КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 35 страница

VI

Са­фа ба­бай­ны хас­та­ха­нә­дән алып кайт­кан көн­не Зө­мәй­рә абыс­тай хәл бе­ле­шер­гә кил­де. Бу ка­дәр дә олы эш­нең ахы­ры хә­ер­ле тә­мам­ла­ну­да үз өле­ше­нең йөз дә егер­ме тәш­ки­ләт дә­рә­җә­сен­нән дә ар­тык икән­ле­ген күз­дә то­тып:

— До­гам­нан да кал­дыр­ма­дым. На­ма­зым са­ен исе­мә ал­дым, Са­фа ту­ган!— дип сүз­гә ке­реш­те, шу­лар бе­лән дәрт би­реп, түр як­та ак җәй­мә­ле урын-җир өс­тен­дә ят­кан карт­лач­ны авы­ру ха­лә­тен­нән ай­ны­тып җи­бәр­гән­дәй уят­ты. Нә­фи­сә әби дә, ишек ал­ла­ры ти­рә­сен­дә­ме кош-корт­ла­рын ка­ра­ган җи­рен­нән, аның та­вы­шын абай­лап­мы, ка­ба­лан­ган хә­лен­дә йө­ге­реп ке­реп җит­те. Ур­та ишек яңа­гы­на кың­гыр ба­шын сө­я­де, ко­лак куй­ды. Бу сүз­лә­рен ишет­кәч, авы­зы­на су кап­ты.

— Ми­не әле мон­да,— дип сөй­ләп кит­те Зө­мәй­рә абыс­тай, Са­фа ба­бай янын­да­гы урын­дык­ка оя­ла­ган җи­рен­нән кы­рын күз ка­ра­шы­на Нә­фи­сә әби­не коз­гын­дай эләк­те­реп алып,— ирен ач­ка үтер­де дип авыз­ла­рын са­сы­тып йө­рү­че­ләр дә бул­ды. Ан­дый­лар­га Ал­ла­һы­ның ка­һә­ре төш­сен, әйе, Нә­фи­сә!— ди­де.

Абыс­тай ка­дәр абыс­тай ал­дын­да ни­чек ин­де авыз кү­тә­реп сүз әй­тер­гә мөм­кин? Са­фа карт әм­ма дә бик тиз ары­ды бу­лыр, күз­лә­рен йом­ды.

— Ме­нә, ише­теп кайт­тым әле,— ди­де, сү­зе­нең ку­ә­те­нә мәр­тә­бә итеп Зө­мәй­рә абыс­тай,— Дөбъ­яз­дамы, Би­ек­тау­да­мы им­че карт бар икән. Элек үзе дә дух­тыр бул­ган. Ат­ны­кы, ди­ме, адәм­не­ке­ме шун­да. Бик ос­та икән. Ку­лын­да мо­ның ши­фа­сы. Ал­ла­һының рәх­мәт­ле ул, бән­дә­лә­ре ара­сы­на шун­дый­лар­ны җи­бә­рә то­ра. Сы­пы­рып ал­ган­дай гы­на итә икән. Ба­ры­гыз, ча­кыр­ты­гыз. Ак­ча­гыз — җи­те­шле, йорт-җир­лә­ре­гез — шәп. Бер са­рык ба­гыш­ла­гыз!..

Нә­фи­сә әби­нең бу сүз­ләр­дән ко­ты кит­те. Әм­ма Зө­мәй­рә абыс­тай һа­ман да сөй­ли бир­де. Сү­зе­нең ку­ә­те өчен мең төр­ле дә­лил­ләр тап­ты. Ан­на­ры:

— Нә­фи­сә, чә­ең­не яңар­та­сың­мы­ни әле?— дип, өс­тәл яны­на утыр­мый кит­мә­се­нә иша­рә ит­те.

Шул ук кич­не Са­фа ба­бай­ның хә­ле ка­бат авы­рая баш­ла­ды. Хас­та­ха­нә­дән кай­тар­тыл­га­нын­нан бир­ле ме­нә бү­ген-ир­тә­гә ая­гы­на ба­сар ке­бек иде, әм­ма са­бы­ры озак­ка бар­ма­ды. Бар­мак­сыз кал­ды­рыл­ган уры­ны да тө­зә­леп җит­кән ке­бек булды, югыйсә. Әм­ма, ка­ра­ват ба­шы­на ял­гыш бә­ре­леп, яра­сы ачыл­ды, кан ка­тыш үлеге ага баш­ла­ды. Бө­тен ыша­ныч им­че ча­кыр­ту­да кал­ды. Ул исә авы­ру­ны күр­мәс бо­рын бә­я­сен куй­ды, хас­та­лык сә­бә­бен бил­ге­лә­де. Ки­леш­те­ләр, кая бар­сын­нар. Сүз­лә­ре ышан­ды­рыр­лык иде.

Им­че бил­ге­лән­гән көн­гә ки­леп алыр­га куш­ты. Са­фа ба­бай яны­на керүенә үк өш­ке­ренә, тө­ке­ренә баш­ла­ды, әл­лә нин­ди әче-тө­че су­лар сип­те, шыр­пы ка­бын­нан трак­тор мае атал­ган со­ли­дол чы­га­рып, “Әме­ре­кәнский бәл­зә­мин” ди­я­рәк, аны бик күп са­рыф ит­те. Карт­лач­ның бу­ял­ма­ган җи­рен кал­дыр­ма­ды. Бә­я­се дә кө­тел­гән­нән биш­кә арт­ты. Аның им-то­мы шу­лар бе­лән тә­мам­ла­нып, ак­ча­ны бө­тәр­ләп ке­нә ке­сә­се­нә тык­ты да:

— Өч көн­нән ая­гы­на ба­сар!— дип, олы юл ча­ты­на алыр­га ки­лә­се­лә­рен бел­де­реп, тиз­рәк шун­да илт­те­реп куй­дыр­ды. Эш­лә­ре бик күп икән.

Са­фа ба­бай бу га­лә­мәт­ләр­дән арып-тал­чы­гып бет­кән иде. Тө­к­рек­ләр­дән, әче-тө­че су­лар­дан, “Әме­ре­кәнский бәл­зә­мин”­нән тә­мам са­сып йо­кы­га тарды. Нә­фи­сә әби дә, кап­ка тө­бен­дә им­че­не олы юл­га­ча ил­теп ку­яр­га ма­ши­на­сын­да кө­теп утыр­ган олы улы Са­мат та, аның янын­да­гы ке­че улы Хә­лил дә чын кү­ңел­лә­рен­нән ышан­ды­лар: бу хик­мәт­ләр әти­лә­ре­нә һич­шик­сез си­хәт ки­те­рә­чәк иде­ләр! Дәрт­лә­ре­нә дәр­ман иң­де. Мең рәх­мәт­ле бу­ла­рак, им­че­не “Жи­гу­ли”­да гы­на, ту­за­нын да тө­шерт­тер­ми­чә, со­ра­ган җи­ре­нә ил­теп ирештерделәр.

— Өч көн­нән аяк­лы бу­лыр, Ал­ла­һы бо­ер­са!— ди­де, хуш­лаш­ка­нын­да им­че карт, та­гын да бер кат бел­де­реп.— Был­тыр­лар­ны кы­рык яшь­лек Мож­га Са­фу­а­ны­ның ка­ра чи­рен ал­дым, йол­кып ал­ган­дай ал­дым!..

Аның сөй­ләү­лә­ре бу­ен­ча, дөнь­я­ның уң һәм сул та­раф­ла­рын­да мең­нәр­чә ке­ше­ләр аның кул, төк­рек һәм тын ши­фа­ла­ры ар­ка­сын­да гы­на да аяк­ла­ры­на бас­кан­нар, әле йөз­гә­чә яшәр­ләр сы­ман икән. Бо­лар­ны ук ишет­кәч, Са­мат бе­лән Хә­лил­нең авыз­ла­ры мор­җа ти­ше­ге­дәй ачы­лып, акыл­ла­ры хәй­ран­лык­та кал­ган. Им­че, әгәр ки­рәк­сә, өч көн­нән ки­лү­лә­рен кө­тә­рен бел­де­реп, юл бу­ен­да үзен зарыккан ма­ши­на­лар­га игъ­ти­бар да ит­ми, ара­ла­рын­нан бер­се­нә уты­рып ки­теп тә бар­ган.

— Мо­ның ши­фа­сы ку­әт­ле­дер!— ди­гән Хә­лил, “Жигули”ен ка­ла ягы­на та­ба ку­ып алып кит­кән абый­сы Са­мат­ка фи­ке­рен бел­де­реп.— Аның ар­тын­нан ни­чә­мә ма­ши­на­лар­да кил­гән­нәр. Эшен чи­рат­ка сал­ган ин­де. Без­гә әле дә ярый уңай­га кил­де!

VII

Са­фа ба­бай чын­нан да, им­че­нең әйт­кә­нен­чә, өчен­че көн бул­ды ди­гән­дә ая­гы­на ба­сар­дай бу­лып уян­ды. Таң атып, кө­тү­ләр кит­кән, авыл­ның ба­ла-ча­га­сы урам­га си­бе­лер чак­лар иде. Ха­ты­ны Нә­фи­сә әби­не дәш­те. Рәх­мәт яу­гы­ры, якын­да­рак кы­на икән, урын-җир­лә­рен җы­еш­ты­рып йө­ри.

— Ни бул­ды? Бә­рәкал­лам, әл­лә то­рам дип әй­тә­сең­ме? Им­че­нең ки­лүе фай­да ит­кән­дер... Ку­лы ши­фа­лы ди­гән иде, хак­мы әл­лә?

— Син, ха­тын,— ди­де, хә­бә­ре­нең җи­ңел тү­гел­ле­ген сиз­де­рер­гә те­ләп, җа­вап бир­ми­чә ге­нә Са­фа ба­бай,— юы­нып алыйк әле, су ки­тер!

— Уты­рып юын­мый­сың­мы соң?— Нә­фи­сә әби­нең ыша­ны­чы зур иде. Ме­нә ире аяк­ка ба­сар, хәт­та йө­реп тә ки­тәр, дөнь­я­ла­ры ка­бат тү­гә­рәк­лә­нер, чә­е­нең дә тә­ме кай­тыр.

— Су ки­тер, ха­тын! Мон­да юын­сам да...

— Нәр­сә уй­лап чы­гар­дың та­гын? Ят­кан җир­дән кем юы­на ин­де?— дип сөй­лә­неп, юын­гыч­ла­ры тор­ган як­ка ат­ла­ды Нә­фи­сә әби.— Урын­нар­ны җы­еш­ты­рып бе­те­рер­гә бир­сә ни бу­ла?

Чит­тә­рәк тор­ган ком­ган­га үрел­де. Шун­да гы­на һу­шы бо­зыл­ды: “Ка­ра әле, юы­нам дип, тә­һа­рәт­лән­мәк­че бу­ла бу!”— ди­де. Бо­рын­гы карт­лар­ның үлем тү­шә­ген­дә дә тә­һа­рәт­лә­неп, иша­рә бе­лән ге­нә булса да на­маз укы­ган­на­ры ха­кын­да­гы хә­бәр­ләр­не ишет­кә­не бар­лы­гын исе­нә тө­шер­де. Ку­лы­на олы сөл­ге ал­ды, җил­кә­се­нә сал­ды. Газ пли­тә­се өс­тен­дә тор­ган чәй­не­ге­нә кил­де. Кү­тә­реп ка­ра­ды. Суы бар, җы­лы бу­лыр­га ти­еш иде. Әле ге­нә чәй эч­елде тү­гел­ме? Ком­га­ны­на агыз­ды. Кар­ты яны­на кил­де.

— Мун­ча ке­рер идем!— ди­де Са­фа ба­бай, ком­ган кү­тә­реп кер­гән Нә­фи­сә әби­гә зар­ла­нып.— Моның бе­лән ге­нә бул­мас. Са­сып бет­кән­мен...

Им­че­нең тө­к­рек һәм әче-тө­че су­ла­рын­нан, “Әме­ре­кәнский бәл­зә­мин” ди­гән трак­тор ма­ен­нан соң бүл­мә­дә кал­ды­рып кит­кән са­сы­лы­гы кү­ңел­ләр­не ук­шы­тыр­лык бу­лып өч көн рәт­тән тор­ды. Нә­фи­сә әби дә аны­сы­на гы­на түз­де, Са­фа ба­бай да ри­за бу­лып ят­ты. Әм­ма бү­ген­нән дә кал­ды­ра ал­мый­лар иде.

— Ярар алай­са, олы улы­быз да кай­там бү­ген ди­гән иде. Ягыйм мун­ча­ны, юын­ды­рырбыз!— дип, Нә­фи­сә әби җил­кә­сен­дә­ге сөл­ге­нең ба­шын уч­лап, ком­ган­нан чак-чак су ау­да­рып аны юеш­лә­де дә, кар­ты­ның йө­зен, му­ен­на­рын сөрт­те. Гү­я­ки бал­чык­ка төш­кән­дәй, ак сөл­ге пыч­ра­ныр­га өл­гер­де. Хак сүз­дер ин­де, ке­ше­гә әҗә­ле якы­най­са, су­ын­нан уты, һа­ва­сын­нан туф­ра­гы ае­ры­ла баш­лый, имеш. Әм­ма бу хак­та Нә­фи­сә әби бел­ми иде.

Бе­раз­дан мун­ча­сын ягып җи­бәр­де. Са­фа карт йок­лап ал­ды. Ул да тү­гел, ял ал­дын­нан ул­ла­ры, ки­лен һәм онык­ла­ры бер-бер арт­лы ка­ла­дан кай­тып кер­де­ләр. Бә­ле­шен дә пе­шер­де­ләр, әти­лә­рен дә мун­ча кер­теп кай­тар­ды­лар, урын-җир­лә­рен дә алыш­тыр­ды­лар. Са­фа ба­бай һа­ман аяк­ла­ры­на ба­са ал­ма­ды, ин­де ул алар­ны югал­та ба­ру­ын, үл­гән­нә­рен тоя, әм­ма мо­ның бе­лән ки­ле­шә ге­нә ал­мый иде. Әгәр дә чән­чә бар­ма­гын кис­ми кал­дыр­са­лар иде! Та­бип­лар эше­нә ка­ты­шыр­га ярый ди­ме­ни? Бо­лар ха­кын­да да ба­шы­на уй­лар кер­гә­лә­де...

VIII

Са­фа карт­ның җе­на­за­сы сал­кын кыш кө­не­нә ту­ры кил­де. Бер ел ди­гән­дә Нә­фи­сә әби­нең күр­гән тө­ше­нең хик­мә­те ачыл­ды. Үзе­нә уй­лап йө­рүе ге­нә ха­та­лы бул­ды. Хә­ер, ул аның асы­лын соң­гы ва­кыт­лар­да ачык тө­ше­нә бар­ды, әм­ма тә­га­ен гы­на ба­ры­бер бе­леп, ши­ген­нән ары­нып ка­ла ал­ма­ды.

Та­гын Зө­мәй­рә абыс­тай ха­лык­ны хәй­ран ит­те һәм Нә­фи­сә әби­не Са­фа ба­бай­ның үле­мен­дә га­еп­ләп сөй­лә­де. Ул да те­ге сер­ле төш ха­кын­да хә­бәр­дар иде. Дә­лил­ләр ки­те­рә-ки­те­рә юра­гач, ни­чек ышан­мый­сың?

— Алар­ның йорт-җир­лә­ре дә шул апа­ла­ры Хәнифә исе­мен­дә бул­ган икән. Го­мер буй­ла­ры­на аңа ар­ка­ла­нып, са­лым да тү­лә­ми, ин­ва­лид­ның сыр­тын ки­ме­реп яшә­гән­нәр,— ди­де ул, җәй­дән үк кал­ган үп­кә­ләү­лә­рен чы­га­рыр­га ты­ры­шып, әл­лә кай­чан бу­лып уз­ган ва­кый­га­лар­ны яңар­тып.

Сү­зе дө­рес иде. Чын­нан да Нә­фи­сә әби­нең был­тыр гы­на гүр ия­се бул­ган, ан­на­ры тө­ше­нә кер­гән шул Хәнифә апа­сы го­ме­рен урын өс­тен­дә ин­ва­лид бу­ла­рак уз­дыр­ды. Бө­тен йорт-җир­лә­ре аның исе­мен­дә иде­ләр. Го­му­мән дә бер алар­ны­кы гы­на тү­гел, авыл­ла­рын­да һәр­кай­сы­ның ди­яр­лек юк авы­ру­ны бар итеп күр­сә­теп, җый­ган бай­лык­ла­рын кимлеккә исәп­лә­тү ке­бек гө­наһ­ла­ры со­вет чо­рын­да да, ан­на­ры соң да төп яшәү рә­веш­лә­ре­нең бер­се бу­л­ды. Бу эш­лә­рен яше­реп ма­та­шу­чы­лар да аз ди­яр­лек. Бе­рәү­лә­ре шу­лай яшә­гәч, икен­че­лә­ре, бе­рен­че­лә­рен­нән үр­нәк алып, баш­ка­ча го­мер итү­не бул­ды­ра ал­ма­ды­лар. Бо­лар өс­те­нә гай­бәт һәм ка­рак­лык та алар­да бул­дык­лы­лык га­мәл­лә­ре исә­бен­дә йөр­де­ләр. Авыл ба­шын­да гы­на күм­хуҗ биш ел бу­ен­ча за­ман­ча фер­ма­лар тө­зет­те. Бу хәл элек­ләр­не бул­ды. Фер­ма тө­зе­ле­ше­нә ки­те­рел­гән ма­те­ри­ал­лар төн­лә бе­лән авыл­га та­ба аяк­ла­ну га­дә­тен­дә иде­ләр. Инде күм­хуҗ­ла­ры бе­теп, аг­ро­фир­ма­лар ое­ша баш­ла­гач, шул ук яңа төзелгән фер­ма­лар­ны, искеләре белән бергә ат­на-ун көн эчен­дә сү­теп, дәртләнеп та­шып, ки­сә­сен ки­сеп, өя­сен өеп, баш­ка­ра­сын баш­ка­рып куй­ды­лар. Бер сүз юк, һәм­мә­се дә бул­ган һәм ты­рыш иде­ләр.

Зө­мәй­рә абыс­тай бе­лән сүз­гә ке­рер­гә Нә­фи­сә әби­нең бу юлы да кө­чен­нән кил­мә­де. Мо­ны­сы гы­на тын­ма­ды, та­гын сүз кит­те. Аны­сы ки­леп ире­шел­гән­дә Нә­фи­сә әби баш өя­нә­ге бе­лән урын­да ята иде. Тал­ка­ны­ның ко­ры­лы­гы аны ая­гы­на бас­тыр­ды:

— Кем ка­бер ка­зы­ган, кем кар­дан ар­чып йөр­гән?— дип, ачу бе­лән куз­га­лып, шул сүз­лә­ре­нә ия­рә ки­леп, ме­ңен­че тап­кы­рын­да да аларны үз­гәрт­ми ка­бат­лап, ту­ры Зө­мәй­рә абыс­тай­лар­га ба­рып та кер­де. Те­ге­се:

— Сөб­ха­нал­лаһ!— дип, чы­гып ди­яр­лек кар­шы ал­ды.— Го­ме­рең озын икән! Ниш­ләп әле соң­гы ва­кыт­лар­да кү­рен­ми баш­ла­ды Нә­си­мә ди­гән идем. Ме­нә бит, үз ая­гың бе­лән йө­ри икән­сең!

Кер­гән ке­ше­не Зө­мәй­рә абыс­тай үзе дә чәй­сез җи­бә­рә ди­ме­ни ин­де? Суы да ки­тер­тел­гән, ши­кә­ре дә, ба­лы да, мае да, ка­ла ик­мә­ге дә бар. Ял­гыз ба­шы­ңа чәй эчү — кор­сак эчен чай­кау гы­на ул, ә ме­нә чө­кер­дә­шеп сөй­лә­шә-сөй­лә­шә бер са­ма­выр­ны егу­га һич­ни җит­ми. Кө­нең дә кыс­ка­ра, го­ме­рең дә озы­ная!

­Май-но­ябрь, 2004.

БИЛ­БАУ ФӘЛ­СӘ­ФӘ­СЕ

Хи­кәя

Ми­нем яшә­еш күп­ ва­кыт­та ты­ныч бер күл­гә ох­ша­ган. Мо­рес Ка­рен­ча әйт­сәк, ур­ман эчен­дә­ге күл — ана ку­е­нын­да­гы ба­ла ке­бек ул! Ях­шы ши­гырь! Мин аны бе­рен­че тап­кыр ра­ди­о­дан ишет­кәч үк исем­дә кал­дыр­дым бул­са ки­рәк, оны­та ал­мый­ча йөр­дем. Ул шу­лай йө­рәк тү­ре­мә бә­хет-сә­га­дәт­нең нин­ди икән­ле­ген аң­ла­ту­чы хә­бәр бу­ла­рак ке­реп оя­ла­ды.

Мон­дый ха­ләт­кә ире­шү­нең һич­бер авыр­лы­гы юк, ба­ры тик тор­мыш агы­мын­нан чит­лә­шер­гә, дөнья ар­тын­нан куу­ны тук­та­тыр­га, нәф­се­не бу­газ­лар­га һәм Ал­ла­һы­ның бар­лы­гы­на ыша­нып яшәр­гә ге­нә ки­рәк. Ур­гы­лып-ду­а­мал­ла­нып кил­гән җил­ләр дә агач баш­ла­рын­нан тү­бән тө­шә ал­мас­лар, үтеп ки­тәр­ләр. Яу­ган яң­гыр­лар, нигъ­мәт ке­бек, си­нең саф су­ла­рың­ны мул­лан­ды­рыр. Мә­хәб­бәт­нең дә, мак­сат һәм ом­ты­лыш­лар­ның да һич­нәр­сә тү­гел икән­ле­ген аң­лар­сың. Әм­ма үзең­не хез­мәт­тән аер­ма! Һәр кыл­ган га­мә­лең өчен сө­ен, аның нә­ти­җә­се үзең­не ка­нә­гать­лән­де­рер­лек бул­са, ди­мәк, бә­хет ин­де ул!

Мин шу­лай дип бел­дем. Мо­ңа ка­дәр буш­рак йөрт­кән би­лем­нең ба­вын кы­сыб­рак бәй­лә­дем. Ты­рыш­лык­ның ахы­ры — шат­лык, бул­ган­лык дип кү­ңе­лем­не үс­те­рә-үс­те­рә, һәр­бер эш­кә өл­ге­рер­гә ашык­тым. Мине бер көн эчен­дә әле ур­ман ала­нын­да пе­чән ча­бу­чы, әле авыл­да йорт са­лу­чы, әле күр­ше са­ла­да мич чы­га­ру­чы сый­фа­тым­да күр­сә­ләр дә һич­бер га­җәп­лән­мәс­кә ти­еш иде­ләр. Би­лем — бәй­ле, кы­сып бу­ыл­ган. Ты­рыш­лык — зур көч ул, тау­лар­ны кү­че­рә!

Әм­ма ниш­лә­тә­сең, бик ты­рыш һәм бул­дык­лы ке­ше­ләр дә ха­лык­ка ярап бет­ми­ләр икән шул. Ми­нем хак­та әл­лә ни­ләр сөй­ли­ләр дип ба­шы­ма да ки­тер­гә­нем бул­ма­ды. Бик ты­ры­шып та һа­ман ман­тый ал­ма­вым­ны ис­тә то­тып­тыр ин­де, “Сыч­кан” ку­ша­ма­тын так­кан­нар үзе­мә. Имеш, бер дә ты­на бел­ми, һа­ман йө­реп то­ра. Ка­зан­га­ны да әл­лә нәр­сә тү­гел...

Ниш­лим, шу­шы ку­ша­ма­тым бе­лән ки­леш­тем, әм­ма һа­ман эш­тә бу­лу­ым­ны бел­дем. Ха­лык­ның өс­тем­нән сөй­лә­ве кү­ңе­ле­мә ти­сә дә, ул хак­та һич­кем­гә сүз куз­гат­ма­дым. Үз кү­ңе­ле­мә чу­мып, дөнья йө­зен­нән гү­я­ки хис-той­гы­ла­рым­ны, те­ләк-ом­ты­лыш­ла­рым­ны яше­реп, тыш­тан бик ты­ныч кү­рен­гән ха­лә­тем­дә яши бир­дем.

“Тын күл­дә җен­нәр яши” ди­гән сүз­не бе­лә­сез­дер! Кү­ңе­лем­нең ни­ләр ки­че­рү­ен, ни­чек­ләр ге­нә тый­сам да, җа­ным урын та­ба ал­ма­вын бер үзем ге­нә бе­лә идем. Мо­ңа ул га­еп­ле — Сәр­вәр­җи­һан! Аһ шул Сәр­вәр­җи­һанны, Сәр­вәр­җи­һанны! Кай­чан һәм ни­чек кү­ңел тү­ре­мә ке­реп оя­ла­ган­дыр, тә­га­ен гы­на бе­лә ал­мыйм. Аның кө­ян­тә-чи­ләк асып су­га ба­ру­ла­ры, кап­ка төп­лә­рен­дә­ге ко­е­ны ярат­мый­ча, без­нең тур­да­гы чиш­мә­гә йө­рү­лә­ре бер дә юк­ка гы­на тү­гел сы­ман иде. Мө­га­ен ми­ңа кү­ңе­ле ятып то­ра­дыр дип са­та­шыл­ган­дыр ин­де. Аның юка, вак чә­чәк­ле ак­сыл күл­мә­ген ки­еп, тән кал­ку­лык­ла­рын хис өер­мә­се ту­ды­рыр­лык итеп тиб­рәт­кә­ләп, ба­шы­на яу­лык чө­еп, тал­мас бе­ләк­лә­рен­дә күз­лә­рем­не ча­гыл­ды­рып үтеп барулары, бер ге­нә там­чы су­ын да тө­шер­ми­чә кай­тып ки­лү­лә­ре кү­ңе­лем­не мөл­де­рә­мә ту­лы чи­ләк­лә­ре хә­лен­дә кал­ды­рып ки­тү­лә­ре сөй­ләр сүз­ләр­дән уз­ган иде шул.

Һай ул вакытларны, ниләр күрми ир-егет белән ат башы... Адәм баласының җанын хезмәт савыктыра — беләм, ә миңа ул эш сөю дигәннәре чир буларак тагылып калды бугай! Һаман җаным тына алганы, сихәтемә ирешкәнем юк. Нишләттең син мине, Сәрвәрҗиһан?

“Сычкан” икәнмен, имештер...

Бел­мә­дем, тө­ше­нер­лек-си­зәр­лек хәл­дә бул­ма­ган­мын­дыр ин­де. Баш бу­тал­ган­дыр. Күр­ше авыл­дан кар­дәш ти­еш­ле Сә­гыйть аб­зый­лар­ның уй­нак күз­ле, ка­ра чәч­ле, тут йөз­ле афә­рин га­ярь улы, яшь­тә­шем Гыйз­зәт әле ве­ло­си­пед, әле мо­то­цикл бе­лән күренеп-ки­теп йөр­гә­ли, эң­гер-мең­гер­дә ка­я­дыр ба­рып та кил­гә­ли иде. Без­нең авыл егет­лә­ре усал бул­ган­лык­тан, кыз­лар оза­тып маташырга аның ба­шы­на кил­мәс, ка­раң­гы­лык иңү­гә, кай­тырга да чыга иде.

Мин үзем клуб­ка яшь үс­мер ча­гым­нан ук ки­но ка­рар­га йө­ри баш­ла­дым. Ән­кәй дә тый­мый:

— Бар, улым, апа­ла­ры­ңа күз-ко­лак бу­лыр­сың!— дип, үзе үк җи­бәр­гә­ли тор­ган иде.

Мәк­тәп укы­ту­чы­ла­рым ачу­ла­нып та ка­ра­ды­лар, әм­ма ән­кәй ягын­нан тыю бул­ма­гач, алар­ны­кын ко­ла­гы­ма да эл­мә­дем. Дөнь­я­ның тот­ка­сы тү­гел­ләр әле, ке­ше­не ире­ген­нән мәх­рүм итәр­гә ни хак­ла­ры бар? Ән­кәй сү­зе — Ал­лаһ сү­зе ке­бек, ул на­чар­га әйт­мәс. Шу­лай ди­еп бел­дем, шу­шы уй­ла­ры­ма кү­не­геп үс­тем. Яшь­тәш ма­лай­лар наз­ла­нып йок­ла­ган ва­кыт­лар­да мин ин­де яки ур­ман­да пе­чән ча­ба, яи­сә кыр­да эш­тә бу­ла тор­ган идем. Әт­кәй дә, хез­мәт яра­ту­ы­ма сө­е­неп:

— Хә­лем­дә ча­к­та өй­рә­теп ка­лыйм,— дип, үзе бе­лән ми­не ияртеп йөр­тә. Аның дан­лык­лы бал­та ос­та­сы бу­луы ми­нем дә кем­ле­гем­не үс­те­рә, уры­ным­ны ху­җа­лар ал­дын­да түр­дән итә.

— Ха­физ­җан, бу ма­ла­ең­ның ку­лы эш­кә ятып то­ра, үзең ке­бек бу­лыр!— дип ке­ше­ләр сөй­лә­неп ми­не үчек­ли, әт­кәй­не сө­ен­де­рә тор­ган иде­ләр...

Дө­ре­сен әй­тим, мин мә­хәб­бәт­не ки­тап­лар язу өчен ге­нә уй­лап чы­га­рыл­ган бер нәр­сә ди­я­рәк уй­лый идем. Шун­лык­тан, ин­де җи­ден­че хис­лә­ре уя­нып, кыз­лар ар­тын­нан ча­ба баш­ла­ган яшь­тәш­лә­рем­не бик аң­лап та бе­тер­мә­гән бул­ган­мын. Мә­хәб­бәт ул, бак­саң, аяз көн­не сук­кан яшен сы­ман икән. Көй­де­реп ке­нә ала һәм — яна баш­лый­сың. Ярый әле исән кал­саң!

Һәм ул ми­нем дә та­за, сау, нык­лы кү­ңел имә­не­нә ки­те­реп сук­ты. Ур­та­лай­га ярыл­ган­мын­дыр ке­бек той­дым үзем­не. Кү­ңе­лем тә­мам кө­еп, ки­сәү­гә әй­лә­неп кал­ды. Ян­ган агач җир­гә ау­са да че­ре­ми икән ул, таш­ка әве­ре­лә. “Йа Хо­да­ем, бир ми­дәт!”— ди­яр көн­нә­ре­ңә кал­га­ның­ны сиз­ми­сең дә.

Гый­шы­гым­ның уты­на тү­зәр­лек ча­рам юк иде. Сәр­вәр­җи­һан­ның мо­ңа ка­дәр кү­зе­мә ки­леш­сез­ле­ге ар­ка­сын­да ча­лын­ган ни үр­дәк, ни бә­рәң­ге бо­ры­ны да бик ыс­пай һәм ма­тур бу­лып кү­ре­нә баш­ла­ды. Чи­бәр икән, бик чи­бәр. Бит очын­да гы­на сих­ри ми­ңе дә бар үзе­нең, сип­кел­лә­ре дә нәкъ бә­хет өчен чә­чел­гән­нәр, ямь өс­те­нә ямь би­реп то­ра­лар. Юл­ла­ры­на чы­гып, бил­лә­һи, ак җәй­мә­ләр бу­лып җә­е­лер идем. Эһ, ки­чен клуб­ка да кил­сен ул, озат­мый кал­ма­я­чак­мын! Бел­сен, ярат­ка­ным­ны да яшер­ми әй­тер­мен.

Гыйз­зәт ул көн­не га­дә­тен­нән ир­тә­рәк күрен­де. Кап­ка тө­бе­нә чы­гып утыр­дык. Җәй­ге ял­га та­ра­лыш­кан са­бак­таш­лар ха­кын­да, һәр­бер­сен ди­яр­лек бар­лап, сөй­лә­шеп ал­дык. Һәм шун­да, кү­зе­мә кү­ре­нә­ме дип то­рам, чә­чәк­ле яңа ак­сыл күл­мәк ки­гән Сә­вәр­җи­һан, кө­ян­тә-чи­лә­ген асып, кар­шы­быз­дан гы­на исән­лә­шеп уз­ды.

— Чиш­мә­нең бө­тен су­ын та­шып бе­те­рә ин­де,— ди­гән бул­дым, юри ша­яр­ту­дан кү­ңе­ле­мә ямь та­бар­га ты­ры­шып, әм­ма җа­ным аның янә­шә­сен­дә ат­лый иде.

— Ни­гә алай әй­тә­сең?— Гыйз­зәт бо­лай гы­на со­рап куй­ган ке­бек то­ел­ды. Мин дә уй­ла­п тормый­ча җа­вап бир­дем:

— Үз­лә­ре­нең ко­е­сы бар, ә ул без­нең чиш­мә­гә йө­ри. Ма­тур күл­мәк тек­тер­гән­нәр икән. Шу­ны күр­сә­түе ин­де.

Гыйз­зәт шым кал­ды. Шу­шы рә­веш­ле озак кы­на утыр­дык. Сәр­вәр­җи­һан әй­лә­неп кайт­ма­ды. Ар­тын­нан тө­шеп, үчек­лә­неп ме­нә­се идем дә, дус­тым бит, яным­да куз­гал­мый уты­ра, ки­тәр­гә бир­ми. Кыз­лар ар­тын­нан чапкан­да ке­ше ияр­теп йө­рү ки­ле­шеп бет­ми. Бар­ган юлы­на ки­тә дә бел­мә­де.

Шу­лар­ны уй­лап өл­гер­мә­дем, Гыйз­зәт, Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те, уры­нын­нан куз­гал­ды:

— Ка­ра әле, мин ба­ра то­рыйм, кү­рә­се ке­шем­не...— дип, нәр­сә­гә­дер ак­лан­мак­чы иде, кү­ңе­ле­нә дәрт уты сал­дым:

— Бар-бар, әл­лә кай­чан әл­лүр... Исән йөр!

Ә ул мин те­лә­гән як­ка кит­те: Сәр­вәр­җи­һан сук­ма­гын­нан чиш­мә ягы­на эл­дерт­те. Бе­раз­дан мин дә ар­тын­нан төш­тем. Тык­рык­тан су­зы­лып бар­ган сук­мак, каз бәб­кә­ле бо­лын­ны үтеп, әрә­мә­лек­кә ба­рып төр­те­лә иде. Бе­раз­дан та­выш­ла­ры да ише­те­лә баш­ла­ды. Сәр­вәр­җи­һан:

— Ярар ин­де, Гыйз­зәт!— дип, тә­мам дул­кын­лан­ган хә­лен­дә ялы­на, ә те­ге һа­ман са­ен әр­сез­лә­неп:

— Са­гын­дым, та­гын бер ге­нә үбәм дә...— дия, аңа су­зы­ла.

Алар­ны шул хәл­лә­рен­дә күр­дем...

Ул ва­кыт­та нәр­сә хис ит­кә­нем­не үзем ге­нә бе­ләм: ми­ңа бик тә, бик тә оят бул­ды, җир ярыл­са, шун­да тө­шеп ки­тә­се идем. Бә­хе­ткә алар ша­һит­лыгым­ны си­зен­ми һәм күр­ми кал­ды­лар. Сәр­вәр­җи­һан­ның җил­кә­сен­нән кө­ян­тә­се шу­ып төш­те, мөл­де­рә­мә ту­лы чи­ләк­лә­ре тү­гел­де­ләр. Мин тал­лар эче­нә атыл­дым. Юк, чи­ләк­лә­рен­нән тү­гел, ул ми­нем күз­лә­рем­нән яшь­ләр тү­ге­лә, чи­ләк­ләр тү­гел, ми­нем җа­ным тә­гә­ри, хис­лә­рем­нән бу­ша­ныр­га те­ләп йө­рә­гем шал­ты­рап таш­тан-таш­ка си­ке­рә.

Бу ки­чә­дә озак ела­дым. Тал­лар ара­сын­да дөнь­я­га җы­ер­чык­лы йө­зен яшер­ми­чә мәгъ­рур ка­рап утыр­ган карт һәм тә­бә­нәк ту­пыл тө­бен­дә ял­гыз­лы­гым ки­тер­гән бә­хет­сез­лек­не йо­та-йо­та гаҗизләндем. Кай­чан йол­дыз­лар чык­кан­нар­дыр да ко­яш ба­ер­га өл­гер­гән­дер, хә­тер­лә­мим. Ту­пыл тө­бен­дә оны­ты­лып утыр­дым да утыр­дым. Аның юан та­мыр­ла­ры гүя җы­лы кул­лар ке­бек иде. Шу­лар ко­ча­гын­да тал­ган­мын. Төн­нең сал­кы­ны тә­не­мә җиң оч­ла­рын­нан, ачык изү­ем­нән үт­те. Шун­да гы­на ай­ный баш­ла­дым. Тор­дым. Үзем дә аң­ла­мый, ни­гә­дер ту­пыл­га рәх­мәт әйт­тем, йө­зен­нән сый­па­дым һәм өй­гә кай­тып кит­тем. Ин­де ми­ңа клуб та, Сәр­вәр­җи­һан да, аның Гыйз­зә­те дә ки­рәк тү­гел, хәт­та дөнь­я­ның да бар­лы­гын­да һәм юк­лы­гын­да һич­бер эшем юк иде...

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: