Хи­кәя-памф­лет 37 страница

— Син һа­ман элек­ке­чә икән­сең, Ир­кә!

Мәс­гуть­нең әле “син”, әле “сез” дип сөй­лә­шү­лә­ре бе­раз ап­ты­раш­та кал­ды­рыр­га ти­еш исә дә, ха­ным сиз­мә­де ах­ры­сы. Ир үзе­нең кау­ша­вын то­яр­га өл­гер­де.

— Кур­кы­ныч­мы?

Ир­кә­нең бу әйт­кән сү­зен төр­ле­чә аң­лар­га мөм­кин иде. Мәс­гуть аны үзен­чә ша­яр­ту­га та­ба бо­рып җи­бә­рер­гә ашык­ты, шун­лык­тан:

— Бү­ре авы­зы­на кер­гән са­рык итеп хис ит­тем үзем­не,— ди­де.

Аның бу сүз­лә­ре әле­гә ара­да тор­ган авыр, киң, олы йо­зак­лы сак­лык ишек­лә­рен ка­е­рып ачып җи­бәр­де, Ир­кә тә­мам үз бу­лып, җан­га-җан ха­ләт­кә ке­рер­гә өл­гер­де. Бу исә ара­да олы мә­хәб­бәт уе­ны бу­ла­ча­гын вәгъ­дә ит­кән­лек­не бел­дер­гән­дәй то­ел­ды. Бо­лай ук җи­ңел ге­нә ки­леп чы­гар дип ба­шы­на да ки­тер­мә­гән Мәс­гуть­кә сюрп­риз иде бу.

VIII

Рес­то­ран­да алар­га ях­шы сый-хөр­мәт күр­сә­тел­де. Ир­кә мон­да әле­гә бе­рен­че тап­кы­ры гы­на икән. Ча­кы­ру­ы­на зур рәх­мәт­лә­рен кат-кат җит­кер­де. Алар га­и­лә тор­мы­шы һәм ире, ха­ты­ны ха­кын­да бө­тен­ләй ди­яр­лек сөй­ләш­мә­де­ләр. Ә ме­нә соң­гы егер­ме ел эчен­дә го­мер­лә­ре ни­чек узуы ха­кын­да, бер ге­нә бул­са да оч­ра­шу мөм­кин­ле­ге на­сыйп ител­мәү­ләр­гә зар­ла­ры күп иде. Югый­сә шул ук юл­лар­дан ике­се­нең дә еш узыл­ган. Ир­кә­гә — җәя­ү­ләп, Мәс­гуть­кә — ма­ши­на­да. “Ме­нә шу­ңа кү­рә ин­де ул алай­са”,— ди­де­ләр ике­се дә бер авыз­дан. Бу алар­ны көл­ке­гә күм­де. Һич ша­ян сүз тү­гел, әм­ма кы­зык­лы ки­леп чык­ты: җәя­ү­ле­не ма­ши­на­да­гы күр­ми уза шул! Хә­ер, кем­нәр йөр­гә­не­нә шу­лай ук игъ­ти­бар ите­лә­ме? Хә­зер ма­ши­на­лар че­бен уры­ны­на тыз да быз бит, ха­лык­ның баюы, тор­мыш дә­рә­җә­се кис­кен үсүе ха­кын­да сөй­лә­ми­ме­ни бу факт?

Ир­кә мәк­тәп­кә ни­чек эш­кә ба­рып кер­гән бул­са, шун­да го­ме­рен уз­дыр­ган. Әле һа­ман да баш­лан­гыч сый­ныф­лар­да укы­та икән. Яра­тып эше­нә ба­ра, сө­е­неп өе­нә кай­та. Шу­лай көн ар­тын­нан кө­не уза то­ра. Ике ба­ла үс­тер­гән­нәр: кыз һәм ма­лай. Әле үз­лә­ре бе­лән яши­ләр, бер­се инс­ти­тут­та укый, ди. Шу­лай ук укы­ту­чы бул­мак­чы. Ире йом­шак ке­ше икән, го­ме­рен­дә бер тап­кыр да сү­ген­гә­не, та­выш кү­тә­реп эн­дәш­кә­не, хәт­та исе­реп тә кайт­ка­ны юк, имеш. Бо­лар ха­кын­да тың­ла­ган­да Мәс­гуть бер­ни­ка­дәр ка­нә­гать­лек хис­лә­ре ки­чер­де: ир тү­гел, чүп­рәк икән бу ди­гән фи­кер­гә кил­де. Хәт­та Ир­кә­не ко­чак­ка алып, изеп сө­ен­де­рә­чә­ге ха­кын­да чи­рат­та­гы тап­кы­рын уй­лап, тә­мам хы­ял­га да кү­ме­леп утыр­ды. Ме­нә бит ул Ру­бин Зин­ну­ров ди­гән про­фес­сор әфән­де нин­ди бул­дык­сыз ир икән!

— Сез ашы­га тор­ган­сыз­дыр? Бү­ген ку­на кал­мый­сыз­дыр бит?

Ир­кә­нең, бу со­ра­вын бир­гән­дә ка­ра күз­лә­ре та­гын да зу­ра­еп, бө­тен йө­зен кап­ла­ган­дай то­ел­ды­лар. Бит оч­ла­ры­ның ал­су­лы­гы ты­ныч һәм ярым ка­раң­гы рес­то­ран ут­ла­рын­да да си­зел­де. Мәк­тәп­тә эш­лә­сә дә, ике ба­ла ана­сы бу­лу­ы­на ка­ра­мас­тан, ул бик ях­шы сак­лан­ган, элек­ке­чә үк чи­бәр һәм ягым­лы иде. Аның бир­гән әле­ге со­рау­ла­рын Мәс­гуть үзе­нә ки­рәк­чә аң­ла­ды. “И асыл кош,— ди­де эч­тән ге­нә ку­а­нып,— си­нең өчен ба­ры­сы да әзер, сө­ек­лем! Ме­нә бе­раз уты­рыйк та... Си­не мә­хәб­бә­те­мә яр итәр­мен, өзеп алып кы­на йо­тар­мын! Ашык­ма гы­на!” Әм­ма тыш­тан сер бир­мә­де, җи­ңел ге­нә әй­теп куй­ды:

— Мон­да ку­нак­ха­нә дә бар. Бүл­мә­лә­ре уңай­лы. Бе­лә­сез­дер ин­де?— ди­гән бул­ды.— Шун­да ку­на ка­лыр­мын да ир­тә­гә ир­түк юл­га чы­гар­мын. Шо­фер­сыз ки­лен­де. Шу­лай­рак бул­ды... Те­лә­сә­гез, но­мер­га кү­тә­ре­леп, ан­да чәй­ләр­гә мөм­кин... Чәй­гә күч­мә­дек бит әле. Но­мер­лар шәп мон­да. Кү­реп ка­лыр­сыз!

Көт­мә­гән­дә Ир­кә ике­лә­неп ал­ды. Ка­ра, бөд­рә­лә­неп тор­ган чәч­лә­ре гү­я­ки үрә ка­лык­ты­лар. Әм­ма йө­зе­нә ха­фа­лы­гы чы­гар­га өл­гер­мә­де. Мәс­гуть ин­де сүз­не икен­че­гә бор­дыр­мый нык тор­ды, хәт­та ялы­ныр­га да мәҗ­бүр бул­ды:

— Әй­дә, кү­реп чы­гыйк! Мон­да, өс­тәл ар­тын­да бе­раз ялык­тыр­ды. Һа­ва алыш­ты­рып алу да ки­рәк,— дип уры­нын­нан куз­гал­ды. Ир­кә аңа ия­рер­гә мәҗ­бүр иде. Бе­рен­че тап­кыр кил­гән җи­ре, урам­га кич­ке ка­раң­гы­лык иң­гән. Пла­щын ки­еп алып, шун­да чык­кач:

— Без кай­да, бер дә Ка­зан­ны та­ный ал­мыйм,— дип әйт­те, күз ал­ла­ры то­ма­ла­нып, ба­шы да әй­лә­неп ал­ды бул­са ки­рәк. Мәс­гуть­нең бе­лә­ге­нә ныг­рак ябыш­ты. Ир ке­ше, су­лыш алыш­ты­рып то­рыр­га ва­кыт кал­дыр­мый­ча, ха­ным­ны ку­нак­ха­нә ише­ге тө­бе­нә ки­тер­де. Эч­кә та­ба уз­ды­лар. Мон­да ис­кит­кеч гү­зәл кү­ре­неш иде, җән­нәт са­ра­е­ның үзе­ме­ни: гра­нит һәм мәр­мәр­дән би­зәк­ләп эш­лә­нел­гән ди­вар­лар, там­чы­лар ке­бек су­зыл­ган нә­зек ут­лар, фон­тан­нар, гөл­ләр... Чис­та­лык, зат­лы­лык, һәм­мә өс­тәл һәм урын­дык-ди­ван­ның пөх­тә­ле­ге, куп­шы­лы­гы үза­ра бер­гә ку­шы­лып, кү­ңел­гә бар як­тан да сок­лан­дыр­гыч тәэ­сир ясый­лар. Тук­тап кал­саң, һу­шын ки­тә ба­рыр сы­ман. Тиз­рәк мон­нан уза­сы, зат­сыз, ямь­сез то­ел­ган өс ки­ем­нә­рең­нән ко­ты­ла­сы ки­лә. Кал­саң, мәң­ге­гә таш­ка әве­ре­лү­ең дә мөм­кин ке­бек.

Ир­кә шун­да бө­тен тә­не бе­лән ди­яр­лек Мәс­гуть­кә сы­е­нып бет­те. Лифт­та өчен­че кат­ка кү­тә­рел­гән­дә дә шу­шы ук хәл дә­вам ит­те. Бүл­мә­гә ба­рып кер­гән­дә дә үз­гә­реш бул­ма­ды. Ишек­не ябып куй­гач кы­на ха­ным ты­ныч­ла­нып су­лы­шын алыш­тыр­ды. Әм­ма аның ур­та­ча нә­зек буе бө­тен­ләй дә ке­че­рә­еп кал­ган иде сы­ман. Ә ме­нә күз­лә­ре — ике ка­ра олы төй­мә ке­бек зур бу­лып ачыл­ган­нар, без мон­да ни­чек ки­леп эләк­тек әле дип хәй­ран итеп ка­рап то­ра­лар.

— Бу бу­кет­ны си­ңа дип ал­ган идем!

Ир­кә­нең кул­ла­ры­на Мәс­гуть авыр кы­зыл ро­за гөл­лә­рен ки­те­реп сал­ды. Ха­ным үз тә­нен­дә хәл­сез­лек тоя иде бу­гай, алар­ны то­тып ка­ла ал­ма­ды, коя баш­ла­ды. Мәс­гуть сиз­гер бул­ды. Гөл­ләр­не үз кул­ла­ры­на җы­яр­га те­ләп Ир­кә­нең аяк оч­ла­ры­на та­ба үрел­де. Шун­да нин­ди­дер бу­та­лыш бул­ган­дай то­ел­ды. Ха­ным­ның һу­шы кит­кән­дәй иде. Мәс­гуть аны ко­ча­гы­на эл­де. Үрел­де. Ирен­нә­рен­нән үп­те. Әм­ма бер ге­нә ашы­гыч адым да яса­ма­ды. Ир­кә­не, гөл­лә­ре бе­лән бер­гә кү­тә­реп алып, ка­ра­ват­ка ки­те­реп сал­ды. Мон­да­гы ефәк мен­дәр­ләр­нең рә­хәт­ле­ген ул үзе күп­тән бе­лә иде. Хә­зер ха­ным та­тыр.

Ир­кә шу­лай Мәс­гуть­нең ал­тын чит­ле­ге­нә ки­леп кер­гә­нен си­зен­ми дә кал­ды. Мә­хәб­бәт уе­нын ир ке­ше ин­де тук­та­тыр­га те­лә­ми иде, ха­ным да аңа кар­шы­лык итә ал­ма­ды.

IX

Дөнь­я­лык­ка нәр­сә­дер бул­ган, ба­ры­сы да үз­гәр­гән, һәм­мә­се дә баш­ка бу­лып то­е­ла­лар, бү­тән­чә хис ите­лә­ләр иде. Мәс­гуть мо­ның сә­бә­бен әү­вә­ле аң­лый ал­ма­ды. Бө­тен җир­дә ир­кен­лек, саф­лык, чик­сез­лек һәм мәң­ге­лек бә­хет тан­та­на­сы! Бо­лар­ның бер­кай­чан да Мәс­гуть­нең кү­реп, бе­леп, аң­лап яшә­гән дөнь­я­сын­да бул­ган­на­ры юк иде. Һәм ме­нә шу­шы ила­һи­лык аның күк­рә­ген ки­те­реп кыс­ты, күз­лә­ре­нә кай­нар яшь бөр­тек­лә­ре чы­гар­ды. Ул Ка­зан —Яр Чал­лы олы юлы­ның чи­те­нә “Ленд Крау­зер­”ы бе­лән чы­гып тук­та­ган, бер миз­гел­гә аң­сыз кал­га­нын си­зем­ләп өл­гер­гән иде. Шу­шы ва­кыт ара­лы­гын­да бар­лык тор­мы­шы күз ал­дын­нан йө­ге­реп уз­ды һәм ал­да ба­ры тик Ир­кә ге­нә то­рып кал­ды. Го­ме­рен­дә ни­чә­мә-ни­чә ха­тын-кыз тә­нен әвә­лә­гән, гү­зәл­ләр­нең дә гү­зә­ле Хә­ния бе­лән га­и­лә ко­рып яшә­гән Мәс­гуть­нең мон­дый да Ир­кә­дә­ге бул­ган чи­бәр­лек­не ба­ры тик Па­риж­ның Лувр га­ле­ри­я­сен­дә ге­нә күр­гә­не бар иде ке­бек. Шун­дый су­рәт­ләр­нең бер­сен ул кү­ңе­ле­нә бик­ләп тә куй­ды. Рәс­са­мын да бел­ми. Әм­ма ан­да зат­лы ха­ным ал­тын ефәк урын-җир­дә йок­ла­ган ире­нә сок­ла­нып ка­рап уты­ра. Ике­се дә шә­рә­ләр. Ме­нә шул су­рәт­тә­ге ха­ным­ның чи­бәр­ле­ге­нә Мәс­гуть аһ ит­те за­ма­нын­да. Аңар­га бо­лар­ның ал­ла-али­һә­ләр бу­лу­ла­рын, Җир ке­ше­лә­ре тү­гел­лек­лә­рен аң­лат­ты­лар. Ме­нә шул кар­ти­на­ны ка­бат кү­рү өчен Па­риж­га биш ел­дан соң та­гын бар­са да, Мәс­гуть аны та­ба ал­ма­ды. Өч көн рәт­тән Лувр­га кер­де. Хә­ер, ун көн, егер­ме көн­дә дә мон­да­гы әй­бер­ләр­не ка­рап бе­те­рү мөм­кин тү­гел иде. Без­нең Ка­зан­да­гы бер ишек­тән ке­рә­сең, икен­че­сен­нән чы­гып та ки­тә­сең той­гы­сы гы­на кал­ды­рыр­га сә­ләт­ле му­зей­лар­дан тү­гел ин­де...

Һәм ме­нә ул кар­ти­на­дан да гү­зәл­рәк сын­ны дөнь­я­лык­та оч­ра­ту­дан Мәс­гуть тә­мам хәй­ран иде. Аһ Ир­кә, нин­ди гү­зәл­сең икән бит син! Тал­чы­бык ке­бек неч­кә, нә­зек би­лең, бак­ча ал­ма­сы­дай бу­лып бүр­теп тор­ган күк­рәк­лә­рең, гү­зәл­лек али­һә­се йө­зең... Мәс­гуть­нең хәт­та кү­ңе­ле дә сүз­ләр та­бып бе­те­рә ал­ма­ды, ша­гый­ра­нә итеп су­рәт­ли бе­лү ос­та­лы­гы аңар­да юк иде. Хә­те­рен­дә кал­ган Ир­кә­нең чи­бәр­ле­ген ул һич­ни бе­лән ча­гыш­ты­ра ал­мый ап­ты­ра­ды. Тул­ган ай да, эн­җе бөр­тек­лә­ре ке­бек төн­ге күк­кә си­бел­гән йол­дыз­лар да ха­ным­ның чи­бәр­ле­ге янын­да то­нык көз­ге­ләр ге­нә иде­ләр. Дөнь­я­ны бел­мә­гән, аң­ла­ма­ган ир бул­ган ул элек­ләр­не, ме­нә хә­зер, яңа гы­на тө­ше­нә баш­ла­ды. Мон­да бай­лык та, мәр­тә­бә­ләр дә бер­ни тү­гел, мон­да ма­тур­лык, гү­зәл­лек тан­та­на­сы гы­на хан­лык итә. Ә син үзең­нең ямь­сез кү­ңе­лең бе­лән го­ме­рең буе сал­кын, ка­раң­гы баз­да яшә­гән­сең. Ме­нә ин­де Ал­ла­һы­ның на­сый­бы — ан­да да ко­яш ну­ры­мы, әл­лә ила­һи як­ты­лык­ның оч­кы­ны­мы төш­те һәм син үзең­нең кем­ле­гең­не аң­ла­дың. Ир­кә ке­бек гү­зәл­лек ия­се ха­ным­ның ире бу­лыр­га ха­кың бар иде, югый­сә! Әм­ма си­ңа Хә­ния ки­рәк сы­ман то­ел­ды. “Чи­лә­ге­нә кү­рә кап­ка­чы” ди­ләр­ме әле?

Мәс­гуть ба­шын руль­гә са­лын­дыр­ды, ан­на­ры гү­я­ки бө­тен тә­не бе­лән кап­лан­ды. Үке­реп елый­сы кил­де. Әм­ма ул ин­де пыс­кып та елый ал­мый иде.

Шун­да ма­ши­на­сы­ның ишек тә­рә­зә­се­нә ша­кы­ды­лар. Төн­ге ут­лар­да күз­гә ке­реп яну­чы, чек­рә­еп тор­ган “ДПС” хә­реф­лә­ре языл­ган яшел жи­лет­лы ике ке­ше шәй­лән­де. Бо­лар­ның ак­ча яра­ту­ын Мәс­гуть ях­шы бе­лә. Хә­зер аның до­ку­мент­ла­рын озак­лап тик­ше­рә­чәк­ләр, ан­на­ры сә­бәп та­ба­чак­лар, шт­раф тү­лә­тү, баш­ка сүз­ләр бе­лән кур­кы­тып ма­та­ша­чак­лар, әм­ма, өч мең сум су­зу­ы­на, тә­мам сө­е­не­шеп ты­ныч­ла­на­чак­лар һәм кой­рык­ла­рын бол­гаш­ты­рып арт аяк­ла­ры­на бас­кан яла­гай эт­ләр­гә әве­ре­лә­чәк­ләр. Бо­лар — шак­шы­лар, мәң­ге чис­та­ра ал­мас­лык бу­лып бу­ял­ган­нар!

— Сез­нең бе­лән бе­рәр нәр­сә бул­ды­мы әл­лә? Яр­дәм ки­рәк­ми­ме?

“Честь” би­реп, тә­мам бор­чы­лып со­ра­ган ка­пи­тан­ның бу сүз­лә­ре Мәс­гуть­не хәй­ран ит­те­ләр.

— Әгәр дә йо­кы­гыз кил­сә, юл чи­тен­дә тук­та­лу­ы­гыз уңыш­лы тү­гел. Хә­веф-хә­тәр бу­луы бар. Шу­шы юнә­леш­тә, яңа­дан бер ки­ло­метр­лар-ярым­нар ча­ма­сы ку­нак­ха­нә эш­ли. Ан­да ма­ши­на­гыз­га да урын җи­тәр­лек. Ыша­ныч­лы җир. Шун­да рә­хим ите­гез. Зин­һар, юл чи­тен­дә ка­ла күр­мә­гез!

Кай­гыр­ту­чан­лык бе­лән әй­тел­гән бу сүз­ләр­не мон­дый ке­ше­дән Мәс­гуть го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр ише­тә иде. Хәй­ран­га кал­ды. Шу­лай да:

— Сез дө­рес әй­тә­сез, рәх­мәт!— дип, әле ге­нә кы­зу­лык бе­лән ачыл­ган ише­ген ка­бат яп­ты да “Ленд Крау­зер­”ын ка­быз­ды. Ки­теп бар­ды.

Юк, йок­ла­мый, төш тә күр­ми икән ул. Әм­ма ДАИ хез­мәт­кәр­лә­ре­нең шу­шы ка­дәр дә хөр­мәт бе­лән кай­гыр­тып сөй­лә­шү­лә­ре дә аны тә­мам га­җәп­лән­де­рер­гә өл­гер­гән, хәт­та ап­ты­раш­та кал­дыр­ган иде. Бу ва­кый­га да дөнь­я­ның ки­нәт үз­гә­рүе ха­кын­да бел­де­рә тү­гел­ме­ни? Мәс­гуть яшә­гән ил­дә, ул го­мер сөр­гән шу­шы Җир йө­зен­дә мон­дый хәл­нең бу­луы мөм­кин иде­ме? Юк!

Шун­да ДАИ хез­мәт­кәр­лә­ре бе­лән оч­раш­кан са­ен үзе­нең кем­ле­ген дә­лил­ләп күп­ме ак­ча­лар түк­кән­нә­ре хә­те­рен­дә бер-бер арт­лы яңа­рып, кү­ңе­лен бор­чып ал­ды. Бе­раз­дан ка­бат ха­лә­те яңа­рып, бү­ген­ге хәл­ләр­гә га­җәп­лә­нүе кө­чә­еп, җа­ны та­гын тан­та­на итә баш­ла­ды. Мон­дый оч­рак­лар ях­шы, рә­хәт төш­ләр­дә ге­нә бу­ла­лар тү­гел­ме соң? Аһ йо­кы, бу нин­ди рә­хәт йо­кы? Уя­на­сы кил­ми тор­ган, мәң­ге дә­вам итәр­гә ти­еш­ле бул­ган йо­кы! Аңа әни­се, ва­фа­ты ал­дын­нан:

— Улым, мин ки­тәм ин­де. Рә­хәт, тәм­ле төш­ләр кү­реп мәң­ге йок­лый тор­ган җир­гә ки­тәм,— ди­гән иде.

Мәс­гуть хә­зер үлем­не шун­дый бер ха­ләт бу­ла­рак кү­зал­лый, га­зиз ән­кә­сен­нән ишет­кә­нен­нән бир­ле дөнь­я­дан ки­теп ба­ру­дан ку­рык­мый иде. Бу юлы өше­неп ал­ды. Ир­кә­нең дә үле­ме күз ал­ды­на кил­де. Ул мо­ны те­лә­ми. Ма­тур­лык үл­мәс­кә ти­еш, яшәр­гә ге­нә хак­лы дип бе­лә!

Һәр уе Мәс­гуть­не элек­ке­лә­рен­нән күб­рәк са­таш­ты­ра бар­ды. Ша­шы­ну­га ка­дәр җит­кән­че уй­ла­ры­ның чел­тә­рен­нән ко­ты­лыр­га ти­еш­ле­ген исә­бе­нә ал­ды, әм­ма ба­ры­бер җә­фа­ла­ну­ла­ры дә­вам ит­те.

Бу юлы ул те­ге ка­пи­тан әйт­кән ку­нак­ха­нә яны­на ба­рып тук­та­ды. Ишек­тән эч­кә уз­ды. Ни өчен­дер аның бе­лән һәр­кем хөр­мәт­ләп исән­ләш­те­ләр. Өс­тә­ле ар­тын­да­гы ха­ным:

— Бү­ген без­дә тә­бик­мәк бар. Хә­зер ге­нә пе­ше­рел­гән,— ди­де.— Рә­хим ите­гез, как­лан­ган каз итен тө­рик­ме, ба­лык уыл­ды­гын­мы, бал бе­лән­ме, кай­мак?

Тә­бик­мәк ди­гә­не­нең нәр­сә икән­ле­ген исе­нә тө­ше­реп азап­лан­ган, әм­ма хә­тер­ли ал­ма­ган Мәс­гуть­кә бу чи­бәр ха­ным үзе үк яр­дәм­гә кил­де:

— “Б­лин­ны”... Әйе... Те­ли­сез­ме? Каһ­вә-ко­фе, чәй — кай­сы­сы?

Юк, бу өн тү­гел, төш иде бу­гай. Мо­ңа ка­дәр юл чи­тен­дә­ге ку­нак­ха­нә­ләр­нең аш бүл­мә­лә­рен­дә эт­тем-төрт­тем сөй­лә­шү­че, кы­рыс йөз­ле ха­тын­нар гы­на эш­ли тор­ган иде­ләр, ә бу­сы — ху­ри кы­зы­мы­ни? Нин­ди ма­тур тел­ле, сүз­лә­ре ни­чек ямь­ле: тә­бик­мәк, каһ­вә... Бу бит аның үз ана те­ле, ән­кә­се сөй­ләш­кән, әб­кә­се, әт­кә­се, ба­ба­ла­ры­ның те­ле! Нин­ди ма­тур, нин­ди җы­лы, рә­хәт, тат­лы тел!

Мәс­гуть­кә җи­ләк ва­рень­е­сы бе­лән тә­бик­мәк ки­тер­де­ләр. Ул аны ике өлеш со­ра­ды. Кай­нар чәй. Сөт өс­те са­лын­ган. Кай­чан­дыр, ба­ла ча­гын­да, аны әби­се шу­шы­лай сый­ла­ган иде. Һәм ме­нә ва­кый­га ка­бат­ла­на­дыр сы­ман. Га­зиз ән­кә­се дә аның янын­да тәм­ләп аша­вы­на сок­ла­нып уты­ра­дыр ке­бек. Ме­нә, күр­ми­сез­ме, яшел яу­лы­гын­нан бү­се­леп чык­кан ка­ра ел­тыр чи­гә чәч­лә­рен рәт­ләп куй­ды! Мәс­гуть аның һәр хә­рә­кә­тен той­ды. Бу шул ук җән­нәт җи­ре иде бу­гай? Мон­да да шун­дый ук тор­мыш икән, әм­ма ка­мил, тәр­тип­ле, рә­хәт тор­мыш. Җир йө­зен­дә­ге ке­бек һа­ман эш, бай­лык хәс­рә­те бе­лән яшәү, йо­мыш­ка ке­реп чык­кан­дай хәй­ран ит­ми ге­нә ха­тын­нар ко­чу, тү­рә­ләр ал­дын­да тез­лә­нү, мес­кен­лә­нү, хез­мәт­кәр­лә­рең­не эт уры­ны­на кү­рү — бо­лар­ның мон­да бер­се дә юк. Ба­ры тик мә­хәб­бәт һәм ма­тур­лык кы­на бар!

Шун­да юл ку­нак­ха­нә­се ка­фе­сы­на йол­кыш ки­ем­ле, мәң­ге ай­ный ал­мый­ча йө­рү­дән ше­ше­неп бет­кән, бөк­ре һәм зә­гыйфь буй­лы пу­ма­ла адәм ки­леп кер­де. Үзен ку­а­лый баш­ла­ган ха­ным­га игъ­ти­бар итеп тор­мас­тан, Мәс­гуть­нең өс­тә­ле­нә та­ба ки­леп:

— Му­жик, йөз тәң­кә бир, юк­са та­ба­гы­ңа тө­ке­рәм! Ми­нем се­лә­гәй­дә җит­меш җи­де төр­ле авы­ру, спид, ту­бер­ку­лез бар!— дип ку­лын суз­ды.

Бо­лай ук кур­кыт­ма­са да бу­ла иде. Мәс­гуть ак­ча ке­нә­гә­сен ач­ты да аңа би­рер өчен ике “ил­ле­лек”­не өс­тәл буй­лап шу­ды­рып этеп куй­ды. Бомж бо­лар­ны эләк­тер­де дә, бу­фет­чы ха­ным­га:

— Ми­ңа ике йөз­не са­лы­гыз, па­жа­лыс­та!— дип, га­җә­еп дә­рә­җә­дә ясал­ма, әм­ма ко­лак ите­нә яраш­лы итеп әйт­те. Ту­ты­рыл­ган ара­кы­лы ста­кан­ны кү­тә­реп авы­зы­на кап­ла­ды да, бер ил­ле­лек­не кал­ды­рып, ишек­кә та­ба ат­ла­ды. Ка­ты гы­на сү­ге­неп тә ал­ды.

Мәс­гуть шу­шы миз­гел­дә аңы­на кайт­ты. Юк, бу җән­нәт тү­гел, бу — ул яши тор­ган Җир йө­зе, ул яши тор­ган ил икән бит!

Тат­лы төш ки­нәт өзел­гән­дәй бул­ды. Ке­ше­ләр­нең үза­ра сөй­лә­шеп кыч­кы­ры­шу­ла­ры, ма­ши­на­лар­ның авыр йөк тар­тып олы юл­дан узу­ла­ры, ишек­тән чы­гып-ке­реп йөр­гән, сү­ген­гә­ләп ал­ган шо­фер­лар — бо­лар­ның ба­ры­сы да Мәс­гуть­нең күз­лә­ре­нә кү­ре­нә, ко­лак­ла­ры­на ише­те­лә баш­ла­ды­лар. Ул ба­ры тик шун­да гы­на Ир­кә­нең чи­бәр­ле­ген­нән си­хер­лә­неп кал­ган­лы­гын, шу­шы си­хер аның акы­лын юар дә­рә­җә­гә җит­кән бу­лу­ла­рын аң­лап ал­ды. Бу­фет­чы ха­тын­га тә­бик­мә­ге-ва­рень­е­сы һәм чәе-кәһ­вә­се өчен тү­ләп, “Ленд Крау­зер­”ы­на утыр­ды да, аш­кы­нып олы юл­га ба­рып кер­де. Ин­де көз­ге таң бе­ле­неп ки­лә, офык чи­те ачы­ла баш­ла­ган, Чул­пан йол­ды­зы ал­дак­чы җил­бә­зәк ха­ным сы­ман сы­ңар кү­зен йом­га­лап ел­мая, үз яны­на ча­кы­рып би­ма­за­лый иде. Мәс­гуть исә кү­ңе­ле һәм тә­не буш­лык­тан иң­нә­рен­дә ка­нат­лар той­ган­дай “Ленд Крау­зер­”ын­да эл­дер­тә бир­де. Әле бая гы­на мәгъ­нә­сез, ки­рәк­сез, фай­да­сыз то­ел­ган эше, бай­лы­гы һәм мал­ла­ры да, кы­рык­ма­са кы­рык як­ка чә­че­леп ят­кан кү­мәч­тәй сө­яр­кә­лә­ре дә — һәм­мә­се-һәм­мә­се дә аңар­га ка­бат ки­рәк бу­ла баш­ла­ды­лар. Ул хәт­та те­ге исе­рек адәм­гә бир­гән ике “ил­ле­ле­ген” дә кыз­га­нып куй­ды. Мон­дый юмарт­лы­гы өчен га­фу ит­мә­я­чәк ул кү­ңе­лен. Нин­ди зур са­та­шу бул­ган!

Аның бә­хе­те­нә ас­фальт юл буш һәм ти­гез иде. “Ленд Крау­зер” ару-та­лу­ны бел­ми, һа­ман да ча­ба бир­де.

Ме­нә ул өе­нә кай­тып ке­рер, га­дә­тен­чә Хә­ни­я­се­нә җан кө­е­ге ди­гән­дәй ака­еп ка­рап ку­яр. Аның си­мез­лән­гән һәм ямь­сез­лән­гән буй-сы­нын­нан җи­рә­нер. Ра­йон­га ба­рып, ан­да мар­җа­сын ко­чар, кул ас­тын­да эш­ләү­че­ләр­нең җа­ны­на тө­шеп ап­ты­ра­тыр. Нин­ди мә­хәб­бәт хәс­рә­те ди әле ул? Әле ярый эн­җе­ле ал­ка­лар­ны бир­мә­гән! Ха­тын-кыз ма­тур­лы­гы­на ал­дан­ган юләр!

Май­–ок­тябрь, 2008 нче ел.

ӘМЕРИКӘГӘ ЯРЫЙ

Хи­кә­я

Авылда яшәгән вакытым иде. Малай чагым. Аръяк урамыннан берәүнең оча торган чыпта ясавын, аны очарга өйрәтүен сөйләделәр. Дусларым шуны карарга йөгерделәр. Мин аларга иярмәдем, чөнки үзләренә әйтеп:

— Оча торган келәм дисәгез — бер хәл булыр иде! Әмма оча торган чыпта? Ишеткәнем дә, китаплардан укыганым да юк, дөрес сүз түгел бу!— дип киреләнәсе иткән идем.

Әмма хәбәрнең чыннан да хак булуын өлкәннәр авызыннан ишеткәч, барырга, күрергә уйладым. Һаман да үртәлә-үртәлә генә атладым: “Оча торган чыпта, имеш! Оча торган чыпта!..”

Капка төпләренә барып җиттем. Урамда берәр кеше күренмәсме дим. Казлар гына көтүләре белән үзара төртешеп-чукышып йөренәләр, тавыклар-әтәчләр койма буйларында әлсерәп, тузан тибенеп-коенып яталар. Башка этле җан да юк.

Шулай да көтәргә булдым.

Тегеләрнең капка төпләрендә эскәмия иде, шунда утыра бирәм. Җил дә искәләп куя. Ә аннары ишетәм, ата кеше ишек алды ягында сорый:

— Малай кая?— ди.

— Тагын тауга китте,— ди ана кеше.— Чыптасын очырта!

— Очамы шул?

— Оча икән, оча! Ике бавы асылынып тора. Берсеннән тарта икән — өскә менеп китә ди, икенчесеннән тартса — аска төшерә!

— Һи-и, алай да була микәнни?

Сүзләрен ишеттем, колакларым янгандай кыздылар, йөрәгем урыныннан купты. Тауга таба йөгердем.

Анда, тау өстендә, тип-тигез болын иде. Яз булдымы, аръяклар шушында туп тибеп, уйнап рәхәтләнәләр инде...

Баш очымнан гына выжылдап кап-кара олы чыпта очып узды. Котым качты диярлек.

— Тот койрыгыннан, тот! Ычкынды!— дип кычкырдылар миңа.

Кая ди инде ул, сикереп тә, йөгереп тә карадым, ә чыпта һаман да югарыга, биеккә таба очып күтәрелә-күтәрелә ары таба ерагая барды. Бер көтү малай-шалай шаулашып аның артыннан ташландылар. Мин карап калдым.

Чыпта әүвәле авыл өстеннән очып узды. Аннары борылды да урман ягына, таулар арасына китеп югалды. Малайлар аның артыннан дөнья бетереп, урамнарда-тыкрыкларда шаулашып чаба бирделәр. Тамашаның ахырын шул рәвешле генә күреп калдым.

Икенче көнне дусларым миңа сөйләделәр, чыпта Әмерикәгә очып барып җиткән имеш, шуңа күрә аны куып тота алмаганнар.

Шунда мин дә әллә кем булып әйтеп куйдым:

— Борчылмагыз, чыпта гына бит ул! Келәм булса — кызганыч калыр иде!— дидем.

Моңа инде барыбыз да чиксез сөенештек.

ЯҢА ЕЛ МОГҖИЗАЛАРЫ

Хи­кә­я

Илдә Яңа ел бәйрәмнәре иде. Халык турында кайгыртып, зур мәйдан уртасына олы чыршы утырттылар. Тегермән тавында яхшы итеп ясап шугалак кордылар. Ә чыршыны матур итеп бизәгәннәр. Хәтта иң очына янып торучы кызыл йолдыз да утыртканнар. Кичләрен өлкән сыйныф укучылары чыршы тирәли тимераякларда шуалар. Ара-тирә алар арасына клоуннар килә, төрле әкәмәтләр белән көлдереп бетерәләр. Ә Кыш бабай һәм Кар кызы күренсәләр, бөтенләй дә күңелле була инде. Алар ак атлар җигелгән кошовкада килеп туктыйлар. Җыр-биюләр башланып китә.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: