Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






Кайнаналар посып ята 3 страница




Авыл ба­ла­ла­ры төс­ле го­мер­гә дә шу­лай уй­нап йө­гер­гә­не бул­ма­ды Шә­ри­фә­нең. Кеч­ке­нә ча­гын­да бер ка­ты­шып ка­ра­ган иде, кы­зык тап­мый­ча, кай­тып кит­те. Шу­шы икен­че кат­та­гы бүл­мә­се­нә кү­тә­ре­леп, ку­лы­на кур­ча­гын ал­ды да, үсеп җит­кән­че аның бе­лән ге­нә уй­на­ды. Яшь­тәш­лә­ре бул­ган авыл кыз­ла­ры һәм ма­лай­ла­ры бик тә усал­лар һәм дор­фа­лар төс­ле то­ел­ды. Со­ңын­нан, ин­де ки­тап­лар укый баш­ла­гач, ул мо­ның шу­лай икән­ле­ге­нә ту­лы­сын­ча инан­ды. Ә кур­ча­гын ин­де күп­тән түр­дә­ге пы­я­ла ишек­ле киш­тә­гә утыр­тып куй­ды. Әле хә­зер дә, кай­ва­кыт, кү­ңе­ле ба­ла­сы­нып кит­кән­дә, шул кур­ча­гын ку­лы­на ала да сөй­ләш­те­рә баш­лый:

— Хә­лең ни хәл? Җан­ки­сә­гем ми­нем!

— Уты­рып ар­дым ди­сең­ме?

— Апаң­ның эш­лә­ре күп, укый­сы, бе­лем эс­ти­се бар!

— Уй­ный­сым ки­лә ди­сең­ме?

— Әй­дә, ярар, уй­нап алыйк, алай бул­гач...

Әм­ма аз­га гы­на дип баш­ла­ган уе­ны сә­гать­ләр­гә су­зы­ла да, әни­се йә апа­сы кү­реп алып, оры­ша­лар үзен.

— Син ин­де кур­чак уе­ны яшен­нән чык­кан! Әти­ең бел­сә,— ди­ләр,— без­не оры­шыр, ки­та­бы­ңа утыр!

— Ка­ла­дан кайт­ты ­да­мы­ни?

Шә­ри­фә­нең ту­ты­рып ка­ра­ган ка­ра ма­тур күз­лә­рен­нән оя­лып, алар ча­ра­сыз­дан баш­ла­рын тү­бән ия­ләр. Ни­чек ин­де бо­лай? Үз­лә­ре гел дө­рес сөй­ләр­гә ку­ша­лар, ә үз­лә­ре ял­ган­лый­лар?

— ­Дө­ре­сен әй­тә­без! Әти­ең ул шун­дый ке­ше, көт­мә­гән­дә кай­тып ке­рә. Син­нән им­ти­хан то­та баш­лый. Бел­мә­сәң, кө­нең­не кур­чак кы­на уй­нап уз­дыр­ган­сың, ди, ка­ра­мый­сыз ба­ла­ны дип, без­не дә ачу­ла­на.

Шә­ри­фә алар­ны аң­лый, әм­ма авы­зын тур­сай­тып, ирен­нә­рен са­лын­ды­ра. Үп­кә­лә­гән­дәй итә. Ме­нә йө­ге­ре­шә баш­лый­лар. Бер­се кы­зыл прән­нек ки­те­рә, икен­че­се, ки­тап­лар­да­гы рә­сем­нәр­не күр­сә­теп, бе­рәр хи­кәя сөй­ли. Ә Шә­ри­фә, ас­тыр­тын гы­на кө­леп, һа­ман да элек­ке­чә үзал­ды­на ба­шын са­лын­ды­рып уты­ра би­рә.

Кы­зык та чак­ла­ры бул­ган икән. Ин­де хә­зер үс­те шул. Алай кы­ла­ну бер дә ки­леш­ми. Ки­тап­та­гы кыз­лар ши­кел­ле нә­за­кәт ия­се, пөх­тә гү­зәл ба­ну дә­рә­җә­се­нә ом­ты­ла ул. Ә ан­дый­лар­га авыз тур­сай­ту һич тә ки­леш­ми. Алар го­рур баш­ла­рын бер дә са­лын­дыр­мый­лар. Үп­кә­лә­гән­дә дә, чит­кә йө­ге­реп, ке­ше­дән ка­чып кы­на күз­лә­рен­нән там­ган эн­җе яшь­лә­рен кулъя­у­лык чи­те­нә җы­я­лар. Шә­ри­фә дә хә­зер шу­лай итә баш­ла­ды. Бер­көн­не, мө­гал­ли­мә апа­сы­ның дә­ре­сен тө­ше­нә ал­мый­ча га­җиз­лән­гәч, үп­кә­ләп, чар­шау ар­ты­на пос­ты да ела­мак­чы бу­лып ма­таш­ты. Тик ни­гә­дер ул гү­зәл би­кә­ләр­не­ке төс­ле итеп күз­лә­рен­нән яшь­лә­ре ел­га­дай ак­ма­ды, бер там­чы гы­на кил­гән ке­бек бул­ды да тук­та­ды. Ни гарь­лек ин­де бу? Шу­лар ке­бек итеп елый да ал­ма­гач, ни­чек ин­де алар­га тиң­лә­шә ал­сын? Юк, үз­лә­ре ши­кел­ле һич­шик­сез бул­ды­ра бе­лер­гә өй­рә­нер­гә ки­рәк! Ка­лы­ша­лар ди­ме­ни? Бәл­ки сә­бә­бе бар­дыр? Ни­гә мо­ңын­чы ба­шы­на да ки­те­реп ка­ра­ма­ган? Ул ру­ман кыз­ла­ры­ның сөй­гән яр­ла­ры бар бит, шу­лар­ны яра­ту­ла­ры сә­бәп­ле, хис­лә­рен­нән та­шып елый­лар!

Шә­ри­фә­нең го­ме­ре гел ачыш­лар­дан гы­на то­ра, һа­ман да ки­тап­лар өй­рә­нү­дән. Тук­та, мә­хәб­бәт, ди­де бит әле. Әйе, әйе, сөю сә­га­дә­те­нә тар­ты­ла аның кү­ңе­ле.

Ки­нәт йөз­лә­ре бал­кып ки­тү­дән Шә­ри­фә үзе дә оя­лып, чел­тәр­не тө­шер­де дә ку­лы­на ки­та­бын ал­ды.

— ­Мә­хәб­бәт!.. Әй мә­хәб­бәт, мин бит си­нең нин­ди икән­ле­гең­не бе­ләм! И Хо­да­ем, ми­ңа да Та­һир-Зөһ­рә­ләр­нең мә­хәб­бә­тен на­сыйп әй­лә­сәң иде...

Шә­ри­фә ял­гыш­ты. Бо­лай ук яра­мый иде. Аһ, ял­гыш­ты. Бел­ми иде­ме­ни ул Та­һир-Зөһ­рә­ләр­нең бә­хет­сез мә­хәб­бә­тен, укы­ган­на­ры юк иде­ме­ни Сәй­фел­мө­лек-Бә­дый­гыль­җа­мал, Йо­сыф-Зө­ләй­ха, та­гын да күп­ме­ләр­нең гый­шык га­зап­ла­рын ки­че­рү­лә­ре ха­кын­да? Бар иде, күп мәр­тә­бә­ләр укы­га­ны бар иде.

— ­Чын мә­хәб­бәт бул­са, бар­ча сы­нау­ла­ры­на да тү­зәр­ и­дем...

Ан­дый олы мә­хәб­бәт­не кем әле гел шу­лай бә­хет­сез, га­зап­лы гы­на дип әйт­кән? «Сөю — сә­га­дәт» ди­гән­нә­рен кая ку­я­сың?

Ә Шә­ри­фә ярат­са — ба­ры тик бә­хе­те өчен ге­нә яр сө­я­чәк. Аның ул еге­те, бә­гы­рен өз­гә­ләр­лек җа­на­шы ка­ла шә­кер­те ке­бек бу­лыр, ба­шы­на кә­лә­пү­шен кың­гыр са­лып йө­рер, чә­че бе­раз озын, җә­дит­чә кис­те­рел­гән, мы­е­гы — ка­ра, ыс­пай... Әй лә, шу­шы ка­дәр үк мөм­кин ди­ме­ни? Ярар ин­де, бо­ры­ны чак кы­на кәк­ре­рәк бул­са да рөх­сәт, тик тө­рек­ләр­не­ке ке­бек ямь­сез, тук­мак­тай рә­веш­тә­ге­се ге­нә ту­ры кил­мә­сен. Әнә «Мул­ла Нас­рет­дин» мә­җәл­лә­сен­дә нин­ди хә­шә­рәт итеп ясый­лар үз­лә­рен. Юк, ан­дый­ла­ры ки­рәк­мәс. «Аң» жур­на­лын­да бик ма­тур бе­рәү­не ур­наш­тыр­ган­нар иде, ме­нә шун­дый­ра­гы ях­шы бу­лыр!

Шә­ри­фә ка­бат тә­рә­зә яны­на кил­де, ке­лә­лә­рен кү­тә­реп, ачып ук җи­бәр­де. Дөнья гөр­ләп то­ра иде. Ти­рә-як­та дәрт­ле кош­лар сай­ра­ша­лар, ба­ла­лар чыр-чу ки­лә. Ә һа­ва­сы да һа­ва­сы, өр­фия ке­бек, бит­не сы­пы­рып кы­на ала, ни­чек рә­хәт! Әл­лә урам­га чы­га­сы­мы икән, шә­керт­ләр дә оч­рап бор­чыр­лык тү­гел.

 

III

Юра­ган юш ки­лә ди бит. Юга­ры оч­тан бе­рәү би­ре та­ба ат­лый иде. Буй­га озын­ча­рак, как­ча йөз­ле, ка­ра мы­ек­лы бу ке­ше ни сә­бәп­ле­дер тук­та­лып кал­ды һәм кү­тә­ре­леп ка­ра­ды. Шә­ри­фә­гә яше­ре­нер­гә ин­де соң иде. Күз­лә­ре оч­раш­ты. Тә­вәк­кәл һәм олы күз­лә­ре бе­лән егет аны ко­чып кы­на ал­ды. Кыз­ның тә­ка­те кит­те. Бер мәл­гә йө­рә­ге ти­бү­дән тук­тал­ды, кай­сы­дыр җи­рен­нән, кү­ңе­ле­нең иң ар­гы поч­ма­гын­нан ни­дер ку­ба­рыл­ды­мы, ба­шы чай­ка­лып кит­те. Мо­ңа ка­дәр та­ты­ма­ган оят һәм кур­ку хи­се ка­тыш дәр­те куз­га­лып, бә­гы­ре ки­сел­де. Той­гы­ла­ры йө­зе­нә бә­реп, бит ал­ма­ла­рын кы­зар­тып чы­гар­ды. Әгәр дә тә­рә­зә яңа­гы­на то­ты­нып кал­ма­ган бул­са, Шә­ри­фә арт­ка ки­теп ава­сы иде. Егет тә тар­ты­лып куй­ды, гү­я­ки шу­шы хә­рә­кә­те бе­лән аны бә­ла­дән кот­ка­рып кал­ды. Алар йөз­гә-йөз, ирен­гә-ирен оч­раш­кан ке­бек бул­ды­лар.

Юк, юк, бу ка­дәр­ле яра­мый, бо­лай ук мөм­кин тү­гел!

Шә­ри­фә арт­ка чи­ген­де. Ту­ры ки­леп, йом­шак урын-җир­гә утыр­ды. Ку­лын­да­гы ки­та­бын күк­рә­ге­нә кыс­ты. Хис­лә­рен яше­рер­гә те­лә­де. Ул ара­да яны­на кер­гән әни­се:

— Кө­пә-көн­дез урын-җир өс­тен­дә юга­лып уты­ра­сың! Нин­ди бул­ма­ган эш ди әле бу? Нин­ди әдәп­сез­лек,— дип сөй­лән­гә­ләп бүл­мә­дә йө­рен­де.— Күз­ле энә­не күр­мә­дең­ме?.. Җи­лә­нем­не яңар­тыр­га те­гү­че Би­би­әс­ма абыс­тай кил­гән. Кая ку­я­сыз­дыр шу­ны? — ди­гән җи­рен­нән, эз­лә­гән әй­бер­сен та­бып, ку­а­на-ку­а­на чы­гып кит­те. Шу­шы ми­нут­та бу йорт эчен­дә ни­чә җан ия­се бул­са, һәр­кай­сы­ның үз хәс­рә­те бе­лән яшә­гән ва­кы­ты иде.

Әни­се­нең ки­рәк­мәс­не си­зе­нү­ен­нән ку­рык­кан Шә­ри­фә хис­ләр той­гы­сын­нан ары­ныр­га өл­гер­де. Тө­се кайт­ты. Кы­зыл­лы­гы кач­ты. Әм­ма тә­не буй­лап кай­нар тир йө­гер­де.

Ин­де тә­рә­зә пәр­дә­се ар­ты­на ка­чып кы­на кү­зәт­те Шә­ри­фә. Егет чын­нан да чи­бәр, бер ка­шык су бе­лән йо­тар­лык иде. Әйе, Ка­зан шә­кер­те бу­лыр­га ки­рәк. Өс­тен­дә ка­ра­су-зәң­гәр ба­тис­ттан те­гел­гән җә­дит­ләр җи­лә­не, ба­шын­да­гы ка­ра кә­лә­пү­ше бе­раз авы­шып то­ра. Яраб­би, чәч­лә­ре дә за­ман­ча, ру­ман­да­гы ка­һар­ман­нар­ны­кы төс­ле итеп кис­те­рел­гән лә­ба­са! Мые­гы да бар икән, ки­леш­ле ге­нә кү­ре­нә. Ул ба­ла бе­лән нәр­сә сөй­лә­шә соң ул? Ке­сә­сен­нән чы­га­рып, әл­лә та­гын кән­фит тә бир­де­ме? Шу­лай­дыр, шу­лай­дыр, Шә­ри­фә­не со­раш­ты­ра тор­ган­дыр. Бу як ке­ше­се тү­гел­дер. Ка­зан­нан­дыр! Бо­лай ук ос­та кы­лан­мас иде. Ә-ә... Бел­де! Ки­тап са­ту­чы бу­лыр­га ки­рәк, үтеп ба­рыш­лый тук­тал­ган­дыр. Мәд­рә­сә­дән дә шә­керт­ләр­не чык­кан, та­ра­лыш­кан ди­гән­нәр иде. Шун­да фа­тир төш­кән­дер. Юк­са юга­ры оч­тан би­ре та­ба кил­мәс иде. Нәкъ үзе! Ул пөх­тә­лек, хә­рә­кәт­лә­рен­дә­ге тәр­тип, ел­ма­ю­ла­рын­да­гы зат­лы­лык! Ай, бә­гы­рем, һәй-һәй ге­нә... Мон­дый егет сол­та­ны­на ун­биш кыз гый­шык то­та­дыр әле. Әти­се дә бе­рәр ка­дим сәү­дә­гәр­дер. Үзе йө­реп мал җый­сын дип, улын шу­шы ерак сә­фә­ре­нә ку­ып чы­гар­ган­дыр. И бә­гырь, та­мак­ла­ры да ачык­кан­дыр ин­де, би­ча­ра­кай...

Мә­хәб­бәт­нең бе­рен­че оч­кы­ны чәч­рәп ки­тү­дән Шә­ри­фә­нең те­ле акы­лын ал­маш­тыр­ды, ни сөй­лә­сә, шу­ны дө­рес дип бел­де, нәр­сә уй­ла­са, аны пы­шыл­дап ка­бат­ла­ды. И ба­ла, бо­лай ук бер кү­рү­дән егет та­ба ал­гач һәм аңа гый­шык та то­та баш­ла­гач, бә­хет­лә­рең бу­лыр да бу­лыр ин­де үзең­нең!

 

IV

Кич­кә Шә­ри­фә­нең ку­лы­на бер хат ки­леп иреш­те. Аны ки­тер­гән кыз — күр­ше Сә­гый­дә җиң­ги­нең зәң­гәр күз­ле сө­ек­ле­се иде. Ул кай­ва­кыт шу­лай кер­гә­ләп йө­ри, Шә­ри­фә апа­сын­нан ки­тап­лар укы­тып, хи­кә­я­ләр тың­лый, хәт­та өл­кән­нәр­дән яше­реп ке­нә ике­се бер­гә кур­чак та уй­ный иде­ләр. Ху­җа­лар мо­ны бел­сә­ләр дә, күр­мә­меш­кә са­лы­нып, алар­ны бүл­дер­ми иде­ләр. Биг­рәк тә әни­се ин­де, кы­зы Шә­ри­фә­нең буй җи­теп кил­гә­не бе­лән ки­ле­шер­гә те­лә­ми, ба­ла­сы­тып ка­рый иде. Чын­лык­та кы­зы үзе дә, ба­лигъ­лык яше­нә ире­шеп, хә­зер зур бу­лып кил­гә­нен сиз­мә­де. Мо­ңа ка­дәр шу­лай иде.

— И ба­ла, алай ук ярый ди­ме­ни? Тә­мам кур­кы­тып бе­тер­гән­без икән, әти­ең дә ар­ты­гын со­раш­ты­рып ап­ты­рат­ма­сын, әй­теп ку­яр­мын. Чәй эчеп алыр­сың, ял ит­ми­чә яра­мас...

Ас­рау­ны ча­кы­рып, тиз ге­нә өс­тәл ясап, чәй хәс­тә­рен кү­рер­гә, бүл­мә­ләр­нең һа­ва­сын алыш­ты­рыр­га бо­ер­ды. Шә­ри­фә, бер әйт­кән сү­зен­нән ки­ре кай­тып, аның өчен атал­ган бу хез­мәт­лә­рен­нән баш тар­та ал­мый иде ин­де.

 

V

Ко­ры­тай Ха­физ кай­тып ке­рү­гә, бө­тен дөнья берь­ю­лы хә­рә­кәт­кә ки­лә. Мо­ңа ка­дәр итәк иләп йөр­гән хез­мәт­че­ләр, тиз ара үз­лә­ре­нә шө­гыль та­бып, җан-фәр­ман­га эш­кә то­ты­на­лар, һәм­мә­се дә үз­лә­ре­нең өл­гер­лек һәм ты­рыш­лык­ла­рын күр­сә­тер­гә ашы­га­лар. Мәх­шәр куп­кан ди­яр­сең. Ба­ры тик олы кик­рик­ле гол­ланд әтә­че ге­нә, нә­сел­дән кил­гән го­рур­лык­ны сак­лап, ише­гал­ды ур­та­сы­на чы­гып ба­са да, кук­ра­еп та­выш са­ла. Әл­лә шу­шы рә­веш­ле ху­җа­сын сә­лам­ли, әл­лә ин­де аның бе­лән яры­шыр­га те­ләп ур­та­га ча­кы­ра, һәр­ва­кыт шу­лай кы­ла­на.

Аяк ас­ты­на оч­ра­ган һәм­мә кош-корт Ха­физ­дан биш-ал­ты адым чит­кә очар­га мөм­кин, әм­ма дә әтәч­кә ти­дем юк. Мак­та­ны­чы һәм ку­а­ны­чы­на әве­рел­гән бу асыл кош гү­я­ки аның үзе иде төс­ле, һәр­хәл­дә шул: йорт ара­сын­да эш­ләү­че­ләр аны ба­ры тик ху­җа бе­лән ге­нә тиң­ли­ләр, җае чык­кан­да, ке­ше-ка­ра кү­зен­нән яше­реп ке­нә үзен­нән бай­ның үчен алыр­га да күп уй­лап тор­мый­лар, әм­ма да әтәч­нең та­выш­ка шәп­ле­ге, ким­се­нү­гә бер дә ри­за­лык бир­мә­ве алар­ны кур­кы­та. Хәт­та бо­лай дип әй­тә­ләр: имеш, бай аб­зый бу әтә­че­нең кой­ры­гын­да ни­чә ка­нат-кау­рый бар­лы­гын да тө­гәл бе­лә икән, те­лен дә аң­лый! Әм­ма алай ук тү­гел­дер ин­де! Бул­ма­ган­ны. Сө­ләй­ман пәй­гам­бәр­ме­ни ул, кош-корт те­лен бе­леш­те­рер­гә?

Бу юлы­ Ко­ры­тай Ха­физ һәм дә ка­нә­гать­сез­лек, һәм дә усал­лык бе­лән җен­лә­неп кайт­ты. Сә­бә­бен ба­ры тик Шә­ри­фә­нең ән­кә­се Фа­гый­лә абыс­тай гы­на со­рап бе­лер­гә мөм­кин иде дә, ире­нең ко­ры авыз­дан чык­кан ике сү­зен­нән аның да со­ра­вы та­ма­гы­на уты­рып кал­ды.

— А­бау, ата­сы, нәр­сә кы­ла­ну­ың бу? — дип әй­тер­гә ти­еш­ и­де дә, тә­ка­тен та­бар­га өл­гер­де. Үз җа­е­на яшәп ят­кан ты­ныч көн­нә­ре­нең көт­мә­гән­дә ту­за­ны кү­тә­ре­лә­се иде юк­са.

Ашап-эч­кәч ке­нә Ко­ры­тай Ха­физ бе­раз ты­ныч­ла­на төш­те. Әү­вә­ле пә­рә­мәч бе­лән кай­нар шул­па­дан тәм тап­ты, ан­на­ры өс­тәл­гә ток­мач­лы аш бе­лән та­вык ки­тер­де­ләр, аны­сын­нан да ка­нә­гать­лек ит­кәч, бә­леш баш­лап, яр­ты­сы­на якын өле­шен аша­ды, вак бә­леш һәм та­ба кой­ма­гы бе­лән чәй эч­те, кай­мак, май һәм бал­ны ча­ма­дан тыш кул­ла­ну­дан эче ка­тып кит­кән­дәй бул­ды, ки­е­ре­леп куй­ды, тә­мам бү­се­леп, кә­нә­фи­гә ки­леп утыр­ды һәм та­гын да со­ра­ды:

— Кая, ха­тын, сөз­мә ки­тер­сен­нәр әле, әйт алар­га!— дип ки­кер­де.

— Син нәр­сә ин­де, ата­сы, тәр­тип­сез­лә­нә­сең,— ди­гән сү­зе­нә ияр­теп, Фа­гый­лә абыс­тай тиз ара­да хә­бәр сал­ды: — Аб­за­гыз­га сөз­мә ки­те­ре­гез!..

— Алай ди­мә әле син, Фа­гый­лә, ки­ке­рү — Ал­ла­һы тә­га­лә­гә шө­кер-хәм­де ди­гән­нәр бо­рын­гы­лар. Ка­ла­да да, Сад­ри Мак­су­дов­лар янын­да чак ты­е­лып ка­лам, ан­да — ях­шы тү­гел, ә моң­да — ки­ле­шеп то­ра. Әт­кәм мәр­хүм, авыр туф­ра­гы җи­ңел бул­сын, бер ки­кер­гән­дә җит­меш дию пә­ри­е­нең та­ма­гы­на сө­як ты­гы­ла дия тор­ган иде, без­дән ге­нә кал­ма­сын. Сөз­мә­не әл­лә күр­ше авыл­дан әй­лән­де­реп ки­те­рә­ләр ин­де? Әйт әле үз­лә­ре­нә...

Бу сү­зе җи­тә кал­ды, ас­рау, би­тен ак яу­лы­гы бе­лән өр­пә­гән хәл­дә йө­гер­теп ке­нә ки­леп тә җит­те, нә­зек һәм йом­шак ку­лын­да утыр­ган чо­кыр­ны бай аб­за­сы­на суз­ды. Аның бу рә­веш­тә кү­ре­нү­е­нә үк Ка­зан ха­нә­лә­рен­дә ха­тын­нар бе­лән ша­яр­га­лар­га бер дә кар­шы­лы­гы бул­ма­ган Ха­физ­ның дәр­те куз­гал­ды. «Кол кыз­ла­ры илә уй­нау­ны пәй­гам­бәр­ләр дә ят ит­мә­гән­нәр әле...» — ди­я­рәк ни­ят­лә­неп, җай ча­ма­лар­га ки­рәк­ле­ген фи­ке­ре­нә кирт­ләп куй­ды. Әм­ма бу уй­ла­ры: «Ал­ла сак­ла­сын, җен ба­ла­сы­дыр бу, ко­тыр­тып йө­ри»,— дип, «Ә­гу­зе бис­мил­лаһ...» бе­лән тә­мам­лан­ды.

Сөз­мә­дән Ха­физ бай­ның аш­ка­за­ны те­гер­мән та­шы­дай эш­ли баш­ла­ды, әм­ма юл­да шак­тый ара­лар­ны йок­лап кай­туы сә­бәп­ле, күз­лә­ре эле­нер­гә уй­ла­мый иде­ләр бул­са ки­рәк. Ятып ала­сы ит­мә­де. Кә­нә­фи­дә аяк бөк­ләп утыр­ган хәл­дә:

— Ана­сы, кы­зы­быз кая соң? Бар, ча­кыр әле би­ре! — дип әмер бир­де.

Әм­ма Фа­гый­лә абыс­тай:

— Ата­сы, кал­ды­рып тор ба­ла­ны, си­нең ка­нә­гать­ле­гең өчен ар­ты­гын ты­ры­шып укы­ган бу­лыр­га ки­рәк, арыб­рак кит­кән,— ди­гәч:

— Ярар, ярар, ана­сы... Ба­ла то­рып тор­сын,— дип, кө­тел­мә­гән җир­дән ки­ле­шеп тә куй­ды. Авыл хәл­лә­рен со­раш­ты­рыр­га ке­реш­те һәм: — Те­ге зи­ма­гур ни­гә әле без­нең кап­ка тө­бен­дә чу­а­ла? Ут-күз­дән Ал­лаһ сак­ла­сын! Әйт­кән­нәр иде аны, ка­ла­да бик тә кы­зыл­ла­нып йө­ри, дип. Чы­быр­кы­лап ку­дыр­дым әле үзен!—ди­де.

— Аңа ни кал­ган икән ин­де мон­да?

— Әй­тәм бит, яман­лык бе­лән йө­ри ул, яман­лык, бе­лән. Ке­ше ал­дын­да оят. Аның ха­кын­да сүз чык­кач та, без­нең авыл­дан дип әй­тер­гә те­лем бар­ма­ды. Урыс­ча ки­е­неп, ба­шы­на кар­туз сы­лап йө­ри ди. Ни га­лә­мәт чә­чен үс­тер­гән. Зи­ма­гур да зи­ма­гур, Хә­ләф тә зи­ма­гур ин­де ме­нә... Ал­лаһ сак­ла­сын, ан­дый­лар бе­лән бер оч­раш­саң, икен­че тап­кыр кү­рә­сең кил­мәс!

— Чы­быр­кы бе­лән ку­ды­ртып дө­рес эш­лә­мә­гән­сең, ата­сы, ко­тыр­тып дип әй­тү­ем...

— Син әле, Фа­гый­лә,— Ха­физ бай йом­шар­ган җи­рен­нән ки­нәт кы­зып кит­те,— өй­рә­теп утыр­ган бул­ма чүп­рәк ба­шың бе­лән. Мон­да, үз авы­лым ур­та­сын­да шул мес­кен зи­ма­гур­дан кур­кып то­рыр­га кем дип бел­дең әле ми­не... Ба­зар көн­не Земс­кой уп­ра­ва­га ке­реп, мин аны кул­га ал­дыр­тыр­га да күп со­ра­ма­мын.

Җил­кә­се­нә уң­лы-сул­лы бол­гап ди­яр­лек ча­па­нын эл­гән Ха­физ бай ишек­тән чы­гып ук кит­те. Ка­зан хәл­лә­рен со­раш­ты­рыр­га сүз җае кил­гә­не­нә өмет­тә бул­ган Фа­гый­лә абыс­тай­ның да, үп­кә-ба­вы­ры уры­нын­нан куз­га­лып, ире­нең бу рә­веш­ле пыр­дым­сыз­ла­ну­ы­на кә­е­фе кы­ры­лыр­га өл­гер­де. «Ир­кә­ләп бер сүз дә әйт­мә­де бит, юнь­сез!» — дип уй­лар­га код­рә­тен­нән кил­мә­де, әм­ма дә:

— ­Ри­зы­гы­гыз тәм­сез пеш­кән, ис­раф итү­дән ар­ты­гын бел­ми­сез, бай аб­за­гыз ачу­лан­ды,— дип, тик­-то­мал­га ба­ры­сын да­ о­ры­шыр­га то­тын­ды. Бу­шап кал­ган өс­тәл­нең йорт хез­мәт­че­лә­ре­нә бү­тән­чә сөй­лә­гә­нен ба­шы­на кер­теп тә ка­рар­га те­лә­мә­де.

Бу көн­не дә Шә­ри­фә кич­кә ка­дәр үз эш­лә­ре һәм хис­лә­ре бе­лән мәш кил­де, аны бор­чыр­га җөрь­әт итәр­лек һич­кем та­был­ма­ды. Ирен са­гы­ну­дан тә­ка­те кит­кән ән­кә­се исә ба­ры тик үз буй-сы­ны, ки­е­ме-чи­бәр­ле­ге өчен җан ат­ты.

 

VI

Икен­че көн­дә бул­ган ва­кый­га­лар­ның бер­нин­ди дә әһә­ми­я­те юк иде. Гү­я­ки Шә­ри­фә­нең бә­хе­те тә­мам сү­неп, кү­ген­дә әр­сез ка­ра кур­га­шын бо­лыт­лар гы­на кал­ды. Уң вә су­лы бу­тал­ды. Мон­дый чак­та ки­ңә­шер­гә мө­гал­ли­мә апа­сы да янын­да тү­гел ич­ма­сам. Бу ка­дәр дә чи­бәр­лек һәм ин­саф ия­се кыз­га күк­ләр үз­лә­ре­нең мәр­хә­мә­тен юл­ла­ма­са, дөнь­я­лык­ның дө­рес­ле­ге бе­теп, ха­кый­кать тә­лин­кә­се ва­ты­лыр­га гы­на ти­еш бит!

Әм­ма Ал­ла­һы тә­га­лә­нең хө­ке­ме бар нәр­сә­ләр­дән дә ал­да йөр­де. Икен­че кәр­рә языл­ган асыл эч­тә­лек­тә­ге хат Шә­ри­фә­нең кү­ңе­ле кү­ген­дә ко­яш­ны бал­кыт­ты. Ан­да ош­бу юл­лар­дан гай­ре һич­нәр­сә бул­ма­са да, зи­һе­не ка­мил вә тәр­бия ия­се­нә җи­тәр­лек иде:

 

«Гыйз­зәт са­хи­бе Шә­ри­фә ту­таш!

Бар­ча гү­зәл­лек­не Сез­нең йө­зе­ңез­дә күр­гән без фә­кый­ре­гез өмет вә ин­ти­зар би­лән күп хәс­рәт­тә­мез ки, әгә­рем дә бу ки­чә­дә Сез­не ка­пу­ы­ңыз тө­бен­дә оч­рат­ма­сак, Ал­ла­һы тә­га­лә рә­хим-шәф­ка­тен кыл­сын иде ге­нә ди­еп те­лә­ре­мез­дә ка­ла­мыз! Сә­га­дәт дул­кын­ла­рын­да йө­рет­кән нәф­се­мез ко­ра­бы Сез ки гү­зәл­лек ия­се кем­сә­нә­нең яны­на ки­леп җи­тәр­лек хә­лен­дә тү­гел­дер. Әгә­рем ата­ңыз ке­бек олуг зат без­нең бар­лы­гы­мыз­ны ин­карь­лек бе­лән чит-ят кы­ла күр­мә­сә иде, ал­ды­ңыз­га ке­реп, аяк бөк­ләп, ку­лы­ңыз­га бер ка­гы­лып үтү­не мәр­тә­бә са­нар идек...»

 

Хат­ның ахы­ры укый ал­мас­лык хә­реф­ләр бе­лән чу­ар­лан­ган иде. Шул да җи­тә кал­ды, Шә­ри­фә­нең кү­ңе­лен­дә әл­лә нин­ди бил­ге­сез хис­ләр өер­мә­сен куз­га­тып җи­бәр­де. Асыл­да алар һич­бер хә­бәр би­рер­лек яз­ма­лар бул­мый­ча, ба­ры тик су­рәт­кә һәм рә­сем ише­гә ох­шаш нин­ди­дер хә­рә­кәт­ләр бе­лән ге­нә би­зәл­гән иде­ләр.

Әм­ма Шә­ри­фә җа­наш­ның кү­ңе­ле алар­дан бил­ге­сез гый­лем вә сер­ләр­не эз­лә­де, чөн­ки хат­та ки­рә­ген­нән ар­тык тәэ­сир­ле сүз­ләр та­бы­лыр­га ти­еш­ле­ген көт­те. Җи­теш­мә­гә­нен хы­я­лы ту­тыр­ды һәм ба­шы­на әл­лә нин­ди уй­лар ки­леп, бә­хе­тен арт­тыр­ды.

Бу ва­кыт­та хат са­хи­бе егет кем­сә­нә, мәд­рә­сә­дә әле­гә то­рып кал­ган шә­керт­ләр яны­на кич уты­рыр­га ба­рып, ара­да сүз куз­гат­кан, хәт­та ке­сә­сен­нән уен кар­та­сы чы­га­рып өләш­кән һәм дөнь­я­сын оны­тыр­га өл­гер­гән иде. Отыш хәс­рә­те бе­лән ма­вы­гып, әз­мә­вер шә­керт­ләр, мо­ңа ка­дәр бер-бер авыл­дан са­бан­чы агай ки­лер дә үз­лә­рен мул­ла­лык­ка дәгъ­ва кы­лыр дип, тә­рә­зә тө­бен­нән кит­мә­гән җир­лә­рен­нән куз­га­лып, мәд­рә­сә поч­ма­гын­да өел­гән кат-кат мен­дәр өс­тен җай вә рә­хәт­лек өчен ку­лай­рак күр­де­ләр. Алар­дан бо­лар­ны күп­се­нер­гә мөм­кин бул­ган хәл­фә­лә­ре исә Ко­ры­тай Ха­физ­ның йор­тын­да аш һәм сый­дан хөр­мәт та­буы сә­бәп­ле, бо­лар яшь­тән укыл­ган һәр­төр­ле ки­тап хик­мәт­лә­рен­дә­ге ке­бек үз­лә­рен сә­га­дәт чүл­мә­ген­дә төс­ле хис ит­те­ләр. Кич­не уз­ды­рып, төн­гә ка­дәр дау­лаш­ты­лар, кар­та уе­ны ара­сын­да үз­лә­ре­нең чын­нан да сырт­ла­рын ка­ез­ла­ган ишан-мул­ла ыру­гы­ның нә­сел-нә­сә­бен эт ит­те­ләр. Бә­хет­лә­ре дә шу­ның бе­лән арт­кан­дай то­ел­ды. Әм­ма күз шә­риф­лә­ре ачык бу­лу­дан тыш, кү­ңел һәм зи­һен­нә­ре дә ка­мил­лек­кә ире­шер­гә җи­теш­мәү­лек сә­бәп­ле, алар һа­ман да су­рә бе­лән аять ара­сын­да бу­тал­ган ах­мак кы­я­фәт­лә­рен­нән чы­га ал­ма­ды­лар. Дө­рес, ба­ры тик Си­ра­җи мәх­дүм ге­нә уен­га кат­на­шы юк ке­ше ши­кел­ле «Гыйль­ме хә­ят вә кәү­сә­ре хас» исе­ме илә кулъ­яз­ма хә­лен­дә та­ра­лыш тап­кан бер дәф­тәр­дән әл­лә нин­ди сә­ер хәл­ләр та­бып ку­ан­ды. Ата­сы мәр­хүм бу­лып та, мул­ла­лык­ны ку­лы­на алыр­га өл­гер­ми кал­ды, авыл­ла­ры өчен ул ар­тык дип та­был­ды. Ан­да ки­ре кай­ту өчен юлы бик­лән­гән иде. Сә­бә­бе ба­ры тик ата­сын­да дип уй­ла­са да, ял­гыш­ты ул, бик ял­гыш­ты. Авыл­ла­ры­ның умырт­ка ба­га­на­сы бул­ган Кә­рим бай­ның чо­кыр­га ау­да­ры­лу­ын­нан соң, бар­ча­лар­ны үз­лә­ре­нә буй­сын­ды­рыр­га өл­гер­гән ат ка­ра­гы чу­аш­лар,— бәл­ки, алар чын­лык­та чу­аш­лар бул­мый­ча, ми­шәр та­и­фә­сен­нән аз­ган ка­вем­нәр­дер, мон­ысы ук ва­кый­га­лар­ны сөй­ләү­че­дән ачык бе­лен­мә­де,— җай­ла­ры­на ким­че­лек ки­тер­мәс­лек зат — Сәр­дә­лек Ян­гир-Ха­фи­сә исе­ме бе­лән дан ал­ган бе­рәү­не хөт­бә­че ит­те­ләр. Па­ди­шаһ хәз­рәт­лә­ре бу Си­ра­җи мәх­дүм­нең авы­лы ба­шы­на ка­ра ха­чи ага­чы, ягъ­ни ка­ра ба­га­на утырт­тыр­ган­нан бир­ле ан­нан хә­бәр бо­лай­га та­ба чык­мый, алар­га та­ба хат-мәк­түп иреш­ми иде. Ин­де ике ел дә­ва­мын­да бер-бер өмет бе­лән го­ме­рен мәд­рә­сә эчен­дә мө­гал­лим­лек­кә өй­рә­нү­че пиш­ка­дәм рә­ве­шен­дә уз­ды­рып та, җае кил­мә­гән­лек­тән һәр­төр­ле әсәр­ләр аша гый­лем хәс­рә­тен­дә кал­ган акыл ия­се­нең үп­кә авы­ру­ын­нан һәм кү­ңе­ле бо­зы­лу­дан теш­лә­ре ко­е­ла баш­лап, бо­рын ас­ты­на җе­бек тө­шәр­гә өл­гер­де. Хәз­рәт­лә­ре бел­де, Си­ра­җи­га зәх­мәт ка­гыл­ган, имеш­тер. Бо­зау ти­зә­ге бе­лән йө­зен уып, күк­рә­ге­нә арыш бо­ла­мы­гы сы­ла­ма­ган­да, ба­ры­бер фай­да ти­мәс, сыр­ха­вы ку­әт­лә­нә ге­нә ба­рыр, ди­де.






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных