ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР, ЯКИ 6 страница

СА­ТЫ­ЛУ­ЧЫ КӘ­ЕФ БӘ­Я­СЕ

Хи­кә­ят

Бер адәм кә­еф са­тып уты­ра икән, яны­на икен­че бе­рәү гамь эчен­дә ки­лә. Җәй­ге ва­кыт, көн ко­яш­лы, эс­се.

Бе­рен­че­се:

— Бү­ген кич­кә кар явар­га ох­шый,— дип әй­теп куя.

Икен­че­се:

— Шул гы­на җит­мә­гән иде!— ди.

Бе­рен­че­се:

— Бо­лыт­лар ку­е­ра баш­ла­ды да ин­де, су­ык җи­ле дә исеп куй­ды,— дип сөй­лә­нә.

Икен­че­се күк­кә ка­рый, ан­да — чалт аяз, уңын-су­лын ба­га, сө­як­кә үтәр­лек эс­се­лек. Шун­нан:

— Нин­ди ах­мак сүз әй­тә­сез. Кай­дан бо­лыт тап­ты­гыз? Бу утыз гра­дус­лы эс­се­дә нин­ди кар яу­сын, нин­ди су­ык җил? Әл­лә сез юләр­ме?— дип кө­лә баш­лый.

Шун­да бе­рен­че­се:

— Юләр­дер­ме-юк­тыр­мы, аны­сын ук бел­мим. Әм­ма сүз­лә­рем бе­рә­үнең бо­лыт­ла­рын та­ра­тыр өчен җитте,— дип әй­теп куя.— Кә­еф са­та идем әле!

ИШӘК­НЕҢ ДО­ГА­СЫ

Хи­кә­ят

Адәм ба­ла­ла­ры ара­сын­да шун­дый да акыллы­ла­ры бар ки, алар үз­лә­ре­нең бул­дык­лы, әдәп­ле, гый­лем­ле бу­лу­ла­ры бе­лән таң­га кал­ды­ра­лар.

Ме­нә шун­дый бе­рәү­не дәү­ләт эше­нә чи­нов­ник бу­ла­рак ча­кыр­ган­нар. Ул баш тарт­кан. Әм­ма аның хол­кы нин­ди икән­ле­ген си­зе­неп өл­гер­гән ху­җа ке­ше, го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр­дыр, мон­дый до­га­ны укып, Ал­ла­һы тә­га­лә­гә рәх­мә­тен җит­кер­гән:

— Йа Хо­да­ем, ми­нем ах­мак­лы­гым­ны га­фу ит, үзем те­ләп ту­фан су­ы­на чак­тан гы­на га­рык бул­мый­ча кал­дым!— дип.— Ярый әле Үзең миндәй мес­кен бән­дә­лә­рең ягын­да! Юк­са шу­шы ка­дәр мәр­тә­бә­ләр­гә ире­шеп тә миз­гел эчен­дә урын­ды­гым­нан ко­лак ка­га­сы идем. Ишәк­лә­рең күб­рәк бу­ла­сы иде! Алар­га дан һәм хөр­мәт на­сыйп ит! Акыллылардан сакла!

ЧИ­БӘР ХА­ТЫН БӘ­ЛА­СЕ

Хи­кә­ят

Бер адәм үз бә­хе­те­нә үзе сө­е­неп бе­тә ал­мый икән:

— Йа Хо­да­ем, рәх­мәт яу­гы­ры, ми­ңа шун­дый чи­бәр ха­тын бир­дең! Сө­еп тә туя ал­га­ным юк! Ми­не көн­че­лек утын­нан сак­ла, күз­лә­рем су­кыр, ко­лак­ла­рым саң­гы­рау бул­сын­нар!— дип.

Аңа дус­ты:

— Ни­гә үзе­ңә шу­шы ка­дәр яман­лык­лар те­ли­сең?— ди­я­рәк со­рау бе­лән мө­рә­җә­гать ит­кән.

Бу ке­ше исә:

— Үзең дә бе­лә­сең, чи­бәр­лек — ха­лык бай­лы­гы. Ха­ты­ным бик чи­бәр, аңа һәр­кем­нең кү­зе тө­шәр, кы­зык­мый кал­мас­лар. Ме­нә шул хак­та уй­лыйм да хәс­рәт чи­гәм. Ха­ты­ным­ны баш­ка­лар коч­са­лар-үп­сә­ләр дә кү­зем күр­мә­сен, ко­ла­гым ишет­мә­сен дип ты­ры­шам. Юк­са, су­кыр да, саң­гы­рау да бу­ла­сым кил­ми чын­лык­та!— дип җа­вап бир­гән.

ШАЙ­ТАН ХО­ЛЫ­ГЫ

Хи­кә­ят

Адәм­гә тә­кәб­бер­лек чи­ре йок­кан. Һич­кем­не та­ны­мый һәм сан­ла­мый баш­ла­ган. Хәт­та ара­ла­шыр дус­ла­ры да кал­ма­ган. Аның бо­лай­га үз­гә­ре­шен күр­гән ту­ган­на­ры:

— Тә­кәб­бер­ле­гең­не таш­ла, юк­са ул си­не ха­рап итәр!— ди­гән­нәр.

Бу ке­ше исә:

— Бик таш­лар идем дә, әм­ма бө­тен­ләй дә буш ка­лу­ым­нан кур­ка­мын,— дип җа­вап бир­гән.

Хә­ле­нә ке­рә ал­ма­ган­нар. Ту­ган­на­ры һаман да ачу­ла­ну­ла­рын дә­вам ит­кән­нәр:

— Шу­шы тә­кәб­бер­ле­гең ар­ка­сын­да ке­ше­ле­гең дә кал­ма­ды бит ин­де!— дип.

— Әйе,— ди­гән бу адәм,— тә­кәб­бер ке­ше — Шай­тан ул. Бик ях­шы бе­ләм. Әм­ма Шай­тан адәм­нән ку­рык­мый, Шай­тан­ның ко­тын Шай­тан гы­на ала. Шу­ңа да мин Шай­тан ке­бек кы­лан­мак­чы­мын!

ХО­ЛЫК ЯМАН­ЛЫ­ГЫН­НАН ФАЙ­ДА АЛУ

Хи­кә­ят

Бер ке­ше­нең хол­кын­да авы­ру бар­лык­ка кил­гән: бер дә га­лә­мәт үп­кә­ләү­не га­дә­те ит­кән.

— Син ниш­лә­дең, нәр­сә бул­ды хол­кың бе­лән?— ди­ләр икән дус­ла­ры аңар­га.

Бу, аң­лап алып:

— Ә-ә, сез ми­нем то­ра са­лып үп­кә­ләү га­дә­тем­не әй­тә­сез­ме?— дип со­ра­ган.

— Әйе,— ди­гән­нәр.

— Һи, бел­ми­сез сез,— дип җавап бир­гән бу ке­ше,— хәт­та юк­ка-бар­га үп­кә­ләү дә сак­лык­ка ак­ча са­лып то­ру ке­бек фай­да­лы бер га­мәл ул. Мо­ңа ка­дәр һич­кем ми­не сан­га сук­мый иде, ме­нә хә­зер ба­ры­сы да, нин­ди­ле­гем­не бе­леп ал­гач, сак сөй­лә­шү­не ку­лай­рак кү­рә баш­ла­ды­лар, үп­кә­лә­вем­нән кур­ка­лар. Сез­гә дә шу­ны ки­ңәш итәм. Сак кү­ңел — саф хо­лык ке­бек ул!

АКЫЛ СА­ТУ

Хи­кә­ят

— Без­нең Хис­мәт ага гел акыл са­тар­га яра­та!— дип мак­та­на бер ба­ла, ата­сы кар­шын­да.

— Әйе шул,— ди әти­се,— бик дө­рес әй­тә­сең. Үзе­нә ки­рәк бул­ма­ган­га са­та ул аны.

— Ә ни­гә?— дип ап­ты­рый ма­лай.— Ул бит ра­йон­да тү­рә бу­лып эш­ли. Ан­дый урын­да акыл ки­рәк­ми­ме­ни?

— Һе,— ди әти­се,— әгәр дә ан­дый урын­да акыл ки­рәк икән, баш­ка­лар­га аны са­тып утыр­мас иде. Үзе­нә ки­рәк бул­ган әй­бер­не бе­рәү дә ба­зар­га чы­гар­мый, улым!

— Аң­ла­дым,— ди ма­лай,— та­гын да юга­ры­рак ме­нү өчен Хис­мәт ага­га акы­лы ко­ма­чау итә тор­ган­дыр. Ул аны шу­ңар­га кү­рә баш­ка­лар­га са­тар­га бул­ган, әйе­ме, әт­кәй?

ЮЛӘР­ЛЕК ГА­ЛӘ­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Дөрес сүз — баш казасы, диләр...

Бер ке­ше дө­ре­сен сөй­ли, аны тың­лап то­ру­чы­лар гү­я­ки егы­ла-егы­ла, тә­гә­рә­шеп ки­теп кө­лә­ләр икән. Бу адәм ап­ты­ра­ган:

— Сез нәр­сә эш­ли­сез? Мин бит ба­ры тик дө­ре­сен ге­нә сөй­лим, дө­ре­сен! Мо­ның өчен елар­га ки­рәк! Ә сез — кө­лә­сез! Әл­лә ыч­кын­ды­гыз­мы?— дип со­ра­ган.

— Аны­сы да бик бу­лыр­га мөм­кин,— ди­гән­нәр аңа җа­вап­ла­рын­да баш­ка­лар,— син үзең дә бит “нор­ма”­га сы­еш­лы тү­гел!

— Ни өчен?— дип ап­ты­ра­ган бу.— Мин ба­ры тик дө­ре­сен ге­нә сөй­лим бит!

— Дө­ре­сен сөй­лә­гән ке­ше,— ди­гән­нәр аңа,— чын ти­ле, юләр бу­ла да ин­де ул. Без си­ннән шу­ның өчен кө­лә­без. Ял­ган сөй­лә­сәң, бик тә җит­ди бу­лып тың­лар идек әле!

СӘН­ГАТЬ КӨ­ЧЕ

Хи­кә­ят

Та­ма­ша­га бер бай­гу­ра кил­гән. Ка­рап уты­ра бу, хәс­рәт чи­геп со­рый:

— Бо­лар кем­не күр­сә­тә­ләр соң?

Янын­да­гы­лар эн­дәш­ми. Бу исә та­гын со­рый. Һа­ман җа­вап юк. Ка­бат әй­тә:

— Бо­лар ми­не күр­сә­тә­ләр­ме соң?

Бер­се түз­ми:

— Ниш­ләп сез­не бул­сын?— ди.— Ка­зан шә­һә­рен­дә бет­мә­гән бит баш­ка­лар да. Шу­лар­ның бе­рәр­сен күр­сә­тә­ләр ин­де.

— И,— дип бел­де­рә бу бай­гу­ра, кә­е­фе тә­мам бо­зы­лып.— Мин әле үзем­не күр­сә­тү­лә­ре­нә ыша­нып ка­рап уты­ра идем. Та­ма­ша­ның һич­бер кы­зы­гы кал­ма­ды.

Янын­да­гы­лар, аны ачу­ла­нып:

— Нәр­сә, без­нең ту­ры­да бул­гач, ка­рый­сы­гыз кил­ми­ме­ни?— ди­ләр.

Бу исә:

— Әй­тәм җир­ле бу юләр­ләр бик тә та­ныш ке­бек кү­ре­нә­ләр!— дип әй­теп, ка­нә­гать­лек бе­лән авы­зын ера.

КҮ­ҢЕЛ КҮ­ЗЕ АЧЫ­ЛУ

Хи­кә­ят

Кү­ңе­лен­дә ни­ләр ба­рын ке­ше үзе дә бе­леп бе­тер­ми, имеш.

Ка­зый Яхъ­я­дан со­ра­ган­нар:

— Кү­ңел кү­зе кай­чан ачы­лыр?— дип.

Ул исә, ике дә уй­лап тор­мый­ча:

— Кай­сы ке­ше­не­ке бө­тен­ләй дә ачыл­мый ка­лыр­га мөм­кин!— ди­я­рәк җа­вап бир­гән.

Тың­лап тор­ган ха­лык, бу без­не күз­дә то­та­дыр ин­де дип үп­кә­лә­мәк­че икән, ара­дан бер­се:

— Ми­нем кү­ңел кү­зем­не нәр­сә ача­чак соң алай бул­гач?— дип со­ра­ган.

Ка­зый Яхъя исә:

— Тө­гәл ме­нә сез­нең кү­ңел кү­зе­гез­не нәр­сә ачар, аны­сын ук бел­мим, әм­ма ми­нем кү­ңел кү­зем­не ях­шы гый­лем ач­ты, юк-бар сүз пә­рән­җә­се то­ма­на ит­те,— дип әйт­кән.— Сез дә, гый­лем эз­лә­сә­гез, буш эш бе­лән шө­гыль­лән­мә­гез!

ДӨЯ МИ­САЛ­ЛЫ

Хи­кә­ят

Бер шә­кер­тен да­ими ки­тап өс­тен­дә күр­гән Ка­зый Яхъя, аны эшен­нән бүл­де­реп:

— Бу ки­тап­тан нәр­сә тап­тың?— дип со­ра­ган.

Те­ге исә бо­лай дип сөй­ләп җа­вап бир­гән:

— Дөя ту­рын­да укы­дым. Су яны­на кил­гән дә су­га­рыл­мак­чы бул­ган, әм­ма бер эт­не кү­реп, бу ми­нем эчә тор­ган су­ым­ны нә­җес­лә­де дип ки­теп бар­ган.

— Мон­нан нәр­сә аң­ла­дың соң?

— Мон­нан эт ди­гән хай­ван­ның су­ны нә­җес­лә­вен аң­ла­дым,— ди­гән шә­керт.

— Алай икән,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— син үзең дә нәкъ шу­шы дөя сый­фа­тын­да икән­сең! Гый­лем дәрь­я­сын­нан җа­ның­ны су­га­ра­сы урын­га, ире­не­ңә дә ти­дер­ми­чә, ко­ры кал­ган­сың!

КИ­ТАП СЕ­РЕ

Хи­кә­ят

Кә­тип ди­мәк­тә бо­рын­гы­лар язу­чы­лык бе­лән шө­гыль­лән­гән адәм­не күз­дә тот­кан­нар.

Шу­лай бер кә­тип ки­тап бе­тек­ләп уты­ра икән, яны­на сәү­дә­гәр ки­леп:

— Язу­ың чи­бәр кү­ре­нә, ми­ңа да бе­рәр ки­тап сат­мас­сың­мы?— дип со­ра­ган.

Кә­тип аңа ка­рап тор­ган да би­зәк­ләр бе­лән чу­ар­лан­ган бер ки­тап­ны киш­тә­сен­нән алып бир­гән. Сәү­дә­гәр исә, аны ак­та­рып чык­кан да:

— Мон­да язу­ла­ры бик аз икән бит,— дип ка­нә­гать­сез­лек ит­кән.

— Сез бит үзе­гез,— ди­гән кә­тип,— язу­ым­ның ма­тур­лы­гын мак­та­ды­гыз. Шу­ңа кү­рә бу әфән­де­гә чә­чәк­ле-чук­лы ки­тап кы­на ошый­дыр, мин­нән ул шун­дый­ны гы­на со­рый­дыр дип уй­ла­дым. Әгәр дә сүз­ләр­нең мәгъ­нә­сен мак­та­са­гыз, ан­дые да бар иде, шул ки­тап­ны тәкъ­дим ит­кән бу­лыр идем.

БЕР ЯРА­ТУ — БЕР ГО­МЕР

Хи­кә­ят

Яшь­лек­тә мә­хәб­бәт хис­лә­рен­дә яну та­би­гый хәл ин­де ул.

Шу­лай бер егет үлеп-бе­теп га­шыйк бул­ган. Сөй­гән ярын да­ими уй­лап, са­та­шып йө­ри икән бу. Ха­лык­та гай­бә­те та­рал­ган. Мо­ңар­дан мыс­кыл­лап кө­лү­че­ләр дә та­был­ган.

Ә кыз баш­ка бе­рәү­не яра­та икән, шу­ңа кия­ү­гә чык­мак­чы, ди.

Туй итәр­гә җы­е­на­лар.

Егет, бу хак­та ишет­кәч, кыз­га мә­хәб­бә­тен­дә янып, хәс­рә­тен­нән ко­ты­лу өчен су­га ба­тар­га дип ба­ра икән, юлын­да аңар­га бер ба­ла оч­ра­ган һәм:

— Кая кит­те­гез, абый, бо­лай?— дип со­ра­ган.

— Гарь­ле­гем­нән ба­тып үл­мәк­че бу­лып ба­рам әле,— ди­гән дивана гашыйк.

— И абый,— ди­гән те­ге ба­ла,— әти әй­тә, бер яра­ту — бер го­мер, ди. Си­ңа — рә­хәт! Ме­нә ми­нем атай­га ниш­ләр­гә? Яшәп тә ка­ра­ма­дым әле, ди.

Егет бо­лар­ны ишет­кән, сүз­ләре­нең мәгъ­нә­сен аң­лап ал­ган да ел­ма­еп җи­бәр­гән һәм өе­нә кай­тып кит­кән. Әле һа­ман да авы­зы ерык хәл­дә йө­ри, имеш.

НА­МУС КҮ­ТӘ­РӘ АЛ­ГАН­ЧА

Хи­кә­ят

Ка­зый Яхъ­я­ны мә­хәл­лә хал­кы ап­ты­ра­та:

— Ме­нә син Ал­ла­һы­ны га­дел дип әй­тә­сең. Ни өчен соң, шу­шы ка­дәр га­дел бул­гач, бе­рәү­ләр­нең тор­мы­шы ян­ган учак эчен­дә­ге га­зап ке­бек, икен­че­ләр­не­ке гөл­ләр бак­ча­сын­да­гы кү­бә­ләк­ләр­не­ке­дәй хәс­рәт­сез?— ди­гән­нәр.

Ка­зый Яхъя исә:

— Ал­ла­һы­ның га­дел­ле­ге шун­да,— дип җа­вап бир­гән.— Ул һәр­кем­гә на­му­сы кү­тә­рә алган хәтле генә би­рә!

— Га­зап бе­лән на­мус ара­сын­да нин­ди бәй­лә­неш бул­сын?— дип, ха­лык шау­ла­ша баш­ла­ган.

Шун­да Ка­зый Яхъя:

— Яр­лы­лар бай­лык­ның нин­ди олы га­зап икән­ле­ген бел­сә, бай­лар яр­лы­лык га­за­бын аң­ла­са, Ал­ла­һы­га га­дел бу­луы ки­рәк тә бул­мас иде,— ди­гән.

ДИН УЛ ГА­ДӘТ КЕ­НӘ

Хи­кә­ят

Мөэ­мин­нәр бә­хәс кы­ла­лар:

— Мә­гә­р дөнья йө­зен­дә­ге һәм­мә дин­нәр дә Ал­ла­һы­ның бер­ле­ген һәм бар­лы­гын та­ны­са, алар мө­сел­ман­мы?— дип.

— Әл­бәт­тә мө­сел­ман,— ди Ка­зый Яхъя,— әм­ма Ал­ла­һы­га шә­рик ку­шу бе­лән иман­на­ры тө­зек тү­гел­дер, шу­ңа кү­рә җан­на­ры да авы­ру.

— Без алар­ның җан­на­рын са­вык­ты­ра ала­быз­мы? Ча­ра­сы нәр­сә?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Әл­бәт­тә һәр авы­ру­ның дә­ва­сы бул­мый кал­мый,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— әм­ма алар Ал­ла­һы­га шә­рик ку­шып га­дәт­лән­гән­нәр. Ба­ры­гыз да бе­лә­сез, чөн­ки ул сез­нең сү­зе­гез: “Чир — ки­тә, га­дәт — ка­ла!” Авы­ру уз­са да га­дә­те ка­ла.

— Әйе,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр,— чын­нан да шу­лай: чир — ки­тә, га­дәт — ка­ла! Дин ул гадәт кенә!

БҮЛ­МӘ­ЛӘР СЕ­РЕ

Хи­кә­ят

— Адәм җа­нын­да өч бүл­мә бар,— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Аның бер­сен­дә нур то­рыр, икен­че­сен­дә — ка­раң­гы­лык. Алар ике­се дә бер-бер­се­нә һич­кай­чан ку­шыл­мас­лар һәм бер-бер­сен­нән ае­рыл­мас­лар. Ка­раң­гы­лык­ның хик­мә­те гый­лем­не сеңде­рү­дә­дер, нур­ның хик­мә­те йөз ак­лы­гын­да бу­лыр. Әдәп­сез ке­ше­ләр­нең нур са­рай­ла­ры җи­ме­рек­тер.

— Ә өчен­че­се нәр­сә?— дип со­ра­ган­нар сүз­нең озы­нын ярат­мау­чы ке­ше­ләр.

— Аны­сы,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— буш­лык­тыр. Ул нур­дан да, ка­раң­гы­лык­тан да мәх­рүм. Ан­да мә­хәб­бәт сан­ду­га­чы да оя ко­рыр­га мөм­кин, нәф­рәт яба­ла­гы да ке­реп уты­ра ала. Әм­ма аны Ал­ла­һы тә­га­лә үзе өчен мах­сус бар кыл­ган. Аны има­ның бүл­мә­се итү­дән дә ях­шы­сы юк!

СҮЗ ҺӘМ ГА­МӘЛ

Хи­кә­ят

— Иман­ның ни­ге­зе ни өчен сүз­дә дип әй­тә­сез, хәз­рәт? Сүз бит ул әй­те­лә дә бе­тә. Га­мәл­дә ди­яр­гә ки­рәк иде!— ди­гән­нәр Ка­зый Яхъ­я­га ха­лык­ның акыл­лы­ла­ры.

— Һәм дө­рес,— ди­гән ул да.— Әм­ма адәм ба­ла­сы­ның хик­мә­те те­ле­нә чы­га, сү­зе нин­ди — кү­ңе­ле дә шун­дый. Җа­ны ада­шу­чы­лар — сүз­дә дә ту­ры бу­ла­лар. Ке­ше дөнья йө­зен­дә­ге һәм­мә җан ия­лә­рен­нән сүз сөй­лә­шә бе­лүе бе­лән ае­ры­ла. Һәм­мә зи­һе­не бар­ның кү­ңе­лен­дә су­рәт туа, әм­ма ул аны сүз­гә әй­лән­де­рә ал­мый. Ә адәм мо­ңар­га бик тә ма­һир, шу­ның бе­лән хәт­та үза­ра да ае­ры­лып то­ра­лар. Ә га­мәл исә иман­ның рә­ве­ше ул! Ягъ­ни су­рә­те га­мәл­дә кү­ре­нер.

ҖЫР ЧЫ­ГА­НА­ГЫ

Хи­кә­ят

Сан­ду­гач­лы бак­ча табып, бер ке­ше үз җа­нын бик тә озак хуш­лан­дыр­ган. Дөнь­я­лык­ның ямен тоя баш­ла­ган. Шун­да, сан­ду­гач­ны кү­реп:

— Бу ка­дәр моң рә­хәт­ле­ген син кай­дан ала­сың?— дип со­ра­ган.

— Кү­ңел тү­рем­нән алам!— ди­гән сан­ду­гач.

— Чын­нан да шу­лай бул­са,— ди­гән адәм, зар­ла­нып,— ми­нем дә кү­ңе­лем бар бит, буй-сы­ны­ма ка­ра­ган­да, си­не­кен­нән күп­кә зур кү­ре­нә, әм­ма мон­дый җыр­лар чы­га­ра ал­га­ным юк.

— И адәм,— ди­гән сан­ду­гач,— җыр бит кү­ңел­нең зур­лы­гы­на-кеч­ке­нә­ле­ге­нә бәй­ле тү­гел. Кү­ңел үзе кеч­ке­нә ге­нә бул­са да, аңа ме­нә бу, аңар­дан ни­ка­дәр зу­ррак һәм олы­рак дөнья да сы­еп бе­тә ала. Җыр исә кү­ңел кыл­ла­ры­ның неч­кә­ле­генә бәй­ле, шу­лай тү­гел­ме?

МЕҢ СА­ВАП­ЛЫ ГА­МӘЛ

Хи­кә­ят

Адәм бер чиш­мә яны­на ки­леп тук­та­ган. Шун­дый да чел­те­рәп, су­ла­рын йө­гер­теп ага икән бу, ды­мын­нан хуш ис­ләр кү­тә­ре­леп то­ра.

Адәм түз­мә­гән, су­ны уч­ла­ры­на алып эч­кән. Җа­ны хуш­лан­ган. Ан­на­ры әйт­кән:

— И чиш­мә, рәх­мәт си­ңа, ми­не су­гар­дың!— ди­гән.

Шун­да чиш­мә тел­гә кил­гән:

— Сез, ке­ше­ләр,— ди­гән ул,— бер ко­ры рәх­мәт бе­лән ге­нә ко­ты­ла­сыз. Югый­сә мин сез­гә ни­чә хез­мәт­не берь­ю­лы күр­сәт­тем: хуш исем бе­лән бо­рын­на­ры­гыз­ны саф­лан­дыр­дым, чел­те­рик җыр­лы та­вы­шым бе­лән ко­лак­ла­ры­гыз­ны, күр­кәм­ле­гем бе­лән күз­лә­ре­гез­не, су­ым бе­лән зи­һе­не­гез­не! Ә сез үзе­гез, бер га­мәл баш­ка­рып, аңар­дан тау ка­дәр­ле фай­да өмет итә­сез!

АНА БЕ­ЛӘН БА­ЛА

Хи­кә­ят

Уен уй­нап йөр­гән ба­ла­ны өй­лә­ре­нә ән­кә­се ча­кы­ра.

Ма­лай:

— Әни, хә­зер кай­там!— дип вәгъ­дә итә, “бе­раз гы­на, бе­раз гы­на уй­ныйм да” дия-дия та­гын оны­ты­лып ки­тә.

Әни­се ка­бат ча­кы­ра.

Ма­лай:

— Хә­зер кай­там!— ди. Әм­ма та­гын оны­та.

Ән­кә­се ка­бат аны ча­кы­ра чы­га.

Улы:

— Хә­зер-хә­зер!— ди.

Шу­лай көн үтеп ки­тә. Ки­чен улы, ка­раң­гы төш­кәч ке­нә, өе­нә кай­та. Ашар­га со­рый. Аның ал­ды­на ән­кә­се сал­кын бә­рәң­ге бо­ла­мы­гы ки­те­реп куя. Улы җы­лы­тып би­рү­не со­рый.

Ән­кә­се:

— Ча­кыр­гач та кайт­саң, җы­лы бу­ла иде,— ди.— Мон­нан ары соң­га ка­лып йөр­мәс­сең!

Ә ма­лай ки­ре­лә­нә:

— Ярар әни,— ди,— мо­ңар­дан соң инде кай­тып та тор­ма­мын!

— И улым,— ди­гән шунда ап­ты­раш­лы ән­кә­се,— рәх­мәт яу­гы­ры, биг­рәк­ләр дә акыл­лы икән­сең!

КӨЛ­КЕ КАП­ЧЫ­ГЫ

Хи­кә­ят

Бер ке­ше, төн­лә кай­тыш­лый, ур­ман аша үтәр­гә мәҗ­бүр бул­ган. Ай­лы, ты­ныч, җәй­нең рә­хәт ва­кы­ты бу.

Кар­шы­сы­на Шү­рә­ле ки­леп чык­кан һәм:

— Әй­дә ке­ти-ке­ти уй­ный­быз!— ди икән, бар­мак­ла­рын шал­тыр-шол­тыр ки­те­реп.

— Әй­дә,— дип әй­тә икән бу ке­ше, кур­кып ка­лу­ын сиз­дер­мәс­кә те­ләп.— Әле ге­нә бер Шү­рә­ле бе­лән кы­тык­лаш­кан идем.

— Ни­чек?— ди­гән Шү­рә­ле, ап­ты­рап,— нәр­сә бул­ды соң аның бе­лән?

— Бел­мим, әл­лә кө­лә кал­ды, әл­лә елый. Тө­гәл ге­нә әй­тә ал­мыйм. Әм­ма көл­ке кап­чы­гым­ны өй­дә оны­тып йө­рү­е­мә ачу­лан­ды,— дип, ул ке­ше, бер дә кар­шы­лык күр­ми­чә, үз юлы бе­лән ки­теп бар­ган.

ИКЕ “СА­РЫК”

Хи­кә­ят

Адәм­дә сә­ер га­дәт­ләр бу­лу­чан. Шу­лар­ның бер­се — җыр­лау, имеш.

Шу­лай бер агай ат­лы ар­ба­да ур­ман аша ба­ра икән, ку­рык­мау өчен җыр су­зып җи­бә­рә. Ул да тү­гел, ар­ба­сы­на, нәкъ аның яны­на Шү­рә­ле си­ке­реп ме­неп уты­ра. Агай­ның өрә­ге ка­ча. Шым бу­ла.

Шү­рә­ле:

— Ни­гә җы­рың­ны тук­тат­тың?— дип со­рый.

Агай эн­дәш­ми.

Шү­рә­ле:

— Әй­дә, җыр­ла ин­де!— дип юма­лап ка­рый.

Әм­ма агай һа­ман да тел­сез.

— И-и, мин си­не адәм­гә са­на­ган идем,— ди Шү­рә­ле, хәй­ран итеп,— әм­ма син дә ми­нем ке­бек са­рык кы­на икән­сең!

Һәм ар­ба­дан тө­шеп ка­ла.

Шун­да гы­на, адәм­нең ко­ты кай­тып:

— Мин си­не Шү­рә­ле дип уй­ла­ган идем, дө­рес әй­тә­сең, ур­ман са­ры­гы гы­на икән­сең,— ди дә атын чы­быр­кы­лап йө­гер­тә баш­лый.

ГА­ЛИМ­НӘР МӘҖ­ЛЕ­СЕН­ДӘ

Хи­кә­ят

Га­лим­нәр мәҗ­ле­се на­дан­нар өчен га­зап уры­ны, имеш.

Шу­лай бер ишәк­не га­лим­нәр мәҗ­ле­се­нә ча­кыр­ган­нар. Сый­ла­нып кай­там әле ди­я­рәк, бу ан­да ба­рыр­га бу­ла.

Мәҗ­лес баш­ла­нып ки­тә. Га­лим­нәр әле бер­се, әле икен­че­се сөй­ли­ләр дә сөй­ли­ләр. Ишәк тә тың­лап уты­ра, бо­лар­ның сүз мәгъ­нә­се­нә ге­нә тө­ше­нә ал­мый. Ап­ты­ра­гач:

— Сүз күп бул­ды ин­де, са­лам­ны кай­чан ки­те­рә­ләр?— дип со­рый.

— Ниш­ләр иде­гез са­лам бе­лән?— дип, со­ра­вы­на со­рау кай­та­ра­лар.

— Ашар идем дә ятып йок­лар идем,— дип, ишәк их­лас­тан су­зы­лып һәм ки­е­ре­леп куя.

ИТА­ГАТЬ СӘ­БӘП­ЧЕ­СЕ

Хи­кә­ят

Ка­зый Яхъ­я­га мөэ­мин­нәр әйт­кән­нәр:

— Ал­ла­һы тә­га­лә без­гә бай­лык­ны на­му­сы­быз кү­тә­рә ал­ган ка­дәр би­рә, ди­де­гез, күп итеп бир­сә, кү­бен дә, бик күп итеп бир­сә, ала­рын да кү­тә­рә алыр идек әле!— ди­гән­нәр.

Чөн­ки мөэ­мин­лек­нең сә­бә­бе — ки­лә­чәк­тә алар­га Ал­ла­һы тә­га­лә­нең чик­сез бай­лык­лар би­рүе, на­мус­ла­рын шу­шы­ңа әзер­лә­түе, имеш.

Бу со­рау­лы­лар­ны тың­лап тор­ган­нан соң, Ка­зый Яхъя ап­ты­рап кал­ган һәм, бе­раз­дан:

— Сез­нең бу рә­веш­ле на­му­сы­гыз тү­гел, нәф­се­гез сөй­ли,— дип җа­вап бир­гән.

Мөэ­мин­нәр ри­за­сыз кал­ган­нар. Әмма ара­ла­рын­нан бер­се:

— Нәф­се­бездән на­му­сы­быз­ның аер­ма­сы нәр­сә­дә соң?— дип со­ра­гач:

— Ае­рма­ла­ры шун­да,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— нәф­се һәм­мә нәр­сә­гә код­рә­тем җи­тә дип лаф орыр, на­мус исә ита­гать чик­лә­рен­нән чы­га ал­мас!

БӘ­ХЕТ­ЛЕ БУ­ЛЫЙМ ДИ­СӘҢ

Хи­кә­ят

Бер дус икен­че­сен­нән бә­хет со­рап то­рыр­га бул­ган. Те­ге­се аның го­зе­рен тың­лап бе­тер­гән дә:

— Ниш­ләр идең аның бе­лән?— дип ап­ты­рап кал­ган.

— Бә­хе­тегезне би­реп тор­сагызмы, ниш­ләр­гә икән­ле­ген бе­лер идем, аны­сы,— ди­гән бу­сы.— Иң әү­вәл йор­тым­ның тү­бә­сен тө­зәт­те­рер идем, ан­на­ры яңа кап­ка эш­лә­ттерер идем, ан­на­ры... Күп ин­де, озак­ка­рак би­реп тор­са­гыз иде!

— Ярар,— ди­гән дус­ты,— би­реп то­рыр­мын. Әм­ма ми­нем, иң әү­вәл, ки­ңә­шем бар. Шу­ны то­тар­сың!

— Әл­бәт­тә то­тар­мын,— ди­гән бу­сы.— Нин­ди ки­ңәш ул?

— Һәм­мә ке­ше­дән ир­тә­рәк то­рып, ике ку­лың­ны да һәр көн­не эш­кә җи­гәр­сең! Әйе ди­сәң, бә­хе­тем­не си­ңа ыша­нып би­реп то­рыр­мын! Юк исә, га­фу ит, ми­нем бә­хет­тән сиңа фай­да бул­мас!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: