КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 34 страница

— Хә­ер­сез икән,— ди­гән,— че­беш­лә­ре кы­рыл­ма­гае, ул сы­ер-са­рык­ла­ры­на бер­ни дә бул­мас! Йорт ке­лә­се­нә би­я­ләй ка­дәр­ле йо­за­гын эл­сен дә йө­гер­сен! Ир исән икән, мал та­бы­ла ул! Үке­реп ята, ди, Са­фа­сы, тел­сез ка­лып, аяк­тан ка­лып!

“Коръ­ән” су­рә­лә­рен­нән “Тә­ба­рәк” һәм “Йә­син”­не ос­та укыганлыгы­на кү­рә, ба­ры­гыз да бе­лә­сез, хөр­мәт­нең тү­рен би­реп кү­нек­кән авыл хал­кы Зө­мәй­рә әби­дәй абыс­тай сый­фат­лы ос­та­би­кә­ләр­нең сүз­лә­ре­нә ко­лак са­лу­чан бу­ла. Дө­рес, дөнь­я­ны боз­са­лар, кар­чык­лар бо­за­лар ин­де. Әм­ма Зө­мәй­рә абыс­тай ан­дый­лар рә­тен­дә тү­гел иде.

— Мин үз ирем­не энә­дән җеп­тә ге­нә йө­рет­тем! Авыр­га­ны сә­га­тен­дә-ми­ну­тын­да янын­нан кит­мә­дем. Әле дә са­гы­нып бе­тә ал­мыйм үзен. Бу Нә­фи­сә әл­лә кем бул­ган! Ирен кү­тә­реп алып кай­тып, нарат астына ил­теп куй­са­лар, ела­ган бу­лыр әле, хә­ер­сез!— дип, бо­лай да Нә­фи­сә әби­нең җи­ме­ре­леп кал­ган бә­гы­рь ка­лан­ча­сы­на шул ук көн­не җан өше­тер­лек бу­лып усал сүз­лә­ренең давылын иреш­тер­теп, каһәрен ут­лы яшен­дәй ки­тер­еп бәр­дер­де.

Зө­мәй­рә абыс­тай­ны җи­ңәр­лек ке­ше ил­дә әле­гә ту­ма­ган иде. Та­тар ир­лә­ре­нең мо­ның ише гай­бәт­кә ко­лак­ла­ры то­нык сә­бәп­ле, алар күп нәр­сә­ләр­не бел­ми-ишет­ми кал­ды­лар. Әм­ма Зө­мәй­рә абыс­тай­ның һәр әйт­кән­нә­ре, ир­тән­ге чы­быр­кы шарт­лат­кан та­выш ке­бек яң­гы­рап, ярым йо­кы­лы Сас­мак авы­лы­ның ха­тын­на­рын уят­мак­та һәм аяк­лат­мак­та иде.

II

Нә­фи­сә әби­нең ко­ты очуы хак бул­ды. Бер як­тан — иш­ле мал, икен­че як­тан — ире­нең сыр­ха­вы, өчен­че та­раф­тан — чәй­дә­ше-ши­кәр­дә­ше Зө­мәй­рә абыс­тай­ның ха­лык ал­дын­да югары торган дәрәҗә куыгын сы­тып таш­ла­вы, ә дүр­тен­че­дән — иң хә­тә­ре, җа­нын авырт­тыр­га­ны — бо­лай да тел­гә бет­кән, усал­лык­та те­ре үгез­нең дә үтен тар­тып алып, кип­те­рер­гә ко­яш­ка элеп ку­яр­лык дәр­те бул­ган Сас­мак хал­кы­ның усал те­ле — һәм­мә­се аның кип­кән бә­гы­ре­нә ки­те­реп бас­ты. Алт­мы­шын­нан узып, шө­кра­на бе­лән җит­ме­шкә дә җи­тәр­ле­ге­нә һичбер ши­ге бул­ма­ган, ос­та­би­кә­ләр­чә өс­тәл ба­шын­да гы­на уты­рып, ике ягын­да ике ки­ле­нен “Ко­ма­рс­кий”­га би­е­теп, онык­ла­рын йө­гер­теп, Коръ­ән су­рә­лә­ре мә­ка­ме­нә ба­шын бө­геп-тиб­рә­теп ке­нә яши­се ча­гын­да ул, әле таш­лар­га да өл­гер­мә­гән, әм­ма ни­я­те­нә ки­лен­гән шул тор­мыш ар­ба­сы­на ка­бат җи­ге­лер­гә мәҗ­бүр ител­де.

Бән­дә­се­нең га­мә­ле Ал­ла­һы тә­га­лә­нең үз ку­лын­да шул.

Нә­фи­сә әби алай ит­те, бо­лай кы­лан­дырды, ки­сел­гән бә­гы­ре­нә ты­ныч­лык би­рер те­ләк­тә ул­ла­рын ча­кыр­тып, ка­ла бүл­ни­се­нә юл ал­ды. Ире Са­фа ба­бай ая­гын­да ча­гын­да җи­ңел бул­ган икән ул. Аны кап­ка тө­бен­дә ге­нә утыр­тып кал­ды­ра иде дә, ир­тә таң­нан сө­тен, ка­ты­гын, кай­ма­гын җил­кә­се­нә кө­ян­тә-чи­ләк­ләр бе­лән йөк­ләп, Ка­зан ягы­на та­ба чы­гып ки­тә иде. Үлән чык­ла­ры кип­ше­реп өл­гер­гән­че аяк­ла­ры ин­де Сас­мак­ка та­ба ил­тү­че сук­мак­ка ба­са. Ары­дым-фә­лән ди­ми, кө­нен эш бе­лән уз­ды­ра.

Йорт­та, ак­сак бул­са да ярый, бер ир ки­рәк икән шул. Как­ша­ган так­та­ны­мы, авыш­кан ба­га­на­мы те­рәү­ләп, кәк­ре ка­дак бе­лән­ме ка­гып куй­са да ярый, иха­таң бү­се­леп кит­ми то­ра­чак әле­гә. Ир кү­зе ва­тык­ны-җи­ме­рек­не сөй­ми, ха­тын-кыз аның ише­гә хәй­ран итеп өй­рән­мә­гән.

Са­фа ба­бай ин­де икен­че ат­на­сын ук бүл­нис­тә ята. Кит­кә­не­нең берен­че кө­нен­дә үк әр­сез че­беш­ләр, әл­лә кай­лар­дан кой­ма ти­шек­лә­ре та­бып, су­ган тү­тә­лен ти­беп таш­лар­га өл­гер­де­ләр, кыш­лау та­на­ла­ры ни го­мер­ләр ва­ем­сыз хез­мәт ит­кән ула­гын та­ра­тып ат­ты, чи­рат ут­лык­ка җит­те. Бо­ла­рын Нә­фи­сә әби үзе ге­нә җай­лар­лык тү­гел иде. Мә­гә­рем ки, Са­фа­сы янын­да бул­са, уты­рып кы­на тор­са да ярый, мон­дый хәл­ләр ха­ты­ның ба­шы­на төш­мәс иде­ләр.

Бүл­нис­тә яту­чы ире­нең кар­шы­на ки­леп ке­рә-ке­реш­кә Нә­фи­сә әби та­выш ку­бар­мак­чы бул­ды:

— Син ниш­ләп ята­сың, Са­фа, са­вы­га ал­мый­ча, әпи­рәс­сә яса­ган­на­рын көт­мә, тор, аяк­лан!— ди­я­чәк әле ул аңа.

Үле­нең хә­лен те­ре бел­ми, авы­ру­ны­кын сә­ла­мәт ке­ше аң­ла­мый. Нәкъ шу­лай икән. Нә­фи­сә әби­нең бүл­нис­кә ки­леп ке­рү­гә ка­де­ре кит­те. Шу­шы ка­дәр дә авы­ру ке­ше­не берь­ю­лы кү­реп га­дәт­лән­мә­сәң, шу­лай­рак икән ул. Аның хәт­та адым­на­ры ак­ры­най­ды.

Ко­ри­дор­да­гы ку­шет­ка­да ике ха­тын сөй­лә­шеп уты­ра­лар иде. Аның бер­се бүл­нис япмасыннан, икен­че­се зат­лы ки­ем­нә­ре өс­те­нә җе­бе­нә­чә үтүк­лән­гән ак ха­лат ки­гән. Алар­ның кай­сы әйт­кән­дер, әм­ма бик гыйб­рәт­ле бу­лып ише­тел­де­ләр аның сүз­лә­ре:

— Ал­ла­һы тә­га­лә бән­дә­лә­рен сөя ул. Аңа кү­тә­рә ал­ма­ган ка­дә­ресен бир­ми, кө­че җи­тәр­лек­не ге­нә на­сыйп итә. Шө­кер­сез ка­лып, ар­ты­гын со­ра­саң, бул­га­нын да ала!

Кер­де бит ко­ла­гы­на, хәт­та кү­ңе­ле­нә уеп языл­ды­лар шу­шы сүз­ләр. Нә­фи­сә әби­нең ху­шы ки­тә яз­ды. Ты­ны кы­сыл­ды, тә­не, сө­як­лә­ре кат­ты. Ары­рак атламакчы иде, тә­рә­зә янын­да­гы утыр­гыч­лар­ны кү­реп, шун­да көч-хәл бе­лән ба­рып җит­те. Мо­ңа ка­дәр Ка­зан ба­за­рын­да ка­тык-сөт са­тып, ан­нан со­ңын­да ни­чә­мә ки­бет­ләр­не йө­реп чы­га ал­ган код­рә­те бу юлы үзе­нең бар­лы­гын сиз­дер­мә­де. Шу­лай да, Аллаһ рәхмәте, су­лы­шы кайт­ты. Как­ча йө­зен сы­пы­рып, до­га бе­лән би­тен кап­ла­ды да ка­бат аяк­ла­на­сы ит­те. Мон­да юга­лып уты­рыр­га кем дип бел­де­гез әле аны! Нин­ди эш­кә то­тын­са, шун­да ут уй­нат­кан Нә­фи­сә бит ул! Әби ди­яр­лек тү­гел. Бер дә би­ре­шеп тор­ма­сын!

Сөй­лә­шеп кал­ган те­ге ха­ным­нар ягы­на бо­ры­лып ка­ра­ды. Та­выш­ла­ры ки­лә иде әле. Яңа гы­на та­тар­ча сөй­лә­ште­ләр тү­гел­ме, нит­кән мар­җа те­ле­нә күч­кән­нәр та­гын? Ка­ла­ны­кы­лар­дыр... Ка­ла­ны­кы­лар! Алар­да иман нык­лы­гы го­мер­гә та­был­ма­ды ин­де! Тук­та-тук­та, әл­лә ишет­кән­нә­ре алар­дан бул­мый­ча, фә­реш­тә пы­шыл­да­вы иде­ме икән?

III

Кар­ты­ның са­гы­нуы хак икән. Ела­шып та ал­ды­лар, бүл­мә­дә­ге баш­ка авы­ру­лар­га сиз­дер­ми­чә ге­нә, яше­реп ке­нә. Хә­ер, карт бе­лән кар­чык ниш­лә­мәс­ләр! Алар бит нинди бә­ла­ләр аша су­зыл­ган озын го­мер юлын бер­гә үт­кән­нәр, бер та­бак­тан аша­ган­нар, бер­гә ба­ла­лар үс­тер­гән ке­ше­ләр.

Ә ан­на­ры, сөй­лә­мәм ди­сә дә, Нә­фи­сә әби хәт­та Зө­мәй­рә абыс­тай­ның ха­лык­ка та­раткан сүз­лә­рен­нән зар­ла­нып ал­ды. Ире Са­фа карт:

— Ха­тын,— ди­де,— бик алай ке­ше бе­лән ар­кы­лы­га ки­лә­се ит­мә әле. Сүз ул — таш тү­гел, йо­тып җи­бәр!

— Ти­мер ке­бек ты­гыл­ды бу­га­зы­ма!— ди­де Нә­фи­сә әби, мо­ның ише елак нә­сый­хәт­кә кү­ңел би­рер­гә те­лә­ми­чә, җа­ны­на сы­е­ну эз­ләп.— Йо­тып җи­бә­рә ал­мый шул!

Са­фа ба­бай саф­лык­та сөб­ха­нал­лаһ иде. Ха­ты­ны­ның да йө­гә­нен җай-җай гы­на тар­тып, яр­сыр­га ма­таш­кан кү­ңе­лен ты­я­сы ит­те:

— Син, Нә­фи­сә, апаң ва­фа­тын­нан соң төш күр­дем ди­гән идең...

Шун­нан сүз­ләр аш­кы­ны­ның үзә­не бо­ры­лып кит­те. Зө­мәй­рә абыс­тай оны­ты­лып кал­ды, тәкъ­дир хө­ке­мен бар­лау аның өчен дә әһә­ми­ят­ле­рәк бу­лып чык­ты.

— Соң, ул төш­не дип ин­де, кы­рык­ма­са-кы­рык тап­кыр­лар сөй­лә­дем бу­гай бит... Са­фа, ни­гә та­гын со­рый­сың?— Нә­фи­сә әби­нең бо­лай әй­тү­ен­дә сә­бәп үзе­нең дә, һа­ман шул күр­гән тө­ше кү­ңе­ле­нә ки­леп, акы­лы хәй­ран ит­кә­ләш­тер­мәк­тән иде.

— Бо­лай гы­на,— ди­де Са­фа­сы,— бо­лай гы­на... Кү­ңе­ле­мә ки­лә дә то­ра, ки­лә дә то­ра. Әл­лә бер-бер га­мә­лем­дә ха­та бар иде­ме икән дим?

— Нин­ди ха­та ин­де ул? Го­ме­рең эчен­дә чит бер ха­тын­ның ку­лын то­тып ка­ра­саң иде, әй­тер идем!— Нә­фи­сә әби ир кү­ңе­лен­дә җит­меш дию пәрие кыйб­ла­сын бу­тап уты­ра­дыр дип сөй­ләү­че­ләр­дән һәм бе­лү­че­ләр­дән тү­гел иде.

— Син чит­кә тарт­ма әле!— ди­де Са­фа карт.— Ар­баң бо­ры­лып ке­реп ки­тәр­гә ге­нә то­ра. Тык­рык са­ен йө­реп, га­ләм­не әй­лә­неп чы­гып бул­мый ул. Төш­не сөй­лә!

— Сөй­лә дип ин­де...— Нә­фи­сә әби авы­зын сө­як­ле учы бе­лән тот­кан ки­леш ке­нә уңы-су­лы­на ка­рап ал­ды, аларны тыңлап торырлык чит-ят ко­лак­лар юк иде. Ан­нан соң гы­на сүз­гә күч­те: — Апам Хә­ни­фә­не, Ал­ла­һы аңар уры­нын оҗ­мах­та бир­сен, гүр ия­се бу­лып, җи­де­сен уз­дыр­ган ва­кы­ты­быз­да иде ул...

Ха­ты­ны­ның күз уңы төп­лә­рен­дә бар­лык­ка кил­гән яшь бөр­те­ге эн­җе­лә­рен кар­ты Са­фа ба­бай кү­реп калды. Әм­ма үзен сал­кын­лык­та тот­ты. Шул гы­на җит­мә­гән иде: җе­беп утыр­ма­са ни бул­ган!

— Күр­дем дип ин­де... Төш­не аны, Са­фа, ях­шы­га юрар­га ки­рәк. Ни­чек юра­саң, шу­лай бу­ла, ди­ләр!

Нә­фи­сә әби­нең сүз­лә­рен­нән ни әй­тер­гә те­лә­гә­нен аң­лар­га мөм­кин иде: сөй­ләп ап­ты­ра­та­сы кил­ми, би­ча­ра­ка­ем... Са­фа карт исә:

— Го­ме­рем озын ми­нем,— ди­де.— Чән­чә бар­ма­гы бо­зы­лу­га ка­рап кы­на ке­ше үл­ми. Һи-и... Имеш, уң ая­гым­ның кеч­ке­нә бар­ма­гы гөм­бә­лә­гән. Ки­ле­шә тор­ган да­ру­ын дух­тыр­лар та­бар­лар әле, Рес­пуб­ли­ка бүл­ни­се бит бу. Ме­нә, ки­сеп ат­са­лар, тө­зә­лер. Бер-ике ат­на­дан йө­ге­реп йө­рер идем.

— Бир­сен Хо­дай, бир­сен!— ди­де Нә­фи­сә әби, ире­нең тү­шәм­гә ка­рап то­ру­ын­нан фай­да­ла­нып, тиз ге­нә яу­лы­гы бе­лән күз­лә­рен сөр­теп алып.— Әл­лә чүп кер­гән ин­де?

— Син, Нә­фи­сә, ни­чек дип күр­гән идең әле ул тө­шең­не? Ях­шы­га юрыйсы бул­гач, та­гын да ис­кә тө­шер әле!— ди­де, ка­бат сөй­лә­неп Сафа карт.

— Һи-и...— ди­де кар­чы­гы, бу юлы­ кү­ңе­лен ты­ныч то­тып.— Тың­ла ин­де алай­са, чит ко­лак­лар да юк бу­гай...

Алар кай­бе­ре ки­тап укыш­ты­рып, кай­сы­ла­ры че­рем­ләп ят­кан авы­ру­лар­га күз йөр­теп ал­ды­лар.

— Кү­ңе­ле­мә уе­лып кал­ды шул...— Нә­фи­сә әби сү­зен­дә тук­та­лып тор­ды, гүя до­га­да иде сы­ман. Ан­на­ры дә­вам ит­те:— Хә­ни­фә­нең ка­бе­ре янә­шә икән, зи­рат­та кар кө­рим. Шун­да ни кү­рим, ях­шы ак ат җи­гел­гән ко­шев­ка­да ап-ак ки­ем­нән, ях­шы тун­нар­га тө­рен­гән бик ма­тур, мөх­тә­рәм ке­ше кү­рен­де. Хә­ни­фә апам икән. Ап­ты­рап кит­тем. “Ник кө­ри­сең?”— ди. Янә­шә­сен­дә — урын, уты­рыр­га иша­рә итә, ым ка­га. Утыр­ма­дым әле ме­нә!..

Ул, сөй­лә­гән җи­рен­нән кур­кы­нып, ки­нәт шым кал­ды. Аның үзе өчен хәс­рәт­лә­нүе аң­ла­шы­ла иде. Әмма бу юлы башына башка уй керде.

— Уры­ны җән­нәт­тә икән, ул шу­ны әй­тер­гә кил­гән бул­ган!— ди­де Са­фа карт, кы­я­фә­тен бел­дек­ле­ләр­чә то­тып.— Бә­хе­те бу дөнь­я­да бул­ма­ды. Го­ме­рен урын өс­тен­дә уз­дыр­ды. Ан­да ях­шы ат­лар­да гы­на йө­ри бит менә!

— Бик ма­тур итеп күр­дем мин аны, бик ма­тур итеп... Ал­ла­га шө­кер ге­нә!— дип, Нә­фи­сә әби уры­нын­нан куз­га­лыр­га ит­те.

— Кит­сең дә­ме­ни?— Са­фа карт­ның бо­лай са­бый­ла­нуы хәй­ран итәр­лек иде.

IV

Нә­фи­сә әби авы­лы­на кай­тып җит­кән­че, ин­де Зө­мәй­рә абыс­тай яңа хә­бәр та­ра­тып өл­гер­гән иде. Тел­дән-тел­гә, ко­лак­тан-ко­лак­ка кү­чә то­рып, өл­кән­нәр­дән яшь­ләр­гә, хәт­та ба­ла-ча­га­га ба­рып җит­кән. Имеш, Са­фа карт­ка опе­ра­ция яса­ма­я­чак­лар, бар­ма­гын ки­сеп ке­нә ко­ты­ла ал­мас­лык, ая­гын ук өзеп таш­лар­лык хәл­дә ята икән.

Бо­ла­рын ук ишет­кән Нә­фи­сә әби кот­сыз кал­ды. Җит­мә­сә, кап­ка төп­лә­рен­дә уй­нап йө­рү­че күр­ше йорт­ның таш­баш ма­лае — сип­кел­ле Хис­мәт, ба­шын­да­гы кә­пә­чен кың­гыр сал­ган хә­лен­дә, авы­зын ерып:

— Ба­бай­ны алып кайт­ма­ды­мы­ни әле?— дип со­ра­ды.

Әл­лә ни үп­кә­лә­тер­лек сүз дә әйт­мә­де, әм­ма Нә­фи­сә әби­нең, го­мер­гә тал­ка­ны ко­ры бу­лып, бу юлы бү­се­леп кит­те, ачуы чык­ты. Ире си­хәт­лән­сә, шул бүл­нич­лә­рен­дә бер ге­нә көн­гә дә кал­дыр­мас иде ул аны. Йор­ты ту­лы мал-ту­ар, ике кул­лап та җи­те­шеп бул­мый. Са­фа­сы ни­чек ба­ры­сын тәр­ти­бе бе­лән баш­ка­рып тор­ды икән? Ха­тын-кыз­га тор­мыш­ны алып ба­ру өчен та­я­ныч ки­рәк шул. Ир икән аның нык­лы­гы, ир икән ха­ты­ннарның бә­хе­те! “Ир бир­мәк — җан бир­мәк!”— дип юк­ка гы­на әйт­кән­нәр­ме әл­лә бо­рын­гы­лар? Шун­да — йорт ара­сын­да сел­ке­неп ке­нә йө­ре­сә дә ярар иде.

“Ка­ра әле аны, бар­мак ба­шы бо­зыл­ган­нан гы­на ке­ше­не шу­лай бүл­нис­тә га­җиз­ләп ят­кыр­сын­нар ин­де!”— Нә­фи­сә әби ул врач­ла­ры­на-дух­тыр­ла­ры­на, хө­ке­мә­те­нә, та­гын да юга­ры­да­гы­ла­ры­на тә­мам үп­кә­ләп бет­те. Бер­дән­бер Ал­ла­һы тә­га­лә ге­нә аның кү­ңе­лен­дә­ге­сен бе­леп то­ра иде. Юл буе үзал­ды­на уй­ла­нып бар­мады түгел. Дөнь­я­ның бар хик­мәт­лә­рен бе­леп бе­тер­гән ке­ше­гә әҗәл җи­ле ка­гы­лып үтәр­гә ти­еш тү­гел иде. Күр­гән тө­шен дә ул ба­ры тик үзе­нә ге­нә юра­ды: “Ми­не алыр­га кил­гән, ми­не алыр­га,— ди­де, кур­кы­нып һәм өше­неп.— Са­фам шу­шы ка­дәр мал-ту­ар­ны ка­ра­тып, йорт ара­сын­да гы­на йө­ге­рү­лә­рем җит­мә­гән, бүл­нис юлын тап­та­тып, шулай гүр­ләр­гә кер­тер­гә ма­та­ша. Имеш, ая­гы­ның чән­чә бар­ма­гы очы гөм­бә­лә­гән дә, әпи­рәс­сә ди­гән­нә­рен яса­сын­нар... Бул­ма­ган­ны!..”

Та­гын елам­сы­ра­мак бул­ган иде дә, ба­рып чык­ма­ды... Рәх­мәт яу­гы­ры, улы һәм­мә эш­лә­рен ялт ит­те­реп куй­ган, ишек ал­ла­ры­на, кап­ка төп­лә­ре­нә ка­дәр се­бер­гән! Ир ке­ше шул. Алар бер кү­тәр­гән­не, ха­тын­нар ун алы­нып та куз­га­тыр хәл­дә тү­гел­ләр.

Йорт­ла­ры олы, ал­ты поч­мак­лы, җит­мә­сә ае­рым таш ян­кор­ма­лы, зат­лы, авыл­ча гы­на тү­гел җи­һаз­лы иде. Дәү тә­рә­зә­ләр­дән көн­нең ма­ту­ры ел­ма­еп то­ра. Әнә, ашы­гып ат­лап улы ке­реп ма­та­ша. Ишек­ләр­не яп­мый-бик­лә­ми кая гы­на чы­гып йөрде икән?

— Әни, кайт­тың­мы? Әти ни хәл­дә ан­да? Кис­тер­мә­гән­ме?— ди­де ул, ишек­тән кү­ре­нү­гә.

— Бик­ләп йөр­мә­гән­сең! Бар җир­ләр шыр ачык!— ди­де Нә­фи­сә кар­чык, чан­дыр озын гәү­дә­ле как­ча улы­ның йө­зе­нә ки­ле­шеп тор­ган ел­маю­ын сүн­де­реп.

— Ни, мин, авыл­га ав­то­бус төш­кә­нен күр­гәч, әл­лә шу­ның бе­лән кайт­тың­мы дип, кү­тә­ре­шер­гә йө­гер­гән идем!— Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те, ул­ла­ры ике­се дә әни­лә­ре­нең аһ ди­гән сүз­лә­рен­нән үк кур­кы­нып то­ру­чан бул­ды­лар.— Абый­лар­га кер­мә­гән­сең­дер?

— Нин­ди ке­реп то­ру ди ул?— Нә­фи­сә әби­нең тал­ка­ны кип­ше­реп өл­гер­гән иде.— Йорт­ны таш­лап ке­ше­дә йө­рер чак тү­гел!

— Ке­ше дип ин­де!..

Ке­че улы Хә­лил, абый­сы Са­мат тү­гел шул, эн­дәш­ми ка­ла ал­мый. Мо­ны әни­се дә ях­шы бе­лә. Ни акыл­га утырт­ты­лар үзен, юк, һа­ман шу­лай бу­лып ка­ла кил­де, абый­сы­на сы­е­на иде, абый­сы­на. Шу­лай ин­де, ар­ка те­рә­гең ба­рын­да дөнь­я­лык хә­тәр тү­гел ул. Әни­се­нә ка­ры­шып тор­ма­са, сүз­сез кал­са ни бу­ла?

Шун­да Нә­фи­сә әби улы Хә­лил­нең сүз­лә­рен бас­ты­рып ку­я­сы ит­те:

— Үзем­не­ке, үп­кә­лә­мәс!

V

Боль­ни­ца врач­ла­рын ашык­ты­ра­сы ит­те­ләр. Мон­да да Зө­мәй­рә абыс­тай­ның сүз­лә­ре ти­е­шен­чә үз га­мә­лен уй­на­мый кал­ма­ды. “Ак­ча кыз­га­на­лар алар... Врач­лар да ке­ше, ак­ча кө­тә тор­ган­нар­дыр!”— дип сөй­лә­гән­нә­рен бө­тен авыл­ла­ры бе­лән ишет­те­ләр. Нә­фи­сә әби­нең юлы­на ту­ры ки­леп оч­ра­са, пы­чак­сыз да кис­кә­ләп-ту­рак­лап таш­ла­я­чак иде үзен. Йор­ты­на ба­рып ке­реп, та­выш чы­га­рыр­га исә код­рә­тен­нән кил­мә­де. Шу­лай да: “Ү­зе соң, үзе, ирен үте­реп, ка­бер­гә ил­теп тык­ты, как­ча сө­як­кә кал­ды­рып, аша­ры­на да пе­шер­ми­чә, авыл буй­лап гай­бәт са­тып йө­реп...”— ди­гән сүз­ләр­нең чы­га­на­гы бул­ды. Авыл­ның юкә чы­бык те­ле­фо­ны шун­нан соң тук­та­мый шал­ты­рый баш­ла­ды, бу оч­та ка­гыл­ган чи­ләк тө­бе тавышы юга­ры­гы урам­нар­ны да әй­лә­неп кай­тыр­га өл­гер­мә­де, бар да хә­бәр­дар­лык тап­ты­лар. Кич­кә авыл хә­веф көт­кән­дәй ты­нып кал­ды. Зө­мәй­рә абыс­тай бик хут­лы иде. Ка­лын гәү­дә­сен җә­һәт йөр­тер­гә өй­рән­гән авыр аяк­ла­ры аны Нә­фи­сә әби­гә хә­зер ки­те­реп җит­ке­рә­чәк­ләр, сү­зен Ал­ла­һы тә­га­лә исе­мен­нән “бис­мил­ла­лап” баш­лап, Әэ­җүс-Мәэ­җүс һәм дә Иб­лис то­кым­на­ры­на ка­дәр алып барачак. Көт тә тор, ала­ры бе­лән ге­нә кал­са әле!..

Әм­ма, Хо­дай­ның рәх­мә­те, шул кич­не ки­леп го­зер­ләп, Зө­мәй­рә абыс­тай­ны икен­че көн­не, ке­ше­гә-ке­ше ишек ка­гар ва­кыт­лар җит­кә­лә­гән­че, сә­гать ир­тән­ге ту­гыз­лар­да бу­лыр, күр­ше авыл­га Коръ­ән ашы­на алып кит­те­ләр. Кич­тән тә­һа­рә­тен бо­за­сы ит­мә­де, таң­да ва­кы­ты тар кал­ды. Бер со­ңар­тыл­ган эш һа­ман ир­тә­гә, ан­на­ры ары­рак, баш­ка­сы­на ка­лу­чан бу­ла. Әм­ма үзе­не­кен­нән ке­ше сү­зен өс­тен­гә чы­га­ру да ки­ле­шә тор­ган га­мәл­ләр­дән тү­гел иде. Мо­ны гы­на Зө­мәй­рә абыс­тай ях­шы бе­лә. Ан­на­ры, аның янын­да кем әле шул ка­дәр­ле Нә­фи­сә кар­чык?!.

Җәй­ге озын көн дә өс­тәл янын­да тиз үтү­чән икән. Күп аша­лу, күп укы­лу, күп до­га­лар кы­лу, ис­кә тө­ше­рел­гән­нәр­нең исем­ле­ге ге­нә дә ике-өч дәф­тәр би­те­ннән ашып ки­тү­ләр — бо­лар ба­ры­сы хәт­та ни гай­рәт ия­се абыс­тай­лар­ны да ялык­ты­ра икән...

Ул көн­не Нә­фи­сә әби­нең исә эш­лә­ре ал­га кит­те­ләр. Үз ягын­нан гай­рәт итеп, Ка­зан врач­ла­ры­на юл­ны тап­тыр­ды шул. Ире­нең ка­һәр төш­кән гөм­бә­ле чән­чә бар­ма­гын ки­сеп таш­лар­га вәгъ­дә алдылар. Ак­ча­сын да, бү­лә­ген дә эре­дән куй­ды­лар. Аны­сы гы­на кү­тә­рер­лек, хәл­дән ки­лер­лек бул­ды. Җит­мә­сә Зө­мәй­рә абыс­тай­ның да сү­зе ас­та ка­лыр­лык иде. Ире дә, хас­та­ха­нә һа­ва­сын­нан тә­мам туй­ган, ах­ры­сы, пы­чак ас­ты­на үз те­лә­ге бе­лән ке­рү­ен бел­де­реп, ак ха­лат­лы бер адәм то­тып кер­гән кә­газь­ләр­гә кул там­га­ла­рын сал­ды. Тик ме­нә яшь врач егет ке­нә кар­шы төш­те. Имеш, нин­ди­дер олы хез­мәт яза икән, ә Са­фа ба­бай­ның авы­руы нәкъ шун­да як­тыр­тылу өчен бик ях­шы ми­сал, ди. Баш та­бип­ның бу хак­та бел­де­рүе әл­лә би­ре­лә­се ак­ча һәм бү­ләк­ләр­не аз­сы­ну­дан­мы икән ди­гән хә­веф ба­ла­ла­ры­ның кү­ңе­ле­нә төш­те, әни­лә­ре­нә дә ки­леп иреш­те. Бер көн эчен­дә җит­меш төр­ле үз­гә­реш бул­ды.

— Бу Са­фа ми­не тә­мам гүр­ләр­гә кер­тә!— дип зар­лан­ды Нә­фи­сә абыс­тай, бар дөнь­я­сын чит­кә ку­еп, әле ча­ра­сыз­лык­тан ап­ты­рап, әле хә­ве­фе­нең ахы­рын юрап.

Төш­ке­лек­тән соң ни­ят­лә­неп, авыл­дан ерак тү­гел Из­ге Мул­ла­ха­җи чиш­мә­се­нә дә ба­рып, ан­да ка­мил тә­һа­рәт бе­лән, дан­лык­лы әү­ли­я­нең ка­бе­рен җи­де кат әй­лә­неп чы­гып, ике рә­кә­гать на­маз, җи­де кат до­га­лар укып, кабер өстендәге һәр­төр­ле чүп­рәк-чап­рак тас­ма­ла­ры бе­лән һәр кәү­сә­се­нә ка­дәр бу­ып бе­те­рел­гән сәр­би ку­а­гы­на, Са­фа­сы­ның авы­ру­ын­нан ко­ты­лу­ын те­ләп, үзе­нең го­ме­ре озын бул­сын­га атап, бер­гә-бер­гә яшәр­гә дәрт­лә­ре бар­лык­ка өмет­тә олы чә­чәк­ле кулъя­у­лык бәй­ләп куй­ды, җы­е­лып тор­ган су­лы урын­га ба­кыр­дан һәм кө­меш­тән са­нал­ган ял­ты­ра­вык­лы ике-өч ак­ча да ыр­гыт­ты. “Без­дән кал­ма­сын, усал­лар­га кит­мә­сен!”— дип, ыры­мы куш­кан­ча ки­ләү дә әйт­те. Эш­лә­мә­гә­не кал­ма­ды. Шу­шы рә­веш­ле мө­сел­ман­ча да, мәҗ­үси­ләр­чә дә, әле има­нын­нан ки­теп, әле има­ны­на кай­тып, су­фи­йа­на хәс­рәт­ләр чик­те. Һәр­хәл­дә ба­ры­сын да дө­рес үтә­де, әм­ма ике дин­не бу­та­вын ба­шы­на да, кү­ңе­ле­нә дә кер­теп ка­ра­ма­ды, чөн­ки мул­лар-абыс­тай­лар­ның да мон­дый га­мәл­лә­ре бар­лык­тан ул хә­бәр­дар иде. Бо­ла­ры гы­на ба­ры­бер дә аз то­ел­ды аңа. “Әл­лә ка­ра та­вык са­тып алып, мон­да ки­те­реп, ка­нын агы­зып кор­бан итеп, шуны җи­де юл ча­ты­на ил­теп кү­мә­се­ме?”— дип уй­лап куй­ды. Бу хак­та ба­ла ча­гын­да ук ишет­кә­не бар иде. Имеш, Гер­ман су­гы­шын­да ире югал­ган Ар­ча ягы, исе­ме хә­те­рен­дә дө­рес сак­лан­ган бул­са, Җә­ва­һи­рә ди­гән бер ха­тын, шу­шы Из­ге Мул­ла­ха­җи ка­бе­ре­нә ка­ра тә­кә ки­тер­теп, до­га­лар укы­тып кор­бан чал­дыр­ган икән дә, җанашы әл­лә нит­кән плен­нәр­дән үк исән-сау әй­лә­неп кайт­кан дип сөй­ли­ләр иде. Ул хә­бәр­ләр ял­ган­га чык­ма­ды, ах­ры­сы. Ире­нең Гер­ман җир­лә­рен­дә дә нә­сел-нә­сә­бе тер­нәк­лә­неп, онык­ла­ры­дыр­мы, бер-бер­сен та­бы­шып, мон­да­гы­ла­ры йорт-туф­рак­ла­рын таш­лап шун­да кү­чеп кит­кән­нәр, ди. Дө­рес­тер, югый­сә шу­шы ка­дәр үк олы хә­бәр­ләрдән итеп сөйләмәс тә иделәр.

Ул көн­не Нә­фи­сә әби, бер кил­гәч-кил­гәч ин­де, ирем Са­фа со­ра­ган иде дип, дүрт ше­шә ту­ты­рып, Мул­ла­ха­җи­ның тән­гә си­хәт, йө­рәк­кә дәрт би­рә тор­ган чиш­мә­се­нең су­ын да алып кайт­ты. Ке­че ул­ла­ры ир­тә­гә ка­бат ка­ла­га ки­тә­се иде, әти­се­нә кер­теп чы­гар­га әйт­те.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: