нан бер­се, чи­бәр­ләр­нең дә чи­бә­ре бул­ган асыл сө­як кы­зы — Сөр­мә­я­се, яз­мы­шы­дыр ин­де, кия­ү­гә со­ңа­рып чык­ты, әм­ма да зәх­мәт­кә юлык­ты. “Күп­ме егет­нең өмет кү­зе аңар­да бул­ган,— дип сөй­лә­де­ләр,— ме­нә шу­ны кү­тә­рә ал­ма­ган ул!”

Ха­лык­ның бо­лай сүз йөрт­кә­лә­вен­дә дә сә­бәп юк тү­гел иде. Сөр­мәя, ягъ­ни да ки­па­рис-сәр­ви ке­бек зи­фа буй ия­се кыз, чын­нан да ха­лык һәм Хо­дай кү­зе­нең уңын­да үс­кән ба­ла иде. Аның эш­кә ос­та­лы­гы­на да, бер үзе­нең гек­та­ры бе­лән чө­ген­дер ба­су­ын кит­мән-тәп­ке бе­лән эш­кәр­теп чы­гу­ла­ры­на да, нин­ди май­ла­нып кат­кан кер­ләр­не дә ап-ак итеп ыш­кып юып, кип­те­реп, үтүк­ләп ку­ю­ла­ры­на да, аш-су­га ос­та­лык­ла­ры­на да, мәк­тәп­тә һәр фән­нән өл­гер бу­лу­ла­ры­на да — ба­ры­сы­на-ба­ры­сы­на да, бе­леп-кү­реп тор­ган­на­ры ар­ка­сын­да, һәм­мә ке­ше­ләр таң ка­лу­да вә га­җәп­лә­нү­дә иде­ләр. Сы­лу гәү­дә­се, йө­зе­нә ки­леш­ле са­ры чә­че, куе яшел күз­лә­ре, бит оч­ла­ры­ның бе­раз чо­кыр­ла­нып кы­за­рыб­рак то­ру­ла­ры, ул бо­рын, ияк, ирен­нә­ре­нең нәкъ әки­ят­тә­ге рә­сем-су­рәт­ләр­дән өл­ге итеп кү­че­реп эш­лә­нел­гән­дәй то­е­лу­ла­ры бер хәл, ал­га та­ба да Сөр­мәя, Хо­дай хик­мә­те, үс­кән са­ен та­гын да ма­тур­ла­на-чи­бәр­лә­нә, бү­ген-ки­чә ге­нә бак­ча­да пеш­кән ал­ма ке­бек ту­лы­ша бар­ды. Мо­ны­сы ин­де ти­рә-күр­ше егет­ләр­не ге­нә тү­гел, хә­бә­рен ишет­кән­нәр­нең, оч­рак­лы күз­лә­ре тө­шеп кал­ган­нар­ның да һуш­ла­рын ал­ды. Шу­шы ка­дәр уң­ган бу­луы һәм чи­бәр­лек­лә­ре бе­лән бер­гә, ул гү­я­ки Хо­дай тә­га­лә­нең үз йө­зен­дә­ге бер ми­ңе сы­ман тәү­фыйк мә мөгъ­фи­рәт, гыйз­зәт вә сә­га­дәт өл­ге­се, адәм ба­ла­ла­ры­ның күр­кәм­лек ну­рын як­тыр­та тор­ган бер көз­ге ми­са­лын­да иде. Кай­сы гы­на усал егет­ләр­нең хы­ял­ла­рын­да нин­ди кот чык­кы­сыз ни­ят вә уй-те­ләк­ләр ту­ган­дыр — ала­ры ха­кын­да үз­лә­ре дә ис­лә­ре­нә тө­ше­реп әй­тер­гә оя­лыр­лар, әм­ма да бер­се­нең дә, Хо­дай тә­га­лә­нең әме­рен­нән узып, Сөр­мә­я­гә хәт­та тыр­нак оч­ла­рын ти­де­рер хәл­лә­ре бул­ма­ды. Шу­ны­сы га­җәп, ул үзе бер дә егет­ләр сай­ла­ма­ды. Алар­ның ара­ла­рын­нан бер­се­нә дә күз сал­ма­ды, әй­тер­сең лә шаһ­за­дә­ләр мәр­тә­бә­сен­дә­ге кем­не­дер зат­лы туг­ры­лык бе­лән кө­тә икән бу ди­гән сы­ман то­е­ла иде. Ә ан­дый егет кил­мә­де дә, кү­рен­мә­де дә. Сөр­мәя дә әк­рен­ләп шу­шы хә­лен­дә са­за­ды. Яше дә, ки­лә тор­гач, утыз­дан ар­гы як­ка чык­ты. Тиз­дән кы­ры­гы да тул­мый кал­ма­я­чак иде. Аның бо­лай ял­гыз ка­ла­сын уй­лап әти­се дә, әни­се дә өз­гә­лән­де­ләр, апа-се­ңел­лә­ре дә гамь­нәр­гә тул­ды, абый-эне­лә­ре дә, кар­дәш-ыруг­ла­ры да хәс­рәт чик­те­ләр. Ярәш­тер­гә­ләп тә ка­ра­ган­дай ит­те­ләр. Әм­ма Сөр­мәя күз дә сал­ма­ды:

— Ми­ңа мо­ның ише­не соң... Әйт­мә­сә­гез дә ярар иде!— дип ке­нә бел­дер­де.

Ме­нә ин­де аны үзен әл­лә кем­лек­кә ку­ю­да, бо­ры­нын юга­ры йөр­тү­дә, ке­ше­ләр­не сан­ла­мау­да, сөй­мәү­дә га­еп­лә­де­ләр. Ә Сөр­мәя алар­га үп­кә­лә­мә­де. Авыл­да гы­на тү­гел, аның ту­рын­да хә­бәр­ләр ише­тү­дән ге­нә дә мә­хәб­бәт ут­ла­рын­да кө­еп яшә­гән ни­чә­мә егет-җи­лән, өмет­лә­рен кис­ми яши тор­гач, тә­мам ак са­кал­га ире­шеп, те­ләк­лә­рен аңар­дан ту­лы­сын­ча өзеп, ахы­рыл-әмер, оч­ра­ган­га өй­лә­неп, ба­ла­лар үс­те­рү кә­се­бе­нә кер­де­ләр. Әм­ма Сөр­мәя һа­ман да үзе бу­лып ка­ла бир­де. Ул гү­я­ки кар­та­ю­ны бел­ми иде. Кай­чан ка­ра­ма, гел шул ки­чә ге­нә бак­ча ал­ма­га­чын­да пеш­кән кы­зыл ал­ма­дай. Көн дә ра­йон үзә­ге­нә, егер­ме чак­рым­лы ерак юл­га эш­кә ба­рыр­га чы­га, көн дә кич бе­лән кай­тып җи­тә. Үзәк поч­тамт­ның бух­гал­те­ри­я­сен­дә эш­ли ди­ләр аны.

Ел­ның кө­зе бар, кы­шы, язы. Яң­гы­ры ки­лә, бу­ра­ны, ка­ры, бо­зы. Кем юл ча­ты­на ир­тә бе­лән чы­гып бас­ты ди­сә­гез, ул да бул­са шу­шы гү­зәл ту­таш Сөр­мәя бу­лыр. Ни­чек аны усал егет­ләр ур­лап кит­мә­гән­нәр дә, ни­чек аңар­га нәф­се­ле ир­ләр­нең кул­ла­ры су­зыл­ма­ган? Юк шул, Хо­дай тә­га­лә­нең күз уңын­да­гы сө­ек­ле­се бул­саң, акы­лың­нан ал­да на­му­сың йө­ри. Ә на­мус ул иң ка­ра, ка­бих ке­ше­дә дә көт­мә­гән­дә кө­тел­мә­гән­чә уя­ну­чан.

Ну­рия апа­ның шу­шы чи­бәр кы­зын Хо­дай үзе ме­нә шу­лай сак­ла­ды. Ә го­мер ди­гән­нә­ре ба­ра тор­ды. Ба­ла­ла­ры ни­чек ил­нең төр­ле як­ла­ры­на бө­ек хез­мәт ба­тыр­лык­ла­ры өчен та­ра­лып бет­сә­ләр, шу­лай ире дә, әл­лә ни олы­га­еп һәм кар­та­еп тор­мый­ча гы­на, үз җае бе­лән мәң­ге­лек йорт­ка ки­теп бар­ды. Ки­чен, авыр эш­тән соң, арып-та­лып йо­кы­га тал­ды. Шун­нан уя­нып тор­ма­ды. Ну­рия апа төш­кә ка­дәр көт­те. Ан­на­ры Ног­ман мул­ла­ны дәш­тер­де. Ул исә бу эш­кә бик тә га­җәп­лән­де, “тә­һа­рә­те дә бо­зыл­ма­ган икән, йа Хо­дай” дип, күз­лә­ре­нә яшь ки­лү­дән елый-елый “Йә­син” чык­ты.

Аны шул көн­не үк, ка­бе­рен җи­теш­те­реп, юып-кә­фен­ләп, гүр­гә иң­дер­де­ләр. Ба­ла­ла­ры­ның кай­тыр­дае гы­на җе­на­за­га өл­гер­де, кал­ган­на­рын ат­на буе кө­тәр­гә ки­рәк иде. Ире­нең өче­сен, җи­де­сен, кы­ры­гын, ел­лы­гын уз­ды­ра-уз­ды­ра, Ну­рия апа да кар­та­еп ба­рып, әби­ләр кы­я­фә­те­нә күч­те. Аның бер­дән­бер кү­ңел юа­ны­чы бар — кы­зы Сөр­мәя, ул аны ир­тән­ге як­та тә­рә­зә­дән ка­рап оза­тып ка­ла, кич­кә:

— Кы­зым кайт­мый­мы?— дип, олы юл та­ра­фы­на мең күз бе­лән ка­рап, кө­теп кар­шы ала. Ул ишек­тән кү­ре­нү­гә, бө­тен өй эче­нең нур­ла­нып ки­тү­ен­нән тә­мам әсәр­лә­нә. Те­лен­дә дә шу­шы до­га­сы иде:

— Хо­дай тә­га­лә ми­не шу­шы фә­реш­тә­дәй ба­лам бе­лән бә­хет­ле ит­те. Бе­рүк бә­ла-ка­за­дан сак­ла үзен!

Гү­я­ки Сөр­мәя дә га­зиз ән­кә­се­нең шу­шы до­га­сын ише­тү өчен ге­нә өе­нә кай­та, ир­тән та­гын эше­нә чы­гып ки­тә иде.

Әм­ма Хо­дай­ның да хик­мәт­лә­ре бу­ла икән ул. Алар­ның йор­ты­на да им­гәк төш­те. Ну­рия әби­нең ка­ла­да­гы нин­ди га­ярь, ил ба­ты­ры бул­ган улы, нин­ди­дер бер ха­тын ку­лын­нан бо­зы­лып, тә­мам чир­ле хә­лен­дә ту­ган йор­ты­ның ни­ге­зе­нә кай­тып егыл­ды. Ил­дә-көн­дә оч­ра­ма­ган мон­дый хәл тел­гә алып сөй­ләр­гә оят, ха­лык­ка бел­де­рер өчен яман шеш ке­бек кү­ңел­гә авыр иде. Әм­ма исе чык­мый кал­ма­ды. Күп­ләр мо­ңа ыша­ныр­га те­лә­мә­де­ләр. Иңен­дә ике пот­лы кап­чык­лар­ны ян­чык ке­бек ке­нә уй­на­тып үс­кән, пе­чән ча­бу­да, ат то­ту­да, ма­ши­на-трак­тор ише­ләр­не йөр­тү­дә ти­ңе юк са­нал­ган мон­дый егет­нең, ир­лек яше­нә җит­кәч ке­нә ме­нә шу­шы­лай кү­тә­рәм­гә ка­луы, акыл­да са­та­шуы, җит­мә­сә ара­кы­га их­лас­лык итүе Хо­дай тә­га­лә­нең дә, та­би­гать­нең дә ка­нун­на­ры­на сы­е­ша ал­мый иде­ләр. Ке­ше­не боз­са — адәм ге­нә бо­за, хәт­та Шай­тан да ан­дый ук мә­кер­гә ба­рыр­лык юләр тү­гел аны­сы.

Ә бә­ла­ле ир үзе­нә кү­рә ге­нә бул­ма­ды. Көн­нәр буе ка­ра­ва­тын­да ятар иде дә, Сөр­мәя апа­сы кай­тып, хә­лен бе­ле­шә баш­ла­са, җе­не ко­ты­ру­дан ачу­ла­ныр­га то­ты­ныр иде. Күз­лә­ре дә ага­рып чы­га­лар. Алы­шы­на.

Тиз­дән ул шу­шы кай­тып егыл­ган ту­ган йор­ты ни­ге­зе­нә дә сы­е­ша ал­мый баш­ла­ды. Аның, Сөр­мәя апа­сын ку­ып чы­га­рыр­га те­ләп:

— Кия­ү­гә ки­тә­сең­ме син, юк­мы?— дип үке­рү­лә­ре авыл­ны тет­рә­теп-тет­рән­де­реп куя баш­ла­ды­лар.

Го­мер­гә та­бак-са­выт­лар да шал­ты­ра­ма­ган Ну­рия әби­нең өе та­выш һәм гау­га бе­лән тул­ды. Шу­шы ка­дәр зо­ба­ни­лык бер ке­ше­дән ге­нә ки­лә­дер дип уй­лар­лык тү­гел иде.

Бу нин­ди га­лә­мәт икән­ле­ген бе­лер­гә те­ләп Сөр­мәя ерак юл­га чык­ты. Үз ти­рә авыл­ла­рын­да кү­рә­зә­че-ба­гу­чы ише­ләр юк иде. Ат­на-ун көн йө­реп, ул та­гын да бор­чы­лыр­лык авыр хә­бәр алып кайт­ты. Эне­сен мар­җа си­хер­лә­гән. Һич­бер төр­ле да­руы һәм дә­ва­сы юк икән. Ба­ры тик ва­кыт­лар узу бе­лән, олы­гай­гач кы­на үз хә­ле­нә кай­тыр, өй­лә­нер, ба­ла­лар да үс­те­рер, имеш. Әл­лә дө­рес, әл­лә на­хак — бү­ген-ир­тә­гә ге­нә бе­леш­ле тү­гел.

Ну­рия әби­нең иң ку­рык­ка­ны — на­ма­зын кал­ды­ру бул­ды. Әм­ма улы аның бу га­мә­лен сөй­мә­де. Ирек­сез­дән әби мун­ча­га да чы­гып ка­ра­ды. Тик мун­ча, бәд­рәф, ла­пас ише урын­нар­да на­маз уку яра­мас эш­ләр­дән икән­ле­ген бел­гә­не­нә кү­рә, на­маз ва­кыт­ла­ры чы­га ба­рып, алар­ны еш кы­на ка­за­га кал­ды­рыр­га ту­ры ки­лә иде. Аңа үз га­мәл­лә­рен җи­ре­нә җит­ке­реп кы­лыр­га бер ге­нә мөм­кин­лек тә бул­ма­ды. Улы ни көн­дез, ни төн­лә рә­хәт йок­ла­ма­ды, әм­ма аек акыл бе­лән дә йөр­мә­де. Ут-күз са­лу­ын­нан да кур­ка иде­ләр.

Сөр­мәя һа­ман да ир­тән ра­йон үзә­ге­нә эше­нә чы­гып ки­тә, ки­чен кай­та, хез­мә­тен­дә дә күн­дәм, өй­дә дә эне­се­нең те­лә­сә нәр­сә әй­теп җи­ке­рү­лә­рен тың­лау­да яши бир­де. Ту­таш­ның ак­рын­лап су­ла-бе­тә ба­ру­ын да ин­де игъ­ти­бар кү­зе­нә алыр­га мөм­кин иде.

Ул да тү­гел, эне­се­нең хәр­би хез­мәт­тә ча­гын­да нин­ди­дер шарт­лар­га элә­геп, исән ка­луы өчен өч урын­нан ар­ка мие сү­лен­ме су­ыр­тып алу­ла­ры да бил­ге­ле бул­ды. Сол­дат­тан кай­тып ике ел уз­гач бо­лай са­та­шу­ын­да мар­җа си­хе­ре тү­гел, сө­ек­ле ва­та­ны­быз­ның бән­дә­лә­рен “ка­дер­лә­вен­нән” икән­ле­ге ачык­лан­ды. Бу хә­бәр­не алар­га бер­гә хез­мәт ит­кән офи­цер­ның әни­се ки­леп сөй­ләп кит­те. Әм­ма ке­ше­гә бел­дер­мәү­лә­рен, бе­рүк­ләр ге­нә, Хо­дай ха­кы өчен, ал­тын ука­лы по­гон­нар так­кан улын ха­рап ит­мәү­лә­рен үтен­де. Аның бу хә­бә­ре кан­лы яшь­ләр бе­лән бер­гә йо­тыл­ды­лар. Әм­ма Ну­рия әби шул улы­ның көн­нәр­дән-бер­көн­не те­ре­лә­чә­ге­нә, өй­лә­неп ба­ла­лар үс­те­рә­чә­ге­нә чик­сез ыша­на иде. Ме­нә шу­шы өме­те бе­лән бер­гә ул из­ге кы­зы Сөр­мә­я­се­нең дә әле­гә­чә кия­ү­дә тү­гел­ле­ген исе­нә тө­шер­де һәм:

— Ка­ра әле, кы­зы­ма ни­чә яшь икән ин­де?— дип, го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр бу олы уе эчен­дә ап­ты­раш­та кал­ды.— Ин­де ур­тан­чы кы­зым кы­рык­ка җи­тә. Сөр­мә­ям аңар­дан өч яшь­кә ге­нә ке­че иде тү­гел­ме соң? Йа Хо­да­ем, үзең Ху­җа, үзең Мөгъ­фир, ни­чек бо­лай бул­ды әле бу? Апа­ла­ры аны кия­ү­гә би­рер­гә ва­кыт ди­ләр иде, ап­ты­рый идем, ун­си­гез яшь­лек кыз­ны кем кия­ү­гә бир­сен әле дип. Йа Хо­дай, тә­мам са­таш­кан бул­ган икән­мен бит... Үзең Ху­җа, үзең Мөгъ­фир!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: