КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 25 страница

Икен­че көн­не үк бу мәсь­ә­лә­не көл­ке­гә алып, Зөл­фәт­не үртәр­гә дип эше­нә ка­гыл­га­лап та чык­тык. Мин ба­рып кер­гән­дә, Фә­нис ин­де ан­да, ки­тәр­гә дип куз­га­лып ма­та­ша иде, бал­га төш­кән че­бен ке­бек ку­а­ну­ым­нан бе­зел­дәп сүз куз­га­тыр­га өл­гер­дем, ул чыга барган җирендә тук­та­лып кал­ды.

— Ка­ра­гыз әле, Зөл­фәт әфән­де, Фә­нис­нең бо­тин­ка­сы шәп икән: кы­зыл баш­лы, ак бил­ле — ин­нек-кер­шән як­кан ке­бек!

Шу­шы ка­дәр дә сүз­лә­рем­нең ос­та һәм ма­тур ки­леп чык­кан­лы­гы­на ши­гем­не пәй­да ит­мәс­тән би­ни­һая итеп авы­зым­ны ер­дым, ко­лак­ла­рым баш чү­ме­че ар­ты­на кач­ты­лар. Ул да тү­гел, Зөл­фәт, өс­тә­ле ар­тын­нан чы­гып, Фә­нис яны­на ки­леп тә бас­ты:

— Пар­дан ту­ган­нар, иге­зәк­ләр ке­бек... Бо­тин­ка­ла­ры­быз­ны әй­тәм!— дип, “Ча­ян” жур­на­лы ре­дак­ци­я­се­нең ефәк ту­за­нын куз­га­тыр­га те­ләп­ме би­е­гән­дәй итеп ал­ды. Һа­ва хә­ле те­гер­мән эче­дәй бул­ды.

Зөл­фәт­нең дә аяк­ла­рын­да Фә­нис­не­ке бе­лән пар­дан шун­дый ук бо­тин­ка­лар иде. Егет­ләр­гә афә­рин­нәр укып, җил­кә­лә­ре­нә су­гып ал­гач, тә­мам ка­нә­гать­лек итеп, фил тот­ка­ны­быз­дай та­ра­лыш­тык. Чы­гып бар­га­нын­да Фә­нис, күз­гә ке­рер­гә җай­ла­шыр­га ма­таш­кан вак че­бен ке­бек мыжгып ал­ды:

— Чу­кын­ган да икән ин­де бу Зөл­фәт! Ка­ра әле, көл­ке­гә кал­ма­сын өчен ми­не­ке­дәй бо­тин­ка­лар са­тып ал­ган бит! Кем­нең ба­шы мо­ңа эш­ләр иде?

— Тәб­рик итәм,— ди­дем, та­гын да ша­яр­ту сү­зен эз­ләп, бул­ган хәл­дән мәгъ­нә чы­га­рыр­га итеп:— Бо­тин­ка­даш кы­на иде­гез, ин­де хә­зер кем­нәр бул­ды­гыз, бо­тин­ка иге­зәк­тә­ше­ме?

26.02.04.

­ А­БАУ, ФО­АТ, СИН НИШ­ЛИ­СЕҢ?

­ Хи­кәя

Та­тар, олы ку­нак ча­кыр­са, сый-хөр­мә­те бе­лән өс­тәл сы­гып кы­на кал­мый, ак мун­ча­сын да ко­лак ку­ы­рыр­лык итеп яга. Бу ка­дәр сый-хөр­мәт­ләр­гә “ай-вай”, “ай-вай” дип хәй­ран итеп, хан­нар ми­са­лын­да мәр­тә­бә то­тып кы­на йө­ри­сең, адым­на­рың вак-вак, сәй­лән те­зә­сең­ме­ни!

Шу­лай бер­ва­кыт Фо­ат як­таш язу­чы Зә­ки абый­ны ку­нак­ка ал­дыр­ган. Сый­ның бә­рә­кә­тен­нән кор­сак­ла­ры шарт­лар­лык бул­ган, сүз­нең та­тыннан тә­рә­зә кы­са­ла­рын бү­сеп бал агып чык­кан, җыр-бию та­ма­ша­сы­на җы­ел­ган фә­реш­тә­ләр ита­гать боз­ган­нар. Бә­хет­кә мун­ча да өл­гер­гән.

— Ба­ра­быз­мы?

— Һи, нин­ди бар­ма­ган ул, ир­тә­гә — са­бан­ туе, кө­не дә са­лы­нып то­ра. Юы­нып чык­сак, дөнь­я­лар ар­чы­лып кит­мәс­ме?

Зә­ки абый кыс­та­та тор­ган ке­ше­ләр­дән тү­гел ин­де ул без­нең.

Ләү­кә­гә үк ме­неп утыр­ган­нар, мун­ча ча­ра­ча­сы­на ин­де. Эс­се­сен аз­сы­нып, Фо­ат як­таш гө­бер­дәп кай­нап утыр­ган су­ны олы ла­кан чү­ме­че бе­лән ал­ган да баш­корт ба­кы­ры ке­бек кы­зар­ган таш­ка бөр­ке­мәк­че икән, уң-су­лы бу­та­лып­мы­дыр, Зә­ки абый­га то­мыр­ган. Бе­рәү бул­са, бил­лә­һи, мун­чаң­ны нир­гә­сен­нән бо­зып, ми­чен өс­те­ңә ау­да­рып чы­гып ки­тәр иде. Зә­ки абый:

— Абау, ниш­ли­сең син, Фо­ат?— ди икән, са­быр гы­на, үзе­нең ку­нак кы­на бу­луы мәр­тә­бә­сен бер дә тө­шер­ми­чә.

Як­таш, би­ча­ра­лык­ка тө­шеп­тер, аң­ла­мый да кал­ган иде­ме икән, бик тә хуш­ла­нып ча­бы­ныр­га да ке­реш­кән. Ку­нак­ны ким­се­теп бул­мый бит ин­де, ча­бы­нып бе­тер­гәч, ләү­кә­гә Зә­ки абый­ны су­зып ят­кыр­ган да, и төя ди мо­ны, и төя ди, пәһ­ле­ван гәү­дә­ле ку­на­гы тү­шәм бе­лән ләү­кә ара­сын­да те­ге­нең се­бер­ке­се­нә ябы­шып, кулъя­у­лык ке­бек ия­реп йө­ри икән.

Ху­җа, хөр­мәт­не зур­дан ку­еп, гамәлдә ип­сез­рәк кы­ла­нып таш­ла­ган. Әм­ма Зә­ки абый һа­ман да сер бир­ми, арып тук­та­ган як­таш­ка:

— Абау, Фо­ат, ниш­ли­сең?— дия икән.

Ин­де ку­нак-муй­нак бет­кән, Зә­ки абый ки­тәр­гә куз­гал­ган. Әм­ма як­таш мон­да да ал­дат­ма­ган. Зә­ки абый­га, аның “Жи­гу­ли” ма­ши­на­сы уры­ны­на, үзе­нең “Мер­се­де­сы”н ка­быз­сың­га ач­кыч­ла­рын тот­ты­рып ма­та­ша икән. Мон­да да:

— Абау, Фо­ат, ниш­ли­сең син?— ди икән Зә­ки абый.

27.02.04.

­КОЛ­ГА­ЛИ­НЕҢ УРЫС КИ­ТА­БЫ

­ Хи­кәя

Ара­да ки­нәт уп­кын бар­лык­ка кил­де. Мо­ңа ка­дәр авыз­га-авыз, ко­лак­ка-ко­лак ди­яр­лек сөй­лә­шеп утыр­ган ике мил­ләт­пәр­вәр идек, ин­де күз­лә­ре­без маң­гай­лар­ны уз­ды, тын­на­ры­быз кы­сыл­ды. Кай­сы­быз бе­рен­че баш­лап ки­тәр, шул өл­гер һәм өс­тен бу­ла­сы иде. Хәерсез, акыл ка­за­ны бер кә­ли­мә сүз дә та­ба ал­мый­ча шарт­ла­ды. Әңгәмәдәшем, тын­лык­ны бо­зып, туй­ган­чы сүк­те, ачу­лан­ды һәм дию чо­кы­ры­на үзем­не, үзем бе­лән бер­гә җа­ным ке­бек сө­ек­ле мил­лә­тем­не, мил­лә­те­мә та­гып, бар бул­ган га­мәл сый­фат эш­лә­ре­без­не олак­тыр­ды. Бил­лә­һи, оят бул­ды! Ри­за­ла­шып та маташтым, югыйсә. Шал­кан ур­лар­га ке­реп тә мәм­нүн кал­ган, ко­ры авыз һәм буш кул бе­лән бак­ча­дан чы­гып кил­гән би­ча­ра ма­лай­ны эләк­тер­гән исе­рек ка­ра­выл­чы ни­чек бөр­кет бу­лып шул балага очып кун­са, әң­гә­мә­дә­шем миңа карата ан­нан да бо­лай гай­рәт­ле­рәк кы­лан­ды. Те­лем­нең ха­ра­ба­ты хә­лем­нең мәр­тә­бә­се­нә фай­да ит­мә­де.

— Мин-мин-мин-мин...— дип, ми­мел­дәп уты­ра бир­дем.

Сүз гәү­һә­рен ала­ма ко­е­ры­гы­на те­зәр­гә алын­ган әң­гә­мә­дә­шем, ара­да­гы уп­кын­ны та­гын да ки­ңәй­теп:

— Урыс хә­реф­лә­ре бе­лән ба­сыл­ган Кол­га­ли­нең “Кыйс­саи-Йо­сыф­”ы да урыс ки­та­бы бу­ла!— дип, гү­я­ки йө­зе­мә би­ни­һая-ала­га­ем ку­лы бе­лән ки­те­реп яма­ды, ә мин һа­ман да:

— Мин-мин-мин...— дип, ми­мел­дәп уты­ру­дан ар­тык­ка яра­ма­дым.

Үзем­нең дан ка­зан­ган бө­ек га­лим бу­лу­ым­ны да, ке­сә­гә ке­реп тор­мый гына сүз те­гер­мә­нен әй­лән­де­рер­лек дөнь­я­кү­ләм та­ныл­ган зат­лы ша­гыйрь икән­ле­гем­не дә, хи­кәя һәм ро­ман ише­ләр­не ка­лә­мем­нән ишеп ке­нә таш­лау­чы чик­сез та­лант иясе язу­чы мәр­тә­бә­сен то­ту­ым­ны да оны­тып, урыс-та­тар мәсь­ә­лә­сен­дә кә­бес­тә шул­па­сы да чө­ме­рер­лек дәр­тем юк­лык­тан ка­ра көй­дем. Бу хәл Ка­зан­нан йөз чак­рым­нар гы­на бул­мас, шактый ерактагы тоелган Мор­д­ва илен­дә, Тем­ник ра­йо­нын­да­гы Тар­хан авы­лын­да, бо­рын­гы ки­тап­лар­ны, ка­бер таш­ла­рын, та­рих­лар­ны өй­рә­неп экс­пе­ди­ци­я­дә йөр­гән ча­гым­да бул­ды. Яшем, ял­гыш­ма­сам, утыз­га җи­тү ягыннан өч сан­га гына ким иде. Әңгәмәдәшем — ил ага­сы Ну­рис­лам карт, та­гын да ку­әт алып:

— Урыс хә­ре­фе бе­лән Коръ­ән ба­сы­лып чык­са, ул да урыс Коръ­ә­не бу­ла!— дип лаф орыр­га һәм ми­ңа тагын бер кат сүз белән ямап ку­яр­га өл­гер­де. Әм­ма, ни әйт­кә­нен ки­нәт абай­лап, авы­зы­на бер мич­кә су ау­дар­ган­дай шым кал­ды. Мин дә:

— Мин-мин-мин...— дип, ми­мел­дәп утыр­ган җи­рем­нән, йө­рә­гем­не то­тып, өрәк чо­кы­ры­на төш­кән­дәй тын кал­дым. Тә­рә­зә ар­тын­да тың­лаш­ты­рып йө­рен­гән мыш­тым җил ге­нә, мон­да­лы­гын си­зе­нү­е­без­дән кур­кып­мы, чә­чә­ген ко­яр­га өл­гер­мә­гән си­рень агач­ла­ры ара­сын­нан бак­ча тү­ре­нә шыл­ды. Йа Хо­да­ем, яр­лы­кый күр, Коръ­ә­не­ңә сүз ти­гән мәл шу­шы иде. Хә­ре­фе­нә ка­рап кы­на сүз урыс­ка яки баш­ка­га чык­са, мин ин­де ка­ләм тиб­рә­тү­дә­ге ма­һир­лы­гым­ны ак­лый ал­ма­ган иероглифларга тартым язу су­рә­тем бе­лән әл­лә кай­чан, ха­лык са­ны алын­ган­да ук, бө­ек кы­тай мил­лә­те­нең ике метр­лы бер әр­дә­нә­се хи­сап­ла­ны­ла баш­лар идем. Ярый әле тел­нең хик­мә­те хә­реф су­рә­тен­дә тү­гел, аваз рә­ве­шен­дә!

27.02.04.

­ А­ШЫ­ГЫЗ ТӘМ­ЛЕ БУЛ­СЫН!

­ Хи­кәя

Та­тар бар­да — хә­тәр бар, урыс бар­да — “ми­лость” бар, ди­ләр. Бу сүз­ләр­нең мәгъ­нә­се шул­ка­дәр дә ти­рән ми­кән­ни? Би­ча­ра та­тар­лар, ни­чә­мә тап­кыр­лар кү­тә­ре­леп чы­гып та, хө­кү­мәт эш­лә­ре тә­мам кул­ла­ры­на ке­реп бет­кәч, аны ка­бат урыс­ка кай­та­рып би­рә тор­ды­лар. Мон­дый хәл­ләр ми­нем го­мер­дә ге­нә дә күз ал­дым­да бер­ни­чә кат бу­лып, хә­зер шу­лар исе­мә тө­шә дә, ачы­ну­ым­нан йө­рә­гем­не то­тып йө­ге­реп йө­рим, ул ме­нә-ме­нә өзелеп тө­шеп ки­тәр сы­ман. И мин юләр, и мин ах­мак, тин­тәк, ми­кә­нә!

Бер­ва­кыт аш­ка ча­кыр­ган иде­ләр. Ите ка­ты бул­ды, аны чәй­нәш­тер­гән­дә теш­лә­рем ише­леп бет­те­ләр, каз­на­ла­ры­на ка­дәр җи­ме­ре­леп төш­те­ләр. Сер бир­мә­дек, ба­зар ите­дер, ди­дек, ку­лы ка­ты ке­ше суй­ган мал бул­ган­дыр, имеш! Без­нең ха­лык шун­дый афә­рин ин­де ул!

Һәр авыл­ның ди­яр­лек йом­шак кул­лы су­гым­чы­сы бу­ла. Бар да шу­ңа йө­ге­рә: йә та­вы­гын-әтә­чен кыс­ты­рып, яки са­рык-кә­җә­сен чал­ды­рыр­га ча­кы­рып...

Ашы­гыз тәм­ле бул­сын ди­яр­гә те­лә­гем ин­де бу, юк­са, ва­кый­га­лар­ны бо­лай чә­чеп сөй­ләү­нең һич­бер мәгъ­нә­се юк! Ә ме­нә күр­ше­нең су­гым эше­нә һә­вәс­ле­ген һич­кем бел­ми. Та­вык­ла­ры­ның да өс­те­нә ге­нә ба­са, са­рык­ла­рын да бо­тар­лап кы­на таш­лый. Без­нең Аб­за­лый аб­зый җи­теш­кән­че, күршем ти­ре-яры­ны кой­ма­га элеп җил­лә­тер­гә дә өл­ге­рә. Бул­ган да ке­ше ин­де, җен бе­лән бер. Яр­дәм­гә әл­лә дию-пә­ри­лә­рен дә эш­кә җи­гә ин­де? Тик кот­кы­сы гы­на зур, шәү­лә­сен­нән дә агач­лар яф­рак коя баш­лый­лар, фә­реш­тә­ләр ка­нат­ла­рын сын­ды­ра, очып ба­ру­чы кош­лар таш ке­бек җир­гә егы­лып тө­шә­ләр.

Озын Фә­лә­хет­дин­гә дус­лы­гы бар иде, су­гым­чы итеп күршемне дәш­кән­нәр. Бә­хет күм­гән бо­лар­ны, кыс­ка сүз­не дә чак­рым ярым­га су­зып-су­зып сөй­ли икән Фә­лә­хет­дин аб­зый:

— Ку­ян ка­дәр­ле са­ры­гы­быз да бер җәй­гә җи­тә яз­ды. Ике ма­ла­ем, үзем, ха­ты­ным, кы­зым... Ку­нак та алып ка­ра­дык, бет­ми ге­нә бит, рәх­мәт төш­ке­ре! Ки­мер­гән са­ен бер те­шем­не ак­са­там...

Без уй­лый­быз ин­де, бу Фә­лә­хет­дин аб­зый, ди­без, күз бу­я­мак­чы, теш ак­сый, имеш, кая ди ул, авы­зы ту­лы теш­ләр аның, те­гер­мән таш­ла­ры ке­бек ша­кы-шо­кы ки­леп то­ра­лар, итең­не тү­гел, сө­я­гең­не изәр­ләр. Ашы­гыз тәм­ле бул­сын!

Әгәр дә ку­ян ка­дәр­ле са­ры­гы­гыз­ның ите җәй бу­е­на җи­тәр­лек бул­сын ди­сә­гез, су­гым­чы итеп без­нең күр­ше­не ча­кыр­ы­гыз, ике-өч ел эчен­дә че­реп ба­ю­га юл то­та­чак­сыз! Ә мин, җә­мә­гать, теш­сез ке­ше, ри­зык­ның йом­ша­гы­на кү­нек­кән бән­дә­мен, бе­рүк үп­кә­ли күр­мә­сен, өрә­ге ка­ты ке­ше­дән чал­ды­рып, тер­лек-ту­а­рым­ны җә­за­лый­сым юк ин­де! Су­гым­ны кур­кыт­саң, ите ка­ты бу­ла ди­ләр тү­гел­ме? Йом­шак ке­ше­нең ку­лын­нан уз­ган карт су­гым­ның да ите җи­лек ке­бек­кә әве­ре­лә, имеш. Мо­ны­сы ук ар­тыг­рак, шыт­ты­ру бу­лыр­га ки­рәк!

Ашы­гыз тәм­ле бул­сын!

­ Фев­раль-март, 2004.

­СӨ­ЕК­СЕЗ ХА­ТЫН

­ Хи­кәя

Ка­зан бае Мө­хәм­мәд­рә­хим, өч ха­тын алып та, дүр­тен­че­сен­нән ге­нә уңар­мын дип ба­шы­на да кер­теп ка­ра­ма­ган. Әм­ма тү­шә­ген­дә ял­гы­зы каң­гы­рып кич­лә­рен уз­ды­ра баш­ла­вы­на, акыл кай­чы­сы хис­лә­ре­нең ала­ма­сын кис­кә­ләп таш­ла­ган. Яшь ха­ты­ны, би­ча­ра, кич бул­ды­мы, әни­лә­ре­нә ки­тә дә, ир­тә бе­лән ге­нә ко­яш­ны ияр­теп кай­тып ке­рә ди. Түз­мә­гән Мө­хәм­мәд­рә­хим бай, үзе­нең яшь­ле­ге­нә һәм гай­рә­те­нә һәм бә­рәкә­те­нә та­я­нып:

— Сө­ек­сез ха­тын бул­дың ин­де!— дип әй­теп куй­ган...

Бер­ва­кыт дус­тым оч­рап, әү­вә­ле ав­то­бус­та, ан­на­ры бе­раз җәя­ү­ләп тә, тар Ка­зан урам­на­рын ки­ңәй­теп сөй­лә­шә бар­дык. Ул да, мин дә шу­шы оч­ра­шу­ы­быз­дан шат, ка­нат ка­гып күк­ләр­не ай­кар дә­рә­җә­дә оны­ты­лыб­рак кит­кән­без. Бе­раз­дан ул, бар­лык са­гыш җәү­һәр­лә­рен сак­ла­ган кү­ңел сан­ды­гын ачып, тор­мы­шын­да­гы си­кәл­тә­ле юл­дан тә­мам ары­ган­лы­гын әй­теп куй­ды, үз хә­лен сөй­лә­де. Мин аның сүз­лә­ре­нә бер дә ри­йа ит­ми:

— Сө­ек­сез ха­тын сы­ман­мы?— дип со­рап куй­дым. Ул:

— Ни ди­гән сү­зе­гез?— ди­де.

Ва­кый­га­лар­дан хә­бәр­ләр­не сөй­ләп бир­дем. Егы­лып-тә­гә­рәп ди­яр­лек көл­де һәм:

— Нәкъ шу­лай­рак бул­ган­мын икән!— дип куй­ды.

Хуш­ла­шып ае­ры­лыш­тык. Әм­ма ул көн­не әле­ге дә ба­я­гы Мө­хәм­мәд­рә­хим бай ха­кын­да­гы хи­кә­я­тем­не тың­лар­га та­гын бер та­ны­шы­ма на­сыйп бул­ды. Без ике­без дә бер үк фир­ма­да хез­мәт то­та идек. Ул үз эше­нең авыр­лы­гын­нан, хез­мәт ха­кы­ның аз­лы­гын­нан зар­лан­ды. Мин дә:

— Үзең­не сө­ек­сез ха­тын сы­ман­рак то­та­сың шул!— ди­дем.

— Ни­чек ин­де ул?— дип со­ра­вы­на, җа­вап итеп хи­кә­ятем­не сөй­ләп бир­дем.

Ул тың­лап бе­тер­де, бе­раз уй­ла­нып утыр­ды да ишек­не ша­пыл­да­тып чы­гып кит­те. Ми­нем дә кә­еф ко­я­шы бо­лыт ар­ты­на кач­ты. Аның ал­дын­да үзем­не га­еп­ле то­еп, га­дәт­сез­лек­лә­рен бе­лә то­рып та ни өчен сөй­лә­дем икән ин­де дип җа­ным­ны би­тәр­ләп, ай­дан ел­га чы­гып, ин­де дә бо­лар ха­кын­да оны­тып бе­тер­гән идем, ка­бат оч­раш­тык. Ул ин­де баш­ка җир­дә эш­ли иде. Шун­да ук ни­чек һәм ни рә­веш­ле ае­ры­лы­шу­ы­быз­ны исе­мә тө­шер­дем. Әм­ма ул, ерак­тан ук бал­кып ки­леп, ми­не дөнья бе­лән тиң ку­еп исән­ләш­те дә:

— Ни­чек соң, сө­ек­сез ха­тын бу­лып бу­ла­мы?— дип со­рап куй­ды.

Мин егы­лып ки­тә яз­дым. Һа­ман да шул фә­кыйрь фир­ма­да, мес­кен хез­мәт ха­кы бә­я­се­нә хез­мәт тү­гү­дә икән­ле­гем­не әле дә ярый ис­кә­рер­гә өл­гер­дем.

13.03.04.

­МАР­ҖА ӘБИ ДЕ­ПУ­ТА­ТЫ

­ Хи­кәя

— Кем­нең кем икән­ле­ген мин ях­шы­рак бе­ләм, җә­мә­гать! Өй­рәт­мә­гез!

Ура­зай әфән­де күк­рәк су­гып куй­ды. Мо­ңа ка­дәр мыш­тым гы­на мы­ек ас­тын­нан ел­ма­еп, дөнь­я­лык­ка ко­яш­ның тиз­дән ге­нә чык­ма­я­ча­гы­на исе кит­ми йөр­гән әфән­де­нең көт­мә­гән­дә хо­лык күр­сә­теп алу­га җөрь­әт итүе сок­лан­дыр­гыч һәм кы­зык­лы бер кү­ре­неш иде. Мин­нән ар­тыг­рак авыз илә­ген ачып, сүз көр­пә­сен­нән гай­ре бол­га­тыр әй­бер кал­мау­дан бү­рә­нә­гә әве­ре­лә бар­ган те­ле­без та­мак­ка тар­ты­лып, ко­лак­ла­ры­быз җөм­лә бе­зел­де­ге ар­тын­нан мә­зәк че­бе­нен ку­а­ла­ды.

— Мин ме­нә Хәй­рул­лин­ның ни­чек де­пу­тат бу­лу­ын бе­ләм!

Ура­зай әфән­де­нең ага­ра баш­ла­ган кыр­ку чәч­лә­ре, как­ла­выч ти­гә­нәк чә­чә­ге­не­ке­дәй ал­лы-гөл­ле­гә әве­ре­леп, үрә тор­ды­лар. Сер­нең ти­рән­ле­ге­нә өме­тен өз­мә­гән җан хә­бәр диң­ге­зе­нә чу­мар­га җы­ен­ды. Ура­зай­ның ха­кый­кать җе­бе очын читкә алып ки­түе сөй­лә­не­лә­чәк ва­кый­га­ның озын-ерак юл ке­бек бу­ла­ча­гы­на иша­рә итеп, аңа ко­лак ку­ю­да са­быр­лык­тан гай­ре те­рәк кал­ма­вын аң­лар­га мәҗ­бүр бул­дык. Авыз иләк­лә­ре ачы­лыр­га, кү­ңел дикъ­ка­те ши­ңәр­гә мәҗ­бүр иде.

— Ми­нем күр­ше­дә ге­нә бер исе­рек мар­җа әби­се яши,— дип, Ура­зай үз хәл­лә­рен­нән ми­сал­лар ки­те­рә-ки­те­рә читләтеп-читләтеп сөй­ләп йө­дәт­те дә,— үзе ке­бек үк сәр­хуш улы бе­лән дә су­гы­шып-ту­зы­нып бет­те ин­де!— ди­де.

Без­гә бо­ла­ры ук кы­зык­лы тү­гел­ле­ген аң­лап ал­гач, сүз кыс­карт­ма­сы­на дип­ме инде, тук­та­лып тор­ды да, сер диң­ге­зен җә­еп сал­ды:

— Хәй­рул­лин де­пу­тат бу­лып сай­лан­ды бит әле! Бу мар­җа әби, Хәй­рул­лин­ның һәр­төр­ле мәсь­ә­лә­ләр­не хәл итәргә вәгъ­дә кылынган сай­лау ал­ды ча­кы­ру­ын ку­лы­на алуы бе­лән, те­ле­фон труб­ка­сын кү­тәр­гән дә, те­ге хәбәрлектә күр­сә­тел­гән но­мер­ны җый­ган, тор­мы­шы авыр­лы­гы­на, аша­ры­на юк­лык­ка, куз­га­ла ал­мый­ча авы­рып яту­ы­на зар­лан­ган. Бә­хе­те­нә Хәй­рул­лин­ның сәр­кә­тип кы­зы бик эш­лек­ле бу­лып чык­кан.

Ки­леп тә җи­тә­ләр бо­лар. Мар­җа әби мах­мыр­дан ята икән дип кем уй­ла­сын. Кабыштырыры­на да ри­зы­гы юк, сө­е­не­че­нә, буш ше­шә­лә­рен дә җый­наш­ты­рып, улы шу­лар­ны сы­ра­га бул­са да алыш­ты­рыр­га кит­кән чак икән. Сәр­кә­тип кыз, кә­рәз­ле те­ле­фо­нын ко­лак тө­бе­нә кү­тә­рә дә, чик­лә­век ват­кан­дай әмер­ләр ге­нә би­рә. Ул да тү­гел, тарт­ма-тарт­ма, кап­чык-кап­чык бү­ләк, са­выт-са­ба, ри­зык-ма­зар кү­тәр­гән Хәй­рул­лин үзе, Та­тар те­ле­ви­де­ни­е­се, һәр­төр­ле агент­лык жур­на­лист­ла­ры ки­леп тә җи­тә­ләр, уң­да ялт-йолт фо­то­су­рәт­че­ләр эш бе­лән мәш­гуль­ләр, сул­да­гы­лар кә­газь-ка­ләм дәр­те­нә чум­ган­нар, тө­ше­рә­ләр, сөй­ли­ләр, мак­тый­лар һәм мак­та­на­лар. Хәй­рул­лин бер-бер арт­лы ка­бат­ла­нып хәл бе­ле­шә, мар­җа әби­гә олы-олы бү­ләк­лә­рен тап­шы­ра. Гай­са пәй­гам­бәр­нең үзе бе­лән оч­раш­кан­дай, мар­җа әби баш авыр­туы һәм мах­мы­ры өя­нә­ген оны­тыр­га те­ләп май ко­я­шы­дай ел­мая. Әм­ма һа­ман да кә­е­фе ки­леп җи­теш­ми. Аның ка­нә­гать­сез­ле­ген си­зен­гән Хәй­рул­лин, ке­сә ян­чы­гын чы­га­рып, ан­нан би­я­ләй ка­дәр­ле “а­гач” ак­ча­лар чы­га­рып тот­ты­ра. Әл­лә ча­ма­сын югалт­кан ча­гы икән­ме, әл­лә ха­лык кү­зе һәм сү­зе саналган кор­рес­пон­дент­лар ал­дын­да зат­лы­рак кү­ре­нә­се ит­кән­ме, ар­ты­гы бе­лән юмарт­ла­нып таш­ла­ган, утыз мең ак­ча­ны мар­җа әби­нең ку­лы­на тот­тыр­ган...

Ура­зай тел шарт­лат­ты. Ыша­ныр­га җөрь­әт тап­мый­ча, үза­ра ка­ра­шып куй­дык. Ура­зай, без­нең сә­ер­се­нү­лә­ре­без­гә исе кит­ми­чә ге­нә, сер че­бе­не бе­зел­де­ген ко­лак төп­лә­ре­без­гә очыр­ды:

— Хәй­рул­лин шу­шы әби бе­лән ко­чак­ла­шып та, сө­е­шеп тә ди­гән­дәй, фо­то­су­рәт­лә­нә дә, эш ке­ше­се бит, чы­гып та ки­тә. Һәм­мә­се аның ар­тын­нан га­ип бу­ла­лар. Мар­җа әби­нең улы да яр­ты ба­ллон сы­ра кү­тә­реп кай­тып ке­рә... Те­ге утыз мең­не ике ат­на ди­гән­дә, әл­лә кай­дан тү­гел, Хәй­рул­лин ке­сә­сен­нән ге­нә төш­кән бит, хә­мер чиш­мә­лә­ре­нә алыш­ты­ра­лар... Рә­хәт­лән­де­ләр ин­де, ко­лак­ла­рын­нан агып чы­га баш­ла­ган­чы кы­лан­ды­лар.

— Хәй­рул­лин­ның су­рә­тен ико­на уры­ны­на элеп куй­ма­ган­нар­мы соң?— дип, ур­та­га со­рау са­лыр­га ба­тыр­чы­лык ит­те­ләр ип­тәш­лә­рем.

Ура­зай ки­сеп ке­нә таш­ла­ды:

— Юк! Ико­на­ның ни икән­ле­ген бе­лә­дер­ләр ми­кән, әм­ма сай­лау­га мар­җа әби­е­без бе­рен­че­ләр­дән бу­ла­рак йө­ге­реп бар­ды. Үзем күр­дем. “Хәй­рул­лин — ми­нем де­пу­тат!”— дип, үз ти­рә­се­нә ше­шә­дәш­лә­рен җы­еп, алар ал­дын­да кай­нар но­тык тот­кан­лы­гы­на сө­е­неп бе­тә ал­ма­дым.

— Шу­лай­дыр ин­де!— дип кө­леш­тек.

— Шу­лай-шу­лай!— ди­де Ура­зай, без­нең кө­ле­шү­ләр­гә ку­шыл­мый­ча.— Ул мар­җа әби­нең ди­вар аша та­вы­шы ише­тел­гән са­ен Хәй­рул­лин де­пу­тат исе­мә тө­шә... Хәй­рул­лин де­пу­тат­ның те­ген­дә-мон­да эле­неп тор­ган су­рәт­лә­рен күр­гән са­ен, аның кем­нәр­нең де­пу­та­ты икән­ле­ге хә­тер­дә яңа­ра...

Ура­зай шым кал­ды. Без ма­ши­на­да биш ир ке­ше, Ка­зан­нан Чал­лы­га та­ба эл­де­реп ма­та­ша идек. Ура­зай — руль ар­тын­да. Ма­ши­на­сын тук­тат­ты. Һа­ва алыш­ты­рыр­га кыш­кы сал­кын юл чи­те­нә чы­гып бас­тык. Аш­кын ма­ши­на­лар чыж-выж үтә тор­ды­лар, алар­га ияр­гән күз ка­ра­шы бе­лән бер­гә за­ма­на да ки­лә­чәк­кә та­ба ашык­ты. Ил­дә бө­ек де­мок­ра­тия дә­ве­ре­нең бе­рен­че унъ­ел­лы­гы бе­теп, икен­че­се баш­ла­нып ки­лә иде. Егерме беренче гасыр.

13.03.04.

­СӘ­ВӘ­ЛӘЙ ДЕ­ПУ­ТАТ

­ Хи­кәя

Ма­рат әфән­де Би­ги­шев­ны юби­лее бе­лән тәб­рик­ләр­гә дип Чал­лы­ның Са­лих Сәй­дә­шев исе­мен­дә­ге зур мө­ба­рәк мә­дә­ни­ят са­ра­е­на олуг һәм ке­чек җы­ел­ган иде­ләр. Ни ди­сә­гез дә, бәй­рәм шул! Җит­меш­не тү­гә­рәк­лә­гән бу алыш­тыр­гы­сыз җи­тәк­че го­ме­ре бу­е­на ди­яр­лек һәр­төр­ле бө­ек тө­зе­леш­ләр­не җи­тәк­лә­гән, ке­че­не олы ит­кән, олы­ны — ке­че, ди­гән­дәй, бик тә прин­цип ия­се зат икән. Ал­ла­һы на­сыйп ит­сә, аның ха­кын­да бәл­ки бе­рәр ва­кыт зурдан кубып язар­мын да әле. Ә хә­зер­гә әфән­де­без хөр­мә­те­нә мак­тау сүз­лә­ре­без­не кал­ды­рып то­рыйк, чөн­ки сүз ба­шы­быз Сә­вә­ләй де­пу­тат иде тү­гел­ме?

— Сә­лам,— мин әй­тәм,— Сә­вә­ләй, хәл­ләр ни­чек? Де­пу­тат эш­лә­ре ях­шы ба­ра­мы?— дим, элек­тән та­ныш­лык­ка ыша­нып, ша­яр­ту сүз­лә­ре­нә кү­чәр­гә исәп то­тып.

— Әй­дә, сә­я­сәт ту­рын­да сөй­ләш­мик әле, кыз­лар ха­кын­да алы­шыйк!— ди бу, сүз йө­ге­ре­ген Шай­тан ко­е­ры­гы­на ияр­теп, ша­яр­ту ягын мин­нән дә биг­рәк үз кү­реп.

— Бик ях­шы, бик ях­шы!— дим, кә­еф кар­ма­гы­на кү­ңел кү­ле­нең су­кыр шырт­ла­ка­сын эләк­те­реп.— Зи­лә ни­чек ан­да? Ро­за ха­ным? Те­ге­се, бу­сы?

— Әй­дә, ди­дем бит, сә­я­сәт ха­кын­да сөй­ләш­ми­без,— дип, Сә­вә­ләй де­пу­тат юан имән бар­ма­гын әрек­мән ко­ла­гы­на ты­гып чы­гар­ды.— Җил чы­гар­га итә, ах­ры­сы, яң­гыр явар­га­мы — ко­лак кы­чы­та!

— Урам­да кыш кө­не, бу егер­ме икен­че фев­раль ки­чен­дә нин­ди яң­гыр ди ул?— мин әй­тәм.— Бу­ран бу­лу­га­дыр!

— Юк!— ди­де, кис­те­реп Сә­вә­ләй де­пу­тат.— Сә­я­сәт ха­кын­да сөй­ләш­мик, кыз­лар ту­рын­да гәп орыйк!

— Кыз­лар дип ин­де...— ди­я­рәк, баш чү­ме­чен­дә сы­е­гая бар­ган фи­кер шул­па­сын кай­нар­ла­тып ал­дым.— Те­ге, җыр­чы Ве­не­ра Га­ни­е­ва­ны әй­тәм, Габ­дул­ла Ту­кай исе­мен­дә­ге пре­ми­я­не дә, ха­лык ар­тис­ты исе­мен дә ал­ды ин­де, Ал­су­га да ат­ка­за­ган­лык­ны бир­де­ләр...— дип те­зеп ке­нә кит­кән идем, Сә­вә­ләй де­пу­тат тиз­рәк бүл­де­рер­гә ашык­ты, әле­ге дә ба­я­гы си­мез бар­ма­гын ке­че ти­шек­ле бо­рын тө­бен­дә йө­ре­теп ал­ды:

— Сә­я­сәт ту­рын­да сөй­ләш­мик, кыз­лар ха­кын­да сөй­лә­шик!

— Әйе шул,— ди­дем.— Нә­би­рә Гый­мат­ди­но­ва­ны ха­лык яра­тып укый, Фәү­зия Бәй­рә­мо­ва да дин­гә ке­реп кит­те...

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: