ТОР 5 статей: Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы КАТЕГОРИИ:
|
ЯСАЛМА КЕШЕЛӘР, ЯКИ 2 страница
КАРТЛЫКТАН КОТЫЛУ Хикәят
Капка төбендә утырган бер бабай янына урамда уйнап йөргән малай килә. Аның янында урын ала, сорый: — Бабай, нишләп утырасың? — Үлем көтеп утырамын, улым,— ди аңа җавабында бабай. — Ә ул кайсы яктан килергә тиеш иде соң? Югары очтан төшәрме, су буеннан менәрме? Үтеп кенә китсә? — Килсә, үткәреп җибәрмәс идем әле, чабуына ябышыр идем! — Ә нигә үлемне көтәсең соң, бабай?— ди малай. — Картлыктан туйдым, картлык бит ул үтми. Ә үлем килсә, аны алып китәр иде! Малай башын кашый: — Аннары икәү бергә уйнар идек, әйеме, бабай!
ДӨНЬЯНЫ БОЗЫП ЙӨРҮЧЕ ЭТ Хикәят
Ике гыйбат акыл сата икән. Берсе, борын очын тартып, дөньялар бозылуыннан зарланмакчы итә: — И-и, элекләрне яңгыр да вакытында ява иде, кыш та карлы-буранлы була иде... Икенчесе, аны куәтләп, баш болгый, ай-вай-һай, сөйләнеп ала: — Анысы нәрсә соң әле аның... Халык ялкауланды. Барысы да остардылар, эшләмичә генә баю ягын карыйлар! — Юләрләр азайды шул хәзер,— ди икән беренче гыйбат,— хәтта этләр дә койрык болгап торырга иренәләр. Иртәннән бирле монда утырабыз, инде кич җитеп килә, әнә ул эт урамнан бишенче тапкыр узып бара! Җил сугарып йөрмәсә ни булган!
ҖӘННӘТ-ТӘМУГ МӘСЬӘЛӘСЕ Хикәят Ишәктән җәннәт хакында хәбәрдарлыгы барын-югын сораганнар. Ул: — Беләм, бик беләм,— дип җавап биргән.— Җәннәт ул шул була, әгәр дә хуҗам көне буе эшләтеп, абзарыма кайтарып япса, алдыма башак салса. Ул вакытта таякласа да ярый, мин бары тик “ай-яй, ай-яй” дип кенә кычкырамын. Моның болай сөйләвенә барысы да аптырап калганнар. — Ишәк — ишәк инде, ул нәрсә белсен!— дигәннәр. Әмма шунда берәү, акылына килеп: — Ә ул вакытта тәмуг нәрсә булыр?— дип сораган. Ишәк әйткән: — Әгәр дә хуҗам мине эшкә алмаса, бу көне буе тик ятты дип абзарымнан куып чыгара. Мин андый вакытларда ашсыз да, тораксыз да калам. Өстемә кар да ява, яңгыр да. Тәнемне җил дә, буран да изалый. Хуҗам да урыныңа кер дип таякламый, “ай-яй, ай-яй” дип түгел, “и-а, и-а” кычкырсам да ишетүче булмый,— дип җавап биргән. Имеш, тәмуг шул була инде ул. Тыңлап торучылар әйткән ди: — И, бу Ишәк ахмак икән, хуҗасы таяклаганны җәннәт дип белә, эшсез ятуны тәмугка саный! Әмма хикмәт таякта идеме икән? 14.01.06.
БУЛДЫКЛЫ ӘТӘЧ Хикәят
Әтәч армиягә китәргә “повестка” алган. Тавыклар, гадәтләренчә: — Җибәрмибез, син китсәң, бер күкәй дә салмыйбыз!— дип аптыраталар икән. Шунда Әтәч түзмәгән, әйткән: — Һе, минем алда гына шулай сөйлисез сез! Әгәр дә сизенми калсам, күрше йорт әтәчләренә таба итәк күтәреп йөгерергә генә тора идегез. Хәзер кайтып та кермәссез инде! Тавыклар аның болай әйтүенә үпкәләгәннәр. Бигрәк тә Чуар Тавыкның кәефе киткән. Моңаешып калганнар. Моннан соң әтәч әйткән, имеш: — Ярый, җан кисәкләрем, армиядән мин “янырал” булып кайтырмын, сез дә, “янырал” хатыннары буларак, аштан-ашка гына йөрерсез,— дигән. Тавыклар әле дә һаман аның “янырал” булып кайтканын көтәләр, ди. Ә ул — юк та юк!
САЕСКАН КИЯВЕ Хикәят Саескан кияүгә чыкмакчы булган. Моны Ала Карганың үзенә алу икән исәбендә. Әмма нәселен бик алай ошатып ук җиткерми. — Икегез дә аклы-каралы, нигә исең киткән, ал, рәхәтләнеп яшә, балалар үстер,— ди икән иптәшләре, аның күңелен аулап. — И, Саесканны һәр ялтыраганга кызыгучы буларак әйтәләр бит,— ди икән Ала Карга, һаман да күңеле ятып бетмәвен белдереп. — Исең киткән икән,— диләр тагын моңа каршы иптәшләре,— инде хәзер синекенә тимәс, безнекенә генә кызыгыр! — Әйе шул,— дигән Ала Карга.— Менә шуннан куркам да инде мин: сезнекенә кызыгып, мине бөтенләй онытып куймагае, дим! Һәммәсе дә телсез калганнар.
ЙОРТКА КЕРГӘН ЭТ БӘЛАСЕ Хикәят Кышкы төндә Төлке берәүнең тавык кетәклегенә төшкән. Ә анда хуҗаның Эте ияләнгән икән, салкыннан качып йоклап ята. Төлке килеп тә төшә, Эт сикереп тә тора. Борынга-борын очрашалар. Тавык эләктерәм дә качам дигән Төлкегә үз койрыгын саклап калу хәсрәте генә кала. Ничек тә хәйлә итмәкче, әмма вакыт тар. Алай уйлый, болай: Этне ничек тә алдарга белми. Шунда: — Кара әле, агай-эне,— ди бу,— әллә тавыкларга йортка кердеңме, бөтен өс-башыңны тавык тизәге каплаган? Моны халыкка сөйләми булмас! Эт исә: — Кая-кая?— дип, өс-башын әйләнә-тулгана карый башлый. Ә төлке, бер тавыкны эләктереп, ул арада чыгып та кача.
АХМАК ЭТ ХӘЙЛӘСЕ Хикәят
Этне хуҗасы тавык урлап ашауда гаепли. Берни эшләп булмый, акланыр чарасы да юк. Өсте-башы да тавык тизәгендә. Инде ничә көн кетәклектә суыктан качып ята бит. Ә Төлке, аны кызык итеп, тавыкны да урлап чыгып качты. Хуҗасы алдына барып акланыр иде: тегеләй дә, болай да оят. Эт тәмам аптырашта кала. Аннары уйлап чыгара: тавыклар янына кереп, кунакчага менеп утырсам, җитмәсә алар кебек кыткылдап та куйсам, хуҗам мине тавыкка санар, этемне юкка гаепләгәнмен дип белер, ди. Һәм шулай эшли дә. Ә хуҗасы чыннан да кетәклеккә керә һәм бу хәлне күрә, Этне танып: — Аһ син, юньсез! Менә ничек минем тавыкларымны аулыйсың икән әле!— дип, кунакчадан куып төшерә һәм, койрыгын балта белән чабып, йортыннан куып чыгара.
ЧЕБИ ХӘСРӘТЕ Хикәят
Кетәклектә кыртлый тавык утырып чебиләр чыгарган. Арадан берсе, күкәйдән башын төртүгә үк, сөйләшергә тотынган. Һич кенә дә тик тормый икән. Әнисенең башына ук менеп утырган. Шулай карап тора икән бу, ә тавыклар керәләр дә күкәй салып чыгалар, керәләр дә күкәй салып чыгалар. Бу чеби сорый ди: — Әни, болар нишлиләр? — Күкәй салалар,— ди икән әнисе. — Ә алардан чебиләр чыгамы? — Әйе, алардан сезнең кебек чебиләр чыга. — Ә нигә соң аларны хуҗа хатын керә дә җыеп алып китә, керә дә җыеп алып китә, нәрсә, аларга утырып, ул үзе дә чебиләр чыгарамыни?— ди икән теге чеби.— Чиләк-чиләк җыеп ала тора бит. Бик күп булырбыз инде!
КЕМ КЕМНӘН АКЫЛЛЫРАКТЫР ӘЛЕ? Хикәят
Әтәч үз биләмәләренең тәртибен тикшереп йөргәндә, кетәклеккә килеп кергән. Күрә: кыртлый тавыгы һаман күкәйләр өстендә утыра, чебиләре чыга башлаганнар, ә берсе башына ук менеп баскан. — Сәлам!— ди икән бу, шушы әтәчне күреп алып. — Син нәрсә, малай актыгы,— ди икән аңа әтәч, акылга утыртырга теләп,— анаң башына менеп баскансың? Үзеңне мәче-фәлән эләктереп алмасын, канаты астына кереп кач! — Син күрмәдеңмени?— дигән икән чеби, ике дә уйлап тормастан.— Хуҗа хатыны, пычак кайрап, сине эзләп йөри иде. Хәзер монда керер, көтеп торсагыз дип әйткән идем. Сак була күр! Әтәчнең коты алынып, тизрәк урамга ук чыгып тайган.
КАРАКНЫҢ ҮЗЕ НИ, СҮЗЕ НИ? Хикәят
Күкәй урлау нияте белән бер Саескан тавык кетәклегенә кергән. Алай-болай каранган да, томшыгына бер олы күкәйне эләктермәкче икән, күптән ояда утырган Кыртлый тавык: — Күрәм, барсын да күрәм! Саескан — карак!— дип кытаклый башлаган. Саесканның коты очкан. Шулай да акылын җыеп әйтә икән бу: — Күрдеңме, сезнең әтәч бөркетләр белән очып йөри? — Алдама,— ди икән Кыртлый тавык,— безнең әтәчкә тагын! — Ышанмасаң, чык та кара! Кыртлый кетәклектән йөгереп чыкканында койма башыннан очып төшкән әтәчне күреп ала да мактарга керешә: — Ничек шундый биеккә менә алдың, җан кисәккәем? Ничек курыкмадың, ханым-солтаным? — И юләр тавык,— ди икән әтәч,— койма башымы биек җир? Минем әле өй кыегына кадәр дә менгәнем бар! — Сине әле бөркетләр белән очып йөрисең дигән иделәр, мин шуны истә тотып әйткән идем,— ди икән Кыртлый тавык,— күрми генә калдым! — Кайсы юләре җиткерде сиңа бу сүзне?— дип һаман да әтәч аны ачулана икән. — Саескан кетәклеккә кергән иде, шул әйтте дә, мин йөгереп чыктым!— дигән кыртлый. — И ахмак тавыгым минем,— дигән, аптыраулы әтәч,— каракның эше хәрәм, үзе хәрәм, сүзенә ышанырга ярыймы соң инде? Чебиләреңне эләктерер өчен ялган сөйләгән ул. Кыртлый, бар дөньясын онытып, кетәклеккә йөгергән.
КҮҢЕЛЕҢДӘ БУЛГАЧ Хикәят
Кыртлый йоклап киткәч, оясыннан чеби егылып төшә. Ишек алдына чыга. Ә анда тавыклар җим чүпләп йөриләр, уртада Әтәч басып тора. Чеби, моның янына килә дә: — Син минем әтиемме буласың?— дип сорый. — Әйе, мин синең әтиең булам,— ди Әтәч, башын горур күтәреп. — Ә болары кемнәр?— ди тагын да Чеби, йөгерешеп йөргән тавыкларга ишарәләп. — Минем хатыннарым,— ди Әтәч, бу юлы да бик тә һаваланып. — Әйтәм аны,— ди Чеби,— алар турында уйлап, балаларыңның хәлләрен дә белешмисең. Хатыннарың күп булгач, вакытың тимидер шул! — Күңелдә бала уе булса, вакыты гына табылыр иде әле!— дип, башын кыңгыр салып, Әтәч читкәрәк китү җаен караган.
ШУЛАЙ ИНДЕ, ЮГЫЙСӘ Хикәят
Бер көн үтә, ике, өч... Кыртлый тавык һаман оясында утыра бирә. Бер чебие генә чыккан килеш. Башкалары да менә-менә борын төртерләр сыман. Теге чеби әнисеннән сорый: — Мин әтәчме, әллә тавыкмы?— ди. — Канатларың, кикрикләрең чыкмыйча әйтә алмыйм әле,— дип аңлата тавык,— чеби чагында без һәммәбез дә бертөрле булабыз! — Син дә әүвәл чеби идеңме? — Әйе, мин дә әүвәле чеби идем! — Кайчан үсеп җиттең соң, әни? — И, кем хәтерләп бетерә инде аларның барысын да! Исемдә, әүвәле бар күләгәдән, хәтта шәүләдән курка идек. Курыкмый башлагач, үсеп җиткән идем инде. — И, бик җиңел икән,— ди Чеби,— мин бит инде хәзер үк курыкмый башладым, үсеп җиттеммени?
ТАВЫК-ӘТӘЧ ХИКМӘТЕ Хикәят
Чеби тагын да әнисеннән сорый икән: — Әтәчтән тавыкның аермасы нәрсәдә? — Әтәч ул,— дип әйтә икән Кыртлый тавык,— һаман тавыкларны хәтерләп кенә йөри. — Ә нигә хәтерли соң ул аларны? Югалмасыннар дипме? — Вакытында күкәй салсыннар дип инде! — Ә, алай икән,— ди Чеби.— Безнең әти афәрин, әйеме? — Нигә алай уйлыйсың? — Әнә бит, тавыклар, әле берсе, әле икенчесе, кетәклеккә керәләр дә, ояларына күкәй салып чыгалар, керәләр дә салып чыгалар. Әгәр дә хәтерләп тормаса, бу кадәр тырышырлар идеме? Чебинең бу сүзләрен ишеткәч, Кыртлый башка тавыклардан көнләшеп тә куйган ди әле.
АКЫЛ ӨЙРӘТҮЕ ҖИҢЕЛ УЛ Хикәят
Койма башында Әтәч кычкырып торганында күрә, бер чеби аның артыннан менмәкче булып маташа икән. Моңа бик ачуы килеп: — Син нишлисең? Кая менәсең? Егылып төшсәң?— дип ачулана башлаган. Әмма Чеби, колагына да элмичә, һаман менәргә маташа икән, тик максатына ирешә генә алмый. — Әйттем бит инде мин сиңа, маташма, дидем! Чебине Әтәч һаман ачулана икән. Ә тегенең шунда гына акылына кот килгән, ул: — Анда, югарыда утырганда акыл өйрәтүе җиңел ул, әти, монда төшеп булышсаң, ничек яхшы булыр иде!— дигән.
БАШСЫЗ АДӘМ ҺӘМ ДИЮ Хикәят
Бер адәм урманга барган да утын кисеп ята икән, дию килеп чыккан. “Менә күптән кеше итен ашаганым юк иде!”— дип сөенә икән бу. Адәмне эләктереп алмакчы булган, ә теге моны күреп өлгергән. Эше харап икәнен аңлап, суга батканында саламга ябышкандай, хәйләгә тотынган: — Бик яхшы булды әле синең килүең, ярдәмгә Ходай үзе җибәргән, ахрысы,— ди икән.— Тот пычкының бер башыннан, кисешерсең! — Мин сиңа ярдәмгә түгел, башыңны ашарга килдем!— ди икән дию. — Беләм-беләм,— дип әйтә адәм дә,— мин дә шулай дим бит инде. Син пычкының теге башыннан тотып кисә тор, ә мин, өйгә кайтып, башымны алып килим, юкса онытып калдырганмын. — Бар,— дип әйтә икән дию,— тиз йөре, ә мин утыныңны кисә торырмын!
ДИЮ АШАУЧЫ МАЛАЙ Хикәят Бер адәмнең йортына дию төшкән. Бишектәге баласын урламакчы икән. Ишектән эчкә узуы булган, бусагада адәм үзе күренгән. Хәлне шунда ук аңлап алган да әйтә икән бу: — Сөбханаллаһ-машаллаһ! Рәхмәт, Ходаем! Мин инде ничә көн, бөтен урманны бетереп, дию эзләп йөрим, Син, булдыксыз булуымны аңлап, аның үзен монда китергәнсең. Улым ничә көннәр ашарга дию сыйрагын сорап ята иде, әнә дию үзе аның авызына кереп бара! Бу вакытта дию бишек янына килеп җиткән, ә баланың йокы аралаш киң итеп авызын ачкан вакыты икән. Адәмнең сүзләрен чынга алып, исән чагында котылыйм диярәк, дию өйнең почмагын күтәреп чыгып качкан.
БЕР САНДЫК ИТ Хикәят
Бер арык адәмне урманда дию эләктереп алган, әмма аның сөякләре шалтырап торуын күргән дә әйтә икән бу: — Синең итең кайда соң? Адәм ике дә уйлап тормаган: — Хатында!— дип җавап биргән. — Бар, кайтып алып кил!— ди икән дию.— Көтеп торам! Әмма адәм, акылы чамалырак булуданмы, әллә башка сәбәп аркасындамы, китмичә, кузгала алмыйча тора икән. Дию аптыраган: — Нигә кайтып алып килмисең?— ди икән. — Бик алып килер идем дә, әмма күтәреп йөри алмыйм, шуңа күрә итемне хатыныма калдырырга туры килә,— дигән адәм,— үзең алып килешсәң генә инде! Ике дә уйлап тормаган дию, киткәннәр болар авылга төшеп. Урманнары тау башында, авыл исә аның итәгендә генә икән. Барып кергәннәр өйләренә. Хатыны уклау белән камыр тәгәрәтеп маташа икән. Бик тә симез, ди. Диюнең хәтта күзләре майланып куйган. — Мин,— дип әйтә икән адәм,— әнә теге буш сандыкның авызын ачып торам, ә син хатынның биленнән барып эләктер дә сандыкка сал, мин капкачын төшерермен дә бикләп куярмын, син сандыгы белән итемне алып китәрсең!— дигән. Һәм дию ризалашкан. Хатынның биленә кулларын сузуы булган, теге, кинәт борылып, диюнең башына уклау таягы белән тондырган. Дию дөмбердәп сандыкка ауган, адәм исә, капкачын ябып, аны бикләп тә куйган, өстенә үк менеп утырган, ә үзе сөйләнә икән: — Хатын, сиңа тансык дию итен алып кайттым әле, бер сандык тутырып!— дип. Моның хатыны ахмак түгел, гомере буе һаман да иренең җаена торып, ни әйтсә дә күнегеп беткән булган. — И ирем, ничек күтәрә алдың аны, әллә үз аягы белән килдеме?— дип, юха тел белән сөйли икән бу.— Бик яхшы булган, казан астына ягып, суын кайнатып куйдым. Менә токмач та баса идем. Бик вакытлы алып кайткансың. Хәзер балта китерәм, турый тор! Дию сандыкта ишетеп ята икән: “Аһ, харап булды башларым, болар дию ите ашаучы адәмнәр икән!”— дип. Шулай уйлап бетергән һәм сандыкны ватып чыгып качкан. Шуннан бирле ул авылга дию төшкәне юк, ди.
АШ ПЕШЕРҮ СЕРЛӘРЕ Хикәят
Бер адәм, кыш көне буранда адашып, урман аланындагы диюләр яши торган йортка барып кергән. И куанганнар икән тегеләр, ашыйсы ризыгың авызыңны ертып килә дип. Берсе әйтә икән: — Менә аш та булды!— диярәк. Моны ишеткәч, адәм: — И егетләр,— дигән, билендәге балтасын чыгарып,— мин дә ачыккан идем, әйдәгез, әүвәле балтадан аш пешерәбез, аннары миңа да чират җитәр. — Нәрсә, безне ахмак дип белдеңме әллә?— дигән диюләрнең берсе.— Балтадан аш пешерәләр димени? Аны боткага салганда яхшы була. Китер монда! Ә үзең учакка утын алып кер! АДӘМНЕҢ ӨЧ ХӘСРӘТЕ Хикәят Дөнья йөзендә кешенең өч төрле хәсрәте бар, диләр. Беренчесе — ата-анасы белән бәйле, икенчесе — балалары белән, өченчесе — үзе белән. Яхъя карттан сораганнар, аның кайсы артык та кайсы ким булыр, дип. Ул әйткән: — Аның иң көчлесе бала хәсрәте булыр, иң кечкенәсе — ата-ана белән бәйле,— дигән. — Аларның барлыгы-юклыгы, кайчангача барганы ничек беленер?— дигәннәр. Ул әйткән: — Мәхәббәт белән беленер. Ата-анабызга мәхәббәтебезнең зурлыгы аркасында без алар сагышын үлгәннәренәчә тартабыз, балаларныкын — аякларына басканча. Ә үзебез белән бәйлесе гомер буена барыр, кешенең үзенә булган мәхәббәте сүнгәнгә кадәр,— дип җавап биргән.
ӨЧ ТӨРЛЕ ГАМӘЛ СЕРЕ Хикәят — Өч гамәлдә дөнья газабы бар, диләр, алар кайсылар?— дип сораганнар Казый Яхъядан. Ул исә: — Болар нәрсә һәм нинди икәнлеген белмәсәгез, сорап торыр идегезме?— дип җавап биргән. Халыкның кәефе киткән. “Сер яшерә, сер яшерә!”— дип зарланышканнар. — Ярый, алайса әйтим инде,— дигән Казый Яхъя,— өч гамәлдә дөнья газабы бар дигәндә: иртәгесе көн эше турында кайгыртсаң, үткән эш өчен хәсрәт чиксәң, бүгенге эшеңне уйламасаң — менә шулар күздә тотылалар. Әмма кайбер кешеләр, болар хакында уйламаска тиешбез икән диярәк фикер йөртәләр. Киресенчә, бу өч гамәлдә ният булганда — яхшыдыр,— дигән.
ДӨНЬЯЛЫК БАКЧАЛАРЫ Хикәят
Мөгаллим Тарикъ, география фәнен яхшы беләрәк, дөнья йөзендә җәннәткә тартым җирләр барлыгын сөйләп алган: — Менә анда,— дигән,— агачлар чәчәк ата тора, җимеш бирә бара. Яфракларын коймыйлар. Бакчалар һәрдаим яшел утыралар. Мондый урыннар тау араларында, үзәнлекләрдә икән. Һәр кыйтгада да бар дип әйтә алмыйм. Әмма җылы якларда мондый бакчалар кешеләрне бик хушландыралар икән. — Андый бакчаларда яшәүчеләр дөнья йөзендә үк җәннәткә ирешәләр булыр, шулаймы?— дип сораган халык. — Дөнья йөзендә нинди генә җәннәткә тартым бакчалар булмасын, әмма аларда да эшләмичә генә яшәп булмый. Дөньялыкта бәндә гаме — хезмәттә!— дигән мөгаллим Тарикъ.
БАЗАР АКЫЛЫ Хикәят Базарда бер бабайны күрдем. Ак җәймә җәйгән дә шуның өстенә ватык йозак, тишек иләк, сынык пычак, китек балта, кәкре кадак ишеләрне тезеп салган. Хәйран калып: — Бабай, боларны кем алсын?— дип көлә башлаган идем, ул: — Алай димә, улым! Сатар әйберең булса, алучысы табыла аның, борчылма!— диде. — Ничек инде? — Базарда ике төрле юләрләр була. Аларның берләре, кыйммәткә сатамын дип алдана, икенчеләре, очсызга алам дип уйлый! Үземне бер дә юләргә саныйсым килми иде. Әйләнеп йөредем-йөредем дә, вак-төяк әйберләрен сатып бетерергә өлгергән бабайга тагын игътибар иттем. Ул: Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:
|