ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР, ЯКИ 8 страница

— Алай икән!— дип әйт­кән бо­лар­га хәй­ран итеп утыр­ган Ишәк.— Ә мин аны ху­җам­ның чы­быр­кы­сы су­га тор­ган урын­га нис­бәт ит­кән идем!

КӨЛ­КЕ СЕ­РЕ

Хи­кә­ят

Ба­лык ба­шын­нан че­ри икән­ле­ген бел­мә­гән ке­ше юк, әм­ма да кой­ры­гын­нан ки­бә баш­лый, имеш.

Хай­ван­нар мәҗ­ле­сен­дә бер Ку­ян мә­зәк сөй­ли дә кө­лә, сөй­ли дә кө­лә икән. Әм­ма тың­лап уты­ру­чы­лар ап­ты­рау­дан уза ал­мый­лар. Ахыр­да түз­ми­ләр, со­рый­лар:

— Сез, әфән­дем, сөй­ли­сез дә кө­лә­сез, ә без — ап­ты­раш­та уты­ра­быз. Әл­лә мә­зә­ге­гез­не аң­ла­мый­быз, әл­лә ин­де кө­ләр­лек уры­ны юк? Аң­лый ал­мый­быз, хик­мәт нәр­сә­дә?

— И агай-эне,— ди алар­га Ку­ян,— әл­лә сез мин үзем сөй­лә­гән мә­зә­гем­нән кө­ләм­дер дип уй­ла­ды­гыз­мы? Һич юк! Сез­нең ми­нем юк-бар сөй­ләү­лә­ре­мә хәй­ран итеп тың­лап уты­ру­ы­гыз­га га­җәп­лә­неп ке­нә көл­дем. Би­гай­бә!

ЯХ­ШЫ МӘ­ЗӘК

Хи­кә­ят

Мә­зәк­нең кыйм­мә­те — ан­да­гы ха­кый­кать­нең ин­карь итеп бул­мас­лык дә­рә­җә­дә бу­лу­ын­да, имеш!

Бер­ва­кыт төл­ке­дән мә­зәк сөй­лә­вен үтен­гән­нәр. Ул бер­не сөй­ләп ка­рый, кө­лү­че юк, ике­не, өч­не — бар да ап­ты­ра­шып кы­на уты­ра би­рә­ләр. Шун­нан соң ул:

— Бул­мый, егет­ләр, мин мә­зәк­че тү­гел, көл­ми­сез дә!— дип зар­ла­нып ала.

Шун­да ты­ныч кы­на утыр­ган Ку­ян:

— Син, ту­ган, был­тыр ни­чек Аю­ны ал­да­га­ның­ны, бы­ел бү­ре­не хур итү­ең­не сөй­лә. Бик тә көл­ке­ле хәл­ләр­гә кал­ган­нар икән!— ди.

Төл­ке исә:

— Сөй­ләр идем дә, алар­дан биг­рәк үзем­нән кө­ләр­сез дип кур­кам, чөн­ки ан­дый хәл­ләр­дән бик тә мыс­кыл­лан­дым,— ди­гән.

Һәм­мә хай­ван­нар да бу сүз­ләр­дән соң кө­ле­шеп ал­ган­нар.

БИТ ЮУ МӘС­ЛИ­ХӘТ

Хи­кә­ят

Әки­ят­тә дә ха­кый­кать бар­лы­гы сер тү­гел, әм­ма аның хик­мә­те — мәгъ­нә­сен­дә, имеш, ва­кый­га­сын­да тү­гел.

Шу­лай бер­ва­кыт чып­чык­лар әки­ят сөй­лә­шеп, чыр­кыл­да­шып чы­бык­та те­зе­ле­шеп уты­ра­лар икән, ур­та­ла­ры­на Кар­га ки­леп кун­ган һәм:

— Ин­де кай­сы­гыз­ның чи­ра­ты? Тамагым бик ач­ты бит!— дип әйт­кән. Чып­чык­лар са­га­еп кал­ган­нар, ни очып ки­тәр­гә код­рәт­лә­рен­нән кил­ми, ни сүз әй­тер­гә җөрь­әт ит­ми­ләр. Шун­да бер Нә­ни Чып­чык әйт­кән:

— Ми­нем чи­ра­тым­дыр ин­де. Әм­ма си­ңа ни­чек тәм­ле бу­лыр, кау­рый­ла­рым бе­лән­ме, шә­рә ки­леш­ме?

— Әл­бәт­тә шә­рә ки­леш!— ди­гән Кар­га.

— Алай бул­гач, син бар, би­тең­не агар­тып юып кил, ә мин чи­ше­нә то­рам,— ди­гән Чып­чык.

БИ­ЧА­РА­ЛЫК

Хи­кә­ят

Әй­тә­ләр, имеш­тер, мәгъ­нә бән­дә­нең кү­ңе­лен­дә яши, акы­лын­да тү­гел дип.

Шу­лай бер Сан­ду­гач бик шәп әсәр язып, аны мө­хәр­рир­гә ки­тер­гән. Аның бә­хет­сез­ле­ге­нә, мө­хәр­рир­лек­тә Ишәк уты­ра икән. Сан­ду­гач­ның яз­ма­сын уң­нан да, сул­дан да, өс­тән дә, ас­тан да укып чык­кан һәм әйт­кән:

— Аң­ла­ма­дым, әсә­рең­нең мәгъ­нә­се ни­дә соң, то­зы юк кү­ре­нә!— ди­гән.

Сан­ду­гач җа­ва­бын­да уй­ланып ба­сып то­ра икән: “Тоз ки­рәк бул­са, кә­газь яла­мый­лар аны!”— дип, әм­ма кыч­кы­рып әй­тер­гә баз­ма­ган, чөн­ки бе­лә: мө­хәр­рир­нең ачуы ки­лер­гә мөм­кин бит!

Бе­раз га­җиз­лек­тә тор­ган­нан соң Сан­ду­гач әйт­кән:

— То­зын гы­на тү­гел, пе­чә­нен дә оны­тып кал­дыр­ган­мын бит!— дип.

— И-а!— ди­гән Ишәк, Сан­ду­гач­ны ки­ңәш би­рә-би­рә оза­тып:— Икен­че юлы са­ла­мын да оны­та күр­мә!

СӨ­ЯР­КӘ

Хи­кә­ят

Һәр­кем­нең үз эше, имеш. Әм­ма аны яра­тып баш­кар­ган­да гы­на үзең­не бә­хет­ле итеп то­я­сың.

Бер Се­бер­ке шу­лай бер­ва­кыт Кө­рәк­кә зар­ла­на икән:

— Те­лем бе­лән яла­ган­чы се­бе­рәм, бер дә тик тот­мый­лар, һа­ман мин­нән чүп җый­ды­ра­лар,— дип.

— Һи, шу­шы­мы бор­чы­лыр мәсь­ә­лә,— ди­гән Кө­рәк,— мин әле Сә­нәк­не бе­ләм. Ме­нә аның эше, ич­ма­сам, авыр, теш­лә­ре ко­е­лып бет­кән­че шу­лар бе­лән теш­ли-теш­ли ти­рес тү­гә. Ин­де ми­ңа ка­ра!

— Ә си­ңа нәр­сә яра­мый?— дип ап­ты­ра­ган Се­бер­ке.

— Ә мин ти­зәк кө­рим дә ти­зәк кө­рим, бер чис­та җи­рем дә кал­ма­ды, күр­ми­сең­ме­ни?

— Һи, алай икән!— ди­гән Се­бер­ке, Кө­рәк­нең сүз­лә­рен­нән соң ку­а­нып:— Ә ми­не ху­җам, ха­ты­ны бе­лән бу­тап, кай­ ва­кыт­лар­да ко­чак­лап йок­лый да әле!

ҖӘН­НӘТ­КӘ КЕ­РЕШ­ЛИ

Хи­кә­ят

Адәм за­тын­да бәй­рәм­нән эт-баш сы­ер-аяк бу­лып кай­ту га­дә­те бар, имеш.

Бер ир шу­лай бу­лып кайт­кач, бе­леш­тер­ми ка­ра­ват ас­ты­на ке­реп ят­кан. Төн­лә уя­нып кит­кән. Аң­лый ал­мый: кай­да бу? Уй­ла­ган да, ка­ра­ват ас­тын лә­хет ди­гән фи­кер­гә ки­леп, шун­да елап җи­бәр­гән. Үзе әй­тә икән:

— И Хо­да­ем-Хо­да­ем, яр­лы­кый күр!

Ха­ты­ны уя­нып кит­кән һәм идән­гә шарт­ла­тып ти­бә-ти­бә “п­ерәс-перәс” дип бер­ни­чә кат кыч­кыр­ган. Ире тын­ган. Аң­лап ал­ган. Ха­ты­ны йок­лап кит­кәч, яны­на ме­неп ят­кан да аны ка­ра­ват­тан төр­теп тө­шер­гән. Мо­ңа ха­ты­ны та­выш чы­гар­ган.

Ире:

— И ха­тын,— ди икән,— төш күр­дем. Имеш, җән­нәт­кә до­га укып ке­реп ба­ра идем, ар­тым­нан бер пе­си ия­реп ки­лә бит. Аны ти­беп очыр­ган идем, син бул­дың­мы­ни ул? Га­фу ит ин­де!

ТА­ЛАНТ БӘ­ЛА­СЕ

Хи­кә­ят

Мө­хәр­рир­нең бар хәс­рә­те, жур­нал­да эш­лә­сә, ях­шы но­мер чы­га­ру, имеш. Хак­тыр ин­де.

Шу­лай бер мө­хәр­рир үзе чы­га­ра тор­ган жур­нал­ның ал­гы би­тен әзер­ләп уты­ра. Ба­сы­лыр­га ки­те­рел­гән әсәр­ләр­не укый. Оша­ган­на­рын бер як­ка алып ба­ра да:

— Бо­ла­ры ал­да­гы сан­нар­га ях­шы бу­лыр, ә мо­ны­сы­на ме­нә шу­шы на­чар ди­гән­нә­ре дә ярар!— ди­я­рәк, машина уры­ны­на эш­ли би­рә.

Һәм ул һа­ман-һа­ман шу­лай итә. Ях­шы әсәр­ләр­не кал­ды­ра ба­ра.

Ә көн­нәр­нең бе­рен­дә жур­на­лы бөл­ген­лек­кә тө­шә, ябы­ла. Шун­да гы­на мө­хәр­рир, аңы­на ки­леп, те­ге ях­шы ди­гән әсәр­ләр­не кү­тә­реп ала да:

— Ме­нә сез­нең ар­ка гы­на бөл­ген­лек­кә төш­тем! Сез ге­нә ми­не ха­рап ит­те­гез!— дип, һәм­мә­сен бер­гә чүп­лек са­вы­ты­на ка­һәр­ләп тон­ды­ра.

КӨЗ­ГЕ ГА­ЛӘ­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

Май­мыл көз­ге яра­та, имеш. Үз су­рә­тен ка­рап туя ал­мый, ди.

Шу­лай бер Май­мыл көз­ге­гә әсир­лә­неп һәм әсәр­лә­неп уты­ра икән, яны­на Ала Кар­га ки­леп кун­ган.

— Ан­да кем­не күр­дең?— дип со­рый ул.

— Бик ма­тур, бик чи­бәр бер зат уты­ра, шу­ңа хәй­ран ит­тем,— ди Май­мыл.

— Ми­ңа да күр­сәт әле!— дип үте­нә Кар­га.

Май­мыл аңа көз­ге­не би­рә. Кар­га ан­да үзен кү­реп ала да:

— Мо­ны ми­нем кай­да­дыр оч­рат­ка­ным бар бит,— ди,— тик ме­нә хә­тер­ли ге­нә ал­мыйм. Бу төс, бу кы­я­фәт! Ка­рап туй­мас­лык!

— Шул шул ме­нә!— ди Маймыл, көз­ге­не үзе­нә ки­ре алып. — Ка­рап туй­мас­лык, әйе­ме! Ә син, ан­да кем­не күр­дең дип, ми­не ап­ты­ра­тып со­ра­ган бу­ла­сың! Шәп­ме аб­за­гыз?!.

ЧИ­БӘР­ЛЕК СЕ­РЕ

Хи­кә­ят

Ха­тын-кыз­ның чи­бәр­ле­ге кен­де­ген­дә, имеш. Әм­ма бо­лай дип әй­тү­не шу­лай ук бә­хәс­ле са­ный­лар.

Бит очын­да­гы миң ха­кын­да мөэ­мин­нәр ара­сын­да бә­хәс куп­кан. Ка­зый Яхъ­я­га кил­гән­нәр. Ул:

— Чи­бәр­лек­тә та­ма­ша, ләз­зәт һәм гауга бар!— дип җа­вап бир­гән.— Та­ма­ша бар, чөн­ки чи­бәр­не кү­реп туй­ган ке­ше юк, ләз­зәт бар, чөн­ки чи­бәр­не күр­гән са­ен, аны үзең­не­ке итү те­лә­ге уя­ныр­га мөм­кин, шун­лык бе­лән баш­тан акыл да ки­тә.

— Бо­лар ях­шы бит ин­де!— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Ях­шы­сын ях­шы да, әм­ма үзе чи­бәр бул­ган ке­ше­гә бә­ла­се күп тө­шә шул, һәр­кем­нең аңа та­ба ку­лы үре­лә!— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Моның гаугасы юкмыни?

БАШ­КА­ЧА БУЛ­МЫЙ

Хи­кә­ят

Чи­бәр­лек­тә ким­лек бар, ямь­сез­лек­тә ар­тык­лык бар, имеш.

Бу хак­та бә­хәс куп­кач, бер-бер җа­вап­ка ки­лә ал­мый­ча, мөэ­мин­нәр Яхъя Ка­зый­га бар­ган­нар. Ул исә:

— Чи­бәр­лек үзе ка­мил­лек, ямь­сез­лек үзе үк ар­тык­лык!— дип җа­вап бир­гән.

— Аң­ла­ма­дык,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр,— ап­ты­ра­шып. Нин­ди мәгъ­нә­дә бу шу­шы­лай?

— Чөн­ки,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— чи­бәр­лек­не һәм­мә ке­ше та­ма­ша итә. Ни өчен бо­лар шу­шы­лай ака­еп ка­рый­лар икән дип адәм ба­ла­сы шик­лә­нер­гә мәҗ­бүр. Бу шик үзе үк ким­лек ту­ды­ра. Ә ямь­сез­лек­кә кил­гән­дә, аңар­дан ке­ше­ләр йөз чө­е­рә, бу исә ке­ше­дә ар­тык­лык хи­се ту­ды­ра. Баш­ка­ча мөм­кин дә тү­гел!

КҮ­ҢЕЛ ТАР­ЛЫ­ГЫ

Хи­кә­ят

Кү­ңел тар­лы­гын ка­нә­гать бе­те­рә, кү­ңел киң­ле­ген ка­нә­гать­сез­лек ки­те­рә, имеш.

Ә нәр­сә соң ул ка­нә­гать, ни­дән аңа шу­шы хик­мәт би­рел­гән?

Бу хак­та мөэ­мин­нәр­нең со­ра­вы­на кар­шы Ка­зый Яхъя:

— Ка­нә­гать ул кү­ңел­гә Ал­ла­һы­ны бик­ләү!— дип җа­вап бир­гән.

— Ә ни­чек бу­ла соң ул?— ди­гән­нәр аңар­га.

— Кем­нең кү­ңе­ле­нә Ал­ла­һы тә­га­лә сый­са, ул ке­ше­дә тар­лык бул­мый,— ди­гән Ка­зый Яхъя.

— Без дө­рес аң­ла­дык­мы?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.— Ка­нә­гать ит­кән ке­ше­дә Ал­ла­һы тә­га­лә­гә ыша­ныч бар, ка­нә­гать­сез адәм­дә — Шай­тан кот­кы­сы?

— Әйе!— дип бел­дер­гән Ка­зый Яхъя.— Ка­нә­гать ул иман­ның сак­чы­сы иде, ка­нә­гать­сез­лек исә вәс­вә­сә ту­ды­ру­дан ар­тык­ка яра­мый!

ТУЙ­ДА­МЫ­НИ ХИК­МӘТ!

Хи­кә­ят

Бу дөнь­я­ны мөэ­мин­нәр өчен зин­дан, ди­ләр.

Шул хак­та бә­хәс кыл­ган ике адәм тә­мам тарт­ка­ла­шып, йол­кы­шып, бо­зы­лы­шып бет­кән­нәр. Ан­на­ры Ка­зый Яхъ­я­га кил­гән­нәр. Бер­се әйт­кән:

— Бу дөнья мөэ­мин өчен зин­дан ди­гән­дә, мон­да яшә­гән­дә кай­гы-са­гыш­тан ар­ты­гын күр­ми­сең, шул күз­дә то­ты­ла,— ди­гән.

Икен­че­се:

— Ки­ре­сен­чә, бу дөнь­я­да бәй­рәм һәм шат­лык күп, алар­га ал­да­нып, кү­ңе­ле­без­не са­гыш­ка са­ла­быз,— ди­гән.

Алар­ны тың­лап бе­тер­гәч, Ка­зый Яхъя әйт­кән:

— Ике­гез­нең дә ха­та­ла­ну­ы­на хәй­ран­мын,— ди­гән.— Бу дөнья мөэ­мин­нәр өчен зин­дан, чөн­ки мөэ­мин­нең кү­ңе­ле тар дөнья кы­са­ла­ры­на гы­на сый­мый, ул га­ләм киң­лек­лә­ре­нә чы­гып фи­кер йөр­тер­гә сә­ләт­ле!

БӘН­ДӘ­ЛЕК ХӨ­КЕ­МЕ

Хи­кә­ят

— Хә­рам ул Ал­лаһ та­ра­фын­нан мөэ­мин­нәр өчен ты­ел­ган һәм­мә нәр­сә, хә­ләл бул­са — рөх­сәт ител­гән,— ди икән мөэ­мин­нәр.

Алар­ны тың­лап тор­ган Яхъя Ка­зый:

— И әһ­ле-ис­лам, ни­гә алай уй­ла­ды­гыз?— дип со­ра­ган.

Мөэ­мин­нәр:

— Из­ге ки­та­б Коръ­ән без­ләр­гә шу­лай өй­рә­тә,— ди­гән­нәр.

— Аны­сы мин дә Коръ­ән­не бе­ләм­дер дип йө­ри идем. Әм­ма хә­рам ди­гән­дә — бән­дә­нең сә­ла­мәт­ле­ге­нә зы­ян ки­те­рә тор­ган ри­зык һәм га­мәл­ләр күз ал­дын­да то­ты­ла, хә­ләл ди­гә­нен­дә — ан­дый кар­шы­лык юк­лы­гын кү­зал­лый идем!— дип бел­дер­гән, алар­га кар­шы Ка­зый Яхъя.— Чөн­ки Ал­ла­һы тә­га­лә өй­рә­тү­че һәм ирек би­рү­че, чик­ләү­че һәм ким итү­че тү­гел!

ЯЛ­ГАН­ЧЫ БӘН­ДӘ­ЛЕК

Хи­кә­ят

Бән­дә­лек мәсь­ә­лә­се әһе­ле-дин өчен га­җә­еп әһә­ми­ят­кә ия бу­ла­рак, бу хак­та бә­хәс­ләр тук­тау­сыз куз­га­ты­лып то­ра, имеш­тер.

Шу­лай бер­ва­кыт мөэ­мин­нәр:

— Бән­дә­лек ул — кол­лык, ни­чек ин­де без ирек­ле бу­ла алыйк?— дип Ка­зый Яхъ­я­дан со­ра­ган­нар.

— Бө­тен хик­мә­те дә шун­да!— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Бән­дә­лек­не Ал­ла­һы­га кол­лык итү бу­ла­рак бел­сә­гез, Аңар­дан гай­ре­гә кол­лык итәр иде­гез­ме соң? Әл­бәт­тә юк! Әм­ма Ал­ла­һы­га сез­нең бән­дә­ле­ге­гез ки­рәк­ми, мо­ның өчен Ул ба­ры тик рәх­мәт­ле ге­нә. Ә без, ке­ше­ләр, Ал­ла­һы­га кол­лык итә­без дип, Аңар­дан гай­ре­ләр­гә бән­дә бу­лып йө­ри­без. Бу мөэ­мин­лек тү­гел, бәл­ки бән­дә­лек­не ин­карь итү га­лә­мә­те ге­нә!

ХА­КЫЙ­КЫЙ БӘН­ДӘ­ЛЕК

Хи­кә­ят

— И Ка­зый Яхъя,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр,— ни­чек ин­де Ал­ла­һы­га без­нең бән­дә­лек ки­рәк бул­ма­сын? Ул бит без­дән Ки­та­бын­да шу­ны та­ләп ит­те!

— Ә ни­гә сез кол­лык­ны га­фил­лек, ягъ­ни то­ма­на­лык бу­ла­рак аң­ла­ды­гыз ул ва­кыт­та?— ди­гән алар­га ка­зый, та­мак кы­рып.— Ки­та­бын­да Ул то­ма­на­лар­ны тү­гел, га­лим­нәр­не бән­дә­лә­ре итеп күр­гән­ле­ген әйт­те.

— Бән­дә­лек­тә то­ма­на­лык бар­мы­ни?— ди­гән­нәр та­гын да алар.

— Сез аң­ла­ган­ча бән­дә­лек икән, әл­бәт­тә бар,— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Әгәр дә Ал­ла­һы­га кол­лык гый­лем, аң, та­нып бе­лү, зи­һен бе­лән икән, ягъ­ни су­кыр бән­дә­лек бул­ма­са, бу ин­де мө­сел­ман­ча кол­лык то­ту бу­ла. Аның бар­ча сер­лә­ре ха­кый­кать­кә яше­рел­гән!

ГЫЙ­ЛЕМ­ЛЕ ЭШ

Хи­кә­ят

— Без­нең һәр кө­не­без эш бе­лән үтә, гый­лем эс­тәү­гә ва­кы­ты­быз да кал­мый. Ни­чек ин­де га­фил бул­мыйк?— дип зар­лан­ган­нар мөэ­мин­нәр бер­ва­кыт Ка­зый Яхъ­я­га.

— Ә сез эш­лә­ре­гез­не бе­леп, аң­лап баш­ка­рыр­сыз­мы, әл­лә ки­рәк бул­ган өчен ге­нә­ме?— дип, алар­дан кай­та­рып со­ра­ган ул.

— Те­ге­се дә бар, мо­ны­сы да,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр җа­вап­та.— Ни өчен алай со­ра­ды­гыз?

— Чөн­ки га­мәл­не-эш­не аң­лап, бе­леп баш­ка­ру­да гый­лем бар, мә­гә­р, ки­рәк өчен ге­нә, ку­шыл­ган­га кү­рә үтәү­дә то­ма­на­лык­тан гай­ре һич­нәр­сә кү­рен­ми,— дип аң­ла­тып бир­гән ул алар­га.— Шу­ңа кү­рә дә ата­ла­ры­гыз, “үзе­гез бе­леп эш­ли баш­лар­га ва­кыт” дип, балигъ яше­гез­гә ире­шү­е­гез­гә ачу­ла­на баш­ла­ма­ды­лар­мы­ни?

МӘҢ­ГЕ­ЛЕК ДӘ­ЛИ­ЛЕ

Хи­кә­ят

— Без бу дөнь­я­да ва­кыт­лы­ча гы­на то­ра­быз. Яшә­еш шу­ның өчен дә ва­кыт­лы тү­гел­ме­ни?— дип мөэ­мин­нәр­нең зар кы­лып со­рау­ла­ры­на кар­шы Ка­зый Яхъя:

— Има­ны­гыз ка­мил булса, җан­на­ры­гыз үлем­сез бу­лу­га шик бел­дер­мәс иде­гез,— ди­гән.

— Ни­чек ин­де? Без бит алай әйт­мә­дек!— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Әгәр дә җан үлем­сез икән, ди­мәк, яшә­еш­нең дә чи­ге бу­ла ал­мый. Нәр­сә, сый­фат алыш­ты­ру­га ка­рап кай­сы­гыз үл­гә­не бар? Ба­ла иде­гез, үс­мер бул­ды­гыз, үс­мер иде­гез, олы­лык­ка иреш­те­гез, ин­де карт­лык та ки­лер! Бо­лар ба­ры тик сый­фа­ты­гыз алы­шы­ну гы­на­дыр! Ке­ше­не карт­лык үтер­ми, сый­фат үз­гә­ре­ше бу дөнь­я­дан алып ки­тә,— ди­гән Ка­зый Яхъя.

ГЫЙ­ЛЕМ­НӘР БЕР­ЛЕ­ГЕ

Хи­кә­ят

Та­би­гать­нең, дөнь­я­лык­ның сер­лә­ре­нә Ал­ла­һы­ның сый­фат­ла­ры яше­рел­гән, ди­ләр. Шул сер­ләр­гә тө­ше­нү исә ха­кый­кать­не та­ну­га, ягъ­ни Ал­ла­һы­га ире­шү­гә ки­те­рә, имеш.

Бу хак­та бә­хәс та­я­гын тот­кан мөэ­мин­нәр:

— Ила­һи­ят гый­лем­нә­ре өс­тен­ме, әл­лә та­би­гать гый­лем­нә­ре­ме?— дип Ка­зый Яхъ­я­дан со­ра­ган­нар.

Ул аларга:

— Чын гый­лем­нең бер­сен­дә дә ким­лек яки ар­тык­лык юк!— дип җа­вап бир­гән.— Шул ук ва­кыт­та алар ти­гез дә тү­гел. Мо­ның сә­бә­бе үсеш­лә­ре­нә бәй­ле. Ә үсеш­лә­ре — бас­кыч­лар­дан то­ра. Һәр бас­кы­чы рас­лан­ган дә­лил­ләр­дән тө­зе­лә. Әгәр дә дә­лил­лә­ре рас­лан­ма­ган икән, ан­дый юл­га ке­реп ки­тел­гән фән­нәр­не буш гый­лем, га­фил­лек­кә тиң­ләү дө­рес­рәк бу­лыр!

ҮЗ­ГӘ­РЕШ­НЕҢ ЮЛЫ — КА­МИЛ­ЛӘ­ШҮ

Хи­кә­ят

— Та­би­гать фән­нә­ре дөнь­я­лык бе­лән яры­ша, аны үз­гәр­тә. Бу исә Ал­ла­һы­ның иҗа­тын ин­карь итү тү­гел­ме соң?— дип со­ра­ган­нар мөэ­мин­нәр, тә­мам вәс­вә­сә­лә­неп.

— Ки­ре­сен­чә,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— бу чын мөэ­мин­лек юлы. Ха­кый­кать­кә ире­шеп, шу­шы ха­кый­кать­нең чын­нан да шу­шы­лай, баш­ка­ча тү­гел икән­ле­ген рас­лау өчен бү­тән­чә мөм­кин­ме?

— Ә ила­һи­ят фән­нә­ре? Алар бит та­би­гать­не үз­гәрт­ми, үз­гәр­теп кор­мый!

— Ул шу­лай то­е­ла гы­на, әм­ма бән­дә­нең кү­ңе­ле­нә гый­лем ну­рын иң­де­реп, аны як­тыр­та. Ила­һи­ят гый­ле­ме җан­ның та­би­га­тен ях­шы­га та­ба үз­гәр­теп ко­ра һәм шу­шы хез­мә­те бе­лән мак­тау­лы,— дип аң­лат­кан Ка­зый Яхъя.

— Бел­ми идек!— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр, ха­та­ла­ну­ла­рын тө­ше­неп.

ТА­БИ­ГА­ТЕҢ­НӘН УЗУ ЮЛЫ

Хи­кә­ят

Адәм ба­ла­сы­ кай­сы өл­кә­дә та­лан­ты бул­са, ул шул як­тан сә­ләт­ле яки бул­дык­сыз­лар­га бәя би­рә ала, имеш. Һәм ки­ре­сен­чә, кем­дә та­лант юк, ул ке­ше исә та­лант­сыз­лык­ка мәд­хия укый, ди­ләр. Хәт­та ха­лык­лар да шу­лай.

Яңа фи­кер ту­ды­ру өчен та­лант ки­рәк­ме, әл­лә ул баш­ка юл бе­лән бар­лык­ка ки­те­ре­лә­ме — шул хак­та мөэ­мин­нәр бә­хәс кыл­ган­нар.

Яхъя Ка­зый әйт­кән:

— Әгәр дә ке­ше­дә акыл, аң һәм фә­һем, то­рмыш тәҗ­ри­бә­се бар икән, ан­дый­лар дөнь­я­га яңа­ча ка­рау сә­лә­те­нә ире­шә ала­лар,— ди­гән.— Әм­ма яңа фи­кер­не ту­ды­ру­чы­лар алар гай­ре та­би­гый кебек бу­ла­лар. Ди­мәк, бу өл­кә­дә дә адәм­дә уй­лау, фи­кер йөр­тү сә­лә­те бу­лыр­га ти­еш!

МӨЭ­МИН­ЛЕК СЕ­РЕ

Хи­кә­ят

Мөэ­мин­лек­нең ни­ге­зе иман, бил­ге­ле. Бу ту­ры­да бә­хәс­кә урын юк. Әм­ма:

— Мө­сел­ман бул­ган ке­ше­гә яшәү­нең шар­ты бар­мы?— ди­гән­нәр ха­лык, Яхъя ка­зый­дан бу мәсь­ә­лә­дә ту­ры җа­вап со­рап.— Яшә­еш шарт­ла­ры­быз бер­төс­ле үк тү­гел­ме­ни?

— Мөэ­мин­нең хик­мә­те шун­да!— ди­гән ул.— Аның кү­ңел тү­рен­дә иман шә­ме ян­са, ике ку­лын­да да­ими шө­гыль һәм эш бу­лыр­га ти­еш. Әгәр дә га­мәл­дән ае­рыл­са, бән­дә мө­сел­ман­лык­тан да ки­тә.

— Без го­ме­ре­без буе хез­мәт­тә иза­ла­ныйк­мы ин­де?— ди­гән­нәр, аңа кар­шы тө­шеп.

— Әгәр дә кү­ңе­ле­гез­гә сө­е­неч ки­те­рү­че эш­тә бул­ма­са­гыз, мөэ­мин­ле­ге­гез­гә дә бу га­мә­ле­гез хи­лаф итәр,— ди­гән ул.

ПУШ­КИН­ГА БА­РЫШ­ЛЫЙ

Хи­кә­ят

Дөнья буй­лап сә­я­хәт ит­кә­нем­дә бер ил­нең пре­зи­ден­ты бе­лән оч­раш­тым. Урам се­бе­рә иде. Хәл­лә­рен со­раш­тым. Ул ми­ңа:

— Сез­гә хә­лем ки­рәк­ме, әл­лә бер-бер со­рый­сы әй­бе­ре­гез бар­мы?— ди­де.

— Әйе,— ди­дем,— ми­ңа Пуш­кин ура­мы­гыз ки­рәк иде.

— Бар ул ан­дый урам без­дә,— дип, ан­да ни­чек ба­рыр­га икән­ле­ген өй­рә­теп бир­де. Рәх­мәт әй­теп, юлым­ны дә­вам ит­тем.

“Ни­гә ул урам се­бе­рә иде икән?”— ди­я­рәк уй­лап, Олы Кор­сак, Та­ша­як, Яс­сы Тә­лин­кә, Сый­рак-Ба­һа­дур урам­на­ры­ның кай­сын буй­лап, кай­сын ар­кы­лы­га уз­дым. “Бу Пуш­кин ди­гән­нә­ре бу илне һәм халкын иҗа­тын­да бик мак­та­ган бу­лыр, шу­ңа аның ис­тә­ле­ге­нә урам­га исем бир­гән­нәр­дер!”— ди­дем. Ба­рып җит­кән­че шак­шы­лык­ка хәй­ран ит­тем һәм пре­зи­дент әфән­де­нең ни өчен урам се­бе­рү­ен шунда гына тө­ше­неп ал­дым.

ҖИЗ­НИ КЕ­ШЕ БУШ ЙӨР­МИ

Хи­кә­ят

— Исән­ме­сез!— ди­де сар­саз җиз­ни.

Оч­раш­ма­вы­быз­га яр­ты ел­лар бар иде. Мин дә сө­ен­дем.

— Әс­сә­ла­мә­га­ләй­күм!— дип, авыз­ны киң ачып, ко­чак­ны ча­ма бе­леп ке­нә җә­еп кү­реш­тем.

— Ки­чә “з­драс­туй” иде, бү­ген ни­чек “сә­лам”­гә кү­чел­де?— ди­де ул, кы­зык­сы­нып.

— Бер дә та­тар бу­ла­сым кил­мәү­дән ин­де ул,— ди­дем, дө­ре­сен яшер­ми­чә,— без­нең ха­лык­та га­дәт шу­лай бит ин­де, чу­аш бу­лыр­га ри­за­быз, тик та­тар дип кенә ата­ма­сын­нар.

Җиз­ни сө­ен­де:

— Атаң исән бул­са, ну ка­еш аша­тыр иде ин­де үзе­ңә. Тә­мам урыс бу­лып бет­кән идең, ин­де га­рәп­кә әве­ре­лә ба­ру­ың­ны әй­тәм: мо­ны­сы да за­ма­на чи­ре ге­нә­ме соң? Кай­чан са­вы­гыр­сың икән? Авы­ру ке­ше­нең Хо­дай тә­га­лә хә­лен бе­ле­шү­не мак­та­ган, буш йөр­мим икән әле, хә­лең бе­ле­шә кил­гән­мен!

СА­РЫМ­САК БА­ЗА­РЫ­НА БА­РАМ

Хи­кә­ят

Без­нең Ка­зан­да са­рым­сак ба­за­ры ач­ты­лар. Нин­ди­лә­ре ге­нә юк ан­да: эре­се, ур­та­ча­сы, ва­гы, агы, ка­ра­сы.

Ку­лы­ма бер эре са­рым­сак­ны ал­дым. Әл­лә кем­нәр бу­лып кү­зе­мә кү­рен­де. Са­ту­чы­сын­нан со­ра­дым:

— Бу ни ат­лы?

— Бу са­рым­сак Шә­ех­мө­хәм­мә­дов ат­лы бу­ла,— дип аң­ла­тып җа­вап бир­де ул.— Бер теш­лә­сәң, ни авыз­дан үт­ми, ни исе кит­ми. Яны­ңа хәт­та ха­ты­ның да ки­леп ка­ра­мый!

Бул­мый бо­лай ди­я­рәк фи­кер йөр­теп, бер кеч­ке­нә­не ку­лы­ма ал­дым. Шу­лай ук кы­зык­сын­дым.

— Бу­сы — Миң­нул­ла­ев ат­лы­сы,— ди­де са­ту­чы.— Юк­ка аңа ка­гыл­ды­гыз, хә­зер бө­тен дөнь­я­ны са­сы­та, күз­гә ке­реп йө­дә­тә, че­бен-чер­ки­не үз ти­рә­се­нә җыя ин­де бу!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: