КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 20 страница

Бу җәй­не ки­лү­ен­дә дә ки­я­ве­нең һа­ман да эш бе­лән ге­нә мәш­гуль бу­лу­ы­на хәй­ран итеп, хәт­та Өм­ме­гөл­се­ме зар­лан­са да:

— Ир ке­ше өй­дә тоз­ла­нып ят­мас ин­де! Бул­ма­ган­ны!— дип, та­гын да ка­дер­ле ки­я­ве Дух­тыр Фа­тыйх­ны өс­тен чы­гар­ды.

Кем­гә ни­чек­тер, әм­ма Фа­тыйх­ка та­гыл­ган “Дух­тыр” кушамат-лә­ка­бе­нә ка­дәр аңа ошый иде.

Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те, Өм­ме­гөл­сем буй­га уз­ган, күз күр­кә­ме­нә алы­ныр­лык кө­мән­ле иде. Мо­ңа ин­де га­зиз әт­кә­се­нең сө­е­не­че эче­нә сый­ма­ды:

— Кияү, Хо­дай бо­е­ры­гы, ута­рым­да­гы бер та­нам­ны ту­ар оны­гы­ма ба­гыш­ла­дым! Рәх­мә­тен­нән таш­ла­мас!— дип, пәй­гам­бәр­ләр һәм әү­ли­я­ләр ру­хы­на атап до­га чык­ты. Гәү­дә­гә — кал­ку, йөз­гә-бит­кә — ак, фи­кер­дә мө­кәм­мәл Әләт мир­за­ның та­вы­шы ар­ты­гы бе­лән ка­ты исә дә, эч­ке нин­ди­дер мо­ңы бар­лык сә­бәп­ле кү­ңел­гә үтеп ке­рү­чән иде. Хә­ер, сүз­лә­ре дә нин­ди­ләр! Мө­га­ен шу­ның өчен дә аңа “Ә­ләт” ку­ша­ма­ты так­кан бул­ган­нар­дыр? Аны хәт­та үзе ке­бек мир­за­лар шу­лай атап, мул­ла куш­кан исе­мен оны­тып бе­тер­гән­нәр иде. Мо­ңа аның хәй­ра­ны­на көч кил­мә­де, кү­ңе­ле бе­лән кү­неп, хәт­та те­ле бе­лән дә, яңа ке­ше бе­лән та­ныш­кан­на­рын­да җи­ңел кул­дан гы­на үзен:

— Әләт ке­нәз бу­ла­мыз!— дип әй­теп таш­лый иде.

Кич­кә бе­раз су­ы­тып җи­бәр­де. Шәй­хе­лис­лам мул­ла ма­ри­лар ягын­нан ал­ган ур­ма­нын кай­тар­ту кай­гы­сын­да иде. Алдан җы­е­на баш­ла­ды. Сә­хәр на­ма­зын­нан соң чы­гып кит­сә, өй­лә­гә ба­рып ире­шер сы­ман. Хәс­рәт­лә­нә­се юк. Иген­нәр җы­е­лып бет­кән. Ара-ти­рә кыр­пак кар яу­га­лап үт­сә дә, бу көн­гә ка­дәр җир ны­гып өл­гер­мә­гән­лек ке­нә бе­раз бор­чый.

Сөй­лә­шен­гән­чә, ир­тә­гә­дән авыл агай­ла­ры да агач кай­тар­та баш­ла­я­чак иде­ләр. Шәй­хе­лис­лам мөгаллимнең әти­се Га­риф хәз­рәт­нең ни­ят­лә­ре зур­дан: шу­шы ке­че улын, дөнь­я­лар бө­тен­ләй дә бол­га­нып кит­кән­че, бу көз­дә өй­лән­де­рер­гә, мо­ны­сы — бе­рен­че­дән, ә икен­че­дән — яшь­ләр өчен үзе­нең ике кат­лы дәү йор­ты­на куш­ты­рып, ае­рым бер бүл­мә эш­ләт­те­рү­. Мо­ны­сын кыш­ка бу­рап куй­са­лар, җәй­гә җит­ке­рер­ләр, Ал­лаһ бо­ер­са.

Бә­хет­лә­ре бар икән улы Шәй­хе­лис­лам­ның да. Бул­мый ни! Са­быр, ты­ныч. Бо­зы­лып-ни­теп, Хо­дай­ның рәх­мә­те, дөнь­я­ны бу­тау­чы гыйсь­ян­чы Мө­хәм­мәт­га­яз мәх­дүм­нәр­гә ия­реп, па­ди­шаһ­ны тө­ше­рә­без, га­дел җәм­гы­ять тө­зи­без, әл­лә кем бу­ла­быз дип бер дә сөй­лә­неп-та­выш­ла­нып йөр­мә­де. Ан­дый эш­ләр ру­хы­на ят бул­ды. Ил­дә конс­ти­ту­ци­он де­мок­ра­тия ур­наш­са, мил­ләт­кә пә­рән­җә­сен ачып йөз күр­сә­тер­лек ке­нә бул­са да мөм­кин­лек би­рел­сә, аңа шул җи­тә­дер ке­бек иде. Хо­дай ку­шып, шу­шы га­зиз мө­сел­ман ка­ве­мен­нән са­нал­ган та­тар­лар тә­рәк­кы­ять мәй­да­ны­на ки­леп кер­сә­ләр, дөнья йө­зен­дә­ге һәм­мә­ләр­гә үр­нәк бу­лыр­лар әле алар. Ирек ме­нә шу­лай ки­лә ул! Баш­ка­лар хөр­мәт ит­сә­ләр, мил­ләт­кә һич­кем кү­сәк кү­тә­реп су­гы­шыр­га баз­мас!

Кыз­лар ку­лын то­ту тү­гел, кү­злә­ре­нә те­кәп ка­рый ал­га­ны да юк әле аның, ма­шал­лаһ!

Әти­се Га­риф хәз­рәт­нең Күл буе мәд­рә­сә­сен­нән Ка­сыйм ахун бе­лән дус­лык­ла­ры бер дә тар­кал­ма­ды. Улы на­чар бул­са, әл­лә кай­чан үп­кә­лә­шер­ләр иде әле. Ка­зан­га ба­рып чы­га кал­са, Га­риф мул­ла­ны Ка­сыйм мө­дәр­рис чәй­гә ча­кы­ра, кай­ ва­кыт­лар­да олы аш­ка ту­ры ки­леп, ка­ла мил­ли­о­нер­ла­ры­ның кәт­тә са­рай-йорт­ла­рын­да­гы олуг мәҗ­лес­лә­рен­дә дә, аңа ия­реп ки­леп, кат­на­ша тор­ган бул­ды. Мон­да үзе тү­гел, улы Фа­тыйх­ның ха­лык ара­сын­да мәр­тә­бә­се­нең дәү­ле­ге төп көч­кә ия икән­ле­ген ул си­зе­нә, әм­ма сер бир­ми иде. Ә Шәй­хе­лис­лам мәх­дү­ме ты­ныч бул­ды, тәү­фыйк вә са­быр­лык ия­се бу зат абый­сы ке­бек мин ­кем­лек ка­лан­ча­сы­на ку­кы­ра­еп ме­неп яшәү­не тү­гел, яз­мыш­ка буй­сы­ну­ны өс­тен күр­де. Хә­ер, аны да аң­лап бу­ла, бу­сы да аның үз их­ты­я­рын­нан шул. Абый­сы ке­бек ру­хы көч­ле икән, бу акы­лы, бу ба­шы бе­лән әл­лә кем­нәр бу­ла­чак әле ул, Ал­ла­һы бо­ер­са.

Дөнь­я­лык йө­зен­дә ке­ше­лә­ре дә ни җит­те ге­нә тү­гел­ләр шул. Алар ни­ка­дәр на­дан­рак бул­са­лар, шул­ка­дәр үк бо­рын­на­рын чө­еп:

— Бер дә әл­лә кем тү­гел­ләр әле!— дип, баш­ка­лар­ны мыс­кыл­лар­га яра­та­лар, Кү­пе­рас­ты Иб­ра­һим­ ке­бек ин­де.

Кай­дан һәм нәр­сә­дән баш­ла­нып кит­кән­ле­ген Га­риф мул­ла да си­зеп-тө­ше­неп ка­ла ал­ма­ды. Иб­ра­һим аңа күз­гә күр­сә­теп ди­яр­лек һа­ман теш ыр­жай­та бир­де. Югый­сә, аның ма­лай­ла­ры бул­дык­лы да, эш­чән­нәр дә бит, әм­ма үз­лә­ре­нә сыя-сы­е­ша ал­мый­лар. Кы­ек як­тан нәр­сә­гә күз­лә­ре тө­шү бер хәл, туй­мас җан­нар­дан бул­ды­лар. Ул пе­чән­не, утын­ны, са­ла­мын-аш­лы­гын җы­я­лар-җы­я­лар. Ә аңа ка­рап бә­рә­кәт­лә­ре юк. Утын­ны да, кем әйт­меш­ли, че­ре­теп яга­лар, пе­чән­нә­рен дә, са­лам­на­рын да шу­лай мал­ла­ры­на аша­та­лар. Ул бит әле өеп ку­ю­дан гы­на бул­мый, мал-ту­ар ча­ма то­тып азык­лат­кан­да гы­на ях­шы­ра. Те­рлек ас­рау­ның мең төр­ле се­ре бар аның. Мал­ның кү­зен­нән ба­ры­сы кү­ре­неп то­ра, аны си­мер­теп бо­зу­дан мәгъ­нә юк!

Иб­ра­һим­ның өч улы да Га­риф мул­ла мәд­рә­сә­сен­дә бер-бер­се­нә ия­реп, биш-ал­ты ел ки­ем туз­ды­рып, ту­зан­на­рын как­ты­рып йөр­сә­ләр дә, “Ә­лиф”­не та­як дип тә бе­лер­гә те­лә­ми­чә са­бак­ла­рын таш­ла­ды­лар.

— Укып мул­ла бул­мас­сың, чу­кып кар­га бул­мас­сың,— дип Иб­ра­һим сүз җит­кер­де.

Ха­лык та:

— Ма­лай­лар­ны бе­лем­ле итәм дип, Га­риф мул­ла­ны аша­тып ятар­га бер дә чу­тым юк әле ди­гән ди Иб­рай. Хә­зер мул­ла­лар­га көн бе­тә, имеш. Ка­зан­да да сол­дат­лар кай­наш­ты­ра, бө­ек ак па­ди­ша­һы­быз­ны сак­ла­мый, “Су­гыш бет­сен! Су­гыш бет­сен!” дип дау­лый­лар икән. Бо­лай­га кит­сә, су­гыш та бет­мәс, ты­ныч­лык та бул­мас. Ал­дан “а­як ки­е­неп”, тү­рә­ләр юлын­да йө­реп, ба­ла­ла­рын сол­дат­тан алып кал­ган ке­ше­ләр­нең дә кү­ңел­лә­ре­нә корт төш­кән. Би­та­ман мул­ла­сы Ис­мә­гыйль­нең дә олы угы­лын су­гыш­ка ал­ган­нар,— дип, юк­ка бар­ны, ба­ры­на юк­ны ку­шып-ку­шып күп сөй­лә­де.

Ха­лык­ның авы­зын то­ма­лап бул­мый ин­де, аны­сы. Тик ме­нә гай­бәт­кә юл куя баш­лау­ла­ры­на гы­на ри­за­лык итәр­гә яра­мый. Гө­наһ­ка ба­тып бе­тә­чәк­ләр. Ха­лык­ны кү­рә то­рып ул хәл­гә тө­ше­рү ки­леш­мәс. Ка­зан мул­ла­ры нәр­сә әй­тер? Кү­зең­не ачыр­мас­лар, ка­ла­га юл­ны бик­лә­тер­ләр!

Юл­ның ерак бу­ла­сын Шәй­хе­лис­лам мәх­дүм бе­лә иде. Ма­ри ур­ма­ны­на ба­рып җи­тү өчен яки ка­раң­гы­дан чы­гып ки­тәр­гә, яи­сә ку­ну нияте белән кузгалырга ки­рәк иде. Сә­хәр на­ма­зын­нан соң юлга чыгармын ди­гә­не­нә дә кү­ңе­ле ятып бет­ми.

— Улым, тә­вәк­кәл­лик. Җир тә­мам ка­тып өл­гер­сә, ат то­я­гы­на зы­ян­лы бу­лыр. Әл­лә соң ки­сә баш­лый­сың­мы?— ди­де ата­сы Га­ри­ф мулла, әү­вә­ле көн чәй янын­да Шәй­хе­лис­ла­мы­на бо­ры­лып.

— Кай­чан­нан?— ди­де мәх­дүм.

— Көн­нәр ях­шы то­ра,— ди­де хәз­рәт, әле­гә үзе дә тә­вәк­кәл итеп җит­кер­ми­чә,— нәкъ ва­кы­ты да ин­де аның, әйе. Че­бен-чер­ки­ләр дә бет­те. Яф­рак­лар да куе ур­ман­нар­да ко­ел­ган­дыр ин­де... Нәкъ ва­кы­ты!

Әти­се­нең бу сүз­лә­ре­нә ри­за­лык бе­лән җа­вап кай­тар­мый ка­ла ал­ма­ды улы. Ни­чә көн­нәр ин­де аны авыр эш ара­сы­на кат­наш­тыр­мый, ат­лар­ны да юк­ка-бар­га куз­гат­мый, түл җый­ды­ра кил­де­ләр. Һәм ме­нә ва­кы­ты иреш­те, Шәй­хе­лис­лам ир­тә­гә ка­ра таң­нан ук юлга чы­га­сы иде. Ул ба­рып җи­теп, ур­ман­да ча­тыр ко­рып, кә­газь эше­нең тәр­ти­бе бу­ен­ча ур­ман­чы­дан ди­лән­ке­не бе­ле­шеп ку­яр­га ти­еш. Һәр­хәл­дә ур­ман эшен ул шу­лай күз ал­ды­на ки­те­рә. Бер-ике көн эчен­дә аңа авыл­даш­ла­ры ки­леп ку­шы­ла­чак­лар икән...

Уй­ла­ры­ның ахы­ры ки­леп, Ал­лаһ бо­е­ры­гы, ир­тән­ге на­маз­дан соң куз­гал­ды Шәй­хе­лис­лам мәх­дүм. Юлы да җи­ңел бул­ды. Йол­кыш кы­на ке­бек кү­рен­сә дә, са­ры би­я­се юыр­ту­ын­нан бер ге­нә тук­тап ка­ла бел­мә­де. Ба­шын игән хә­лен­дә, дил­бе­гә кай­сы як­ка тар­тыл­са, шун­да бо­ры­лып, ар­ба­сын кел­те­рәт­те дә кел­те­рәт­те...

— Күп­ме ки­сәл­сәң, ба­ры­сы да си­не­ке!— ди­де аңа ур­ман­чы.— Бү­ген-ир­тә­гә ди­лән­ке­не ача­быз дип то­ра идек.

— Алай икән,— ди­де Шәй­хе­лис­лам, бе­раз ап­ты­раб­рак. Аның уен­ча, ур­ман­нан ти­еш­ле ка­дәр ге­нә бү­леп би­рә­ләр дә, шу­ны ки­сә­сең, тә­мам чис­тар­тып, ур­ман­чы­га тап­шы­рып ки­тә­сең бу­лыр­га ти­еш иде тү­гел­ме? Ә бу нәр­сә ди? Ди­лән­ке­не ача­лар да, кем­гә күп­ме ки­рәк, ки­сеп алып ки­тә­сең һәм вәс­сә­лам...

— Алай икән...

Ур­ман­чы өс­тәл ар­тын­да уты­ра иде. Ин­де кай­тып ки­тәр­гә җы­ен­ган, кә­газь­лә­рен бик­ләп куй­ган. Әм­ма куз­га­лыр­га гы­на ашык­мый­ча, уй­га бат­кан хә­лен­дә тоткарланып каласы иткән. Шәй­хе­лис­лам­га болай туры килүе эшенең ба­шын­нан ук уңай­дан китәсе ди­гән сүз иде бу.

— Сез, бы­гыр­лар,— ди­де ур­ман­чы, та­тар бу­лу­ы­на ка­ра­мас­тан, үзе­нең Ка­зан ягы ке­ше­се тү­гел­ле­ген сиз­де­реп,— фа­тир­га кер­гән­дә дә та­ләп­чән бу­ла­сыз ин­де. Кай­да ку­нар­сыз икән? Ка­ра­выл­чы йор­тын­да ке­ше тул­ган­дыр... Икен­че ат­на бу­е­на яту­чы­лар да бар. Авыл ба­шын­да гы­на... Ир­тә­гә ди­лән­ке­гә тө­шәр­без, бо­лай бул­са,— ди­я­рәк сөй­лә­нә-сөй­лә­нә, ишек ка­тын­да­гы буш­ла­ты­на үрел­де. Ки­е­неп, ба­шы­на бү­ре­ген кап­ла­ды да сүн­де­рер­гә дип лам­па яны­на кил­де, фил­тә­сен кыс­ты.— Ми­не кал­ды­рып ки­тәр­сең әле, йор­тым шул баш­та, ка­ра­выл өен­нән ерак тү­гел ге­нә!— ди­де.

Ул әй­теп бе­тер­гән­дә лам­па уты сү­нәр­гә өл­гер­гән иде ин­де. Алар ишек­тән бер-бер арт­лы чык­ты­лар. Аяз күк йө­зе­нә йол­дыз­лар си­бе­леп, тул­ган ай ка­лык­кан. Та­би­гать үзе­нә кү­рә су­ык сы­ман бул­са да, кар явар­дай тү­гел, кыр­пак тө­шәр­лек ке­нә иде.

Дөнья ыша­ныч­сыз, ди­ләр. Хә­ер­ле­гә бул­сын, әм­ма күз ку­рык­са да кул эш­ли икән аны. Икен­че көн­гә ки­леп җит­кән авыл­даш­ла­ры да мон­да бул­гач, Ходай ярдәмедер, Шәй­хе­лис­лам­га ур­ман ау­да­ру авыр то­ел­ма­ды. Әм­ма дә өч улы бе­лән ку­ба­ры­лып җи­теш­кән Ку­кы Иб­ра­һим аның үзәк бә­гырь­лә­ре­нә үт­те дә соң ин­де.

— Ишәк җи­геп ур­ман кай­та­рыр­га­мы?— ди­гән бул­ды ул әү­вә­лен, үзе­нең ел­кыл­дап тор­ган ат­ла­ры­на сок­ла­ну­ын яшер­ми­чә, Шәй­хе­лис­лам­ның са­ры би­я­сен­нән кө­леп.

— Мул­ла кия ак ыш­тан!— дип ку­шыл­ды аңа олы улы, мо­ның әти­сен­нән өй­рә­неп ал­ган бер хик­мәт­ле сүз бу­лу­ын ис­кәрт­кән­дәй авы­зын ерып.

— Тәр­тәң кыс­ка­рак, мәх­дүм Шәй­хе­лис­лам!— ди­гән бул­ды икен­че юлы Иб­ра­һим, ан­на­ры ки­ңәш бир­гән­дәй ит­те:— Очы­на­рак җик, ел­гыр­рак бу­лыр!

Сүздә җиңдереп то­ра­сы тү­гел иде. Әм­ма Шәй­хе­лис­лам­ны кы­зыл­баш ма­ри­ла­ры бу­тап таш­ла­ды­лар:

— Син, бы­гыр агай, бу би­яң бе­лән кай­тып җи­тә ал­мас­сың, юне кит­кән,— дип, кай­та­ра-кай­та­ра сөй­лән­де­ләр.

Шәй­хе­лис­лам аң­лый ал­мый иде: ни­гә дип аның би­я­се һич­кем­гә дә оша­мый соң? Те­ге­ләр­нең ат­ла­ры, ар­ба­ла­рын-агач­ла­рын сөйри алмыйча ба­тып ят­кан­да да, аның са­ры би­я­се, арт­ла­рын­нан җи­те­шеп, алар­ны күк­рә­ге бе­лән этеп чы­га­ра тор­ды. Бу хик­мәт­кә күз­лә­ре маң­гай­ла­рын­да иде, югый­сә!

— И-и Шәй­хе­лис­лам, бә­хе­тең бар икән!— ди­де аңа Иб­ра­һим, ир­тә­дән олы­лап эн­дә­шеп.

Бу хәл­ләр кө­тел­гән ва­кый­га­лар­дан тү­гел иде. Кем-кем, ә ме­нә Ку­кы Иб­рай­ның Шәй­хе­лис­лам­га ка­ра­та го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр­дыр хөр­мәт­ле мө­нә­сә­бә­те. Әйт­кән­нә­ре мәх­дүм­нең кү­ңе­ле­нә хуш кил­де. Кә­е­фе кү­тә­ре­леп кит­те. Ур­ман­нан агач­лар да чы­га­ры­лып бе­те­рел­гән, өеп ку­ел­ган. Ур­ман­чы­ның үл­чи­се, бә­я­ли­се һәм, рөх­сәт би­ре­лү­гә, бо­лар­ны кай­та­ра баш­лый­сы гы­на кал­ган иде. Җәм­гы­сы буе бе­лән унике төп на­рат бу­лып, бе­рәм­ләп сөй­рәт­кән­дә дә айга якын сузылырлык эш иде. Бер кө­не кай­ту­га кит­сә, икен­че кө­не мон­да ки­лү­гә! Хо­дай куш­са, кыш­кы кар бу­ран­на­ры­на ка­дәр эш итеп өл­ге­рер. Яз­да бу­ра­лап куй­са­лар, пе­чән­гә ка­дәр, са­бан­туй­лар ара­сын­да кү­тәр­теп тә өл­гер­тер­ләр. Ос­та­лар бе­лән ки­ле­шен­сә, көз­гә үз поч­мак бүл­мә­лә­ре бу­лыр.

Ур­ман­чы­ның кон­то­ры тө­бен­дә ке­ше-ка­ра кү­рен­ми иде. Шәй­хе­лис­лам бе­рен­че бу­лып ишек как­ты. Ни икән шул, бер яр­ты сә­гать­ләп кө­тәр­гә ту­ры ки­лер. Ярар, аны­сы­на гы­на са­быр­лыгы җи­тәр. Ал­ла­һы уң ит­сә, юлы ма­тур бу­лып, кич­кә Олы Җәкегә кай­тып та ирешер.

Ир­тән­ге эң­гер ка­чып, көн як­ты­ра баш­ла­ды. Ул ара­да, го­мер бул­ма­ган хәл ди­яр­сең, чи­бәр ат бе­лән ма­ри адә­ме ки­леп тук­та­ды. Ул да тү­гел, уң­нан-сул­дан бү­тән төр ке­ше­ләр дә кү­ре­неп, Иб­ра­һим ал­га чык­ты һәм:

— Ме­нә ат ич­ма­сам бу!— дип, әле ге­нә ки­леп тук­тал­ган ма­ри­ның хик­мәт бу­лып төз ба­сып тор­ган ай­гы­рын мак­тый баш­ла­ды.

Ул хак­лы иде. Чын­нан да Шәй­хе­лис­лам­ның би­я­се бу ай­гыр янын­да шө­кәт­сез, хәт­та сы­ер­га тар­тым хә­лен­дә са­лы­нып то­ра, ин­де егы­лып ки­тәр дә, оя­тын­нан җан тәслим кы­лыр сы­ман.

— Ко­тыл син мон­нан!— ди­де Иб­ра­һим, бол­дыр­да ба­сып тор­ган мәх­дүм­гә якы­на­еп.— Мин җа­ен та­бар­мын, ка­рен­дәш! Кы­зыл­баш ма­ри бе­лән үзем сөй­лә­шер­мен. Авы­лы­быз мул­ла­сын ме­нә нин­ди шәп ай­гыр җик­те­реп йөр­тер­гә ки­рәк. Ма­ри пу­бы­на бия дә ярар!

Поп ди­мәк­тән, Шәй­хе­лис­лам бу ай­гыр бе­лән кил­гән ма­ри ягы­на ка­рап ал­ды. Ул бер дә поп­ка ох­шаш­лы тү­гел иде.

— Ял­гыш­мый­сың­мы?— ди­де ул, Иб­ра­һим­га сы­нау кү­зен таш­лап.

Те­ге­нең шө­ке­се ишел­де. Кур­кы­нып ук куй­ды. Әм­ма сү­зен өз­ми ге­нә кап­ла­ды:

— Бер ди­гән ай­гыр! Ка­ра син аның кү­рек­ле­ген, ко­лак­ла­ры үрә кукыраеп то­ра!

— Юк,— ди­де Шәй­хе­лис­лам, Ку­кы Иб­рай­ны та­гын да өшән­де­реп. Әм­ма аның бу “юк” ди­гән­нә­ре ай­гыр мәсь­ә­лә­сен­дә тү­гел, бәл­ки сүз­лә­ре­нең җай­ла­нып җит­мә­вен­нән ге­нә иде.

Һа­ман да ха­кый­кать шундый ук кала килә ди­гән­дәй: күз — кур­ка, кул — эш­ли икән ул. Шәй­хе­лис­лам кө­нен дә ки­чек­тер­ми­чә агач­ла­рын Олы Җә­ке­гә та­шый бир­де. Бер кө­нен кил­де, икен­че­сен­дә алып кайт­ты. Бе­рәр буй бү­рә­нә­дән шу­лай та­шый тор­гач, поч­мак­лык агач җит­ке­ре­леп, исәп-хи­сап бу­ен­ча идән-тү­шәм­лек тә чы­гар­га ти­еш иде алар­дан. Шәй­хе­лис­лам­ның кү­ңе­ле ин­де Ка­зан­га, Фа­тый­ма­сы­на тар­тыл­ды. Ни­ләр ге­нә эш­ләп ята­лар икән ди­гән­дәй, бер ба­рып, юк эшен бар итеп кү­реп тә кил­сә, ир­ләр­не ял­лап, так­та яру­га то­ты­нып, мәд­рә­сә­дә укы­ту эш­лә­рен дә тәр­тип­кә са­лып җи­бә­рә­се бар аның. Бы­ел көз­дә уз­ды­рыл­ган Буа мө­гал­лим­нәр уты­ры­шы­на да ба­ра ал­ма­ды. Гә­җит­ләр­дә язу­ла­ры­на ка­ра­ган­да, уку-укы­ту эше бу ел­да со­ңа­рыл­са да, су­гыш-афәт дип то­ру тү­гел, мил­ләт­не ки­тап­тан аер­мас өчен ты­ры­шу ки­рәк­ле­ге авыл укы­ту­чы­ла­ры­на ата­лып бел­де­рел­гән иде.

Шәй­хе­лис­лам ма­ри ай­гы­рын да уй­ла­ды. Җит­мә­сә Иб­ра­һим да, ха­лык ара­сын­да сүз чы­га­рып:

— Без­нең мәх­дүм хә­тәр­рәк кы­лан­ды, ях­шы ай­гыр җи­геп йө­ри­се иде,— дип сөй­лән­гән бул­ган.

Са­ры би­я­сен­нән бер дә юк­ка Шәй­хе­лис­лам­ның гай­рә­те чи­геп, та­гын да бер кат бә­хе­тен сы­нап ка­рау уен кү­ңе­ле­нә бик­ләп, юк эшен бар ит­кән­дәй, берничә көн ялдан соң ка­бат ур­ман ху­җа­лы­гы­на тө­бәп юл­га чык­ты. Са­ры би­я­се тә­мам ны­гып җит­кән, ат­лау­ла­ры­на ка­дәр җи­ңел иде. Ур­ман­чы­лык­ка ки­леп кер­гән­че артык тир­ләр­гә дә өл­гер­мә­де, кө­не буе юырт­ты да юырт­ты.

Аның шат­лы­гы­на, ма­ри ур­ман ки­сү­че­лә­ре дә мон­да иде­ләр. Са­ры би­я­сен­нән Шәй­хе­лис­лам­ны та­нып та ал­ды­лар, те­ге ай­гыр­ны каршысына чы­га­рып, бә­хәс тә кы­ла баш­ла­ды­лар.

Сер би­рә­се тү­гел иде. Шу­ңа да Шәй­хе­лис­лам ур­ман­чы­лык кон­то­ры­на ке­реп кит­те. Кә­газь­лә­ре­нең тәр­тип­тә бу­лу­ла­рын тик­шерт­те дә, ун ми­нут та үт­мә­де, ки­ре чык­ты. Би­я­се­нең уңы-су­лын­да ма­ри­лар бә­хәс кы­лып ба­сып то­ра, ә алар янын­да­гы те­ге чи­бәр ай­гыр гү­я­ки хик­мәт, әки­я­ти җан ия­се иде.

— Алы­ша­быз­мы?— ди­де, Шәй­хе­лис­лам­га ар­кы­лы чы­гып бас­кан җи­рән са­кал­лы ка­раң­гы ма­ри.

— Ни бә­ра­бә­ре­нә?— дип, Шәй­хелислам аның ай­гы­ры­на ка­рап ал­ды.

Ул ара­да ма­ри агае мәх­дүм­нең су­лы­на һәм уңы­на тө­шәр­гә өл­гер­де.

— Бу ат­ны тәкъ­дим итә­сез­ме? Уй­лар­га бу­лыр...— ди­де, һа­ман да сер­ле кал­ган Шәй­хе­лис­лам.

— Нин­ди уй­лау ин­де ул? Кул сук та ал да кит!

Иб­ра­һим­ның мон­да икән­ле­ген Шәй­хе­лис­лам бел­ми иде. Көтелмәгәндә әйтелгән сүз­лә­рен ише­тү­гә, та­вы­шын­нан ук та­нып алып, аның исән­ле­ген со­раш­ты. Ике кул­лап кү­реш­те­ләр.

— Шу­шы ма­ри хал­кын аң­ла­мыйм. Си­нең йол­кыш би­я­ңә шу­шы кош­тай ай­гыр­ны алыш­мак­чы бу­лып то­ра­лар бит, һай!— Иб­ра­һим­ның күз­лә­ре ял­ты­рап ал­ды.— Бер дә ми­нем ат­лар­га кы­зык­мый­лар, юнь­сез­ләр...

Го­му­мән ал­ган­да, дөнь­я­ның ма­тур­лы­гы ке­ше­ләр­нең ях­шы­лык­лы бу­лу­ла­ры­на бәй­ле ул!

Шәй­хе­лис­лам­ның ку­а­ны­чы эче­нә сый­ма­ды ди­сәк тә дө­рес­кә чы­гар. Бү­ген ях­шы, чи­бәр айгыр җи­геп кай­та бит! Чы­быр­кы­лар­га да кыз­га­ныр­сың, бил­лә­һи! Бу ма­ри­лар, ях­шы ке­ше­ләр­дән бул­са­лар да, ай-һай усал­лар икән. Әнә бит, ай­гыр­ны кам­чы­лап, сыр­тын буй-буй ярып-ка­ез­лап бе­тер­гән­нәр, ми­һер­бан­сыз­лар! Мон­дый ат­ка су­га­лар ди­ме­ни? Өф-өф ке­нә итеп йөр­тә­ләр аны. Ме­нә Шә­хе­лис­лам ке­бек. Ат­ла­тып кы­на кай­та үзен. Тә­мам хәл­сез­лән­дер­гән­нәр, мес­кен­не. Үләм-үләм дип ба­ра.

Кич­кә Олы Җәкегә кай­тып җи­тәр­ләр. Шәй­хе­лис­лам аңа җы­лы ба­шак би­рер, бер-ике көн аб­за­рын­нан да чы­гар­мый ял ит­те­рер. Ме­нә рә­хәт­лә­неп ки­тәр, ны­гып алыр. Та­гын да чи­бәр­лә­нер.

Бу Иб­ра­һим­га үп­кә­ләү­лә­ре дә юк­ка бул­ган. Ях­шы ке­ше икән. Нин­ди ай­гыр­га ия ит­те бит үзен. Җит­мә­сә:

— Без­нең үр­чем­гә ди­гән би­я­без бар. Аңа-мо­ңа ри­за­лаш­ма, ми­нем бә­я­мә чап­ты­рыр­быз ай­гы­рың­ны! Нә­сел­гә бик ях­шы кү­ре­нә!— дип мең кат сөй­лән­де, Шәй­хе­лис­лам­ның сү­зен ал­ды.— Аны үзем­не­ке­нә алыш­мак­чы идем, ма­ри­лар­га си­нең би­яң ге­нә оша­ды. Ме­нә аңа бул­са, ди­де­ләр. Ни­чек тә без­нең як­ка кайт­сын ай­гыр, ях­шы нә­се­лен алыр­быз, ди­дем. Төн йо­кы­ла­рым­ны югалт­тым, ма­лай!..

Аның сү­зе күп иде. Ни дош­ман күр­енгән Кукы Иб­ра­һим­ның бо­лай сер­дәш бу­лып ки­түе, дус­ла­шып алуы хә­ер­ле хәл кү­рен­сә дә, фа­лы на­чар­га иде, югый­сә. Әм­ма Шәй­хе­лис­лам сө­е­неп бе­тә ал­ма­ды.

Кай­та тор­гач, шак­тый со­ңа­ры­лып, ул ка­ра төн­гә кал­ды. Са­ры би­я­се бу ва­кыт эчен­дә ин­де әл­лә кай­чан җы­лы ба­шак ки­ме­реп ят­кан бу­лыр иде. Ай­гыр ашык­ма­ды. Дө­рес юл­дан кит­мә­де­ме, әл­лә адаш­ты­мы, ди­сәң, элек­ке, өй­рә­нел­гән юл иде.

... Һәм ме­нә кай­тып иреш­те­ләр. Йорт­та­гы­лар җи­ден­че төш­лә­рен кү­рә иде­ләр­ме, әл­лә бү­ген үк көт­мә­гән­нәр­ме — Шәй­хе­лис­лам җы­лы мун­ча ка­за­нын­нан гы­на су алып, он­ны күб­рәк си­беп, ай­гыр­га ба­шак бир­де, чи­лә­ге бе­лән со­лы да куй­ды. Мал­кай ри­зык рә­хә­те­нә чум­ды, нигъ­мәт­кә иреш­те. Аңа әти­се Га­риф хәз­рәт ку­а­на­чак, ай­гыр­ны кү­реп мең шө­кер итә­чәк әле! Ме­нә бит: “Би­рим ди­сә ко­лы­на, чы­га­рып ку­яр юлы­на!”

Шәй­хе­лис­лам бу ара­лар­да Ка­зан­га ба­рыр­га, бу­ла­чак җе­фе­те Фа­тый­ма бе­лән кү­ре­шеп, дө­нья ба­рыш­ла­рын бер чит­кә кал­ды­рып, йө­рәк һәм кү­ңел ха­си­ят­лә­ре­нә чу­мар­га ти­еш иде. Һәм ме­нә ул ях­шы ай­гы­ры бе­лән алар­ның тур­ла­ры­на ки­леп тук­тар. Кем кил­де икән ди­я­рәк, тә­рә­зә пәр­дә­сен чак кы­на кү­тә­реп, җа­на­шы урам як­ны күз­ләп алыр. Шәй­хе­лис­лам­ны кү­рер, йө­рә­ге тө­шеп кит­кән­дәй то­е­лыр. Дөнь­я­лык­ны аның җы­лы ел­маюы кап­лар. Йа Хо­да, бул­са да бу­лыр икән Фа­тый­ма­сы ке­бек гыйф­фәт­ле гү­зәл зат! Ни­чек аны Ка­зан­ның усал егет­лә­ре эләк­тер­мә­гән­нәр дә, җе­фет­лек­кә ярә­шеп, бә­хет­лә­ре­нә иреш­мә­гән­нәр?

Га­риф хәз­рәт ир­тән­ге на­маз­ны уз­ды­рыр­га мәс­җид­кә кит­кән иде. Әти­се кайт­кан­чы Шәй­хе­лис­лам мәх­дүм дә тә­һа­рә­тен алып, на­ма­зын тө­гәл­лә­гән, ки­те­ре­лә­чәк чә­ен дә кө­теп тор­мас­тан ай­гы­рын кү­рер­гә аб­зар­га ке­реп чык­кан, аның вак­лап кы­на пе­чән ке­тер­дә­тү­е­нә мө­киб­бән ки­теп ка­рап тор­ган, кап­ка та­вы­шын ишет­кәч, ашы­гып өй­гә кер­гән иде. Га­риф хәз­рәт:

— Ки­чә абы­ең Фа­тыйх­тан хат кил­гән иде. Ка­зан­га ба­рып кай­тыр­сың, улым! Бе­раз он, ит җи­бә­рик. Ан­да ачы­гып тор­ма­сын­нар,— дип әйт­кәч, Шәй­хе­лис­лам мәх­дүм­нең кү­ңе­ле та­гын да кү­тә­ре­леп:

— Ярый, әти, баш өс­те!— ди­де.

Ул сө­ек­ле­се Фа­тый­ма­ны күр­ми кал­ма­я­чак, Ал­ла­һы бо­ер­са. Икен­де­гә­чә ба­рып иреш­сә, кич­кә ка­дәр әү­вә­ле алар­ның хәл­лә­рен бе­ле­шеп, якын­ла­шып ки­лер­гә ти­еш­ле туй­га әзер­лек ха­кын­да да сүз ка­тар.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: