ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР, ЯКИ 11 страница

ТЕ­АТР УЕ­НЫ

Хи­кә­ят

А­дәм ба­ла­сы­на юләр бу­луы рә­хәт, имеш. Шу­ңа кү­рә дә ул тук­тау­сыз кы­ла­на. Һәр­кем­дә кы­ла­ну га­лә­мә­те бар, ди­ләр, әм­ма бе­рәү­ләр­не­ке ул ма­тур ки­леп чы­га, икен­че­ләр­не­ке ки­леш­сез бу­ла.

— Ис­лам ди­нен­дә ни өчен те­атр ты­е­ла?— дип со­ра­ган­нар мөэ­мин­нәр Ка­зый Яхъ­я­дан.

— Мин әле те­атр ты­ел­ган­лы­гын уй­ла­мый идем,— дип җа­вап бир­гән ул.— Баш­ка­лар­ча кы­ла­нып күр­сә­тү, кы­лан­ды­ру ты­е­ла икән­ле­ген ге­нә бе­лә идем. Мә­гәр та­би­гый­лек бе­лән те­атр уе­ны гыйб­рәт өчен уй­нал­са, ни өчен мон­дый да тор­мыш дә­ре­се мөэ­мин өчен яра­мас икән? Уен өчен ге­нә уен икән, та­би­гый­лек һәм гай­рәт өчен бул­ма­са, ул — буш уен. Шу­лар ты­е­ла­дыр?

БӘ­ХЕТ БӘ­ЛА­СЕ

Хи­кә­ят

Бә­хет кө­теп, бә­хет­кә ке­нә та­я­нып яшәгән ке­ше­не бә­хет­ле дип әй­тә күр­мә­гез, чөн­ки бә­хет­тә ге­нә бә­хет­ле ке­ше асыл­да чын­нан да бә­хет­ле бу­ла ал­мый. Бә­хет ул үзең­не бә­хет­ле дип той­ган­да гы­на чын бә­хет бу­ла.

— Бә­хет ул,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— бән­дә­гә ту­гы­ры тү­гел, тук­тау­сыз үз­гә­рү­чән, ки­лү­чән һәм ки­тү­чән. Мон­дый да ва­кыт­лы әй­бер­гә та­я­ныр­га ярый­мы соң?

— Без го­ме­ре­без бу­е­на бә­хет эз­лә­дек, һәр таң-ир­тән: “Бу кө­не­без бә­хет ки­тер­сен!”— ди­я­рәк до­га­лар кы­ла­быз. Без­нең га­мә­ле­без ха­та­мы­ни?— дип хәй­ран ит­кән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Бә­хет өме­тен­дә яшәү­дә һәм аның рә­хә­тен кү­рү­дә ха­та юк,— дип җа­вап бир­гән Ка­зый Яхъя,— ха­та аңа та­я­ну­да һәм бәй­ле бу­лу­да.

ХА­РА­БАТ ЮЛЫ

Хи­кә­ят

Һәр­кем­нең үз акы­лы — үзе­нә, ди­ләр. Ягъ­ни ке­ше акы­лы бе­лән яшәп бул­мый, үзең­не­ке бе­лән ге­нә ерак та ки­тә ал­мый­сың, имеш. Ме­нә шу­ңа кү­рә дә ке­ше­ләр, фай­да­сы бул­мас­мы дип, бер-бер­се­нә ки­ңәш би­ре­шеп яши­ләр.

— Син Ләй­ләң­не оныт, ул ин­де кия­ү­гә чык­ты, әгәр дә үзең­не ярат­са, ярың бу­лу­ны өс­тен кү­рер иде,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр, Мәҗ­нүн­не ты­ныч­лан­ды­рыр­га ты­ры­шып. Ә ул, үп­кә­ләп, алар янын­нан ки­теп бар­ган. Шун­нан соң Ка­зый Яхъя әйт­кән:

— Сез юк­ка бо­лай эш­лә­де­гез. Мәр­хә­мәт­сез­лек бу!— ди­гән.— Аның да дөнь­я­да та­я­ны­чы Ал­ла­һы тә­га­лә һәм Ләй­лә­гә мә­хәб­бә­те иде. Өмет­сез — Шай­тан, ди­гән­дәй, ни­гә аның өме­тен ки­сеп, ха­ра­бат юлы­на бас­тык? Ай хә­ле­без!

АКЫЛ БИ­РҮ

Хи­кә­ят

— Юләр­гә акыл бир­мә­гез! Сез­ме мо­ны бел­ми иде­гез, и мөэ­мин­нәр?

— Без бит аның акыл­сыз икә­нен бе­леп, аңар­га ки­ңәш ке­нә ит­кән идек!

— Ки­ңә­ше­гез­не тот­ты­мы соң?

— Юк, һа­ман да үзе­не­кен әйт­те, үзен­чә га­мәл ит­те!

— Га­мә­лен­дә ха­та күр­де­гез­ме?

— Ха­та дип, ка­мил­лек һәм ыша­ныч­лы­лык та күр­мә­дек.

— Ул сез­дән нәр­сә­се бе­лән ае­ры­ла, га­мә­ле бе­лән­ме, акы­лы бе­лән­ме?

— Әл­бәт­тә акыл­сыз­лы­гы бе­лән!

— Бәс шу­лай бул­гач,— ди­гән алар­га Ка­зый Яхъя,— га­мә­лен­дә ул сез­ләр­гә ия­рә икән, аңар­га акыл бир­әсе­гез кил­сә, га­мәл­лә­ре­гез­не дө­рес һәм күр­кәм ите­гез, аңа сүз ка­ту­ның, сүз бе­лән ки­ңәш итү­нең фай­да­сы юк, үзе­гез дә бе­лә­сез!

СҮ­ЗЕ ХӘЙ­РАН ИТӘ

Хи­кә­ят

Мин бер ке­ше­не бе­ләм. Аның те­лен­дә сан­ду­гач сай­рый, әм­ма ку­лын­да, ка­ләм йө­ге­рү тү­гел, ор­чык та тә­гә­рә­ми.

Шун­дый икән­ле­ген таный то­рып, аңардан хә­лен со­ра­дым. Сан­ду­га­чын сай­рат­ты. Фи­кер ит­тем һәм хә­ле мө­га­ен да ис­ке­чә­дер, әл­лә ни үз­гә­реш­лә­ре юк­тыр, кө­не­нә-көн чи­ра­ты-чи­ра­ты бе­лән ки­лә­дер, ди­дем. Уем дө­рес­кә чык­ты.

И­кен­че юлы оч­раш­кан­да башкача хәй­ран ит­тем: сан­ду­га­чы оя­сын таш­лап оч­кан икән! Әм­ма ку­лын­да ор­чык тә­гә­рә­тә баш­ла­ган­дыр дип уе­ма да кер­теп ка­рый ал­ма­дым. Фа­лым та­гын дө­рес­кә чык­ты.

Ө­чен­че тап­кыр оч­раш­кач, аңар­дан кә­е­фен со­ра­дым. Ул исә:

— Го­ме­рем­не буш сүз тот­кын­лы­гын­да уз­дыр­дым, га­мәл бе­лән кич­кән бул­са идем!— дип җа­вап бир­де.

ӘДӘП СӘ­Ү­ДӘ­СЕ

Хи­кә­ят

Ке­ше­ләр ни­чек, сиңа хөр­мәт­лә­ре бул­мый то­рып, үзең­нән хөр­мәт өмет итәр­гә мөм­кин­нәр икән? Бу хак­та Ка­зый Яхъ­я­дан со­ра­дым. Ул ми­ңа:

— Һәм дө­рес эш­ли­ләр!— дип җа­вап бир­де.— Әгәр дә бер-бер ке­ше­гә ае­рым хөр­мәт күр­сә­тә­ләр икән, ди­мәк, бе­ле­гез, аңар­га адә­ми­ләр­нең мә­хәб­бәт­лә­ре төш­кән бу­лыр. Ә кал­ган­на­ры­быз үза­ра хөр­мәт һәм яла­гай­лык бе­лән ге­нә алыш-би­реш итә­без. Шу­шы ин­де әдәп сәү­дә­се дип ата­ла. Ә мә­хәб­бә­те­без төш­кән ке­ше бу сәү­дә­дә кат­наш­мый, без­не яра­туы яки хөр­мәт итүе — аның үз эше. Шу­ның өчен дә хөр­мәт яу­ла­ган­нан мә­хәб­бәт ка­за­ну уңай­лы­рак та, өс­тен­рәк тә. Хәй­ран ит­мәү — хәс­рәт­ле­рәк. Әдәп сәү­дә­се­нә йө­гер!

«ТЕЛ­СЕЗ КҮ­КЕ»­ЛЕ МӘҖ­ЛЕС

Хи­кә­ят

Ю­ләр­не ким­се­тү — хә­рәм, аңар­га авыр сүз дә әй­тер­гә яра­мый, ди­ләр. Имеш, ка­за­сы бу­ла.

Мөэ­мин­нәр мәҗ­ле­сен­дә бул­дым. Ан­да иң күп сөй­лә­гән ке­ше­ләр­не күр­дем. На­дан иде­ләр. Хәй­ран ит­тем. Со­ра­дым:

— Бу ни хәл? Ни­чек сез алар­ны тың­лап уты­ра һәм егы­лып ал­кыш­лый ала­сыз?— ди­дем.

Миңа сер­ле һәм мәгъ­нә­ле ел­ма­еп җа­вап бир­де­ләр. Уй­ла­нып ал­дым: бо­лар алар­ны тың­лап, алар кебек ни­чек ах­мак, на­дан һәм көл­ке­ле бул­мас­ка өй­рә­нә­ләр икән бит, ди­дем. Шу­шы фи­ке­рем­дә йөр­гә­нем­дә:

— Та­гын нин­ди та­ма­ша күр­сә­тер­ләр икән?— дип мин­нән со­ра­ды­лар.

Җа­ва­бым га­ди бул­ды:

— Ин­де тел­сез­ләр­гә дә сүз би­рер­ләр!

КУЛ­ДАН ДА, ТЕЛ­ДӘН ДӘ КИЛ­МӘ­ГӘЧ

Хи­кә­ят

Бе­рәү­ләр үз­лә­ре һәм тор­мыш­ла­ры бе­лән ге­нә уй­нап кал­мый­лар, бәл­ки баш­ка­лар­ның да яз­мыш­ла­ры бе­лән ша­я­ра­лар. Мо­ның өчен алар­ның уй-фи­кер­лә­рен, хис-той­гы­ла­рын уй­на­тыр­га ты­ры­ша­лар. Шу­лай кем­лек­кә ире­шә­ләр.

Бер тү­рә­дән:

— Сә­я­сәт­нең баш­ка юлы юк­мы­ни?— дип со­ра­дым.

Ул ап­ты­рап кал­ды.

— Мин ан­дый эш бе­лән шө­гыль­лән­мим. Сөй­лә­гән сү­зем ха­кый­кать­тән ге­нә гый­ба­рәт,— ди­де.

Хәй­ран идем. Шун­да сан­ду­гач бул­мак­чы ишәк ту­рын­да мә­зәк исе­мә тө­шеп, кө­лә­сем кил­де.

Тү­рә:

— Ни­гә ел­ма­я­сыз?— ди­де.

Мин исә: “Сан­ду­гач ке­бек сай­рыйм, сез­нең ко­ла­гы­гыз ка­ты. Шу­ңа кү­рә сай­ра­га­ным­ны кыч­кы­ру­га тиң­ли­сез, ди­я­рәк зар­лан­ган икән, имеш­тер, ишәк!”— дип уй­ла­дым, әм­ма те­ле­мә сүз алып әй­теп би­рә ал­ма­дым.

ГА­ДЕЛ­ЛЕК БИТ­ЛЕ­ГЕ

Хи­кә­ят

Дөнь­я­да ни өчен ах­мак­лар күп икән дип уй­ла­нып-уй­ла­нып йө­ри идем, бак­сам, үзем дә шун­дый­лар­дан икән­мен. Бу хак­та дус­тым бе­лән ки­ңәш­тем. Ул:

— Әл­лә бел­ми идең?— дип со­ра­ды.

Кү­ңе­лем ки­тел­де.

— Бор­чыл­ма,— ди­де ул,— мин үзем дә шун­дый. Һа­ман кәк­ре ка­ен­га те­рә­теп кал­ды­ра­лар.

— Хик­мәт нәр­сә­дә соң?— ди­дем.

— Җа­ва­бым бик га­ди: тор­мыш­та күп­ләр га­дел­лек уе­ны уй­ный­лар. Әм­ма шу­ны­сы бар, га­дел­лек исе­мен­нән яман­лык эш­лә­не­лә.

— Ә без ни­чек ал­дан кү­рә алыйк соң?

— Бик га­ди,— ди­де ул,— мән­фә­гать бул­ган җир­дә яман­лык бар. Әм­ма яман­лык үзен яшә­тү өчен га­дел­лек бит­ле­ген ки­еп йө­ри.

ЯШӘ­ГӘН­НӘР БИТ ӘЛЕ

Хи­кә­ят

— Дөнья хәй­лә­кәр­ләр, ком­сыз­лар һәм мә­кер ия­лә­ре ку­лын­да,— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Сез мо­ны үзе­гез дә бе­лә­сез. Әм­ма алар үз­лә­рен иң акыл­лы, иң бул­дык­лы дип уй­лый­лар. Ха­лык шу­лар­ның кү­зе­нә ах­мак, аң­гы­ра, тин­тәк сы­ман кү­ре­нә.

Тың­лап то­ру­чы мөэ­мин­нәр хәй­ран­га кал­ган­нар. Дө­рес сүз­не дош­ма­ның тү­гел, дус­тың да ярат­мый, ди­ләр. Бә­гырь­гә тө­бәп атыл­ган ук ке­бек ки­леп ка­да­ла, имеш. Шу­лай да бер мөэ­мин, бу хак­та уй­лап хәс­рәт чи­гү­ен­нән ай­нып со­ра­ган:

— Без­гә нәр­сә эш­ләр­гә соң?— дип.

— Йө­рә­ге­гез һәм ку­ә­те­гез җит­сә, дөнь­я­ның тә­лин­кә­сен әй­лән­де­реп кап­лар­га,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— мә­гәр юк икән, җит­мә­сә, са­рык хә­ле­нә тө­шеп, аң­гы­ра­ла­нып яшәр­гә! Мо­ңар­чы шу­лай яшә­гән­нәр бит әле!

КА­НУН­НАР ҮЗ­ГӘ­РЕ­ШЕ

Хи­кә­ят

Ал­ла­һы тә­га­лә­не мес­кен­нәр ягын­да, ди­ләр. Шу­ңа кү­рә дә алар­га дөнь­я­да яшә­ве җи­ңел, имеш, чөн­ки ишәк­лә­рен бәй­ләп куй­ган ча­гын­да да аны Ал­ла­һы­га тап­шы­ра­лар.

Яхъя ка­зый­дан мөэ­мин­нәр со­ра­ган­нар:

— Ни өчен Ал­ла­һы тә­га­лә без­не әр­сез, ком­сыз, үз­лә­ре өчен ге­нә яшә­гән тү­рә­ләр ку­лы­на би­рә?— дип.

— Чөн­ки,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— алар шу­шы сый­фат­ла­ры бе­лән дә, акыл үсеш­лә­ре бе­лән дә мес­кен­нәр. Шу­ның өчен!

— Ди­мәк алар­дан ко­ты­лу ча­ра­быз юк, шу­лай­мы?

— Әле­гә­чә бул­ма­ган. Ин­де сез мон­дый со­рау бир­гәч, бәл­ки уй­ла­на да баш­ла­ган­сыз­дыр? Мө­га­ен Ила­һи­ят ка­нун­на­ры да үз­гә­реш­кә юл ал­ган­нар­дыр?— дип сү­зен тә­мам­ла­ган Яхъя ка­зый.

ГА­ДЕЛ­ЛЕК СӘ­БӘП­ЧЕ­СЕ

Хи­кә­ят

Ха­лык мән­фә­га­тен уй­лау­ны әгәр урын­ны сак­лау һәм мәр­тә­бә арт­ты­ру хәс­рә­те алыш­тыр­са, тү­рә­ләр бо­зы­ла, имеш. Хик­мә­ти Хо­да, адәм ба­ла­сы­ның бар­мак­ла­ры үзе­нә та­ба кәк­ре итеп яра­тыл­ган­нар шул. Бу хак­та Ка­зый Яхъя:

— Ишәк­не тү­рә итеп куй­саң, ул дөнь­я­лык­ны ишәк ута­ры итеп аң­лар, са­рык­ны куй­саң, кө­тү­лек­тәй бе­лер,— ди­гән, мөэмин­нәр­нең хә­те­ре­нә ти­еп.

Алар исә:

— Арыс­лан тү­рә бул­са, аңар­дан га­дел­лек кө­тү дө­рес­ме?— дип со­ра­ган­нар.

— Га­дел­лек­не көч һәм код­рәт ия­се ке­ше­ләр үз­лә­ре ур­наш­ты­рыр, мес­кен­нәр исә баш­ка­лар­дан өмет итәр,— дип аң­ла­тып бир­гән Ка­зый Яхъя.— Ме­нә шу­ңа кү­рә дә мес­кен­нәр тү­рә бул­ган ил­дә га­дел­лек юк­тыр!

ЧА­МА­ЛЫ БӘ­ХЕТ

Хи­кә­ят

Яу­ган ва­кы­тын­да яң­гыр: “Мин явам әле, явам әле!”— дип сөй­лә­неп ява, ко­яш, җир йө­зен җы­лыт­ка­нын­да: “Кип­те­рәм әле, кип­те­рәм!”— дип ел­мая, җил исә: “Ис­ми тор­сам — тук­тар­мын, исәм әле, исәм!”— дия, имеш. Бо­лар­ның ты­ры­шу­ла­рын күр­гән ке­ше­ләр яң­гыр­ны тук­та­ту, ко­яш­ны кү­лә­гә­ләү, җил­не тыю өчен ни­ләр ге­нә эш­лә­ми­ләр. Әгәр дә алай ит­мә­сә­ләр, на­чар бу­лыр иде­ме­ни? Һич юк.

Әм­ма Ка­зый Яхъя исә:

— Без, ке­ше­ләр, ка­нат­лы бул­сак — җил­гә, селәү­чән икән­без — яң­гыр­га, ком бул­сак — ко­яш­ка сө­е­нер идек,— дип бел­дер­гән.— Әм­ма без­нең мөм­кин­лек­лә­ре­без чик­ле. Шу­ңар­га кү­рә дә яң­гыр­ны да, ко­яш­ны да, җил­не дә юк чак­ла­рын­да гы­на са­гы­на­быз. Ки­леп, озак­ка кал­са­лар, алар­дан тә­мам ту­еп бе­тә­без!

КҮ­ҢЕЛ БО­ЗЫ­ЛУ

Хи­кә­ят

Ке­ше­не көй, мә­хәб­бәт һәм та­би­гать ма­тур­лык­ла­ры әсир итү кө­че­нә ия, әм­ма алар­ның ямь­сез­ле­ге адәм­не азат итә­ме? Юк, ди­яр­сез, гай­рә­тен ге­нә чи­ге­рер, кү­ңе­лен ге­нә бо­зар, ди­яр­сез.

— Си­нең нәр­сәң­не адә­ми­ләр яра­талар соң?— дип со­ра­ган Сан­ду­гач­ка оч­ра­ган бер Чып­чык.— Мин­нән әл­лә ни аер­маң да юк үзең­нең!

— Сай­ра­га­ным­ны!— дип җа­вап бир­гән Сан­ду­гач.

— Аны­сы шу­лай, әм­ма ми­не ул сай­рау­ла­рың бер дә хәй­ран ит­ми,— ди­гән Чып­чык.— Ачу­лан­ма, бәл­ки зә­вы­гым гы­на шун­дый­дыр.

— Юк-юк,— ди­гән Сан­ду­гач,— һич ачу­лан­мыйм. Мин дә си­нең кебек чыр­кыл­дый ал­мыйм бит.

— И юнь­сез,— ди­гән Чып­чык, ачуы ки­леп,— ми­нем җыр­ла­вым­ны чыр­кыл­дау­га тиң­ле­сең! Ми­нем ке­бек бу­ла ал­га­ның бар­мы?

Һәм мон­нан очып ки­тү җа­ен ка­ра­ган.

ЯЛ­ГАН­ЛЫК­НЫҢ ХӘ­РӘМ­ЛЕ­ГЕ

Хи­кә­ят

Ял­ган­ның хә­рәм икән­ле­ген һәр­кем бе­лә, ягъ­ни ул адәм ба­ла­сы­на за­рар­лы га­мәл­ләр­дән са­на­ла. Әм­ма ри­я­сыз, чын кү­ңел­дән, ос­та итеп ял­ган­ла­са­лар, ан­нан да тат­лы һич­нәр­сә юк, имеш.

Яхъя Ка­зый әйт­кән:

— Ял­ган­ның олы­сы-ке­че­се юк, аның ба­ры тик тат­лы­сы һәм ачы­сы гы­на бар!— ди­гән.

— Ә ни өчен хә­рәм, ни өчен зы­я­ны бар?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Ял­ган ул ни­ка­дәр тат­лы бул­са, шул­ка­дәр исер­тү­чән, бән­дә­нең акы­лын сәр­хуш­лан­ды­ра. Аны­сы гы­на ярый. Әм­ма ха­кый­кать­не тө­шен­гәч, ай­нып кит­кән­дәй бу­ла­сың, тик ял­ган­ның мах­мы­ры гы­на кү­ңел­дән кит­ми­чә, җан­ны ук­шы­тып то­ра. Шу­ңа да зы­я­ны күп!— ди­гән Ка­зый Яхъя.

ГЫЙ­ЛЕМ МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

Хи­кә­ят

— Гый­лем өй­рә­нү, уку­ны бән­дә­гә хә­ләл, ди­ләр. Ни сә­бәп­тән?

Шу­шы со­рау­ла­ры бе­лән мөэ­мин­нәр ап­ты­рат­кач, алар­га:

— Чөн­ки бән­дә­нең зи­һе­не­нә, акы­лы­на, га­мә­ле­нә фай­да­лы!— дип җа­вап бир­гән Ка­зый Яхъя.

— Буш гый­лем­нәр бу­ла­мы?— ди­гән­нәр та­гын да.

— Буш гый­лем­нәр юк, буш баш­лар гы­на бар,— ди­гән алар­га Ка­зый Яхъя.

— Баш­лар буш бул­гач, ни­гә алар­га гый­лем­не җи­ңел ге­нә са­лып бул­мый?— ди­гән­нәр ка­бат.

— Чөн­ки гый­лем буш урын­га ябыш­мый, буш урын­га кер­ми, буш урын­нан чык­мый,— дип җа­вап бир­гән ул да.

— Мо­ның ми­са­лы бар­мы?— дип со­ра­ган­нар аңар­дан.

— Бар!— дип җа­вап бир­гән ул.— Гый­лем­нең ми­са­лы — кү­ңел­нең ну­ры ке­бек!

СА­ЛАМ ҖӘ­ЕП КУЙ­ГАН­ЧЫ

Хи­кә­ят

Ке­ше ял­ган­ла­са, хә­рәм­лә­мә, ди­ләр, ягъ­ни, зы­ян ки­те­рә­сең дип әй­тү­лә­ре бу. Ә кем ин­де ке­ше­гә зы­ян са­лу­дан үзе­нә фай­да ки­лә дип өмет­лән­ми кал­мый? Һәм ме­нә шун­да ял­гы­ша да. Баш­ка­лар­га ит­кән зы­ян үзе­ңә бә­ла бу­лып әй­лә­неп кай­та.

— Бә­ла­дән ко­ты­лу ча­ра­сы бар­мы?— дип со­ра­ган­нар Ка­зый Яхъ­я­дан.

— Әл­бәт­тә бар,— ди­гән ул,— мо­ның өчен дө­рес яшәр­гә ки­рәк.

— Әм­ма яшәү-яшә­мә­ве­без­не ни­чек бе­лик?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.— Бә­ла шул ул ахыр­дан, эш уз­гач ки­лә.

— Аны­сы шу­лай,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— ал­дан са­лам җә­еп ку­еп бул­мый, әм­ма кая бас­ка­ның­ны ка­рап йө­рер­гә бу­ла!

01.04.06.

ДӨ­РЕС­ЛЕК ТЕ­РӘ­ГЕ

Хи­кә­ят

Га­дел­лек ке­нә аз, ул дө­рес­лек­кә та­я­на, шун­да гы­на күз­гә кү­ре­нер­лек бу­ла ала, ди­ләр. Әм­ма дө­рес­лек­нең күр­ке төр­ле­чәрәк, имеш.

— Тү­рә­лек­тә дө­рес­лек нин­ди бу­ла? Без ан­дый­лар­ны ни­чек та­ныйк?— дип со­ра­ган­нар мөэ­мин­нәр.

Ка­зый Яхъя алар­га:

— Дө­рес­лек­нең күр­ке на­мус ку­ә­те бе­лән бил­ге­лә­нә,— дип җа­вап бир­гән.

— Мо­ны ни­чек аң­лар­га?— ди­гән­нәр ка­бат­тан.

— Әгәр дә ке­ше­нең кү­ңе­лен­дә на­мус хи­се бар икән, ха­та­сын си­зе­неп, вөҗ­да­ны га­зап­ла­са, ул ке­ше­дә на­мус оя ко­ра баш­ла­ган бу­лыр. Ир­тә­ме-соң­мы ан­да на­му­сы көч алыр. На­му­сы юк ке­ше­дән дө­рес­лек эз­ли күр­мә­гез,— дип җа­вап бир­гән Ка­зый Яхъя.

ДӨ­РЕС­ЛЕК ӨМЕ­ТЕН­ДӘ

Хи­кә­ят

Олы­лык, дә­рә­җә һәм мәр­тә­бә ия­се бер ке­ше мин­нән үзе­нең дө­рес­лек әһе­ле­ме-юк­мы икән­ле­ген со­ра­ды. Аңа на­мус мәсь­ә­лә­сен­дә сүз куз­га­тыр­га кый­ма­дым. Әм­ма:

— Бу со­рау­ны би­рү­е­гез бик ях­шы. Һәр ке­ше­гә шушы дөнь­я­да үзе эз­лә­гән­не та­бу на­сыйп!— дип җа­вап бир­дем.

Баш­сыз адәм тү­гел иде, үп­кә­лә­де. Мо­ңар­чы аңа ми­нем сүз­лә­рем һич­бер төр­ле тәэ­сир ит­ми­ләр иде, дөнь­я­га кө­леп ке­нә ка­рап яшә­де. Ә бу юлы­ той­гы-хис­лә­ре­нең яңа­ру­ын күр­дем һәм: “Мо­ның да вөҗ­да­ны уя­на баш­ла­ган икән!”— дип уй­лап ал­дым.

Ул миңа:

— Син ми­не дө­рес ке­ше тү­гел­сең ди­сең ин­де алай­са?— ди­де.

Аны юа­тыр­га те­лә­мә­дем.

БУ­А­ЛЫ БА­ЛАК

Хи­кә­ят

Элек­тән кү­реп бел­гән ке­ше­лә­рем төр­ле­дән-төр­ле бул­ды­лар. Ара­дан бер­се, мә­сә­лән, үзен ге­нә бар дип уй­лый, баш­ка­лар­ны һич тә та­ны­мый иде. Юк, исән­лә­шү-кү­ре­шү ха­кын­да сүз бар­мый, ке­ше фи­ке­рен тың­лау, сан­га алу ха­кын­да әй­тәм. Тор­мыш­та үз уры­нын та­ба ал­мый­ча җә­фа чи­гәр бу ди­гән идем, ял­гыш­тым. Жур­на­лист бу­лып эш­кә ур­наш­ты. Го­ме­ре бу­е­на га­зе­та­да шул ук бү­лек­не җи­тәк­лә­де. Һа­ман бер үк бу­лып ка­ла бир­де: баш­ка­лар­ның яз­ма­ла­ры­на юл бир­мә­де, үзе­нең ки­лә­чәк­тә бө­ек әсәр яза­ча­гын ис­кәр­тә тор­ды. Оч­раш­кач, бик ях­шы бер мә­ка­лә уку­ым­ны аңар­га әйт­тем. Мак­та­дым. Ул бал­кып кит­те. Эч­тә­ле­ген ис­кәрт­тем. Ул ка­ра көй­де. Юләр­дән со­ра­ма ди­ләр бит, әй­теп таш­ла­ды:

— Мин аңар­га юл бир­мә­гән идем, кай­да бас­тыр­ган ул аны?

ЯМАН­МЫ-ЮК­МЫ?

Хи­кә­ят

Улын со­рап ип­тәш­лә­ре кил­гәч, Ка­зый Яхъя алар­га:

— Өй­дә юк иде шул,— дип әй­теп, алар­ны үз юл­ла­ры бе­лән җи­бәр­гән.

Ише­теп тор­ган ха­ты­ны:

— Ни­гә алар­га ял­ган­ла­дың? Ал­дак­чы бул­дың­мы әл­лә?— дип со­ра­гач, Ка­зый Яхъя:

— Юк, ал­да­ма­дым, га­дел га­мәл кыл­дым!— дип җа­вап бир­гән.

Ха­ты­ны исә:

— Ял­ган сүз сөй­ләү кай­чан га­дел­лек бул­ды әле?— дип та­выш чы­гар­гач, ул:

— И ха­тын,— ди­гән,— үзең дә бе­лә­сең, улы­быз бү­ген тал­чы­гып, ин­де бе­раз ял итеп ал­мак­чы иде. Че­рем ит­кән җи­рен­нән то­рып кы­на кил­гән ча­гы тү­гел иде­ме? Мон­дый ва­кы­тын­да аны өй­дә юк дип әй­тү­дән ях­шы ча­ра бар иде­ме?

КҮП СӨЙ­ЛӘ­ШҮ БӘ­ЛА­СЕ

Хи­кә­ят

Ка­зый Яхъ­я­ның ха­ты­ны, юк­тан гы­на та­выш чы­га­рып, ка­нә­гать­сез­ле­ген бел­дер­гән. Имеш, баш­ка ир­ләр ха­тын­на­ры­на ха­тын дип эн­дәш­ми, баш­ка төр­ле ма­тур сүз­ләр та­ба­лар икән.

— И юл­да­шым,— ди­гән аңар­га шун­да Ка­зый Яхъя,— син дә, мин дә бел­гән Коръ­ән шу­лай ку­ша тү­гел­ме? Ха­тын сү­зен баш­ка­сы бе­лән алыш­ты­ру­да нин­ди фай­да кү­рә­сең?

— Си­нең ми­ңа мө­нә­сә­бә­тең­не бе­лер­мен,— ди­гән ха­ты­ны, үз сү­зен­дә то­рып.— Җа­на­шым, ди­сәң, сөй­гә­нең­не бе­лер­мен, ип­тә­шем, ди­сәң, дус­лы­гың­ны!

— И-и, алай бул­гач син ми­нем кү­гәр­че­нем ин­де, әйе­ме, ха­тын?— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Гү-гү итеп ке­нә то­ра­сың!

БЕ­РЕН­ЧЕ МӘ­ХӘБ­БӘТ

Хи­кә­ят

Га­шыйк­лар сөх­бә­тен­дә сүз чык­кан. Нәр­сә ул бе­рен­че мә­хәб­бәт? Ул ке­ше өчен ки­рәк­ме? Нин­ди мәгъ­нә­гә ия?

Бер мәҗ­нүн мә­хәб­бәт­не ко­яш бе­лән тиң­лә­гән. Имеш, аның як­ты­сын­нан һәм җы­лы­сын­нан баш­ка бер дә яшәп бул­мый, ди­гән.

Икен­че­се янар тау­лар бе­лән тәң­гәл куй­ган.

Өчен­че­се чә­чәк­ле, сай­рар кош­лар бе­лән ту­лы бак­ча бе­лән ча­гыш­тыр­ган.

Бу сөх­бәт­кә Ка­зый Яхъя да ки­леп ке­реп, алар­ның сүз­лә­ре­нә ко­лак ку­еп уты­ра икән. Фи­ке­рен әй­тер­гә ин­де аңар­га чи­рат җи­теп:

— Сез ге­нә кал­ды­гыз, бе­рен­че мә­хәб­бәт ни-нәр­сә, шу­ны сөй­ләр­сез­ме?— ди­гән­нәр сөх­бәт­тә­ге­ләр.

— Бе­рен­че мә­хәб­бәт ул янал­мый­ча кал­ган хис ке­нә,— дип җа­вап бир­гән алар­га Ка­зый Яхъя.— Чи утын ке­бек. Йө­рәк ми­чен­дә көй­рәп, тө­тен­ләп ята да ята. Ни җы­лыт­мый, ни сү­нә бел­ми.

СӨ­ЕК­ЛЕ ИЛ

Хи­кә­ят

Мөэ­мин­нәр дәү­ләт ко­ры­лы­шы ту­рын­да бә­хәс кыл­ган­нар. Ара­дан бер­се:

— Ни өчен ил бе­рәү­ләр­дән икен­че­ләр­не та­лар­га-та­ла­тыр­га мөм­кин­лек би­рә?— дип, шун­да бер­кат­лы со­рау бир­гәч, ан­да­гы­лар һәм­мә­се шым бу­лып кал­ган­нар.

Шун­да Ка­зый Яхъя:

— Ан­на­ры алар­ның үз­лә­рен­нән шу­ны ук җай­лап кы­на су­ы­рып алу өчен,— дип җа­вап бир­гән.

— Ни­чек ин­де?— дип со­рау бир­гән­нәр алар.

— Бик га­ди,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— әгәр ту­ры­дан-ту­ры ха­лык­ның үзен­нән җы­еп ал­са, мон­дый хө­кү­мәт­кә бер­кем чы­да­мас иде. Ә ке­ше кө­че­нә яшәү­че бай­лар­дан мал­ла­рын бү­ле­шү­не, ягъ­ни бер өле­шен үзе­нә алу­ны та­ләп ит­кәч, без мо­ны дө­рес һәм га­дел эш, ди­без. Асыл­да бу һа­ман шул ук, ха­лык­ның өле­шен дәү­ләт­ белән байның бергә бү­ле­шүеннән генә гый­ба­рәт. Әм­ма ан­да да ту­лы ки­леш һәм урталай тү­гел. Шу­ңа да бай­лар әнә шун­дый хө­кү­мәт­не бик яра­та­лар.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: