ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР, ЯКИ 10 страница

— Мин бү­ген та­вык ите аша­дым,— ди.

Ә Кар­га ба­ры­бер сер бир­ми.

Төл­ке та­гын да хәй­лә итә:

— Әле дус­тым Аю­га ку­нак­ка ба­ра идем. Си­не оч­рат­сам, алып ки­лер­гә куш­ты. Ба­ра­сың­мы?— ди.

Кар­га һа­ман сер бир­ми.

Төл­ке, баш­ка хәй­лә та­ба ал­ма­гач, ки­теп бар­ган­да, аңар­га Кар­га:

— Ми­не көт­ми­сең­ме­ни?— дип со­рый.

Шун­да сый­ры тө­шеп ки­тә. Төл­ке шул сыйр­ны эләк­те­реп ала да ка­бып йо­та һәм:

— Ә мин ша­ярт­кан гы­на идем бит,— дип ки­теп тә ба­ра.

Бу хәл­гә ачуы кил­гән Кар­га шун­да Төл­ке­не кы­зык итәр­гә уй­лый. Очып ба­ра да, үл­гән­дәй бу­лып юл чи­те­нә ята. Төл­ке, аны кү­рү­гә, сө­е­не­чен­нән си­кер­гә­ләп ала. Йө­ге­реп тә ки­леп җи­тә, ә Кар­га, шун­да ук ары­рак очып ки­теп, хәл­сез егыл­ган­дай җир­гә ава.

Төл­ке ки­леп җи­тә. Бу хәл та­гын ка­бат­ла­на. Төл­ке шун­да гы­на үзен­нән Кар­га­ның кө­лү­ен аң­лап ала да:

— Бер сыйр ки­сә­ге бә­ла­сен­нән ни­ка­дәр җә­фа чи­гә­сең, мес­кен­кә­ем!— дип әй­теп куя.

Аны ише­теп ал­ган Кар­га да, үз юләр­ле­ген аң­лап:

— Әйе шул,— ди.— Си­не көл­ке­гә кал­ды­рыр өчен та­гын үзем­не җә­фа­ла­дым. Хәй­лә си­нең юл­да­шың, ә ми­не­ке ах­мак­лык кы­на икән!

КЕ­ШЕ­НЕҢ ӨЧ ҖАЕ

Хи­кә­ят

Ир­ләр ара­сын­да бә­хет­ле­лә­ре зур бай­лык­лар ия­се бу­лып, чи­бәр ха­тын ко­ча­гын­да го­мер­лә­рен хәс­рәт­сез уз­ды­ра­лар, ди­ләр. Бу мәр­тә­бә­ләр­гә баш­ка­лар да ла­ек­лы исә дә, бай­лык та, чи­бәр ха­тын да, хәс­рәт­сез тор­мыш та һәм­мә ир­гә җи­тәр­лек тү­гел, имеш.

Шу­шы хак­та бә­хәс утын­да көй­гән мөэ­мин­нәр­гә Ка­зый Яхъя әйт­кән:

— Бай­лык та, чи­бәр ха­тын да, хәс­рәт­сез тор­мыш та һәм­мә­без­гә җи­тәр­лек, чөн­ки чи­бәр­лек ту­рын­да да, бай­лык мәсь­ә­лә­сен­дә дә, хәс­рәт­сез го­мер ха­кын­да да тө­шен­чә­лә­ре­без тө­рле­чә. Бе­рәү­ләр­нең бит очын­да­гы ка­ра ми­ңе икен­че­ләр­гә оша­мас­ка да мөм­кин, әм­ма һәм­мә нәр­сә­дә хик­мәт кү­реп, мәгъ­нә тап­сак, сай­ла­нып кы­на сок­ла­на бел­сәк, без ба­ры­быз да шу­шы өч нәрс­ә­нең ху­җа­сы бу­лыр­быз! Килешәсезме?

КЫЙБ­ЛА­ЛЫ АДӘМ­НӘР

Хи­кә­ят

Ты­рыш­кан ке­ше­ләр мак­сат­ла­ры­на иреш­ми кал­мый, ди­ләр. Әм­ма мо­ның өчен алар­га мөм­кин ка­дәр са­быр бу­лыр­га ки­рәк, имеш. Юл­ла­рын­да мең төр­ле кар­шы­лык­лар ту­мый кал­мас. Алар­ны ла­ек­лы узар­га ки­рәк.

— Мак­сат­лы ке­ше­ләр дөнь­я­лык­та кыйб­ла­сы һәм има­ны бул­ган мөэ­мин­нәр ке­бек,— ди­гән Ка­зый Яхъя, мөэ­мин­нәр бе­лән сөх­бә­тен­дә.— Мак­сат­ка ире­шү — хаҗ­га ба­ру ке­бек үк, ке­ше­не сый­фат үз­гә­ре­ше­нә ки­те­рә.

— Бу үз­гә­реш нин­ди дә­рә­җә­дә бу­лыр?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

— Мак­сат­ның мәр­тә­бә­се ке­бек үк бу­лыр,— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Мак­сатың из­ге икән, сый­фат үз­гә­ре­ше дә из­ге­лек дә­рә­җә­се­нә ки­те­рер. Юк икән, аны мак­сат дип әй­теп бу­лыр­мы?

ИШӘК БЕ­ЛӘН ЮР­ТАК АЕР­МА­СЫ

Хи­кә­ят

— Ке­ше­ләр­нең кай­сы­ла­ры дө­рес­лек бе­лән өс­тен чы­га, кай­сы­ла­ры яла­гай­лык бе­лән. Нин­ди сый­фат­ка та­я­нып дә­рә­җә ал­саң мө­сел­ман­ча бу­ла?— дип со­ра­ган­нар мөэ­мин­нәр Ка­зый Яхъ­я­дан. Ул исә:

— Ке­ше­лек­ле­лек­кә та­ян­ган­да мө­сел­ман­ча бу­ла!— дип җа­вап бир­гән.

— Ан­дый­лар аз бит,— ди­гән­нәр аңа.

— Ди­мәк,— дип бел­дер­гән ул,— дә­рә­җә ия­се ке­ше­ләр ара­сын­да мө­сел­ман­нар да аз.

— Әм­ма алар үз­лә­рен мө­сел­ман дип атый­лар бит. Мә­чет­ләр сал­ды­ра­лар, имам­нар­ны тәр­бия итә­ләр, из­ге га­мәл­ләр кы­ла­лар!— ди­гән­нәр аңа.

— Әйе,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— ияр ки­дер­тел­гән ишәк­не дә юр­так дип атау­чы­лар бар. Әм­ма ул ишәк ала­ша­ны да алыш­ты­ра ал­мый!

КЕМ­НЕҢ КИ­ҢӘ­ШЕ ДӨ­РЕС

Хи­кә­ят

— Кай­сы һәм нин­ди ке­ше­гә ки­ңәш­кә ба­ру дө­рес: яшь һәм акыл­лы адәм­гә­ме, әл­лә карт һәм дөнья күр­гән ке­ше­гә­ме?— дип со­ра­ган­нар Ка­зый Яхъ­я­дан.

Ә ул:

— Карт ке­ше­гә ба­ры­гыз!— дип җа­вап бир­гән.

— Ни өчен?— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр, ап­ты­ра­шып.— Акыл­лы ке­ше­нең сү­зе өс­тен тү­гел­ме­ни?

— Әл­бәт­тә өс­тен!— ди­гән ул.— Әм­ма лә­кин дөнья күр­гән ке­ше үз тәҗ­ри­бә­се­нә тая­нып ки­ңәш би­рер, акыл­лы бән­дә фа­раз­дан чы­гып эш итәр. Фа­раз­га та­я­ну­дан тәҗ­ри­бә­гә ни­гез­лә­нү мең өлеш ар­тык. Ан­на­ры, яшь­лек — кы­зу­лык бе­лән, карт­лык — са­быр­лык бе­лән. Ә мөэ­мин­гә са­быр­лар бе­лән бу­лыр­га ку­шыл­ган, үзе­гез дә бе­лә­сез!

БА­ШЫ­НА ТАЙ ТИП­МӘ­СӘ

Хи­кә­ят

— Без­нең шә­һә­ре­без­нең яңа ху­җа­сы шул­ка­дәр дә ях­шы ке­ше бу­лып чык­ты,— дип сөй­ли икән мөэ­мин­нәр мәҗ­ле­сен­дә бер куш­тан,— ул үзе­нә ун­си­гез мең ге­нә хез­мәт ха­кын бил­ге­лә­де!

— Ә күп­ме ти­еш­ле иде соң?— дип ап­ты­рый­лар икән аңа ко­лак са­лып уты­ру­чы­лар.

— Элек­ке­ге баш­лык алт­мыш мең­нән ар­тыг­рак ал­ган бул­ган, юнь­сез, хә­ер­сез!— ди икән те­ге һа­ман да.

Аны тың­лап утыр­ган Ка­зый Яхъя ел­ма­еп куй­ган һәм:

— Бор­чыл­ма­гыз,— ди­гән,— хә­зер­ге баш­лык алт­мыш­тан күб­рәк алу юлын тап­кан­дыр. Әм­ма ха­лык­ка ба­ры ун­си­гез ме­ңен ге­нә бел­де­рү­не хә­ер­ле­гә са­на­ган­дыр. Сез­нең әле мо­ңа ка­дәр кай­сы эт­нең үз кой­ры­гын үзе кискәнен күр­гә­не­гез бул­ды? Баш­лы­гы­быз­ның ба­шы­на тай тип­кән дип бел­де­гез­ме әл­лә?

БӘ­ХӘС­СЕЗ РАС­ЛАУ

Хи­кә­ят

Фи­зи­ка­ны Ал­ла­һы та­ра­фын­нан ту­ды­рыл­ган фән, ди­ләр. Чөн­ки аның за­кон­на­рын үз­гәр­теп бул­мый. Ә тел ка­нун­на­ры үз­гә­рү­чән, чөн­ки тел­не ке­ше­ләр ту­дыр­ган. Һәр­хәл­дә бо­лар­ның шу­лай икән­ле­ген­дә бә­хәс тә яши, имеш.

— Мо­ның нәкъ әйт­кә­не­гез­чә бу­лу­ы­на дә­лил ки­те­ре­гез?— дип үтен­гән­нәр мөэ­мин­нәр Ка­зый Яхъ­я­дан.

Ул исә:

— Без төш кү­рә­без, әм­ма аны, мә­сә­лән, ат­ка ат­ла­нып йө­рү­е­без­не күр­сәк, өн­дә дә ат­та йө­ри­я­чәк­без дип тү­гел, бәл­ки мәр­тә­бә­гә ире­шү хә­бә­ре бу­ла­рак юрый­быз. Фи­зи­ка­ны күр­гән тө­ше­без ми­са­лын­да дип бел­сәк, аны аң­ла­ту-юра­вы­быз тел ми­са­лын­да ин­де,— ди­гән.— Һәр­хәл­дә бән­дә­нең кү­ре­лә тор­ган тө­ше Ал­ла­һы­дан һәм фи­зи­ка гый­ле­ме­нең эч­тә­ле­ге­нә бә­ра­бәр. Шу­лай тү­гел­ме?

ИКЕ ТӨР­ЛЕ СӨЮ ТУ­РЫН­ДА

Хи­кә­ят

Ке­ше ба­шын­да фи­кер да­и­ми үз­гә­рү­чән тү­гел­ме? Ме­нә шу­шы да­и­ми үз­гә­ре­ше акыл­ның да­и­ми­ле­ген тәэ­мин итә, имеш. Шу­шы хак­та сүз чык­кач, бо­лар­ның шу­лай икән­ле­ге­нә дә­лил бу­ла­рак Ка­зый Яхъя:

— Адәм ба­ла­сы чын йө­рәк­тән, ягъ­ни йө­рәк бе­лән го­ме­рен­дә бер ге­нә тап­кыр га­шыйк бу­ла, ә акы­лы-уе бе­лән мә­хәб­бәт диң­ге­зе­нә тук­тау­сыз чум­га­лап то­ра,— дип бел­дер­гән.

Мөэ­мин­нәр ап­ты­ра­шып кал­ган­нар һәм аңар­дан:

— Ни­чек ин­де акыл бе­лән га­шыйк бу­лыр­га мөм­кин?— дип со­ра­ган­нар.

Ул исә, бе­раз ел­ма­еп ал­ган да:

— Без­нең уй­ла­ры­быз-хы­ял­ла­ры­быз акыл эш­чән­ле­ге га­лә­мә­те. Мә­хәб­бәт­не дә күп мәр­тә­бә­ләр уй­лап чы­га­ра алуы сә­ләт­тән ки­лә,— дип җа­вап бир­гән.— Ә йө­рәк­нең уй­лау, хы­ял сә­лә­те юк, шун­лык­тан бер тап­кыр га­шыйк бу­ла да шу­ны го­мер­гә сак­лап яши.

АЛ­ЛАҺ СҮ­ЗЕН АҢ­ЛАУ ЮЛЫ

Хи­кә­ят

Ал­ла­һы­ның бел­дер­гән сү­зе бе­лән бән­дә­нең аны аң­ла­вы һәм ка­бул итүе ара­сын­да көн һәм төн аер­ма­сы ке­бек кар­шы­лык бар, ди­ләр. Бу чын­нан да шу­лай, имеш.

Мо­ны тө­шен­гән мөэ­мин­нәр арасына бер­ва­кыт олы гау­га тө­шеп, ба­ры­сы да вәс­вә­сә эчен­дә кал­ган­нар һәм Ка­зый Яхъ­я­га кил­гән­нәр дә, бор­чы­лып:

— Без­гә нәр­сә уй­лар­га, ни­чек га­мәл йөр­тер­гә?— дип со­ра­ган­нар.

Ул исә:

— Гый­лем ни­ге­зен­дә!— дип җа­вап бир­гән.— Чөн­ки ба­ры тик гый­лем ге­нә Ал­ла­һы­ның ха­кый­ка­те­нә тө­ше­нер­гә яр­дәм итә. Баш­ка төр­ле юл юк. Пәй­гам­бә­ре­без дә мөэ­мин­лек­кә га­фил­лек­не кар­шы куй­ган. То­ма­на­лык ул — кө­фер­лек, иман­ның дош­ма­ны. Ал­ла­һы­ның сү­зен ба­ры тик гый­лем юлы бе­лән ге­нә аң­лар­га мөм­кин. Гый­лем­не чит­кә куй­ган бән­дә мөэ­мин­нәр­дән бу­ла ал­мый. Үзе­гез дә бе­лә­сез!

ИГЕН­ЧЕ ГЫЙ­ЛЕ­МЕ

Хи­кә­ят

— Мин са­бан­да идем. Җир сө­реп ма­таш­ка­ным­да бер юлау­чы кү­рен­де. Эшем­не ка­рап тор­ды да, син, үр­ләр­не сөр­гән­дә, са­ба­ның­ны ят­кы­рып бар, үзән­лек­ләр­дә ти­рән­нән ал­дыр, ди­де дә кит­те. Ин­де кү­ңе­ле­мә гау­га төш­те: иге­нем уңар­мы?— дип, Ка­зый Яхъ­я­га бер са­бан­чы ки­леп зар­лан­ган.

Ка­зый Яхъя аңар­дан:

— Ул ке­ше иге­нең, Ал­лаһ бир­сә, ях­шы уңар дип әйт­те­ме?— ди­я­рәк со­ра­ган.

— Әйе,— ди­гән са­бан­чы.

— Син аңар­дан кем икән­ле­ген, кай­дан ки­лү­ен со­ра­дың­мы?— ди­гән.

— Әйе, ул үзен иген игеп го­мер сө­рү­че икә­нен әйт­те,— ди­гән са­бан­чы.

— Алай бул­гач бор­чыл­ма,— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Ул си­ңа олы гый­лем би­реп уз­ган, аңар­га рәх­мәт­ле бул, иге­нең ях­шы уңар!

БӘ­БИ­ЛӘ­ГӘН АК­ЧА

Хи­кә­ят

Ка­зый Яхъ­я­га бер мөэ­мин ки­леп:

— Мин күр­ше­мә, со­ра­гач, бер ал­тын ак­ча би­реп тор­дым. Өч көн­нән кер­тәм, ди­де, ки­тер­мә­де. Ба­рып со­ра­дым. Ә ул, мин­нән кө­леп, ал­ты­ның бә­билә­де, әле­гә ба­ла­сын име­зә, ан­на­ры кер­тер­мен дип әйт­те. Мыс­кыл­лан­дым. Аны хө­кем ите­гез,— ди­я­рәк сөй­ләп, го­зер­лек­тә со­ра­ган.

Ка­зый Яхъя исә:

— Им­чәк ба­ла­ны әни­сен­нән ае­ру хә­рам га­мәл. Са­быр ит, ба­зар кө­не уз­сын, ан­на­ры ки­лер­сең,— ди­гән.

Бу ке­ше ни уй­лар­га бел­ми­чә кай­тып кит­кән.

Ба­зар кө­не уз­ган. Икен­че көн­не ул ке­ше Ка­зый Яхъ­я­га ка­бат кил­гән. Бу юлы­ йө­зе бал­кый икән:

— Нәр­сә?— ди­гән Ка­зый Яхъя.— Ул ке­ше ак­чаң­ны керт­те­ме?

— Бер­не тү­гел, ике­не,— ди­гән те­ге.

— Ме­нә бит,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— ба­ла­сын да үс­те­реп бир­гән икән!

КЕ­ШЕ­СЕ­НӘ КА­РАП

Хи­кә­ят

— И әфән­дем, мин Ал­ла­һы тә­га­лә­дән ни­чә тап­кыр­лар го­зер­лә­неп, до­га әй­теп со­ра­дым, ка­бул бул­ма­ды. Сә­бә­бен әйт­сә­гез иде?— дип зар­лан­ган бер мөэ­мин, Ка­зый Яхъ­я­га ки­леп.

— Нәр­сә үтен­гән идең соң?— ди­гән Ка­зый Яхъя, ап­ты­рап.

Бу адәм исә:

— Әйт­сәм — сүз, төрт­сәм — күз, ди­гән­дәй. Күр­шем бик тә гү­зәл­лек ия­се ха­тын ал­ды. Һа­ман-һа­ман тәм­ле ис­ләр чы­га­рып пе­ше­ре­неп ке­нә то­ру­чы­ны, буй-сы­ны да, ки­леш-кил­бә­те дә ил­дә бер. Мин дә үзе­мә шун­дый­ны со­ра­ган идем,— дип бел­дер­гән.

— Ә аның ире бик ты­рыш ке­ше ин­де, шу­лай бит? Ике ку­лы да­ими эш­тә, аяк­ла­ры эш­тә, зи­һе­не эш­тә. Ә син үзең?— дип со­ра­ган Ка­зый Яхъя та­гын да.

— Аны­сы — дө­рес! Мин исә әле эш­тә, әле юк! Ха­ты­ным­нан да уң­ма­дым,— ди­гән те­ге.

— Юк,— дип әйт­кән Ка­зый Яхъя,— уң­ган­сың, до­гаң да ка­бул бул­ган. Ал­ла­һы тә­га­лә нәкъ чи­лә­ге­нә кү­рә кап­ка­чын бир­гән. Бар, кай­тып, “Әл­хәм­де”не укы, Хак тә­га­лә­гә рәх­мәт­ле бул!

ШАЙ­ТАН КОТ­КЫ­СЫ

Хи­кә­ят

— Без ки­тап­тан укы­дык: “Ал­ла­һы тә­га­лә ямь­ле­гә — ямь­ле­не, кый­ты­га — кый­ты­ны на­сыйп итә. Әм­ма Шай­тан бу­тап йө­ри, имеш: бер ямь­ле­гә — бер ямь­сез, бер кый­ты­га — бер ях­шы, дип. Шу­лай да ял­гы­шып ки­теп: бер ямь­ле­гә бер ямь­ле дия бол­га­тып та куя икән!”— дип мөэ­мин­нәр сөй­лә­гәч, Ка­зый Яхъя кө­лем­се­рәп:

— Бу­лыр да,— ди­гән.— Әм­ма Ал­ла­һы тә­га­лә һәр­кем­гә үз ишен би­рә. Мо­ны­сы хак сүз. Әл­лә нин­ди мең ят ке­ше­ләр дә, бер-бер­сен та­нып, ка­вы­шып, бер­се икен­че­се­нә ох­шап-ох­ша­шып бе­тә­ләр. Иш үзе­нең ишен тап­мый кал­мый, ме­нә шун­да Шай­тан нәр­сә эш­ли икән?

— Бе­лә­без, сү­зе­гез дө­рес!— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.— Ха­лык­та ул сүз бар: “Иш ишен та­бар, Шай­тан кой­рык ас­тын ка­бар!” Укы­га­ны­быз ха­кый­кать бу­лыр­га ки­рәк!

СҮЗ­СЕЗ ДӘ АҢ­ЛА­ШЫ­ЛА

Хи­кә­ят

Ке­ше ка­за­га са­быр итә, бә­хет­кә түз­ми, имеш.

Әл­бәт­тә шу­лай, чөн­ки ул бә­хет­ле ге­нә бу­лып яшә­сә, бә­хет­кә дә тү­зем­ле бу­лыр иде. Бә­хет аның күр­гән әй­бе­ре­ме­ни?

Шул хак­та бә­хәс ит­кән мөэ­мин­нәр­дән Ка­зый Яхъя:

— Ә сез Ал­ла­һы тә­га­лә са­быр­лар бе­лән икә­нен бел­ми иде­гез­ме­ни?— дип со­ра­ган.

Алар:

— Бе­лә идек, има­ны­быз ка­мил, Коръ­ән­дә бу хак­та хә­бәр бар!— дип җа­вап бир­гән­нәр.

— Ди­мәк, бә­хет­кә түз­мә­гәч, адәм са­быр­лы­гын югал­та ди­гән сүз тү­гел­ме?— ди­я­рәк та­гын да со­ра­ган ул.

— Нәкъ шу­лай!— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.

Ка­зый Яхъя ка­бат:

— Мо­ның бе­лән сез­нең Ал­ла­һы тә­га­лә бә­хет­ле ке­ше­ләр­не таш­лый дип әй­тә­се­гез кил­ми­дер бит?— ди­я­рәк ка­бат со­ра­ган.

Һәм­мә­се сүз­сез кал­ган­нар.

ЯМАН ИР ХОЛ­КЫ

Хи­кә­ят

Ка­зый Яхъ­я­га бер мөэ­мин ки­леп:

— Ха­ты­ным бик ямь­сез ке­ше, мин аны та­лак кыл­сам, дө­рес бу­лыр­мы?— дип со­ра­ган.

Аны тың­лап бе­тер­гәч, Ка­зый Яхъя бу би­ча­ра­ның зи­һе­нен тикшереп, со­ра­вы­на со­рау бе­лән акылын бар­лар­га ка­рар ит­кән.

— Ха­ты­ның­ның ямь­сез­ле­ге­нә нәр­сә­ләр дә­лил?— ди­гән.

Ул ке­ше:

— Бо­ры­ны — тук­мак, авы­зы — иләк, те­ле — кай­чы, йө­ре­ше — үр­дәк,— дип са­нап кит­кән.

Аның сүз­лә­рен тың­лап то­ру­чы­лар кө­ле­шә баш­ла­ган­нар. Ка­зый Яхъя ты­ныч ка­ла бир­гән, ан­на­ры:

— Мин син­нән ха­ты­ның ямь­сез­ле­ге­нә дә­лил со­ра­дым, ә син эш ко­рал­ла­рын, кош-корт­лар­ны са­на­дың. Ин­де дә ки­леп, уй­да уты­рып тө­шен­дем: бар, хол­кың­ны тө­зәт, ха­ты­ның­нан йө­рә­ген яра­лап кө­лү­дән тук­та. Аңа хөр­мәт бе­лән ка­ра, си­ңа та­лак дө­рес тү­гел!— дип, бу мөэ­мин­не әр­ләп кай­та­рып җи­бәр­гән.

ИШӘК АКЫ­ЛЫ

Хи­кә­ят

Бер Ишәк, им­чәк­лә­ре ту­лы­шып тор­ган Сы­ер­га кы­зы­гып, аңар­дан:

— Ниш­ләп ми­не­ке­ләр дә шу­лай тү­гел­ләр икән?— дип со­ра­ган.— Се­рен өй­рәт­сә­гез иде, го­ме­рем буе сез­гә рәх­мәт­ле бу­лыр идем!

— И агай-эне,— ди­гән аңа Сы­ер,— аның се­ре бик тә га­ди: сез ми­нем ки­бек мөг­рә­сә­гез, им­чәк­лә­ре­гез дә ту­лы­шып то­ра­чак­лар!

Ишәк шун­да ук эш­кә ке­реш­кән. Мөг­рә­мәк­че бу­лып кы­чкы­рып ка­рый икән дә, әм­ма ба­рып кы­на чык­мый бит мо­ның.

Сы­ер­дан ка­бат со­ра­ган:

— Сез ни­чек мөг­рәр­гә өй­рән­де­гез соң? Бик авыр бит. Се­рен әйт­мәс­сез­ме?— дип.

— Ту­мыш­тан мөг­рәп ту­ган идем!— ди­гән Сы­ер.

— И-и, бул­ма­ды ин­де,— ди­гән Ишәк.— Ә мин әле сез­нең те­ге сү­зе­гез­гә ышан­ган идем!

ХӘЙ­РАН СӘ­Ү­ДӘ­ГӘР

Хи­кә­ят

Адәм­нең җае да үзен­нән, җай­сыз­лы­гы да хол­кын­нан, имеш.

Шу­лай бер сәү­дә­гәр, Ка­зый Яхъ­я­га ки­леп, зар­лык утын­да көй­гән­ле­ген әйт­кән һәм:

— Хә­зер за­ма­на­лар бик авыр, ял­гыз баш­ка эш итә тор­ган чор тү­гел, әм­ма ми­не һич­бер сәү­дә ия­се дә үз төр­ке­ме­нә керт­ми, ки­ре ка­га­лар. Га­е­бем ни­дә, ки­ңәш бир­мәс­сез­ме?— дип үтен­гән.

Ка­зый Яхъя исә:

— Сез­нең ке­ше ма­лын үз­ләш­тер­гә­не­гез юк иде­ме?— дип со­ра­ган.

— Ал­лаһ сак­ла­сын!— ди­гән сәү­дә­гәр.

— Ал­ган бу­ры­чы­гыз­ны кай­тар­мый ка­л­га­ны­гыз?

— Ал­лаһ сак­ла­сын! Юк!— ди­гән сәү­дә­гәр.

— Ми­рас алып ба­е­ды­гыз­мы әл­лә?— дип со­ра­ган та­гын да Ка­зый Яхъя.

— Юк! Ба­ры­сы да хә­ләл, үз кө­чем бе­лән та­был­ган бай­лык­лар,— ди­гән сәү­дә­гәр.

— Мон­дый ке­ше­не үз ара­ла­ры­на сәү­дә­гәр­ләр­нең керт­мә­ве бер дә га­җәп тү­гел,— ди­гән ахыр­да Ка­зый Яхъя.— Мо­ңар­чы бөл­мә­ве­гез­гә мин дә хәй­ран ит­тем. Адәмгә көнчелек хас!

ГА­ДЕЛ ҮЛЕМ

Хи­кә­ят

Бер тү­рә ха­лык бе­лән гау­га­га кер­гән. Аның үзен дә сан­га сук­мый баш­ла­ган­нар.

Бу, үзе­нең кем­ле­ген күр­сә­тү өчен, ха­лык­ны изү­нең яңа­дан-яңа ча­ра­ла­рын уй­лап тап­кан. Әм­ма ха­лык һа­ман баш бир­ми мо­ңар­га. Ап­ты­ра­гач, бу тү­рә мәй­дан ур­та­сы­на дар ага­чы яса­тып куй­дыр­ган. Ха­лык­ка са­бак өчен дип бе­рәү­не то­тып ас­ты­рта­сы икән дә, ла­ек­лы кү­рел­гән ке­ше­не тап­ма­ган. Шу­лай да ярый, кур­кырлар әле дип уй­ла­ган. Ә ха­лык, дар ага­чы янын­нан узып-ки­теп йө­ре­сә дә, бу әкәмәткә игъ­ти­бар ит­мә­гән.

Тү­рә, мо­ңар­га ачуы ки­леп, дар ага­чы янына ка­бер ка­зып ку­яр­га әмер бир­гән. Ха­лык­ның мо­ңа да исе кит­мә­гән.

Ин­де ку­рык­мый кал­мас­лар дип, дарга үзе ба­рып асы­лын­ган.

Шун­да гы­на ха­лык:

— Мо­ның да бер га­дел га­мә­ле бул­ды!— дип хәй­ран ит­кән.

Ка­зыт­кан ка­бе­ре­нә са­лып, өс­те­нә таш куй­ган­нар һәм язу уй­ган­нар: “Я­ман­лык бе­лән яшәп, га­дел­лек бе­лән кит­те!”

АКЫЛ­ЛЫ КИ­ҢӘШ

Хи­кә­ят

— Ке­ше­дә нин­ди сый­фат ях­шы?— дип со­ра­ган­нар Ка­зый Яхъ­я­дан сөх­бәт мәҗ­ле­сен­дә­ге мөэ­мин­нәр.

Ул:

— Сок­лан­дыр­гыч сый­фат ях­шы!— дип җа­вап бир­гән.

Һәм­мә­се дә ки­леш­кән­нәр. Әм­ма ара­дан бер­се:

— Ә ул сок­лан­дыр­гыч сый­фат баш­ка сы­йфат­лар­дан нәр­сә­се бе­лән ае­ры­лып то­ра?— дип со­ра­ган.

— Сок­лан­дыр­гыч сый­фат,— ди­гән Ка­зый Яхъя, аң­ла­тып,— адәм ба­ла­сы­ның һәм­мә сый­фат­ла­рын­нан да өс­тен бу­лыр һәм алар­ны үзе­нә буй­сын­ды­рыр. Ке­ше­нең баш­ка­лар шул сый­фа­ты­на гы­на игъ­ти­бар итәр­ләр, бү­тә­нен күр­мәс­ләр.

— Ә мин­дә ан­дый сый­фат бар­мы?— кы­зык­сын­ган ул ке­ше та­гын да.

— Әле­гә юк,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— сез со­рау­ла­ры­гыз­га җа­вап­ны баш­ка­лар­дан эз­ләр­гә яра­та­сыз. Үз ба­шы­гыз­дан тү­гел.

ЯСАЛ­МА КЕ­ШЕ­ЛӘР

Хи­кә­ят

Андыйлар бармы соң, диярсез сез.

Дөнь­я­да ке­ше­ләр ясал­ма яки та­би­гый ге­нә бу­ла, өчен­че төр­ле­лә­ре юк, имеш. Адәм ба­ла­сын — үз та­би­га­те­нә хи­лаф итә ал­мый, ди­ләр, югый­сә. Мә­гәр дә шу­лай икән, ясал­ма ке­ше­ләр ка­ян ки­лә­ләр соң?

Бу хак­та Ка­зый Яхъя:

— Ясал­ма­лык үзең­нең кем­ле­гең­не ос­та итеп яше­рә бе­лү­дән ки­лә,— дип әйт­кән.

— Димәк бу — ке­ше­ләр­нең хәй­лә­сен­нән бер сый­фа­ты бу­лып чы­га,— ди­гән­нәр мөэ­мин­нәр.— Ан­дый ке­ше­ләр­не без акыл­лы дип бе­лик­ме, әл­лә ял­ган­чы­лар дип­ме?

— Ясал­ма ке­ше­ләр алар шун­дый бу­лыр­лар,— ди­гән, аң­ла­тып Ка­зый Яхъя,— без чын йөз­лә­рен кү­реп то­рыр­быз, ягъ­ни та­би­гать­лә­рен си­зем­ләр­без, әм­ма ясал­ма­лык­ла­ры­на ал­да­ныр­быз. Чөн­ки шу­лай бу­лу­ы­быз үзе­без өчен уңай­лы­рак­тыр.

ХИС­ЛӘР АВЫР­ЛЫ­ГЫ

Хи­кә­ят

Ке­ше­дә мә­хәб­бәт­ме, нәф­рәт­ме— кай­сы­сы көч­ле­рәк ди­я­рәк мөэмин­нәр бә­хәс кы­ла икән, шун­да сүз­лә­ре­нә Ка­зый Яхъя ко­лак сал­ган һәм:

— Бо­лар ике­се дә хис тө­шен­чә­се­нә ка­рый­лар, ди­мәк, алар­ның ку­әт­лә­ре дә ча­ма­да бер­төр­ле­ләр­дән,— дип әй­теп куй­ган.

А­ның бе­лән баш­ка­лар да ки­леш­кән­нәр. Шун­да ул:

— Ке­ше­ләр­дә мә­хәб­бәт хи­се күб­рәк­ме, әл­лә нәф­рәт хи­се­ме?— дип со­ра­ган.

А­ңар­га:

— Ке­ше­се­нә ка­рап,— ди­я­рәк җа­вап бир­гән­нәр.

А­лар­га Ка­зый Яхъя әйт­кән:

— Әйе, сү­зе­гез бе­лән ки­ле­шәм,— ди­гән,— Дөнья йө­зен­дә төр­ле ке­ше бар. Әм­ма да лә­кин без­дә мә­хәб­бәт хи­се күб­рәк бул­ма­са, әл­лә кай­чан Җир өс­тен кан­га ба­ты­рып бе­тер­гән бу­лыр­лар иде ин­де!

РИ­ЗЫК ХИК­МӘ­ТЕ

Хи­кә­ят

— Ал­ла­һы тә­га­лә бар­ча­быз­га да үз өле­шен, үз ри­зы­гын би­рү­че дип бе­лә­без. Мо­ны ни­чек аң­лар­га ти­еш­без?— дип, Ка­зый Яхъ­я­га кил­гән мөэ­мин­нәр со­ра­ган­нар.— Ни өчен соң бе­рәү­лә­ре­без­нең ри­зык­ла­ры өс­тәл­лә­рен сы­гып то­ра, икен­че­лә­ре­без­нең бер ка­бым ри­зык ки­сәк­лә­ре дә юк? Ул өс­тәл­лә­ре сы­гы­лып то­ру­чы­лар нәр­сә өчен шун­дый хөр­мәт­кә ла­ек та, ки­сәк­сез ка­лу­чы­лар нинди гө­наһ­ла­ры өчен шун­дый җә­за кү­рә­ләр?

— Әйе,— ди­гән Ка­зый Яхъя,— бе­рәү­ләр кор­сак­ла­ры шарт­лау­дан үлә­ләр, икен­че­ләр ач­тан ше­ше­неп җан тәс­лим кы­ла­лар. Һәм­мә ке­ше­нең үз өле­ше. Әм­ма ул ри­зык­ны нин­ди кул бе­лән тотып ашый­сың бит әле: шак­шы кул бе­лән­ме, әл­лә чис­та кул бе­лән­ме — бө­тен хик­мә­те шу­ңар­да тү­гел­ме?

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: