Хи­кәя-памф­лет 24 страница

Ә икен­че көн­не бө­тен авыл ма­лай­ла­ры ки­чә­ге хәл­дән, мог­җи­за бу­ла­рак ише­теп, та­ма­ша эз­лә­рен кү­рер­гә җы­ел­ды­лар, мин­нән, эч­лә­рен то­та-то­та, тә­гә­рә­шеп көл­де­ләр. Җит­мә­сә, мыс­кыл­лап:

— Әхәт абый­ның ко­мын са­рык­лар­га ашат­тың­мы?— ди­де­ләр.

Мин ин­де “ил­лә­һи-бил­лә­һи”­ләр бе­лән дә ант итеп ка­ра­дым. Бул­ган хәл дип ышан­ма­ды­лар һәм кө­лү­лә­рен­нән дә тук­та­ма­ды­лар. Алар­дан зур га­дел­сез­лек күр­гә­нем­дәй үзем­не той­дым. Авыр иде мон­дый мыс­кыл­ла­ну.

Ә ан­на­ры, өе­без­нең кө­ләч тә­рә­зә­лә­ре­нә бо­ры­лып ка­ра­гач, кү­ңе­лем үз­гәр­де дә куй­ды. Мон­дый хис ми­ңа кай­дан кил­гән­дер, бел­мим, са­рык­лар­ның ком аша­вы ту­рын­да әйт­кән­нә­рем үзе­мә дә юләр­лек сы­ман то­е­ла баш­ла­ды. Үр­тә­лү­ем оч­ты. Кө­ләр­гә то­тын­дым. Үчек­ләү­дән ма­лай­лар да тук­та­ды­лар, кы­зы­гын югалт­ты­лар. Ком­ны ашап бе­тер­гән са­рык­лар ва­кый­га­сын авыл да оныт­ты. Ба­ры тик мин ге­нә “С­та­линс­кий” төй­мәм бе­лән көп­чәк­ле трак­то­рым­ны ва­кыт-ва­кыт са­гы­на идем.

Әмир алар­ны ми­ңа баш­ка бер­ва­кыт­та да күр­сәт­мә­де һәм кай­та­рып бир­мә­де. Аңа ка­ра­мас­тан, оны­тыл­ма­ды­лар. Һа­ман исем­дә иде­ләр. Шу­шы ка­дәр алар­ны хә­тер­дә то­ту­ым озак­ла­мый әки­ят­кә, хәт­та төш­тә күр­гән ва­кый­га сы­ман то­е­ла баш­ла­ды­лар. Тик бер хәл ми­не хәй­ран ит­те.

Ал­тын­чы сый­ныф­та хез­мәт дә­ре­се иде. Әмир күр­шем­нең әти­се Әхәт абый үр­нәк­кә бу­ла­рак көп­чәк­ле трак­тор­ны өс­тәл­гә куй­ды һәм шун­дый­ны без­гә ясар­га куш­ты. Та­ны­дым, бу ми­нем те­ге көп­чәк­ле трак­то­рым иде. Хәт­та күз­лә­ре­мә яшь тә кил­де. Әм­ма се­рем­не чиш­мә­дем. Әхәт абый исә ва­кый­га­ны оныт­кан иде бу­лыр­га ки­рәк, ми­ңа бо­ры­лып та ка­ра­ма­ды.

Ә шак­мак ыш­кы­лау­ның авыр­лы­гы ти­мә­де. Ин­де мак­тан­сам да бу­ла: ул дә­рес­тә бер­дән­бер мин ге­нә шун­дый ук көп­чәк­ле трак­тор­ны ясап бе­те­реп өл­герт­тем. Тө­тен чык­кы­чы уры­ны­на йөз­ле ка­дак та как­тым, әм­ма “биш­ле” бил­ге­се алал­ма­дым.

Го­мер­ләр ба­ра да ба­ра, тә­рә­зә­ләр то­нык­ла­на, күз өчен дә күз­лек ки­рәк бу­ла баш­лый икән ул. Хә­зер, ча­лар­гач, мин дә бе­ләм Әхәт абый­ның “биш­ле” бил­ге­сен ни­гә куй­ма­ган­лы­гын: әт­кәм­нең көп­чәк­ле трак­то­рын­нан кү­че­реп ке­нә үзем­не­кен яса­ган­мын, бер­нин­ди иҗа­ди яңа­лык керт­мә­гән­мен!

Эһ, әт­кәм ке­бек ос­та бу­ла ал­сам иде, ба­ры­сы да баш­ка­ча хәл ите­лер иде. Ме­нә шул хак­та уй­лыйм да, су­лы­шым­ны алыш­ты­рып, ка­бат яз­мы­шым бе­лән ри­за­ла­шыр­га мәҗ­бүр ите­ләм. Из­ге чыл­быр өзел­гән­дер сы­ман. Аны өзү­че мин­дер ин­де? Мо­ңа ба­ла­ла­рым кар­шын­да ни­чек җа­вап би­рер­мен? Кул­ла­ры­ма ос­та­лык, ә бәл­ки ос­та­лык­ка үҗәт­лек җит­мә­гән­дер?

Әл­лә ми­нем дә үз хик­мә­тем бар­дыр­мы, ә? Әле бел­ми ге­нә тор­ган­мын­дыр, шу­ңа ка­нә­гать ит­мим­дер?

II

Тө­ше­гез­дә сез­нең ал­тын ба­шак­ны ку­лы­гыз­да тот­ка­ны­гыз, аның са­ба­гы буй­лап күк­ләр­гә кү­тә­рел­гә­не­гез бар иде­ме?

Бар­дыр! Бул­мый­ча кал­мас!

Ул кич­не әт­кәй без­гә, га­и­лә­се әһе­ле­нә, ма­тур итеп әки­ят сөй­лә­гән иде. Йок­лар­га ят­кач, со­рап тил­мерт­кәч, бо­лай дип баш­лап кит­кән иде:

— Бер авыл­да ятим ма­лай бе­лән яти­мә кыз үс­кән­нәр. Ашар­ла­ры­на бер те­лем ик­мәк­лә­ре дә кал­ма­ган. Алар, хә­ер­че­лек биш­тә­ре асып, те­лән­че­лек­кә чык­мак­чы­лар икән, ян­на­ры­на бер ак са­кал­лы ба­бай ки­леп кер­гән. Уч­ла­ры­на бер бо­дай бөр­те­ге сал­ган һәм әйт­кән:

— Утыр­тып, тәр­би­я­ләп үс­тер­сә­гез,— ди­гән,— та­ма­гы­гыз ту­яр, Хо­дай сез­не бә­хет­тән аер­мас!

Ба­бай­ның ки­ңә­шен тот­кан­нар бу ба­ла­лар. Ор­лык­ны утырт­кан­нар, су си­беп тәр­би­я­лә­гән­нәр. Ә ул ай кү­тә­ре­лә­сен көн үс­кән. Ә бер­көн­не ир­тән то­рып чык­са­лар, ба­ша­гы бо­лыт­лар­га­ча аш­кан икән.

Әт­кәй шу­лай дип сөй­лә­де дә сөй­лә­де. Га­и­лә­без, ты­нын да тарт­мый йо­ты­лып тың­лый-тың­лый, рә­хәт йо­кы­га кит­те. Ул төн­не узып, икен­че көн­не ир­тән уян­ган­да нин­ди­дер сих­ри той­гы­лар ки­че­рә идем мин. Җы­лы ко­яш ну­ры кер­фек­лә­ре­мә ка­гы­лып уй­ный. Шун­дый кү­ңел­ле. Мин гү­я­ки ал­тын ба­шак­ның са­ба­гы буй­лап күк­ләр ка­ты­на кү­тә­рел­гән­мен дә, ак кү­бек бо­лыт­лар өс­тен­дә ма­мык­та чу­мып ятам. Якын­да гы­на олы кү­бә­ләк­ләр сы­ман фә­реш­тә­ләр очып уй­на­ша­лар. Үз­лә­ре әле җыр­лый­лар, әле кө­ле­шеп сөй­лә­шә­ләр. Ки­леп, ми­нем чәч­лә­рем­нән, каш­ла­рым­нан, кер­фек­лә­рем­нән сый­пый­лар. Си­зеп, аң­лап то­рам. Әм­ма сер бир­мим. Алар­ның бу рә­веш­ле ми­нем бе­лән уй­нау­ла­ры үзем өчен дә кү­ңел­ле. Кү­зем­не ач­сам, кур­кы­шып очар­лар да ки­тәр­ләр дип уй­лыйм. Тик ба­ры­бер со­ңын­нан күз­лә­рем ачы­ла­лар.

Бү­ген бит са­бан туе кө­не! Бу бит олы бәй­рәм. Кем ан­дый көн­не йок­лап ята ин­де?

Са­бан туе без­нең авыл ур­та­сы­на бо­ры­нын ты­гып кү­тә­рел­гән тау ба­шын­да, аның ко­яш­ка ка­рап тор­ган ышык ягын­да бу­ла. Әй­тә­ләр, имеш мон­нан олы юл үтеп ки­тә­чәк, бу та­вы­быз­ны ишә­чәк­ләр икән. Хө­кү­мәт ба­бай шу­лай хәл ит­кән, ди. Һәр­хәл­дә олы са­кал­лы, ка­раң­гы чы­рай­лы, дәү кор­сак­лы бер кем­сә­нә­дер ин­де ул ба­бай. Тау ка­дәр тау­ны иш­те­реп ха­лык­ны га­зап­ла­ган­чы, аны әй­лә­неп ке­нә узар­га яра­мый­дыр­мы? Әт­кәм ягын­нан бо­рын­гы ба­ба­ла­рым­ның утар­ла­рын да ват­ты­ра­чак­лар, ни­гез­лә­рен дә ал­дыр­та­чак­лар, имеш. Җит­мә­сә, ән­кәм ягын­нан шу­лай ук бо­рын­гы ба­ба­ла­рым­нан ми­рас бу­ла­рак кал­ган тат­лы су­лы чиш­мә­не дә кү­че­рә­чәк­ләр, ди. Мах­сус без­не­ке­ләр­нең ге­нә нә­сел та­мы­ры­на бал­та ча­бу өчен Хө­кү­мәт ба­бай шу­шы олы юл мә­рә­кә­сен уй­лап чы­гар­га­нын ке­ше­ләр сөй­ли­ләр-сөй­ли­ләр, әм­ма әт­кәй-ән­кәй­нең бик алай ис­лә­ре кит­ми­дер сы­ман. Әнә ми­ңа да, абый­га да, пар­лап, са­бан ту­е­на ак хә­реф­ләр бе­лән “Мо­ряк” ди­гән язу­лы ки­ем­нәр алып куй­ган­нар. Зәң­гәр шор­ты­сын җил­кә аша эләк­те­рә тор­ган ка­еш­ла­ры да бар. Зәң­гәр күл­мә­ге­нең яка­ла­ры киң, олы, ике ак тас­ма бе­лән кай­ма­лан­ган. Күк­рә­ген­дә ак җил­кән­ле ма­тур көй­мә­ле. Ә ме­нә фу­раж­ка­сы, аңар­дан асы­лы­нып тор­ган пар кой­рык­чык лен­та­сы, маң­га­ен­да язу­ла­ры — ба­ры­сы бер­гә бер ди­гән.

Абый бе­лән пар­дан ки­е­неп тә куй­дык. Мин — тәү­фыйк­лы пе­си, ка­ра­ват­ка ме­неп утыр­дым, шу­лай куш­ты­лар. Бү­ген­нән мо­ряк бу­ла­сым ки­лә баш­ла­ды. Ка­ра­ва­ты­быз да нәкъ көй­мә ин­де ме­нә. “Тү-тү!”— дип ул та­выш бир­де, “тая-точ... тач-точ!” дип, көп­чәк­лә­ре-иш­кәк­лә­ре хә­рә­кәт­кә кил­де­ләр, ру­ле — ку­лым­да. Һәм мин йө­зеп тә кит­тем.

— Тү-тү! Кем­нәр ан­да су­да йө­зә? Юл би­ре­гез! Аб­за­гыз ки­лә!

Абый­ның имән бар­ма­гы авы­зын­да, ни­чек йө­зеп ки­тү­ем­не һәм ки­лү­ем­не ка­рап яр бу­ен­да шак­ка­тып ка­рап ба­сып то­ра. Әл­лә аның да уты­рып ба­ра­сы бар ин­де? Кыч­кы­рып җи­бә­рәм:

— Шфорт­лар­ны бәй­ләр­гә! Бас­ма­ны тө­ше­рер­гә!

Абый­га — кы­зык, эчен то­тып кө­лә. Әм­ма ми­нем ва­кыт юк, “пош-ш-ш” ит­те­реп ка­зан­нар­дан па­рын чы­га­рам, иш­кәк-тә­гәр­мәч­ләр­не “шы­гыр-р-р” ит­те­реп тук­та­там.

— Та­гын җы­еш­ты­рыл­ган урын-җир­не изеп бе­тер­гән!— дип, олы апам ар­ка­ма учы бе­лән ки­те­реп чә­пәр­гә ки­лә баш­лый, ка­чар­га җай эз­ләп, ка­ра­ват­ның ба­шы­на то­ты­нам да идән­гә тө­шеп шы­лам һәм, эләк­кә­лә­гән­че, ишек ал­ды­на чы­гып сы­зам. Ә ан­да — тә­рә­зә­ләр, мун­ча­да да, ке­ләт-мас­терс­кой­да да, ве­ран­да да — бу­ен­нан-бу­е­на, ба­ры­сы ми­ңа йөз­лә­рен ял­ты­ра­тып, көз­ге ке­бек як­тыр­тып ка­рап то­ра­лар. Эһ, ки­ем­нә­рем чиб-бәр! Нәкъ үл­чәп тек­кән­нәр! Ке­сә­мә кип­кән көн­ба­гыш та ту­тыр­сам, әт­кәй­дән бәй­рәм шат­лы­гы­на кө­меш “бер руб­ля” ак­ча ал­сам, ул ва­кыт­та са­бан ту­е­на эл­дерт­сәм дә бу­ла. Мин ан­да, бе­леп то­ры­гыз, йө­ге­реп узыш­та кат­на­шып, бү­ләк­кә кулъя­у­лык ала­чак­мын, бау бе­лән тар­тыш­та да җи­ңеп чы­гып — теш по­ро­шо­гы ту­ты­рыл­ган тү­гә­рәк са­выт, чүл­мәк ват­кан­га бер са­бын­ны тот­ты­рыр­лар, һич­шик­сез! Ме­нә кө­рәш бе­лән кап­чык су­гы­шы­на элә­геп бу­лыр­мы? Алар­да юга­ры оч­ны­кы­лар баш то­та, без­нең ма­лай­лар­ны якын да ки­тер­ми­ләр!

Әт­кәй бир­гән “бер руб­ля” кө­меш ак­ча­га ки­бет­че апа­дан бер ше­шә “Ли­мо­над”, ба­лык кон­сер­ва­сы, бер “пач­ка” пе­чән­кә ала­чак­мын. Нәкъ ил­ле ал­ты ти­ен ми­ңа ул “с­да­ча” би­рә­чәк. Аның биш ти­е­нен үги әби­е­мә хә­ер итә­чәк­мен, кал­ган ил­ле ти­е­нен, кулъя­у­лы­гы­ма тө­реп, ке­сә­мә са­лам, бер ти­е­нен, тау­ның иң би­ек нок­та­сы­на ме­неп:

— Әф­сен-төф­сен, көн­нәр ма­тур кил­сен! Җәй­ләр рә­хәт үт­сен!— дип тө­ке­ре­неп, күк­кә чө­я­чәк­мен. Ул, күз­дән юга­лып, Кой­ма Шай­ха­зый ди­гән ка­раң­гы чоң­гыл­га шап итеп ба­рып тө­шә­чәк.

Бе­леп то­рам, ми­нем ише җы­ен ыбыр-чы­быр исә­бен­дә йөр­гән че­беш ма­лай­лар шу­шы­лай эш­ли­ләр. Ә те­ге Кой­ма Шай­ха­зый ди­гән­нә­ре бо­рын­гы бер әү­лия, имеш. “Кой­ма” ди­гән­нә­ре­нең чи­тән-кир­тә ише­гә кат­на­шы юк, ди­ләр. Ул сүз мул­ла-ишан ди­гән ке­бег­рәк ата­ма икән. Шай­ха­зый ди­гә­нен ин­де ачык аң­лыйм, ул “шә­ех аб­зый” ди­гән­не бел­де­рә! Тел җит­мә­гән­нән ге­нә Шай­ха­зый әй­те­лә!

Шу­шы әү­лия ба­бай, бо­рын­гы за­ман­нар­да, Иб­ра­һим пәй­гам­бә­ре­без­дән кил­гән из­ге йо­ла, аны таш­лау яки уз­дыр­мый кал­ды­ру гө­наһ бе­лән тиң ди­я­рәк нә­сый­хәт­ләр әй­теп, ил­дә бе­рен­че­ләр­дән бу­лыр, са­бан туе уз­ды­ра баш­ла­ган. Ул ва­кыт­та без­нең авыл хал­кы бол­гар­лар икән дә, са­бан ту­ен да “са­бы­ян ту­е”, ягъ­ни “ба­ла-ча­га­лар бәй­рә­ме” ди­гән ата­ма рә­ве­шен­дә йөрт­кән­нәр. Әм­ма га­сыр­лар узып, авыл хал­кы­быз бол­гар­дан ну­гай­га, ну­гай­дан та­тар­га җи­ңел ге­нә әве­ре­леп кит­кән ке­бек, “са­бы­ян ту­е” ди­гән­нә­ре дә са­бан туе яки са­бан­туй рә­ве­шен ал­ган. Бу хак­та җит­меш тап­кыр ишет­кә­нем бар исә дә, җит­меш бе­рен­че­сен үзем сөй­ләр­гә бул­дым. Мө­га­ен да мо­ңа җай та­бы­лыр, Әме­ре­кән­ме, баш­ка­сы­мы оч­рап ку­яр. Җәяү ба­ра-ба­ра, тел­не та­кыл­дат­ты­рып алыр­мын. Юл да кыс­ка­рыр әле, җит­мә­сә. Әй­тә­ләр бит, юл­ны сүз кыс­кар­та дип!

Ә ме­нә те­ге Кой­ма Шай­ха­зый­ның чоң­гы­лы ти­рән. Аның бер очы зи­рат та­вы­на ба­рып ме­нә. Ан­да бол­гар әү­ли­я­лә­ре кү­мел­гән сырт бар. Икен­че ягын­да — Әби та­вы, ан­да озын, би­ек кыл­ган­нар үсә, алар­ның ак чәч­лә­рен җил та­рый. Ә бу ягын­да Са­бан­туй та­вы.

Апа­ла­рым­ның көз­ге ал­дын­да чәч та­рау һәм то­лым­на­ры­на бан­тик ку­еп мәш ки­лү­лә­рен исәп­тә то­тып өй­гә кер­дем. Әһә, көн­ба­гыш­ны кыз­ды­рып, тәм­лән­де­реп су­ы­тыр­га яу­лык бе­лән бөр­кәп куй­ган­нар! Бү­леп би­рү­лә­рен көт­сәң — кал­дыр­мас­лар да әле!

Ке­сә­лә­рем шып­лап ту­ты­рыл­ды. Ко­ел­ма­са­лар ни бу­ла? Идән­гә чә­че­леп, ми­не ха­рап ит­те­ләр. Апа­лар дау куп­тар­ды­лар:

— Бө­тен көн­ба­гыш­ны чә­чеп бе­тер­дең ин­де! Без­гә дә кал­дыр­мый­ча!

Та­гын чы­гып шы­лыр­га ту­ры кил­де. Ә абый ул ара­да әт­кәй­не кар­шы ал­ган, “бер руб­ля” кө­меш ак­ча эләк­те­реп, кап­ка­дан чы­гып да йө­гер­де.

— Ә ми­ңа?

Кө­меш бер сум­лык ак­ча­ны, кулъя­у­лы­гы­ма тө­реп, түш ке­сә­мә шу­дыр­дым. Урам­да абый­ның эз­лә­ре дә су­ы­ныр­га өл­гер­гән иде. Са­бан­туй та­вын­нан дәрт­ле җыр­лау­лар, гар­мун та­выш­ла­ры ише­те­лә. Чуп-чу­ар ха­лык төр­кем­нә­ре ку­е­ра, ишәя ба­ра.

Мин дә шун­да йө­гер­дем.

Тык­рык­тан бо­ры­лу­га, юга­ры оч­ның ач тә­ре кү­сәк ма­лай­ла­ры юлы­ма ар­кы­лы төш­те­ләр:

— Бы­ел са­бан­туй­га тү­ләп ке­реш­ле!— ди­де­ләр.— Ак­чаң кая?

— Әт­кәй­дә!— ди­дем.— Ми­нем өчен ул би­рә!

Әм­ма ышан­мый­лар гы­на бит. Ну әт­кәй алар­ның ко­лак­ла­рын бо­рыр иде ин­де! Абый­ны эләк­те­рә ал­мый кал­ган­нар ин­де бо­лар!

— Бу­сы нәр­сә?— ди­де, ач тә­ре кү­сәк­ләр­нең ата­ма­ны атал­ган Кү­се. Чын исе­ме Кәү­сәр бу­гай! Ба­ба­ла­ры мул­ла бул­гач, гел кыз­лар исе­ме куш­кан да куш­кан ин­де онык­ла­ры­на. Бер­се­нә — Гү­зәл, мо­ны­сы­на — Кәү­сәр, те­ге­се — На­за­мы, Наз­мы шун­да?

— Бу­мы? Бу — кулъя­у­лык! Аңа бо­ры­ным­ны сөрт­тем ин­де мин!

Сүз­лә­рем яра­ды. Кулъя­у­лы­гым түш ке­сәм­дә кал­ды. Кү­се аны куз­га­тыр­га җи­рән­де. Кө­меш бер­лек кулъя­у­лы­гым эчен­дә яше­ре­неп кал­ды.

— Көн­ба­гыш бе­лән тү­лә, Са­гыз Бо­рын!— ди­де бу, шун­да ук “Мо­ряк” язу­лы фу­раж­кам­ны кү­тә­реп, ан­да ак­ча-ма­зар яше­рел­гән­ме-юк­мы икән­не ка­рап өл­ге­реп, ба­шы­ма ки­ре чә­пеп.

— Бик би­рәм!— ди­дем мин, авы­зым­ны ерып.— Тәм­ле бул­сын өчен мах­сус сы­ер бә­ве­ле бе­лән юып кыз­дыр­дык! Ашап ка­ра!

Юга­ры оч Кү­се ко­ман­да­сы бу сүз­лә­рем­нән дә ап­ты­раш­та кал­ды­лар, ан­на­ры бер­се ук­шы­ган­дай ит­те, икен­че­се тө­ке­рен­де, өчен­че­се хәт­та ка­кы­рын­ды да әле. Алар­га ка­рап ата­ман­на­ры Кү­се үзе дә ка­рар чы­гар­ды:

— Аша­мыйм! Ки­рәк­ми! Бир­мә!— ди­де. Әм­ма мин ке­сәм­нән уч ту­ты­рып көн­ба­гыш чы­гар­ган, аңа та­ба су­зар­га өл­гер­гән идем ин­де.

Ул, йө­зен җы­е­рып, чит­кә та­ба ка­е­рыл­ды. Җи­рә­нә, имеш. Учым­ны, көн­ба­гыш­лы ки­леш, үзе­мә та­ба этәр­де. Аның бу юлы да ял­га­ны­ма ыша­нуы бик сә­ер иде, бәл­ки бәй­рәм тан­та­на­сын­нан кү­ңе­ле йом­шар­ган чак бул­ган­дыр, ми­не тү­ләү­сез-ни­сез ге­нә уз­ды­рып җи­бәр­де­ләр. Бе­раз ки­теп, ар­ты­ма бо­ры­лып ка­ра­гач, ба­ры­сы да аң­ла­шыл­ды: Са­бан­туй та­вы­на ил­тү­че тык­рык ба­шы­на күр­ше­лә­рем Әмир­җан бе­лән Ра­сих яшь­ти­нең кил­гән­нә­ре кү­рен­де. Кү­се ко­ман­да­сы алар­ның юлы­на ар­кы­лы ки­леп бас­ты. Ми­нем ин­де ки­рә­гем юк иде. Са­бан ту­е­на ки­теп бар­дым.

III

Бы­ел Кой­ма Шай­ха­зый чоң­гы­лы­на юк­ка яң­гыр со­рап бер ти­ен­ле­гем­не очыр­дым. Ин­де ни­чә көн күк­нең тө­бе ти­шел­гән­гә. Өй­дән чык­кан юк, яң­гыр кой­га­нын тә­рә­зә тө­бен­дә ка­рап уты­рам. Ки­лә дә ява, ки­лә дә ява. Яз көн­нә­рен­дә тү­бә кы­е­гын­нан оч­ла­еп төш­кән сөң­ге боз­лар­дан там­чы­ла­ган ко­яш­лы там­чы­лар ке­бек дәрт­ле дә тү­гел­ләр әле, ич­ма­са!

Абый, эре че­бен­нәр то­тып, кыл чы­бык­тан ясап, алар­га ар­ба­лар җи­гә. “На бах­бай!”— дип, шу­лар­ны тә­рә­зә туп­са­сы буй­лап йө­гер­тә. Кы­зык бул­сын өчен ми­ңа да ата че­бен­гә ак җеп та­гып бир­де. “У­ра” кыч­кы­рып, аның ар­тын­нан йө­ге­реп йө­ри баш­ла­гач, мен­дәр­ләр һәм урын-җир­ләр­не идән­гә тә­гә­рә­теп бе­тер­дем. Си­зен­ми­чә­рәк ка­лын­ган. Апа­лар кай­тып кер­де­ләр дә, үзем­не, че­бе­нем бе­лән бер­гә әл­бәт­тә, урам­га “о­чы­рып” чы­гар­ды­лар. Ко­тым кач­ты. Ла­пас­ның пе­чән­ле­ге­нә ка­чып, күп­ме се­ңеп уты­рып бу­ла? Тә­мам йө­рәк­сез кал­дыр­ган­нар!

Бер­ва­кыт ише­тәм: урам як­тан чыр-чу кил­гән та­выш ки­лә. Әһә, Әмир­җан бе­лән Ра­сих дус­ла­рым ин­де бу!

Ни­чек ко­тым ки­ре кайт­кан­лы­гын да хә­тер­лә­мим, җә­һәт ке­нә, олы бер тиз­лек бе­лән кап­ка тө­бе­нә чы­гып бас­тым. Дус­ла­рым, ямау­лы чал­бар ба­лак­ла­рын сыз­га­нып куй­ган­нар да, ялан аяк­тан ер­га­нак­лар, гөр­лә­век­ләр буй­лап, су­лар чәч­рә­тә-чәч­рә­тә йө­ге­ре­шеп уй­ный­лар. Яу­ган яң­гыр­дан кал­ган күл­дә­век­ләр ин­де бо­лар! Ма­лай­лар­дан ка­лы­шып бу­ла­мы соң?

Ян­на­ры­на йө­ге­реп ба­рып, мин дә бо­тин­кам бе­лән ша­пыл­да­тып гөр­лә­век су­ы­на ки­те­реп бас­тым. Мең там­чы­лар Са­ла­ват кү­пер­лә­ре бу­лып си­бел­де. Дус­ла­рым ку­а­ныч бе­лән чә­рел­дәп җи­бәр­де­ләр һәм җа­вап­ка, мин­нән дә хә­тәр­рәк ти­бе­неп, су чәч­рәт­те­ләр. Өс-баш­лар­ны чум­ды­рып, рә­хәт­лә­неп ко­ен­дык. Кит­те яры­шу, кит­те яры­шу... Су ту­лыр­га өл­гер­гән бо­тин­ка­ла­рым­ны са­лып таш­ла­дым. Ко­яш та тә­мам эс­се­лек­тә кыз­ды­рып, һа­ва да тә­мам бөр­кү­лә­неп, күк­нең икен­че яр­ты­сын­да ку­ер­ган ка­ра-кү­гел­җем бо­лыт­лар­дан си­бә­ләп яң­гыр явып, тә­мам әл­лә нин­ди та­ма­ша­лы ма­тур­лык­лар-мог­җи­за­лар пәй­да ит­те­ләр. Са­ла­ват кү­пе­ре нәкъ без­нең су бу­е­на ди­яр­лек бер ба­шын тө­шер­де. Бу га­җә­еп хәл­гә хәй­ран ит­тек. Мон­дый су­рәт­не күр­гә­не­без дә, ишет­кә­не­без дә юк иде.

— Әй­дә өс­те­нә ме­нә­без!

— Әй­дә ме­нә­без!— дип, Са­ла­ват кү­пе­ре­нең мон­да гы­на, якын­да гы­на бул­ган очы­на та­ба йө­гер­дек.

Ин­де ге­нә ба­рып җи­тә­без ке­бек иде. Әм­ма соң­га ка­лын­ды. Са­ла­ват кү­пе­ре­нең без­гә якын очы уры­нын кү­чәр­гә өл­гер­де. Шу­лай да ба­ры­бер якын­да гы­на ке­бек. Ту­лып ак­кан инеш­нең те­ге як ярын­да гы­на!

Су­ны ба­та-чу­ма ерып чы­гып, ин­де мо­ра­ты­быз­га ире­шер ке­бек идек, Са­ла­ват кү­пе­ре тау­га кү­чәр­гә өл­гер­де. Егы­ла, тү­нә, тә­мам бал­чык­ка бу­я­лып бе­теп, аның ар­тын­нан йө­гер­дек. Бу юлы ул ба­су өс­те­нә күч­кән иде. Вак яң­гыр си­бә­ләп ява, эс­се ко­яш кыз­ды­ра, ә без, чыр-чу ки­леп, Са­ла­ват кү­пе­ре ар­тын­нан ба­су­га та­ба йө­ге­рә­без. Ан­да үсә тор­ган, әле­гә баш кы­на җи­бә­рер­гә өл­гер­гән бо­дай үсен­те­лә­ре ара­сын­да лач­ма су. Аңа да ка­ра­мый­быз, так­мак әй­тә­без, үр­ти­без, үр­тә­лә­без:

— Са­ла­ват кү­пе­ре — Ра­би­га­сы бөк­ре! Са­ла­ват кү­пе­ре — Ра­би­га­сы бөк­ре!

Без­нең авыл­ның юга­ры очы­ның ба­шын­да ти­мер­че Са­ла­ват абый яши, аның ха­ты­ны Ра­би­га апа бар. Ул чын­нан да бөк­ре.

Ба­су ягын­да олы ти­мер­че­лек. Шау­ла­шып аның янын­нан узып бар­га­ны­быз­да Са­ла­ват абый без­не кү­реп кал­ды. Әм­ма ни­гә­дер үр­тәл­мә­де. Хә­ер, ул ара­да Са­ла­ват кү­пе­ре дә әл­лә кай­лар­га, ерак­ка-ерак­ка кит­те. Без­гә ки­ре кай­та­сы бар иде. Ә юлы­быз ти­мер­че ала­чы­гы янын­нан уза. Ин­де Са­ла­ват абый­дан кур­кып то­ра­быз. “Син бар ал­дан... Син бар да, мин бар!” — дип төр­теш­кә­ләп тә ала­быз. Әм­ма ба­тыр­чы­лык итәр ке­ше та­был­мый. Са­ла­ват абый са­га­лап то­ра­дыр сы­ман. Аңа эләк­сәк, ко­лак­ла­ры­быз­ны бо­ра­чак, тел­лә­ре­без­не сан­да­лы­на са­лып чү­кеп ку­я­чак! Апам­нар шу­лай итә ул, ди­ләр. Те­лем­не чү­ке­тер­гә бик тә хы­ял­ла­на­лар. Ме­нә, Са­ла­ват абый эләк­тер­сә, те­ләк­лә­ре чын­га аша ин­де. Ни­гә дип те­ге так­мак-так­ма­за­ны әйт­тем икән? Иң кү­бе мин кыч­кыр­ган­мын­дыр әле!

Без­нең ул йө­рү­лә­ре­без көн озын­га су­зыл­ган ах­ры­сы. Ко­яш үзе­нең тау ар­тын­да­гы би­ше­ге­нә якы­ная ба­ра икән ин­де. Көн дә су­ы­на­рак төш­те. Дәрт­лә­ре­без дә сү­рел­гән иде. Хә­зер өй­лә­ре­без­гә мыш­тым гы­на кай­тып җи­тү хы­я­лы­на кер­дек. Са­ла­ват абый­ның ала­чы­гын­да ти­мер чү­ке­гә­не та­вы­шы аяк­ла­ры­быз­ны җан­лан­дыр­ды. Сак ат­ла­гач, җай­лы-җай­сыз бо­рын төр­теп тор­ган си­рәк таш­лар­га да бә­ре­лә­сең икән аны. Мин дә ни­чә тап­кыр аяк та­бан­на­рым­ны авырт­тыр­дым.

Ак­сый-тук­сый, бо­тин­ка­ла­рым­ны та­бып алып, кул­ла­ры­ма тот­кан хә­лем­дә кай­тып кер­гә­нем­дә өй­дә­ге­ләр аһ ит­те­ләр. Өс­тем­не чи­шен­де­реп, олы лә­гән­гә бас­ты­рып, җы­лы-кай­нар­ча су бе­лән юын­дыр­ды­лар, оял­тып бе­тер­де­ләр.

Ан­на­ры, гө­бер­дәп тор­ган чәй ки­те­реп, ка­ра­ват­ка җы­лы юр­ган эче­нә тө­реп утырт­ты­лар, ачу­ла­ну­ла­рын­нан да тук­та­ма­ды­лар. Ә мин оя­тым­нан су­ган суы сык­тым. Мо­ңа ка­дәр күр­ми ге­нә йөр­гән­мен, әнә ни­чек тә­рә­зә­лә­ре­без­нең йөз­лә­ре ка­рал­ган, чы­тык. Авыр ка­раш­ла­рын би­ше­се бер­дәм күз­лә­ре­мә тө­бә­гән­нәр. Җит­мә­сә мыс­кыл­лый­лар­дыр сы­ман. Ярый әле апам­нар алар­ның ак, чи­геш­ле пәр­дә­лә­рен ко­рып куй­ды­лар. Тә­рә­зә­лә­ре­без­нең усал ка­раш­ла­рын шу­лай мин­нән кап­ла­ды­лар.

Бе­раз­дан кү­ңе­ле­мә ты­ныч­лык иң­де. Күк­тә ай ка­лык­кан­мы, бел­мәс­сең, әм­ма тә­рә­зә­лә­ре­без­нең ни­чек бал­кып то­ру­ла­рын ут­ны сүн­де­рү­гә үк то­еп ал­дым. Йок­лап та кит­кән­мен.

Ә ир­тән без­нең өй тә­рә­зә­лә­ре та­гын да бал­кыб­рак, ко­яш нур­ла­рын күз­лә­рем­дә ча­гыл­ды­рып уят­ты­лар. Алар ел­мая иде­ләр, и ми­нем ту­ган йор­тым­ның, бә­хет ни­ге­зем­нең кө­ләч тә­рә­зә­лә­ре! Шу­шы­лар алар ба­ла­чак тә­рә­зә­лә­рем, шу­шы­лар.

Фев­раль, 2008.

УЛ МИ­НЕМ АПАМ ШУЛ

Хи­кәя

Ул көн­не авы­лы­быз клу­бын­да кон­церт бу­лыр­га ти­еш иде. Әл­лә елы шун­дый кил­гән, әл­лә үзем әле­гә буй­га кеч­ке­нә­ме — тө­гәл ге­нә әй­теп бул­мый, аны­сы да, мо­ны­сы да дө­рес­тер — өй кы­е­гы­на ме­неп җи­тә яз­ган кар өе­мен­нән ча­на­да шу­ып ята идем, төр­кем-төр­кем ашык­кан ха­лык­ка игъ­ти­бар ит­тем. Алар ак кар­лар­ны ерып юл са­лып бар­ган трак­тор ар­тын­нан ка­лыш­мый ди­яр­лек ат­лый­лар. Клуб без­нең оч­та. Зур итеп агач­тан са­лын­ган. Аның өч ми­че бар. Ягып җы­лы­тып кы­на то­ра­лар. Бү­ген ан­да кон­церт бу­ла­сын үз апам­нар­дан ише­теп бе­лә идем ин­де. Абый әл­лә кай­чан шул клуб ди­гән­нә­ре­нә эл­дерт­те. Бе­ләм мин аны, абый­ны, сәх­нә яны­на ук ба­рып, идән­гә җә­е­леп уты­ра ул үзе ке­бек­ләр яны­на. Әл­лә мин дә шун­да ки­тим ми­кән? Усал ма­лай­лар ко­ла­гым­нан тар­тып, ба­шым­нан “кә­җә мае чы­га­рып” ап­ты­ра­та­чак­лар ин­де аны­сы. Бе­рен­че тап­кыр гы­на тү­гел. Әл­лә йөр­мим­ме? Рә­хәт­лә­неп, тау ясап шу­ам бит әле!

Та­гын бер мәр­тә­бә кы­ек ба­шын­нан ук ди­яр­лек ча­на­да выж­ла­тып урам ягы­на, юл­га ка­дәр очып төш­тем. Ә ха­лык агы­ла да агы­ла. Кар­ны шы­гыр-шы­гыр ки­те­реп ба­ра­лар. Һәм­мә­се ма­тур­дан ки­ен­гән­нәр. Без­не­ке­ләр дә кит­те­ләр­ме икән? Кү­рен­мә­де­ләр дә...

Ишек­кә кил­сәм, эт ба­шы ка­дәр­ле ял­ган­чы йо­за­гы­быз эле­неп то­ра. Бик­ле имеш. Аһ син алар­ны!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: