КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 27 страница

Сай­лау ди­мәк­тән, күп­ләр үз ара­ла­рын­нан эш өчен кирәкле вә­кил­ләр­не сай­лый­быз дип уй­лый­лар­дыр ин­де? Асыл­да алар­ны кем сай­лый­дыр әле? Әл­лә сай­лау исем­ле­ге­нә те­лә­сә кем ке­рә ала дип уй­лый­сыз­мы? Ке­рә­ләр­дер дә бәл­ки, әм­ма сай­лау илә­ге аша үтә ал­ган­на­ры гы­на си­рәк! Ва­кы­тым җи­теп бет­ми, шун­да гы­на, шун­да гаеп! Әгәр дә па­ди­шаһ шул сайланучылар­ның кем­ле­ген үз кү­зе­нең уңы аша уз­дыр­ма­са, нин­ди ху­җа бу­ла ди ин­де? Ан­дый­лар ха­ким­лек мәр­тә­бә­сен үз кул­ла­рын­да сак­лый ал­ма­я­чак­лар. Па­ди­шаһ ул һәм­мә нәр­сә­не бе­леп то­рыр­га ти­еш, ягъ­ни, бе­лү өчен хә­бәр­дар бу­лу гы­на аз, бәл­ки ба­ры­сын да ал­дан бил­ге­ләп тәкъ­дир ит­мә­гән­дә, хә­бәр­дар­лык­ка гы­на та­я­нып әл­лә ни ерак ки­теп бул­мый. Ил бе­лән ида­рә итү, ди­мәк, хө­кем­дар­лык кы­лу, тәкъ­дир хө­ке­мен үз ку­лың­да то­ту ди­гән сүз ул!

Ил­гә па­ди­шаһ икән­сең, аның ху­җа­сы да бу­ла бе­лер­гә ки­рәк. Әгәр дә хал­кың буй­сы­ныр­га те­лә­ми, аның үзен­чә яши­се ки­лә икән, син хал­кың­ны бе­леп, хал­кың өчен дип яшә­ми­сең. Па­ди­шаһ­ка үз хал­кы хез­мәт ит­мә­сә, па­ди­шаһ үзе дә хал­кы­на хез­мәт ит­ми ди­гән сүз бу. Мо­ны бул­дыр­мау өчен ха­ким һәр­да­им, бу эшем­не хал­кым мән­фә­га­те өчен кыл­дым, аны­сы­ның те­ге­ләй, мо­ны­сы­ның бо­лай бу­луы, га­зиз хай­ван­на­рым, сез­нең өчен ки­рәк дип әй­тә, гү­я­ки ил бе­лән ки­ңәш­кән­дәй сүз сөй­ли бе­лер­гә ти­еш­ле. Бер­ва­кыт­та да үз мән­фә­га­тең­не сукыр булмаган күзләргә кү­ре­нер­лек итеп ал­га чы­гар­ма! Да­ими һаман хал­кым дип әйткәләп яшә, әм­ма һәр­да­им үз мән­фә­га­тең­не, үз их­ты­я­рың­ны ал­га ку­еп эш йөрт, шул ва­кыт­та га­мәл­лә­рең дә дө­рес бул­ган­дай то­е­лыр­лар, үзең­не дә хай­ван­на­рың сө­яр­ләр.

Па­ди­шаһ га­мәл­не үз иле­нә кар­шы кы­ла ал­мый, ул ни­чек хәл ит­сә, ал­да­гы көн дә шу­лай баш­ла­на, шу­лай дә­вам итә. Шу­ңа да бо­рын­гы­лар па­ди­шаһ­лар­ны Ал­ла­һы­ның җир­дә­ге хө­кем­дар­ла­ры бу­ла­рак кү­зал­ла­ган­нар.

Па­ди­ша­һы бе­лән ша­ярт­кан, аның бе­лән уй­на­ган ха­лык­ны ки­лә­чәк­тә бә­хет көт­ми. Әм­ма тә­хе­тен­дә озак утыр­ган па­ди­шаһ­ның га­дәт­лә­ре ил хал­кы­на ях­шы бе­ле­неп, озак­ла­мый һәр­кем аның кө­е­нә эш итә баш­лый­лар. Бу хәл ил­не куш­тан һәм хәй­лә­кәр итә. Мон­дый па­ди­шаһ үл­гән­нән соң яи­сә тә­хе­тен­нән сө­ре­лү­гә, ил­дә бер-бер арт­лы кис­кен үз­гә­реш­ләр баш­ла­нып ки­тә. Бо­лар ил­не ха­рап итә. Бил­ге­ле бул­сын, тә­хе­тен­дә бе­рәр шөһ­рәт­ле һәм шәү­кәт­ле па­ди­шаһ озак уты­ра икән (ә озак уты­ру үзе үк па­ди­шаһ­ка шу­шын­дый сый­фат­лар­ны йок­ты­ра), ил­дә тор­гын­лык баш­ла­на. Ул хө­кем­дар ки­тү­гә, тор­гын­лык­ны баш­баш­так­лык алыш­ты­ра, һәр­кем тә­хет­кә ом­ты­ла, тарт­ка­лаш, ыз­гыш та­мыр җәя. Шу­шын­дый па­ди­шаһ­лар ар­ка­сын­да Бол­гар, Ал­тын Ур­да, СССР мәм­лә­кәт­лә­ре тар­кал­ды һәм ка­рап бул­ды­лар. Без кешеләргә карап гыйбрәт алырга, әмма, хайваннар буларак, хайваннарча яшәргә тиешбез.

Бе­леп то­ру ки­рәк, мә­гә­р Арыс­лан икән­сең, ил­гә хезмәтең җи­де-ун ел. Бу — бер бу­ын­ның та­рих мәй­да­ны­на ки­леп ки­тү дә­ве­ре. Әгәр дә ун­биш-егер­ме ел­га­ча тә­хет то­та­сың икән, ал­га та­ба илең ха­рап бу­лыр! Мәм­лә­кәт­ләр­нең яшәү ка­ну­ны шу­шы. Илең һәм эшең та­рих­лар­га кал­сын ди­сәң, ун ел­дан да ар­тык­ка тә­хе­тең­дә кал­ма. Баш­ка бу­ын­га юл бир, алар үз­лә­рен­нән соң ки­лә­се бу­ын­га тә­хет һәм бә­хет­не тап­шыр­сын­нар. Ме­нә шул ва­кыт­та илең дә яшәр, да­ның да бу­лыр. Ә юк икән, илең дә ки­тәр, да­ның да бе­тәр. Го­мер­нең бә­рәкә­те озын­лык­та тү­гел, исе­мең­не кү­тә­рер­лек га­мәл­лә­рең­дә, мәгъ­нә­дә.

Арыс­лан­нар­ның һәм­мә­се дә па­ди­шаһ бу­лыр­га ла­ек­лы­мы, ди­яр­сез? Ә мин, җа­ва­бым­да, ла­ек­лы, ди­яр­мен! Әм­ма баш­ка­лар­ны ияр­тә ал­ма­ган, тың­ла­ту­дан уз­ган Арыс­лан па­ди­шаһ бу­ла ал­мас. Өен­дә гау­га­лы ир­нең иле дә гау­га­лы бу­лыр, га­и­лә­сен­дә хө­ке­ме бар­ның мәм­лә­кәт­тә дә эше ба­рыр. Па­ди­шаһ ул — кәр­ван ху­җа­сы ке­бек, кәрван әһелен көн­нән-көн­гә, юл­дан-юл­га, ел­дан-ел­га бә­рә­кәт өме­те йөр­тә. Әгәр дә шул өмет ди­гән­нә­рен югалт­ма­са­лар, кәр­ван ба­шын алыш­ты­рыр­лар. Өмет­кә та­ян­ды­ру­чы па­ди­шаһ ил­не ка­нат­лы итүче ул!

Арыс­лан­ның ба­за­ры кеч­ке­нә, тар һәм оч­сыз­лы­дыр. Аның эше — хез­мәт­че­лек, аның мәр­тә­бә­се — кол­лык. Бо­лар­дан ул һич­кая ба­ра ал­мый. Моның кадәр йөк­ләр­не кү­тә­рүе өчен йө­рәк­ле дә, гай­рәт­ле дә бу­луы со­ра­ла. Ме­нә шу­лар ин­де ул Арыс­лан ба­за­ры, аның бә­я­се — га­дел­лек­тер!

­ Март, 2004.

ГАР­МУН­ЧЫ МА­ЛАЙ

­ Хи­кәя

Киң урам­нар­ны ту­ты­рып гар­мун­да уй­нап, шул уй­на­ган бе­лән дәрт­лә­неп җыр­лап узар­га иде, ме­нә шун­да яшә­е­шем дә олы мәгъ­нә та­бар сы­ман. Әм­ма мин, гар­мун­да уй­нау тү­гел, җыр­лый да ал­мам ке­бек.

I

Әт­кәй­гә:

— Улың гар­мун­чы бу­лыр, ах­ры­сы,— ди­гән­нәр, мо­ңа ән­кәй дә бик сө­ен­гән иде. Мин үзем дә соң­гы көн­нәр­дә “Зи­ләй­лүк” кө­ен, “Сар­ман”­га бу­таш­ты­рып бул­са да, гар­мун­да шак­тый ма­таш­ты­ра баш­ла­дым сыман.

Әт­кәй бе­лән әнкәй, кы­рын гы­на ко­лак­ла­рын ку­еп, тың­лаш­ты­рып йө­ри­ләр икән. Әт­кәй­нең:

— Көй­гә кер­мәк­че улы­быз!— ди­гә­не­нә, ән­кәй­нең:

— Мо­ңар­чы да көй­сез тү­гел иде!— дип җа­вап бир­гә­нен мин үзем дә ишет­тем. Ә ин­де бо­рын­нар юга­ры чө­ел­де, аны­сы! Хәт­та ни­чек­тер рә­хәт тә бу­лып кит­те әле. Әгәр шун­да су ки­те­рер­гә яки утын ва­тар­га куш­кан бул­са­лар, ала­рын да ялт ит­те­реп эш­ләп би­рер идем бу­гай.

Эһ, бел­ми­сез сез, аң­ла­мый­сыз: ми­нем хә­зер гар­му­ным бар, гар­му­ным! Ме­нә шу­ңар­да сыз­ды­рып та уй­нап җи­бәр­сәм, киң урам­нар­ны аның бе­лән ура­сам, са­бан­туй мәй­дан­на­рын төй­мә­лә­рен­дә бар­мак­ла­рым­ны йө­гер­теп ке­нә әй­лән­сәм, ме­нә ни­чек кү­ңел­ле бу­лыр иде! Әт­кәй әй­тер иде:

— Бу ми­нем улым Са­бир бу­ла!

Ән­кәй дә өс­тәр иде:

— Ай улым Са­бир, биг­рәк­ләр дә ма­тур уй­ный­сың шул гар­му­ның­ны!

Ә егет бу­лып җит­кәч­ме, итек­лә­рем­не көз­ге­дәй ял­ты­ра­тып, алар­да йом­шак кы­на ба­сып, гар­мун төй­мә­лә­рен­дә бар­мак­ла­рым­ны җә­һәт ке­нә йө­гер­теп, егет­ләр бе­лән клуб­ка шау­лап җыр­лап ки­леп ке­рер идек, бө­тен ха­лык без­не бал­кып кар­шы алыр иде.

Эһ, бел­ми­сез сез, аң­ла­мый­сыз... Ми­нем дә гар­му­ным бар, гар­му­ным! Әйе, элег­рәк ул әле ми­не­ке тү­гел иде. Ә хә­зер...

Кай­сы тин­тә­ге аны, эчә­ге­лә­рен агы­зып, та­ра­тып-җи­ме­реп, ти­рес­лек ба­шы­на чы­га­рып таш­ла­ган бул­ган­дыр, бел­мим. Әм­ма мин аны кыз­га­нып, җы­еш­ты­рып өй­гә алып кайт­тым. Яшел гар­мун! Мо­ңа ка­дәр­ле аның нин­ди бу­лыр­га ти­еш­ле­ген дә бел­ми идем, ямаш­тыр­дым, җай­лаш­тыр­дым, ул ин­де көй­лә­неп кит­кән­дәй бул­ды.

Ән­кәй со­ра­ды:

— Улым, ка­ян ал­дың, кем гар­му­ны бу?

— Ән­кәй,— ди­дем,— бер дә бор­чыл­ма, ти­рес­лек ба­шын­да­гы са­лам өем­нә­ре­нә бү­сеп бол­гап ат­кан­нар иде аны! Шун­нан җы­еп алып кайт­тым. Кем­гә­дер ки­рә­ге бет­кән­ме?.. Кал­ды­рыйм әле үзем­дә, ми­нем бит гар­му­ным юк иде!

— Ярар, улым, алай бул­са, мин кар­шы тү­гел! Әл­лә ке­ше­дән алып тор­дың­мы ди­гән идек. Әти­ең дә, ке­ше әй­бер­се­нә ти­яр ке­бек ма­лай тү­гел иде, ди­де. Бе­рүк, улым, бе­рүк... Ал­лаһ сак­ла­сын!— дип ән­кәй әйт­кәч, бө­тен­ләй дә рә­хәт бу­лып кит­те. Гар­мун ме­нә шу­лай без­дә кал­ды.

Ул ара­да көз­ләр җи­теп, мәк­тәп­тә уку­лар да баш­ла­нып кит­те. Дә­рес­ләр­дән кай­там да шул яшел гар­му­ным­ны кул­ла­ры­ма алам, көй­ләр чы­гар­мак­чы итәм. Тик әле­гә һа­ман да уе­ным гы­на ба­рып чык­мый, әл­лә төй­мә­лә­ре җит­ми, әл­лә ял­гы­шып ба­сам?..

II

Кыр эш­лә­ре баш­лан­гач, әү­вә­ле бә­рәң­ге­дә, ан­на­ры чө­ген­дер­дә көн ар­тын­нан көн­нәр үтеп кит­те. Ка­раң­гы көз­гә­чә арылуны-ял­ны бел­мә­дек. Күм­хуҗ рә­и­се Хөс­нул­лин Мө­нә­вир абый бик усал ке­ше бул­ган­лык­тан, ба­ла-ча­га­га да тын­гы­лык эләк­мә­де. Дә­рес у­кый­сы урын­га, кыр эш­лә­ре­нә чы­гып, тә­мам га­зап­ла­нып бет­кән­че җә­фа чи­гә­без дә, икен­де ашын­нан соң ка­бат шул ук чө­ген­дер ба­су­ы­на ашы­га­быз. Бу юлы­ ин­де ән­кәй­гә бү­леп би­ре­лгән ки­шәр­лек­кә, аңа бу­лы­ша­сы­быз бар. Чө­ген­дер­не йол­кып җы­я­сы, чү­мә­лә­ләр­дә ки­сә­се, ма­ши­на­лар­га тө­яп җи­бә­рә­се. Ә күм­хуҗ­ның трак­тор-ма­ши­на­ла­ры чөгендерне илтеп тапшыру өчен безне тың­лар­га алай ук ашкынып тор­мый­лар, мең ялы­нып сү­зең үт­сә дә бик ях­шы әле.

Эш­тән арып кай­ты­ла, кай­ва­кыт­та кич­ке аш­ның пеш­кә­нен дә кө­тәр­гә хәл кал­мый, йок­лап ки­те­лә, ир­тә таң­нан ачы­гып уя­ны­ла, йо­кы­лы-уяу­лы хәл­дә та­гын көз­ге сал­кын пыч­рак кыр­га ки­беп тә җит­мә­гән ки­ем­нәр­дән, ти­шек итек­ләр­не сөй­рәп чы­гып ки­те­лә иде. Ә гар­му­ным мо­ңа­еп, өй поч­ма­гын­да­гы сан­дык өс­тен­дә уты­рып ка­ла. Эһ, шу­ны кул­ла­ры­ма алып, сыз­ды­рып уй­нап җи­бәр­сәм, нәр­сә бу­ла ин­де?

III

Бү­ген кич клуб­та мәк­тәп пи­о­нер­ла­ры өл­кән­нәр өчен кон­церт куй­ды­лар. Ми­нем ән­кәй дә та­ма­ша­чы­лар ара­сын­да иде. Кай­чан, ни­чек бе­леп ал­ган­дыр, күм­хуҗ фер­ма­сын­да са­рык бә­рән­нә­ре ка­ра­са да, кү­ре­гез ин­де, эш ара­сын­да кон­церт кү­рер­гә дә ва­кыт тап­кан шул!

Кыр эш­лә­ре бет­кән­гә бер-ике ат­на бар иде. Кар­лар да шак­тый мул явып, бы­ел Ок­тябрь бәй­рәм­нә­рен­нән үк җир өс­те­ ап-ак булды. Бү­тән ел­лар­да кыш, көйләтеп кенә, аш­ка җы­е­ну­чы абыс­тай-әби­ләр сы­ман ялын­ды­рып, адәм ба­ла­ларын ки­лү-кил­мә­ве бе­лән тә­мам ап­ты­ра­тып бе­тер­гән­нән соң гы­на, ан­да да җеп­ше­теп, бо­рын тар­та-тар­та җи­те­шә иде. Бы­ел уң­дык, де­кабрь баш­ла­рын­да кә­шә­кә уе­ны бе­лән ча­на шуу­ның рә­хәт­лә­ре­нә ки­нән­дек. Бо­лын-кыр­лар­га, урам-тү­бә­ләр­гә ка­на­тын җәй­гән аклык, кыс­ка көн­нәр­не озы­най­тып, төн­нәр­нең күз­гә төр­те­лер ка­раң­гы­лы­гын кур­кыт­ты. Кич­ке си­гез­ләр­гә күк гөм­бә­зе­нә нур­лы ай шә­ме эле­нә, якты төн­нәр баш­ла­нып ки­тә. Авыл­ның бер ба­шын­нан икен­че­се­нә сүз юкә чы­бык­сыз да йө­ри, ке­ше­се дә, шәү­лә­се кү­ре­нү­гә үк та­ны­ла. Уен­нан кай­тып ке­рә­се кил­ми.

Ән­кәй әй­тә:

— Кә­ли­мул­ла­ны­кы, Ай­рат исем­ле икән, гар­мун­да шун­дый итеп уй­на­ды, шун­дый итеп уй­на­ды, авыз­ла­ры­быз­ны ачып тың­лап утыр­дык!

Әт­кәй аңа ку­шыл­а:

— Без­нең улы­быз Са­бир да тиз­дән ке­ше алды­на чы­гар­лык бу­лыр, ул да кө­е­нең эзе­нә тө­шеп ба­ра ин­де...

Чәй эчеп утыр­ган җи­рем­нән, та­бын­ны кал­ды­рып, әл­лә кай­чан­нан оны­тыл­ган, почмак­та­гы сан­дык өс­тен­дә бо­ек кы­на утыр­ган яшел гар­му­ны­ма ябыш­мак­чы идем:

— Акырт­мый тор­сын әле, ты­ныч­лап чәй эчик... Ан­на­ры аның та­бак-са­выт­лар­ны да җы­еш­ты­ра­сы бар,— ди­де Хәйрия апа, эшен­нән кайт­кан­нан соң бе­раз ты­ныч ка­лып ял итә­се ки­лү­ен бү­тән көн­нәр­дә­ге­чә ис­кәр­теп аптыратмас­тан.

Хә­ер, ял итү ха­кын­да ул еш әйт­сә дә, тик га­мә­лен­дә ге­нә күр­сәт­ми. Тын­гы­сыз җан, әле бу эшен бе­те­рә дә икен­че­се­нә ке­ре­шә. Ялт итеп ке­нә идән­нәр­не юып чы­га­рыр­га өл­гер­ми, ка­мыр изеп куя, кой­мак ту­гы­лый, ул да тү­гел, ки­ем эл­геч­лә­рен бу­ша­тып таш­лый. Без­гә — рә­хәт, кул ара­сы­на ке­рер­гә өл­гер­ми­сең, эш­ләр­не үзе үк бе­те­реп тә куя. Ме­нә шу­ңа кү­рә дә ми­нем бер ге­нә тап­кыр да ка­ра яка ки­гә­нем юк, һа­ман ак­тан гы­на йө­рим. Абый­ да ыс­пай­лык­та һәр­кем­нең бо­ры­ны­на чир­тер­лек. Бо­лар ба­ры­сы да Хәйрия апам­ның ты­рыш­лы­гы ар­ка­сын­да гы­на шу­лай!

Гар­мун алып кы­на утыр­ган идем, кү­ңел тү­рем­дә мо­ңы да, көе дә бар иде, бе­рен­че төй­мә­сен басу­га зи­һе­нем чу­ал­ды да кит­те. Са­таш­кан кү­ке ке­бек ике-өч но­та­ны тар­тып-тар­тып куй­дым. Баш­ны кың­гыр са­лып, ко­лак­ны гар­мун­га ку­еп и ты­ры­штым, и ты­ры­штым, нин­ди­дер көй кебек нә­мәр­сә чы­га баш­ла­ган­да гы­на, авы­зым­ны май йот­кан­дай ерып, тан­та­на­лы кы­я­фәт­тә, тү­шә­ме­без бар­лы­гын да оны­тып, га­җә­еп бер мәгъ­рур­лыкка чумдырып адаштыручы исәрлектә күңелем белән күк­ләр­не әй­лә­неп кайт­тым да бо­ры­ным­ны мат­ча­га­ча элдем.

— Кү­рә­сез­ме ми­не, кү­рә­сез­ме? Кө­е­нә төш­тем, кө­е­нә!— Те­лем­нән чак кы­на шу­шы сүз­ләр егы­лып төш­мә­де­ләр, гар­мун тел­лә­рен­дә йө­гер­гән бар­мак­ла­рым таш бул­ды­лар, тын­сыз кал­дым. Өй эчен­дә һич­кем юк, ишек янын­да, чы­гып ки­тәр­гә ярык эз­ләп, со­ры пе­си­е­без ге­нә га­җиз­ле тыр­ма­шып га­зап­ла­на иде. Уе­ным тук­та­лып кал­гач, ул, мия­у­лап, кай­мак үтен­гән­дә ге­нә кү­тә­реп ка­рый тор­ган яшел күз­лә­рен тә­гә­рә­теп ал­ды. Әле­гә сер­не бел­ми идем. Та­гын да гар­мун тел­лә­ре­нә ба­сып-ба­сып ал­дым, аның са­ен со­ры пе­си­е­без Би­би­җа­мал әче та­вы­шы бе­лән ко­лак­ны ярып мия­у­ла­ды. Мин та­гын гар­мун төй­мә­се­нә бас­тым. Пе­си­е­без та­гын чи-ми ит­те. Мес­ке­нем­нең һәр татарфтан йон­на­ры ка­ба­рып, ко­е­ры­гы­на Шай­тан ба­сып ал­ган­дай сыр­ты ду­га­ла­нып, кот­ла­ры аяк та­бан­на­ры­на ка­чып өл­гер­гән. Мин та­гын гар­мун төй­мә­лә­ре­нә төртеп, шулай көй чы­гар­мак­чы итеп тар­тып-тар­тып ал­дым, мә­че­без, ча­ра­сыз­лык­тан­дыр ин­де, тә­мам ша­шы­нып, урамга чыгаручы ише­гебез­дә ярык бул­са да та­бар­га те­ләп, чы­дам­сыз­лык һәм ку­әт бе­лән туп­са­лар­ны тыр­нар­га то­тын­ды. Ба­рып ач­тым. Ул салкын төн кочагына ук­тай атыл­ды.

Мин та­гын сан­дык өс­те­нә ба­рып утыр­дым һәм гар­му­ным­ны га­җә­еп ос­та бер уен­чы сы­ман ай­кап-чай­кап тар­та баш­ла­дым. Кө­ем шәп иде. “Сар­ман” яки “Ра­май” ише ге­нә дә тү­гел, “Ка­ра ур­ман” һәм “У­ел”­лар да ми­нем ул кө­е­мә җит­мә­я­чәк иде­ләр. Тик тың­лау­чы­ла­рым гы­на юк. Кая кит­те­ләр икән ән­кәй­ләр? Апа да өй­дә күренми, абый да, сең­лем дә...

IV

Без­гә ку­нак апалар кил­де. Мәк­тәп­тән бал­кып кай­тып ке­рү­е­мә үк:

— Шау­лап сөй­ләш­мә, кү­ңел чүл­мәк­лә­рен ва­тар­сың!— ди­де­ләр, сү­нәр­гә һәм сү­ре­лер­гә мәҗ­бүр бул­дым.

Ра­йон үзә­ге­без Сар­ман­га йө­реп эш­ләү­че Хәй­рия апам да бү­ген өй­дә иде.

— Тын­ма­ган­мы әле?— ди­де ул, та­вы­шын ара-ти­рә ка­я­дыр югал­тып мыш­тым кы­лан­ган кү­з ач­кы­сыз бу­ран­ның хәй­лә­ләп ма­та­шу­ы­на сә­ер­се­неп.

— Дөнь­я­ны ка­тык ит­кән!— ди­дем мин һәм яңа­дан бал­кып кит­тем, тә­мам ак кар­га чум­ган хә­лем­дә, пәл­тәм­не-бү­ре­гем­не ка­га­сым итеп.

— Бар әле, бар!— ди­де апам.— Өйал­дын­да ка­гы­нып кер, шау­ла­ма!

Ку­нак апалар ди­гән­нә­ре икәү бу­лып чык­ты­лар. Гөл­ләр ке­бек чи­бәр­ләр үз­лә­ре, бер ка­шык су бе­лән ка­бып йо­тар­лык. Алар­ны күр­гәч, ми­нем авыз да ко­лак­тан үтеп ки­тәр­лек бу­лып ерыл­ды. Та­гын да бал­кыб­рак кит­тем. Әм­ма шы­мы­тым гы­на, ита­гать сак­лап, өр­мә­гән урын­дык­ка да утыр­мас бул­дым. Мо­ңа ка­дәр­ге утын ага­чы гәү­дәм дә өр­фия чүл­мәк­кә әве­рел­де, төр­тә күр­мә­сен­нәр, чай­ка­лыр да, тө­шеп ки­теп, идән­дә чел­пә­рәмә ки­лер сы­ман. Ә йө­рәк... Ә йө­рәк ин­де — бәл­лүр сә­гать, ко­лак тө­бе­нә үк ме­неп, “келт-келт”, “келт-келт” — сан та­як­ла­рын са­нап уты­ра!

Өс­тәл тү­ре­нә тан­сык сый-хөр­мәт, күч­тә­нәч­ләр ме­неп ку­нак­ла­ган иде. Апам­ның күз­лә­ре — ми­нем кул­лар­да. Ә алар — егер­ме си­гез таш­лы авыз те­гер­мә­не­нә ку­әт би­рү­че җил ка­нат­ла­ры сы­ман. Дүрт кул­лап сый-хөр­мәт­ләр­не сы­пыр­та баш­ла­ган идем, апам, ита­гать­кә ча­кы­рып:

— Күч­тә­нәч­ләр­не авыз гы­на итә­ләр, ком­сыз­ла­нып аша­мый­лар!— дип, бер тапкырдан уздырмыйча әй­теп куй­ды. Әм­ма өч-дүрт кат ка­бат­лан­ган­да да ко­лак­ка ке­рер­гә ти­еш бул­ма­ган ул сүз­ләр­гә әл­бәт­тә мин дә буй­сы­ныр­га ашык­ма­дым. Бү­ген, әгәр дә шу­шы рә­веш­ле тәм­ле­та­мак­лан­сам, һәр­көн­не ри­зы­гы­быз бул­ган, соң­гы ел­лар­да үзе­нең тан­сык­лы­гын оныт­ты­ра баш­ла­ган ка­ра ик­мәк­кә чи­рат җит­мәс­кә ти­еш иде. Ба­ры­сын да кы­рык кү­зе бе­лән кү­реп тор­ган апам яр­дәм­гә кил­де. Ка­ра ик­мәк те­ле­мен ал­ды­ма куй­ды:

— Егет ке­ше­нең ри­зы­гы шу­шы бу­ла!— ди­де.

Һо, мин­ме егет? Йа Хо­дай, егет бу­ла­сым күп­тән ки­лә иде. Ку­нак кыз­ла­ры кар­шын­да ми­не дә егет­ләр исем­ле­ге­нә керт­те тү­гел­ме соң? Юк-юк, ни өчен нәкъ ме­нә бү­ген, өс­тәл ту­лы тат­лы ри­зык­лар бул­ган көн­не ма­лай ке­ше, ба­ла хи­са­бын­нан чы­га­ры­лып, егет­ләр исем­ле­ге­нә кер­тер­гә ки­рәк иде?

Апам­ның сү­зе өс­тен чык­ты. Юк ител­гән бер­ни­чә кон­фет, прән­нек һәм баш­ка­сы ар­тын­нан ку­лы­ма ка­ра ик­мәк те­ле­ме мен­де. Егер­ме си­гез та­шын җи­ңел ге­нә әй­лән­дер­гән авыз те­гер­мә­нем “ху­дын” ки­ме­тә төш­те. Мең­нәр­нең маң­гай ти­ре сең­гән, үзем­нең дә кул кө­чем кер­гән, ту­ган авы­лым кыр­ла­рын­да үс­кән ачы ка­ра ик­мәк тә­ме зи­һе­нем­не утырт­ты. Бү­ген бит без­дә ку­нак апа­лар бар, алар — түр­дә. Бу тан­сык нигъ­мәт­ләр шу­лар­ның ки­лүе хөр­мә­те­нә!

V

Ми­не кар кө­рәр­гә чы­гар­ды­лар. Бу­ран ба­ры­бер ки­те­реп өя­се бул­са да, ку­нак­лар хөр­мә­те­нә ин­де бу, юл­лар­ны-сук­мак­лар­ны ях­шы­лап һәм ма­тур­лап ачып ку­яр­га ки­рәк. Бу­ран­да ул ба­ла-ча­га бе­лән маэ­май­лар гы­на, бо­рын­на­рын урам­га чы­га­рыр­га өр­кеп, өн­нә­рен­дә ята­лар. Ә мин — егет ке­ше, егет­ләр исем­ле­ген­дә бит ин­де хә­зер!

Та­гын бу­ран ка­ты­гы­на чу­мып кер­дем. Әм­ма бу юлы тә­мам ка­гы­нып бе­тер­сәм дә, ки­ем­нә­рем­нең җеп сы­зык­ла­ры­на ке­реп оя­ла­ган ак­лык, җиң­сә бө­ге­рек­лә­ре­нә кы­сы­лып кал­ган кар бөр­тек­лә­ре та­гын апам­ның җе­нен куз­га­тыр­га җи­тә ка­лыр­лар.

Сак кы­на ба­сып ке­ре­шем­дә гар­му­ным­ның моң­ла­нуы ко­ла­гым­да шәй­лә­неп, бас­кан уры­ным­да тук­та­лып кал­дым. Уй­ный икән бит, гар­му­ным, уй­ный икән! И ми­нем яшел гар­му­ным, и ми­нем гү­зәл­кә­ем! Си­нең тан­сык моң­на­рың­ны кем­нәр эз­ләп тап­кан да, шул вак-вак төй­мә­лә­рең­дә бар­мак­ла­рын йө­гер­теп-йө­гер­теп кем­нәр алар­ны чы­га­ра? Фә­реш­тә­ләр­дер ан­дый ке­ше­ләр, ила­һи, из­ге зат­лар­дыр! Эһ егет­ләр, бү­рек­не кың­гыр са­лып, җай-җай гы­на ба­сып-ат­лап, шу­шы яшел гар­му­ны­ма ку­шы­лып бер җыр­лап узар­га иде авы­лым урам­на­рын­нан. Уя­ныр иде­ме икән бу йо­кы­лы йө­рәк­лә­ре, кү­зен ачып, яшь­ле­ге­нә кай­тыр иде­ме икән бу кар эче­нә чу­мып, ты­ныч кы­на карт­лы­гы­на ба­ру­чы йорт­ла­ры? Бул­са иде мин­дә гар­мун­чы ос­та­лы­гы! Ник­ләр ге­нә, Хо­да­ем, шул мәр­тә­бә­не мин­нән кыз­ган­дың икән?

Гар­мун мо­ңы җа­ным­ны си­хер­лә­гән иде. Юк, әл­лә ни ос­та да ба­рып чык­мый уе­ны, әле бер төй­мә­се, әле икен­че­се дө­рес иң­рә­ми, әм­ма дә уй­ный, уй­ный. Кем аны шу­лай моң­лан­ды­ра? Ише­тәм, то­ям, бо­лай итеп ми­нем гар­му­ным гы­на сыз­гы­ра. Бү­тән гар­мун­нар­ны тар­тып-тар­тып ка­ра­дым, алар — баш­ка­ча, ә ми­не­ке... ә ми­не­ке­нең һәр сык­ра­вы­на ку­шы­лып чык­кан үз­гә мо­ңы бе­лән ко­ла­гы­ма ятып то­ра!

VI

Гар­мун­да ма­тур ку­нак апа­лар­ның ка­ра чәч­ле­се уй­ный иде. Аның озын кер­фек­лә­ре­нә ме­нә-ме­нә эн­җе бөр­те­ге ка­дәр ге­нә яшь элен­де, ан­на­ры кал­ку кы­зыл мәк чәчәге такыясы кебек самими бит очын­нан йө­ге­реп тө­шеп кит­те. Уй­на­ган көе ми­ңа та­ныш тү­гел иде. Аны тың­лап утыр­ган икен­че ку­нак апа, күз­лә­ре­мә кү­тә­ре­леп ка­рап, са­ры йом­шак чәч­лә­рен тө­зәт­кә­ләп ал­ды, үз апам җыр ки­та­бын ак­та­рып уты­ра иде. Шу­шы бу­ран­лы кыш­кы кыс­ка көн­дә аларның шу­лай их­лас­тан яз ай­ла­ры­ның хәт­фә бо­лын­на­рын­да чә­чәк җы­еп йө­рү­лә­рен са­гы­ну­ла­ры моң­на­рын­а күчкән иде бул­са ки­рәк. Ди­ван ба­шы­на ми­нем мыш­тым гы­на ки­леп уты­ру­ым­ны си­зен­гән гар­мун­чы ку­нак апа төй­мә­ләр­нең бер­се­нә ял­гыш ба­сып куй­ды. Кө­ен­дә бу­тал­ды, ан­на­ры:

— Мо­ңа ку­шы­лып җыр­лап бул­мый, кө­ен бу­тый тор­ган гар­мун бу,— дип әй­теп, бе­раз ты­нып тор­ган­нан соң, баш­ка көй­гә ке­реп кит­те.

Апа­лар­ның җыр­лап та ал­га­лау­ла­ры­на ко­лак ку­еп, кич­нең ни­чек иң­гә­нен си­зен­ми дә кал­дым. Бу­ран әле дә тын­ма­ган иде. Әт­кәй дә, ән­кәй дә эш­тән кайт­ты­лар. Алар олы юл­да ма­ши­на­лар­ның ада­шып тук­тап ка­лу­ла­рын сөй­лә­де­ләр. Бу­ран да бәл­ки ир­тә­гә ге­нә ты­на­чак, ди­де­ләр. Ку­нак апа­лар ку­нар­га ка­лыр­га бул­ды­лар. Бу фор­сат ми­нем бә­хе­те­мә иде, чөн­ки кыш­кы төн озын бу­ла, ку­нак апа­дан гар­мун­да уй­нар­га өй­рә­неп, бе­рәр көй отып ка­лу те­лә­гем зур иде.

VII

Икен­че көн­не ир­тән, мин уян­ган­чы, бу­ран тын­ган, ку­нак апа­лар бе­лән Хәй­рия апам да ра­йон үзә­ге­нә ки­теп бар­ган­нар, әт­кәй дә эш­кә куз­гал­ган, ән­кәй ин­де, га­дә­тен­чә, ир­тән­ге як­та күм­хуҗ бә­рән­нә­рен аша­тып, өй­гә кай­тып өл­гер­гән иде. Мәк­тәп­кә ашык­ма­дым. Абы­ем күр­ше Мин­зә­лә­баш авы­лы ур­та мәк­тә­бен­дә ин­тер­нат­та то­рып укый, сең­ле­кәш ба­ла­лар бак­ча­сы­на гы­на йө­ри, шуңа әлегә ул — йокысында.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: