тақырып: Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалынатын қылмыстарды тергеу 4 страница

Жалпы шолудан кейін жеке объектілерді қарау кезеңі басталады. Тінтудің ойдағыдай табысты аяқталуы, оның белгілі бір тәртіппен, бағытпен жүргізілуіне, объектілерді қарау кезегін сақтауға, тағы басқа да тактикалық әдістерді толық және дұрыс колданылуына байланысты.

Тінтуге кірісер алдында тергеуші нені іздеу керектігіне, қайдан іздеу керектігіне және қалай іздеу керектігіне айрықша назар аударады. Не іздеу керек екенін тергеуші тінтуге келер алдында анықтап, шешіп келеді. Ал, қайдан іздеу керектігі тінтілетін объектіні (үйді, бөлмені) жалпы шолып қарағанда анықталады.

Не іздеу керектігін анықтаудың маңызы зор, Айтайық, ізделетін нәрсе үлкен зат па, күжат па, ақша ма? Айғақ ізделетін жердің көлемі үлкен, іздеу жүмысы көпке созылатын болса, тінтуді сол ізделетін зат табылады-ау деген жерден бастау керек. Мысалы, тінтуге келген объект бір жеке түрған көп бөлмелі, ауласы, қорасы, жанында участогі бар үй болса тінту жүмысын іздейтін заттың неғұрлым болуы мүмкін жерінен бастаған дүрыс. Айталық, жасырын көміп койылды деген өлікті іздеуді қорадан, үй жанындағы участоктан бастаған жөн, ал құжат, ақша, қымбатты бүйымдарды іздеуді түрғын бөлмелерден бастау керек. Әрине, соңғыларын гаражға, баска да жерлерге тығып коюы мүмкін. Сондықтан олар да қаралады. Бірақ мүндай заттар көбінесе үйде тығылатындықтан іздеу жүмыстарын тұрған бөлмелерден бастаған дұрыс.

Тінтуге келгенде үйде канша адам болса, бәрі де тінту біткенше орнында болуы керек, кетуге рүксат етілмейді. Тек жүмыс бабымен келген адамдарға, айтайық, укол салуға келген медбикеге, хат тасушыға, жөндеу жүмыстарын жүргізуге келген шеберге, өзінің кәсіби кызметіне байланысты келген тағы басқа адамдарға, олардың құжаттарын, куәліктерін тексергеннен кейін үйден кетуге рұқсат беріледі. Отбасы мүшелеріне, үй-іші, бала-шағаларға бір белгілі жер бөлініп (мысалы, жеке бөлме) тінту біткенше сол орында отыруды талап ету керек. Бірнеше бөлме болса қай белмеден тінту бастау керек екені бірден шешіліп, анықталуы керек. Кей жағдайда тергеуші өзі бір бөлмені тінтсе, екінші бөлмені тінту өзімен бірге келген полиция қызметкеріне тапсырылады. Тінтетін объект тек бір бөлме болса іздеу есіктен басталып, қабырға бойымен бір бағытта оңнан солға, не керісінше жүргізіліп, одан кейін бөлменің ортасында түрған объектілер қаралады. Табылған заттар алдын ала арнайы белгіленген, айтайык, жеке столға табылу кезегімен қойылады.

Тінту үстінде тінтілетін адамның көңіл күйін, іс~әрекетін, психологаялық құбылысын бақылап, осының бәріне сын көзбен қарау керек, себебі мұндай жағдайда тінтілетін адам қобалжып, заттың тығылған жерін өзі білдіріп қоюы мүмкін.

Бір іс бойынша тінту жүргізілгенде үйде жалғыз тұратын, тінтілген бір сатушы әйел басында ашуы келіп, қобалжи берген еді. Тінту орталана бөлменің бір бөлегі тексерілгеннен кейін оның көңіл күйі көтеріліп, тінтіп жатқан адамдармен қалжыңдаса бастады. Тергеуші тінтілуші әйелдің көңіл күйінің өзгеруін байқап калып, дер кезінде оған мән берді, тексерілген объектілерді тағы бір мұкият қарап шығуды жөн көрді, әсіресе, осы әйелдің тапжылмай тұрып алған кереует тұсы күдік келтірді. Айтқандайын, кайта тексергенде кереуеттің алмалы аркалығының қуысынан толған ақша, тергеуге кажет жалған құжаттар табылды. Міне, сөйтіп тергеуші тінтіліп жатқан адамньщ психологиялық көңіл күйіне дер кезінде дұрыс мән беруінің нәтижесінде іске керекті объектілерді тауып, тінтуді табысты аяқтады. Сондай-ақ тінтуде бір нәтиже беретін тактикалық, психологиялық әдіс —"ауызша барлау". Бұл тактикалық әдістің мәні тергеуші өзінің көмекшілеріне нұскау берген болып немесе ақылдасқан болып, ауызша тінтілушіге естіртіп, қай жерлерді, қай нәрсені, не объектіні мүкият қарау керек екендігін айтады. Сонымен бір мезгілде тінтілетін адамнын психологиялық көқіл күйін бақылайды. Затты тыкқан жері аталғанда, өзін қанша ұстамды ұстаса да, тінтілетін адам көбіне қобалжыған көңіл күйін білдіріп қояды.

Керекті затты қай жерден іздеу керек екенін табу үшін тергеуші бірден өзін тінтілетін адамның орнына койып, мен өзім кайда тығар едім деп өзіне-өзі сұрак койып, ойлап, болжап көруі керек. Жиіркеніп, толық қарамас деп, ізделетін затты қылмыскер қоқыстың, арасына, сыпырынды жәшікке, тағы басқа бір лас жерге тығуы да мүмкін. Мүны да тергеуші есінен шығармауы керек. Егер күпия, жасырын жер еденде болса, оны да зер салып, мүқият тексеру арқылы табуға болады. Мысалы, еденге жаңадан қағылған немесе жаңадан сырланған тақтай не шеге, еден тақтайларының арасындағы саңылаулар шындықты ашуға көмектеседі. Сондыктан осындай күдік келтіретін белгілер болса осы жерді үстіртін қарамай, неғұрлым зер салып, колдағы бар техникалык құрал-саймандарды пайдалана отырып қарау керек.

Жасырын, кұпия жерді іздегенде тінтілетін адамның мамандығын, оның, көсіби кабілетін де ескерген жөн. Сонымен қатар тығылатын затты қоятын құпия жер, ол заттың кандай зат екеніне және оның көлеміне де байланысты. Егер ізделіп жатқан айғак, зат, айтайык, жалған құжат, хат болса оны кітаптың арасына тығуға болады. Түрғын үйді тінтіп болғаннан кейін аула-ны, қораны қарау керек. Бұл жерге кезек келгенше оны қарап тұруға полиция қызметкерін күзетке кою керек. Қорада, сарайда ағаш, көмір болса олардың бәрін аударып, ағаштарды екінші жерге қойып, арасын, астын мұқиат карау кажет.

Төсек тартып жатқан ауру адамның, не ұйықтап жатқан баланың төсегін де тексеруге тура келеді. Әрине, мүндайда сырқаттың, да, баланың да жағдайына нұқсан келтірілмеуі тиіс. Кей-де қылмыскерлер заттарды тығатын арнайы құпия орындар жасауы да мүмкін. Осындай құпия орындар, кабырғада, терезенің ернеуіндегі табанша тактайдың астында, жылу кұбырының, араларында, т. б. қалтарысты жерлерде болуы мүмкін.

Қабырғадағы қуыс балғаман қаққан кезде күңгірт дыбыс береді, ол құлакқа естіледі. Жаңадан сырланған, жаңадан түсқағаз жабыстырылған жер болса осы жерді аса ұкыптылыкпен карау керек, қабырғадағы суреттер де алынып каралады. Металдан жасалған асыл бұйымдарды іздеуге арнаулы кұрал жабдықтар пайдаланылады. Өйткені бұл іске қатысты өте маңызды, не аса қымбатты заттарды сақтап қалу, сөйтіп болмашы, арзан заттармен алдап қүтылып кету үшін қылмыскерлер әр түрлі айлалар қолдануы мүмкін. Сондыктан мұны естен шығаруға болмайды.

Үйымдастыру тәсіліне орай тінту екі түрге — қайтара тінту және топтасып тінту түріне бөлінеді. Алғашқы тінту оған колайсыз жағдайда жүргізіліп ойдағыдай нәтиже бермеген, тінтуші жұмыска жедел тартылып, оның қолында қажетті құрал-жабдықтар жеткілікті болмай, тінтуге көмектесетін арнаулы мамандар немесе басқа да қатысушылар жетіспей, тінтудің сапасына нұксан келтірілген алғашқы тінту кезінде кейбір жер-лердің назардан тыс қалып немесе асығыс тінтіліп, күдік келтірген, сондай-ак алғашқы тінту кезінде окиғаға қатысты айғақ заттар болмаған, оны жаңадан іздестіру қажеттігі туған немесе қылмыскер алғашқы жасырып қалған заттарын кейін бүрынғы орнына койған жағдайларда тінту қайтара жүргізіледі.

Кейде бір іс бойынша бірнеше жерде бір мезгілде тінту жүргізуге тура келеді. Өйткені бір қылмыскердің бірнеше пәтері, саяжайы, кызмет бөлмелері болуы мүмкін, бір іс бойынша бір адамның емес бірнеше адамның қатар қылмысқа қатысушы ретінде күдік келтіруі, сондай-ак қылмыскер немесе күдік келтірушінің, бірнеше туысқандары, дос-жарандары болып, айғақты заттар солардың тұрған жерлеріне жасырылуы мумкін. Мұндай жағдайда топтасып тінту жүргізбейінше, айғақты затгарды, деректерді, дәлелдемелерді дер кезінде қолға түсіру қиын.

Топ болып тінту кезінде операцияны бір мезгілде, үйлесімді жүргізудің маңызы айрықша. Бұл қылмыскердің бір-бірімен байланыс орнатып, әр түрлі айла-әрекеттер қолданып, жазадан құтылып кетуін қиындатады.

Тінтуді топтасып жүргізген кезде де оған дайындык және оны өткізу жеке-жеке жүргізіледі. Алайда, олардың бәрі бір жоспарға бағындырылып, бір жетекшінің басшылығымен ұйымдастырылады. Операцияның жетекшісі оның барлық қатысушыларына нұсқау беріп, тінтудің басталар мезгілін белгілеуге, аяқ астынан туған шараларға, айталық, тінтуді қайтара жүргізу қажет болған кезде, қосымша күш бөлуге міндетті.

Айғақ заттар тиісті зандылыкқа сәйкес алынуы тиіс. Ол көп жағдайда мекемелердің, үйымдардың, кәсіпорындардың көлігіндегі заттарды алғанда колданылады. Заттар, қүжаттар оның нақты иесінің немесе ол жүмыс істейтін мекеме, ұйым, кәсіпорын өкілінің қатысуымен алынады. Ал, арнаулы орын-дарда сақгалған қүнды заттар осы заттарға тікелей жауапты адамдардың қатысуымен ғана тіркеледі.

Мүндай жүмыстарды жүргізу үшін тергеуші іске қатысты объектімен, құжаттармен, заттармен, алдын-ала танысады. Айталық, тергеушінін, тиісті мекеменің деректерін, есеп-қисап күжаттарын зерттеуі, іске кажеттісін іріктеуі үшін дайын бұйымдармен, заттармен танысуы жиі кездеседі. Кейде осы мақсатта арнаулы мамандар (есепшілер, технологтар, т. б.) тартылады. Міне, осыдан кейін мәселе анықгалған соң ғана тергеуші нені алу жөнінде өз қаулысын шығарады.

Егер азамат іске қажетті айғак затты бергісі келмесе ол күпшен алынады. Ал, ол заттар саналы түрде жасырылса, оны дереу іздеп, тінту үшін қаулы шығарылады. Заттар, кұжаттар табылған жерлерінде тексеріліп, алынады. Егер анықтау ісі күрделіленіп, бұған көп уақыт талап етілсе, тінтущілердін. бір тобы бұған арнайы бөлінеді. Жеке тергеу ісі жүргізіледі,

Тергеу әрекеті хатталады. Онда кандай заттың қай жерден табылғаны, заттың ерікті не еріксіз түрде алынғаны, ол заттардың қалай сақталғаны көрсетіледі. Заттарды бейнелегенде оның күдік тудыратын белгілерін қағазға түсірудің қажеті жоқ. Алынған заттар тінтуге катысушылардың көз алдывда колдары қойылып, мөрленеді.

Хаттамада қай заттың кімнің жауапкершілігімен сақгауға қойылғаны, катысушылардын, арыз, өтініштері де көрсетіледі. Оған тінту барысында түсірілген фотосуреттер қоса тіркеледі. Хаттаманың көшірмесі тінтілген адамға беріледі.

Бақылау сұрақтары:

1. Тінтудін криминалистік түрлері және міндеттері қандай?

2. Тінту алдыңда қандай дайындық жұмыстары жүргізіледі?

3. Тінтудің тактикалық әдістері қандай?

Әдебиеттер:

1 Белкин Р С Курс криминалистики / үш том/ Юристъ 1997

2 Белкин Р С, Аубакиров А Ф и др. Криминалистическая энциклопедия Алматы 1995

3 Абуов А Ғ Криминалистика негіздері Қостанай 2003 «Шапақ»

4 Яблоков Н П Криминалистика М. 2003

13 тақырып. Жауап алу және беттестіру тактикасы

Жоспар:

1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері.

2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары.

3. Жауаптың қалыптасу кезендері.

4. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер.

5. Беттестіру тактикасы.

1. Жауап алу дегеніміз занда керсетілген тергеу және сот әрекеті. Ол арқылы жасалған қылмыстың мән-жайлары жөнінде керекті деректі мәліметтер алынып, олар қылмысты ашуға пайдаланылады. Іс жүргізу жағдайына байланысты жауап беретін адамнан жауап алудың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда, жәбірленушіден, сезікті адамнан, куәгерден, айыпкерден жауап алу деп бүл тергеу әрекеті төрт түрге бөлінеді. Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс жүргізу заңында көрсетілген тәртіп бойынша жүргізілуі тиісті. Бірақ, іс бойынша неғұрлым көп, маңызды мәліметтер жинап, осы тергеу әрекетінің сапасын арттыру үшін жауап алғанда бүған тиімді, ыңғайлы тактикалык әдістер қолданылады. Бірақ ол қаншалықты тиімді болғанымен ол занда керсетілген тәртіпке қайшы келмеуі керек.

Жауап алғанда кылмысты оқиғаға қатысты мынандай мәліметтер: қылмыстың болған уакыты, оның орны, амал-әдісі, қылмысты кімдердің жасағаны, оған кднша адамның катынас-каны, істеген қылмыстын зардабы, залалы, сипаты мен мөлшері және қылмысты оқиғанын басқа да мән-жайлары анықталады. Бүлар — занда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар, қылмысты оқиғаға тікелей қатынасы бар деректі мәліметтер. Сондай-ак, жауап алу арқылы тікелей қылмысты оқиғаға қатынасы жок, бірақ кылмысты ашуға керекті аралық мәліметтер де алынады. Айтайык,, қылмыскердің қайда жүргенін, онын мекен-жайын білу үшін қылмыскердің ең жақын адамдарынан да жауап алуға тура келеді. Жауап алудың мұндай аралық түрінің, қылмысты оқиғаға тікелей қатьтнасы болмаса да, істі тез ашуда, кылмыскерді тауып үстауда, істің кейбір мән-жайын аныктауда үлкен манызы бар.

Жәбірленушінің, куәгердің жауаптары істегі басқа дерек-, терді нақтылап, тергеушінін, судьянын окиғаның мән-жайына толық қанығып, тиісті шешім қабылдауына зор септігін тигі-зеді. Дегенмен, болған қылмыстың мән-жайын қылмыскердің өзінен артықешкім білмейді. Сондықтан кылмысты мойьшдап, өз қателігін дұрыс түсінген кылмыскерден аса маңызды мәлімет-тер алуға болады. Бірак, оны асыра бағалап, оған ерекше сенімді-лікпен қарауға болмайды. Өйткені, істегі деректердің дәлелде-мелік күштері бірдей, бірінен-бірінің артыкшылығы жоқ. Сон-дықтан қылмыскердін қылмысын мойыңдап, берген жауабына да сын көзбен карау керек. Тііггі, кей жағдайларда қылмыскердің жасаған ауыр қылмысын жасыру үшін, бір ұсақ қылмыстарын мойнына алып, тергеушіні осыған сендіріп, өзінің жасаған ауыр кылмыстарынан құтылып кетуге тырысуы мүмкін. Айып істегі барлық деректердін тұжырымды қорытьшдысына ғана негіз-делуі тиіс.

2 сұрақ. Жауап алудың пөрменділігіне және сапасына тергеушінін осы тергеу әрекетін өткізу алдында жүргізген дайындык жүмыс-тары көп өсер етеді. Куәгер жөбірленушіден не кылмыскерден жауап алар алдында тергеуші, біріншіден деректерді, құжаттар-ды толык оқып, танысуы керек. Іспен толық танысып болған-нан кейін, әр Жауап алғанда кдндай мәселелерге назар аудару керек екендігін анықтап, жоспарлап, жазып алуы тиіс. Әр жа-уапкерге қандайсүраккою керек екендігін және осы сұрақтар-ды қавдай кезекте қою керек екендігін алдьш ала аныктап, белгі-леген жөн.

Жауап алуға дайындық үстінде осы адамньщ мінез-қүлкы, моральдык және интелектуалдық қасиеттері жөнінде белгілі мәліметтер жинап, ол адамның кім, кандай адам екенін біліп, онымен қандай бағытта калай сөйлесу керек екендігін тергеу-шінің алдын ала жүйелеп алғакы жөн.

Дайындық жүмыстарын өткізу барысында жауапты қай уакытта, кай күні алу керектігін шешу керек. Бүл мәселені шеш-кенде, жауап алуға шақырылатын куәгердің денсаулығы, жасы есепке алынуы тиіс. Әрине, егер оны біреулер өтірік жауап бе-руге азғырьш, көндіруі мүмкін деген қауіп туса, одан уақыт еткізбей дереу жауап алған жән.

Жауап алу уакытын белгілегенде тергеуші бүған өзінің бос уақыты бар ма, жок па соны мүқият ескеруі тиіс. Бүрын басқа тергеу әрекеттері жоспарланған, басқа да жұмыстар қат-қабат келген күнге жауап алуды белгілеуге болмайды. Асығыс, шар-шап жүргенде өткізілген шараның сапасы, өрине, төмен бо-лады.

Қай жерде жауап алу керек екендігі де алдын ала жоспарла-нады. Көбінесе тергеуші жауапты өзінін, жүмыс бөлмесінде ала-ды. Кей жағдайларда жауапкердін, денсаулығына байланысты жауапты оның үйіне, не ауруханаға барып алуға тура келеді. Қылмыскер қамауда отырса, тергеуші одан жауапты кебінесе сол қамау орнында алады. Кейде айыпкерді тергеушінің талап етуі бойынша, қамау орнынын. әкімшілігі тергеушінін жүмыс бөлмесіне жеткізеді.

Жауап алуға керек жағдайда мамандар, тілмаш, ал жасы тол-маған куәгерден жауап алғанда педагог, дөрігер не тергеушінің қалауы бойынша жасы толмаған куөгердін, ата-анасы да қаты-сады.

Дайындық жүмысы жауап алу жоспарын күрумен аяқтала-ды. Жауап алынатын өр адамға арнап қүрған жоспарда, оған қойылатын сүрақтар жазылады, істегі кандай деректер мен фактілердің дәлелденілетіні көрсетіледі, ол деректерді қандай кезекте көрсету керектігі белгіленеді. Жазбаша жоспар қүру тәжірибесі аз жас тергеушілерге өтг кажет. Кеп эпизодты істер-де мүндай жоспар істін, мөн-жайын толык зерттеп, аныктауға квмектеседі.

3 сұрақ. Жауап алушы — тергеуші әр куәгерден, жәбірленушіден қандай көлемде және кандай мәлімет алуға болатынын білу үшін жауаптың куәгердің, жәбірленушінін, ойында қалыптасу ерек-шеліктерін есепке алуы керек.

Жауаптың калыптасу процесі бірнеше кезеңнен кұралады. Бірінші кезең — оқиғаны не істік баскд бір мән-жайьш қабыл-дау (көру, есту), екінші — осы қабылдап алған мәліметті ойда сақтау, үшінші — осы мәліметтерді есіне түсіріп, тергеушіге айтып жеткізу қабілеті.

Болған оқиғаны қабылдап алу, оқиғаға катысты мәлімет-тердің толық қабылдануы белгілі бір себептерге байланысты. Бүл себептер объективті және субъективті болып екі топқа бөлінеді. Объективті себептер — көрінуге, естілуге бегет бола-тын жағдайлар, субъективті — есту, көру мүшелерінің қабілеті. Қабылдауға объективті түрде бегет болатын себептер оқиғаны шүғыл, тығылтаяң уақытта қабылдау, жарықтың көріну жағдайының нашар болуы, қатты шудак нашар естілу, болып жа-тқан оқиғаны алыстан көру, ауа райының жаман болуы, кар не жауын жауып түрғанда окиғаны қабылдау, осының бәрі оқиғаны толық және анык көріп, естіп қабылдауына бөгет жасайды, окиға женіндегі ақпараттың толыктығына, сапасына кері әсер етеді. Сондықтан жауап алғанда тергеуші осы себептерді ескеруі ке-рек.

Қабылдауға субъективті түрде әсер ететін себептермен, яғни жауап беріп отырған адамньщ қабылдау мүшелерінің кемісті-гімен, есту, көру мүшелерінің қабылдау қабілетінің төмендігімен бірге оқиғаны толық және анық қабылдауға жауап беруші адам-ның мамандығы, жасы, интелектуалдық кдбілеті, ол оқиғаға зер салып, көңіл аударып, бақылай алды ма, жоқ па, міне, осынын бәрі әсер етеді. Айтайық, жол-келік окиғасын екі куәгер де бір кезде, бірдей жағдайда көрді дейік. Куәгердің біреуі — айтайык кемпір, екіншісі — автомобиль жүргізушісі. Екеуі де оқиғаны бір жерден бірдей қашыктықтан кәрді дейік. Мұндай жағдайда осы екі куәгердің қайсысынан оқиға жөнінде толык мәлімет алуға болады? Әрине, оқиғаны бірдей жағдайда кергенмен толық мәліметті жүргізуші бере алады. Ол машинанын, маркасын, түрін ғана айтып қоймай, қай машина жол жүргізу ережесін бүзған-дығы жөнінде де мәлімет бере алады. Байсадды, сабырлы адам-ның окиғаны қабыддау қабілеті, аңғалақ, жеңілтек адамға қара-ғанда, әрине жоғары, Сабырлы, байсалды адамдар окиғаньщ кейбір көзге көп іліне бермейтін маңызды сәттерін аңғарып қалуы мүмкін, ал аңғалақ адамдардан мүны күту қиын. Сон-дай-ақ, әсіресе, жасы толмаған, куәгер есебінде жауап алына-тын балалар көрген оқиғаға қиялындағысын қосып, өсіре айтуы, сөйтіп жалған мәліметтер беруі мүмкін. Сондыктан тергеуші жас балалардан жауап алғанда олардын осындай психология-лық ерекшеліктерін ескеруі тиіс.

Жауаптың толыктығына, шындығына, сонымен қатар куә-гердің, жәбірленушінің болған оқиғаны ұмытпай, ойында сак,-тау қабілеті де әсер етеді. Ал, ондай қабілет әр адамда әр түрлі — кейбіреулер белгілі бір қимыл-әрекетті есте жақсы сакгайды, екінші біреу — көрген жерін үмытпайды, сондай-ак, естігенін есте жақсы сактайтын, керісінше, өте үмытшак адамдар бар. Тергеуші жауап алғанда осының бәрін ескеріп, қажетгілік туса үмытылған жәйтгерді еске түсіру үшін қолайлы жағдай жасауға әрекет етуі керек.

Болған оқиғаны есіне түсіріп, жауабын толык айтып жеткі-зу қабілеті де әр адамда әр түрлі. Жауап алғанда бүл да мүқият ескерілуі тиіс. Жауап куәгердің не жәбірленушінің болған

окиғанъщ мән-жайын еркін баяндауынан басталады. Куәгер не жөбірленуші, өзінің өтініші бойынша, жауап бергеннен кейін, жауабын өз колымен жазуына қүқы бар. Тергеуші толық жа-уапты естігеннен кейін, жауап беруші адамға косымша сұрақ-тар койып, істің кейбір мән-жайын нақтылайды.

Қосымша сұрақ бергенде тергеуші заңда көрсетілген тәртіпті ескеруі керек:

койылған сұрақтар анык және түсінікті болуы, куөгерді
не жәбірленушіні шатыстырмауы тиіс;

жен сілтейтін сұрақтарды қоюға болмайды;

берілген сұрақтар куөгерді не жәбірленушіні кемітіп, қор-
лауға, қорқытуға бағытталмауы керек.

Жауап алғанда осы тергеу өрекетін жүргізуге қолайлы, тиімді жағдай жасалуы тиіс. Егер куәгер асып-сасып, ренжіп, қобал-жып отырса, онын кенілін жұбатып, жайландырып, содан кейін ғана жауап алуға кірісу керек. Әрине, жауап алғанда куәгердің не жәбірленушінің мінез-құлқын, мінезінің психологиялық ерекшеліктерін (мактаншақ, кызба, сабырлы) ескерудің маңы-зы айрықша. Себебі мұның бәрі тергеушінің жауап үстінде дүрыс тактикалык позиция ұстауына негіз бола алады.

4 сұрақ. Жауап алғанда тергеуші мен жауап беруші адамның арасында белгілі бір карым-қатынасқалыптасады. Психологиялыктүрғы-дан ол карым-қатынас олардың көзқарасында қайшылыктьщ бар-жоғына байланысты орнығады. Егер жауап беріп отырған адам өз еркімен шындыкты, істің мен-жайьш толык айтып отыр-са мұндай пікір қайшылығы жок, жағдай деп есептеледі.

Ал, егер жауап беріп отырған адам жалған жауап беріп, істің кейбір мөн-жайларын жасырып, айтқысы келмей жалтарса мұндай жағдай келіспеушілік, яғни қайшылықты жағдай деп саналады.

Іс бойынша толық мәлімдеме алу үшін осы екі жағдайда да белгілі бір тактикалык әрекеттер қолданылады.

Бірінші жағдайда тергеу әрекеттері ұмытылып қалған окдғаның кейбір мән-жайын жауап беріп отырған адамның есіне түсіруіне бағытталса, екінші жағдайда тактикалық әдіс — жа-уап беріп отырған адамның өтірігін шығарып, әшкерелеп, оның шындықты айтуына мәжбүр етуге бағытталады.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: