тақырып: Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалынатын қылмыстарды тергеу 5 страница

Кейбір куәгерлердең, жәбірленушіден жауап алғанда кебіне-се жауап үстінде пікір қайшылығы жоқ жағдай байқалады да,.

ал күдікті адамдардан және айыпкерлерден жауап алғавда келіс-пеушілік жағдай жиі кездеседі. Осыған байланысты жауап алу-да қолданылатын әдістерді қалыптасатын тактикалык жағдайға сәйкес қарайық.

Біріншіден, жауап алып отырған адамға жайлы тыныш жағ-дай туғызса, оның асыкпай, болған оқиғаны толық есіне түсіруі-не жеңіл болады. Болған оқиғаны хронологиялық тәртіппен басынан аяғына дейін айтқызу арқылы да толық жауап алуға болады, себебі, мұндай жағдайда жауап берген адам болған оқиғаны белгілі бір ретпен, тізбектей, оның ұмытылған кейбір сәттерін есіне тез түсіреді. Соньшен қатар, болған оқиғаны, керісінше, соңынан басына қарай қайталатса жауап беруші окиғаның кейбір мән-жайын есіне түсіріп, өзінің жауабын то-лықтыруы мүмкін.

Осындай тактикалық жағдайда тағы бір жиі қолданылатын әдіс — ол жауап беруші адамнын ойын жаңғыртуға бағытталған әрекет. Егер жауап беруші екі оқиғаны, фактіні бір мезгілде және белгілі бір жағдайда қабылдаса, тергеуші оқиғаның өзін емес, сол жағдайды ғана есіне түсірсе, жауап беруші тергеуге керек оқиғаны да есіне түсіреді. Айтайық, куәгер Б. ға тергеуші мынандай сүрақ қояды.

Тергеуші: Сіз азамат Садықовты танисыз ба, егер танысаңыз оны осы жылдың бесінші тамызында көрдіңіз бе?

Куәгер Б: Садыковты танимын, бірақ оны бесінші тамызда керген не кермегенім есімде жоқ.

Тергеуші: Бесінші тамыз — демалыс күні, теміржолшылар-дың мейрамы. Ол күні сіз кайда болып едіңіз?

Куәгер Б.ның өзі теміржолда істейді. Сондықтан бүл сүрақ жауап берушінің кейбір окиғаларды еске түсіруіне түрткі бо-луы мүмкін.

Жауап берушінің ойында белгілі бір фактілерді кайтара жаңғыртуына сонымен қатар, жауап үстінде құжаттарды, фо-тосуреттерді көрсету де үлкен әсер етеді. Кейде куөгер көрген адамның бет-өлпетін сипаттап беруде киналады. Мүндай жағ-дайда криминалистикада калыптасқан, бет-әлпетін сипаттау терминдерін айтып көмектесуге болады.

Егер тергеуші жауапты оқиға болған жерге барып алса, жа-уап беруші көптеген мөн-жайды қайтадан көз алдына келтіріп, оқиға жөнінде толығырақ, қанықты жауап бере алады.

Естіген фактілерді де ойға түсірудің тиімді әдістері бар. Айтайық, куәгер бір кісінің тегін немесе есімін есіне түсіре ал-май отыр дейік. Бірақ ол кісінің тегі А. әрпінен басталатынын үмытпаған. Мүндай жағдайда оған телефон анықтамасы беріл-

се, ондағы есімдерді тізбектей оқи келе ұксас есімге келгенде ол ұмытылған есімді есіне түсіріп, айтып береді.

Жауап алушы және жауап беруші адамнын, арасында қайшы-лықты жағдай қалыптаскан кезде басқаша тактикалық әдістер қолданылады, ол әдістер жауап беруші адамның өтірік айтып отырғандығын әшкерелеуге бағытталады. Мүндай жағдай көбінесе айыпкерден жауап алғанда, яғни айыпкердің қылмыс-ты мен жасаған жокпын, ол уакытта мен басқа жерде болдым деп шындықтан жалтарған кезінде кездеседі. Мұндайда айып-кердің алибиін әшкерелеу үшін қолданылатын ең бірінші тә-сіл — жауап беруші адамнан неғұрлым толық жауап алу, ұсақ оқиғалардың бәрін кдмту. Біріншіден, мұньщ, яғни ең елеусіз сәтгерге дейін ескеріліп, жауап алынуы, олар тексерілген кезде бекімесе, жауап беруші адамның өтірігін шығаруға кемектеседі. Екіншіден, айыпкер жалпы оқиға бойынша беретін жауабын алдын ала дайындап келгенмен сұрақтың бұлай қойылатынын білмегендіктен, ол жауап бергенде абдырап ез өтірігін өзі шы-ғарып алады. Әсіресе, қайта жауап алғанда осылай болады.

Жауапкер адамның өтірік айтып отырғанын әшкерелеу үшін істе осы факті бойынша жиналған басқа дәлелдемелерді, айғақ заттарды пайдалану керек.

Деректерді пайдалану тәсілдері бар. Ен, алдымен дәлелдеме есебінде елеусіздеу деректерді айыпкерге көрсетіп, оны мойын-дамаса неғүрлым маңызды, бұлтартпас деректерге кешіп, жал-ған жауатъі әшкерелеуге болады. Айталык, айыпкердің бір пәтерден шыкканын екінші біреу көрді, бірақайыпкер ол пәтер-де болғанын мойындамады делік. Мүндай жағдайда стол үстінде қалған бөтелке мен стаканды, стаканда айыпкердің калған кол-таңбасын көрсетіп, айыпкердің ол пәтерде болғанын тергеуші мойындаттыра алады. Қолтанба экспертиза корытындысымен бекітілуі тиіс.

Айыпкерден жауап алудьщ тағы бір тактикалық әдістерінің бірі ішкі істер органдары аркылы жауап алу процесіне жедел-іздестіру деректерін пайдалану. Мұндай деректер:

жауап берушінің қылмысты оқиғаға қатыстылығын, оның
жасалған қылмыс жөнінде каншалықты хабардарлығын болжат-
тыратындай жеке сипатына, тергеу кезінде оньщ аталған істің
нәтижесіне мүдделілігіне;

қылмыстың жекелеген элементтерін жариялауға немесе
қылмыстың жолын ашуға;

—- жауаптау кезінде алынуы мүмкін дәлелдемелерді тексеру әдістеріне қатысты пайдаланылады.

Аталған деректерді жауап алу барысында пайдалану сипаты

әркилы. Егер жауап берушінің жеке басына катысты мәлімет-тер жауап алу тактикасын саралаған кезде ескеріліп, бірақ оның жауабында айтылмаса, жауапты тексерудің мүмкін жолдары туралы мөліметтер жауап алу процесінде ғана ескерілсе, онда қылмысты оқиға және онын жасалу төсілі туралы жедел-іздес-тіру деректері жауап берушінің жауабына қолданылуы тиіс.

Жауап алу кезінде жедел-іздестіру деректерінін альшған жерлерін, мейлінше, құпияландырудың маңызы айрықша. Сон-дықтан тергеуші жедел-іздестіру деректері бойынша айыпкер-ден жауап алғанда койылатын сұрақтарына өте мұқият болуы тиіс. Егер жауап алу күрделі жағдайда ететін болса, онда тер-геуші ең маңызды сұрақгарды алдын ала іріктеп, құрастырып алғаны жөн. Жедел-іздестіру деректерін пайдаланғанда мұның маңызы ете зор. Әйтпесе, сәтсіз қойылған сәл сұрақтың өзі жедел-іздестіру деректерін алу көзін айыпкерге байқатып алуы әбден мүмкін.

Совдай-ақ, мұндай деректерді қай кезде, қалай пайдалану қажеттігін де ескеру керек. Жедел-іздестіру деректеріне қатыс-ты сұрақгар оның кұпиясы берік сақгалған жағдайда ғана қойыл-уы тиіс.

Жедел-іздестіру деректерін белгілі мәліметгермен бір мезгіл-де қатарластыра пайдалануға да болады. Мүндай жағдайда, бұл деректерге жауап берушінің назары әдейі аударылмайтындай деңгейде әрекет еткен жөн.

Жедел-іздестіру деректерін пайдаланудың барлық әдістерін егжей-тегжейлі сипаттап беру мүмкін емес. Өйткені, ол тексері-летін накты іске байланысты өзіндік ерекшелігімен, әзіндік тәсілдерімен анықталады. Дегенмен, криминалистика ғылымы жедел-іздестіру деректерін пайдаланудың жалпыға, мейлінше, ортақ біркатар тәсілдерін үсынады. Ондай тәсіддер төмендегі-дей:

а) жауап алу барысында сүрақтардың сипатына орай айып-
кер шыққан көзін байқап қалатын деректерді пайдаланбаған
жөн;

ә) егер қолданылған шаралардын барысында айыпкердің қылмыстық жолмен жинаған қүнды заттары, мүліктері, т. б. зат-тай айғактары жасырылған жерлерді аныктайтын кайсыбір де-ректер табылса, ол заттарды не мүліктерді тергеу әрекеттері (тінту т. б.) арқылы қолға түсіріп, содан кейін ғана оның нәти-желерін жауап алу кезінде пайдалану кажет. Мұның өзінде бұл айғақтардың қалай алынғандығын айыпкер білмеуі тиіс;

б) жауап алу барысында қаралатын іс бойынша барлық айғақ-
тарды айьшкерге толык керсетуге асықпау керек. Мүндай

асығыстык тергеу орнына қайсыбір айғақ заттардын, калай түскенін айыпкердін, байқап қалуына соқтыруы мумкін;

в) егер жауап алушыға жедел-іздестіру шараларын жүргізу барысында анықгалған қайсыбір фактілерді жауап алу жөніндегі хаттамаға енгізу кажеттігі туса, ол фактіні растайтын жәйттерді (уақыткд, тұраққа т. б. байланысты) алдын ала мұқият тексеріп алу керек. Егер жауап беруші тергеушінін назарын аударған мәселеге қажет қосымша деректерді білдірсе, ол деректер ұсақ-түйегіне дейін сұралып, кейін егжей-тегжейлі тексерілуі тиіс.

Қылмыскерлер, өсіресе, аса қауіпті қылмыскерлер, сондай-ақ басқа да айғақ заттардың, келтірілген кұжаттардың бұлтарт-пайтындығына көз жеткен, бірақ қылмысын қалай, кдндай жол-мен болсын мойындаудан бас тартуға әбден бекінгендер; жаңағы айғақ заттардың, кұжаттардың көзін құртуға тырысады. Сон-дықтан тергеу кезінде оньщ сақтальш, корғалуына мейлінше мүкият болу керек. Ол құжаттарды айыпкерге столдың әйнегінің астына қойып көрсету немесе онын көшірмесін жасау, сондай-ақ жауап алу кезінде айыпкердің айғақ заттарды немесе құжат-тарды кұртып жіберуінен сақтану үшін екінші бір куәгерді де жауап алу процесіне тартып, сақтык, шараларын қолдану керек. Берілген жауап хатгама жазу арқьшы бекітіледі. Қосымша бекіту әдісі есебівде дыбыс және бейне жазу таспалары қолданылады.

5 сұрақ. Қылмысты істі тергеу үстінде өте жиі кездесетін жағдай — бұрын жауап алынған адамдардың жауаптарында елеулі қайшы-лықтардьщ болуы. Мұндай жағдайда, осы қайшылықтарды анықтап, оны жою үшін оларды беттестіріп, жауап алынады. Яғни, беттестіріп жауап алу дегеніміз бұрын жауап алынған екі адамды бірге отырғызып, бір мезгілде екеуінен қатар, қайтадан жауап алу. Беттестіру тек бұрын жауап алынған адамдардың арасында жүргізіледі. Куәгер мен куөгер, сондай-аккуәгер мен айыпкер немесе айыпкер мен айыпкер беттестіріледі. Жауап-тағы кайшылықтар әр түрлі себептерге байланысты болуы мүмкін. Бірде бүл жауап берушінің біреуінің жаңылуынан не-месе кейде беттесуге қатынасып отырған жақтың біреуінін жал-ған жауап беруінен болады.

Бәттестіру өте күрделі тергеу әрекеті, сондықтан оны сапа-лы, нәтижелі өткізу үшін тергеуші оған мүкият дайындалып, беттесу жүргізу үстінде белгілі тактикалық әдістерді қолдануы, занда көрсетілген қылмысты іс жүргізу тәртібін қатаң сақтауы

керек. Тергеу әрекетінің мүндай түрін өткізуге дайындықкезінде тергеуші мынандай мәселелерді шешіп алуы тиіс.

Беттестіру үстінде қандай қайшылықтарды шешу керек?

Беттестіруге қатынасып отырған адамдарға кандай сұрақ-
тар қою керек?

Беттесуге қатынасатын адамдардан кандай кезекпен жа-
уап алу керек?

Тергеу әрекетін бастамас бұрын тер'геуші беттесуге қатына-сатын адамдардың озара қарым-қатынасын, егер олардың бас араздығы болса оның себебін, ал егер екеуі де куөгер болса олар-дьщ айыпкерге, жүргізіп отырған іске қандай қатынасы бар екенін анықтап біліп алуы керек. Беттестіру мезгілінде жауапқа қатынасып отырған адамдарға ұсынылатьш айғақ заттарды, құжаттарды алдын ала белгілеп, дайындап коюы тиіс.

Зан бойынша бетгестіру тек бірімен-бірі таныс адамдардың арасында жүргізіледі. Егер беттесуші адамдар куәгерлер болса, оларға дұрыс жауап беруге міндетті екендіктерін түсіндіріп және жауап беруден бас тартқаны немесе біле түра өтірік жауап бер-гені үшін жауапты болатынын ескертіп, қолхат алу керек. Бүдан кейін тергеуші беттесуге қатынасып отьфған адамнын біреуіне істің мән-жайын, атап айткднда, жауаптың қайшылықты түста-ры жөнінде сұрақ қояды. Тактикалык түрғыдан бірінші сұрак тексеріп отырған фактіні дәлелдеп, бекітіп отырған адамға бері-леді. Ол өзінін осы факті бойынша бүрын берген жауабын бекі-тетіндігін айтып, берген жауабын беттесуге катынасушы екінші адамның көзінше қайталап, баяндап береді. Беттесуге қатына-сып отырған екінші адам, бүл жауапты толық естігенмен кейін оны бекітетінін немесе бекітпейтінін білдіреді, егер бекітпесе себебін айтып, өзінін бұрынғы берген жауабын қайталайды. Осыдан кейін тергеуші бірінші жауап берген адамға сұрак қойьш, екінші адамньщ жауабы жөнінде оньщ пікірін сұрайды. Беттестіру үстінде тергеушінін рұқсатымен беттестіруге қаты-насып отырған адамдар бір-біріне сүрақ қоя алады. Бірақ мұндайда тергеуші бүл екі адамның бір-бірімен алдын ала ©зара келісіп, істі жүргізуге бөгет болатындай сарында қоймауына мұқият назар аударуы, егер кажетсіз, яғни іске тікелей қатына-сы жоқ сұрақ қойылса, оны тоқтатып тастауы керек. Беттестіріп отырған адамдардың бірімен сөз таластырып, айтысып кетуіне де жол бермеуге тиіс. Өйткені беттестіруге қатынасып отырған адамдар осы сәтті пайдаланып астарлы сұрактармен алдағы қимыл-әрекеттерін бағдарлап ымыраласуы мүмкін.

Беттесу үстінде берген жауаптарды тергеуші хаттамаға жа-зып бекітеді.

Беттесушілердің біреуінің жауабы хаггаманьщ оң жағына жазылса, екіншісінің жауабы қағаздың сол жағына жазылады. Кей жағдайда хаттаманы екіге бөлмей, жауап беру кезегіне сәйкес әуелі бірінші сұралған адамның жауабы, содан соң екінші адамның жауабы жазылады.

Бетгесу үстінде берілген жауаптарды бекіту үшін кейде хат-тамамен бірге дыбыс жазу аппараты да колданылады.

Бақылау сұрақтары:

1. Жауап алудың міндеттері қандай?

2. Жауап алу алдында қанадй дайындық жұмыстары жүргізіледі?

3. Жауап алғанда қандай тактикалық әдістер қолданылады?

5. Беттестіру тактикасы дегеніміз не?

Әдебиеттер:

1 Белкин Р С Курс криминалистики / үш том/ Юристъ 1997

2 Белкин Р С, Аубакиров А Ф и др. Криминалистическая энциклопедия Алматы 1995

3 Абуов А Ғ Криминалистика негіздері Қостанай 2003 «Шапақ»

4 Яблоков Н П Криминалистика М. 2003

.

14 тақырып. ТАНУ ҮШІН ҰСЫНУ ТАКТИКАСЫ

1. Танытуға көрсету (ұсыну) түсінігі, міндеттері және түрлері.

2. Объектілерді танытуға көрсетер алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары.

3. Адамдардың кім екенін танытуға көрсетудің процессуальдық тәртібі және тактикалық ерекшеліктері.

4. Өліктің кімнің өлігі екенін анықтау.

5. Жеке заттарды, бұйымдарды және басқа да объектілерді танытуға көрсету ерекшеліктері.

6. Тұрғын үй, бөлмені не жер учаскесін танытуға көрсету ерекшеліктері.

7. Ұрланған малды танытуға көрсету ерекшеліктері.

8. Фотобейнелерді танытуға көрсету ерекшеліктері.

9. Танытуға көрсетудің нәтижелерін бекіту.

1 сұрақ. Қылмысты істерді тергегенде кей жағдайда жеке адамның, заттардың, бұйымдардың және басқа да объектілердің осы тер-геліп жаткдн қылмыскд байланысты анықтау үшін оларды жәбірленушіге, куәгерге таныту мақсатымен үсынып, көрсету-ге тура келеді. Бұл объектілерді танытуға көрсету тергеу әре-кетінің қылмысты ашуда, іске керекті дәлелдемелерді тауып, жинауда маңызы зор. Себебі осы әрекет арқылы қылмыс жа-саған адамның кім екені анықталады, іс бойынша керекті айғақ затгар табылады. Бұл тергеу өрекетінің мағынасы — ол қылмыс-қа байланысты бұрын көрген объектіні танушы адамның өзінің ойында қалған осы объектінің белгілері бойынша танып, айы-руы. Яғни, психологиялык жағынан алғанда бұл да кримина-листік идентификациялау процесінін бір түрі. Мұнда да тану-шы адам өзіне көрсетіп отырған объектідегі белгілерді, өзінің бұрын көрген объектінін ойында қалған белгілерімен салысты-рып, теңестіріп, сол бойынша мына керіп тұрған объектісі бұрын көрген объектінің нак өзі немесе ол еместігін айырып, шешуі керек.

Танытуға көрсетілетін объектілер қатарына жататындар: адамдар, өлік, зат, бүйым, мал, кей жағдайларда пәтер, белме не жеке бір жер де көрсетілуі мүмкін.

Танытуға көрсету дегеніміз ол жәбірленушіге, куәгерге, сезікті адамға немесе айыпкерге белгілі бір объектіні көрсету арқылы, осы объектіні оның бүрын корген не көрмегенін анық-тап, егер керген болса қашан және қавдай жағдайда кергендігін, оны яақты қандай белгілері бойынша танитындығын айырып, шешу үшін жүргізілетін завда көрсетілген тергеу әрекеті.

Бұл тергеу әрекетін әткізудіңқажеттігі тергеу үстінде алын-ған жауаптан туындайды. Сондықтан бұл тергеу әрекетінің

жауап алумен көп ұксастығы бар. Тіпті, бұрынырақ бұл тергеу әрекеті жауап алудың бір түрі есебінде саналып жүрді. Қыл-мысты істер жүргізу кодексінде бұл тергеу әрекеті адамның кім екенін не затгарды танытқанда жауап алу деп аталып, жауап алудьщ бір түріне теңестірілді. Бірақ бұл тергеу әрекетін еткізудің психологиялық процесіне талдау жасасақ, ол крими-налистік идентификациялау процесінің бір түрі ретінде иден-тификациялык принциптер тұрғысында еткізіледі. Бұл тергеу әрекеті объектілерге тән белгілерді теңестіруге негізделеді. Әдетте, көзбе-көз көріп түрған белгілерді салыстыру арқылы идентификациялык сұрак шешілмейді. Салыстыруға негіз есебінде алған белгілердің бір тобын танушы адам көзбе-көз көріптүрса, салыстыруға қолданатын екінші белгілер, олардьщ бейнесі жаңағы танушы адамның ойында. Сол ойында қалған белгілерді көріп тұрған белгілермен салыстыру арқылы тану-шы адам осы салыстырып отырған объектіні бұрын көрген не көрмегендігін шешеді. Тануға байланысты мұндай психологая-лык процеске әр түрлі факторлар, себептер әсер етеді. Айта-лық, танушы адам осы танытуға көрсетіліп отырған объектіні қандай жағдайда, қандай қашықтықта көрді, көргенінен бері канша уакыт өтті, осыны көрген танушы адамның денсаулығы, эмоционаддык жағдайы кандай бодцы, т. б. Осылардың бәрі тану мүмкіндігіне көп әсер етеді. Сондықтаи таныту үстінде осы жағдайлардың бәрі ескерілуі керек.

2 сұрақ. Объектілерді танытуға көрсетер алдында тергеуші біраз дайындық жүмыстарын жүргізу керек. Осы жүмыстардың ұкыпты, мұқият жүргізілуіне бұл тергеу өрекетінің сапалығы, нәтижелігі, қорытындысының объективтігі тікелей байла-нысты.

Жоғарыда айтылғандай, объектілерді танытуға көрсетудің керектігі бұдан бүрын куәгерден, жәбірленушіден, не айыпкер-ден алынған жауаптарынан туындайды. Сондықтан бұл тергеу әрекетін өткізу қажеттігін, оны өткізу мүмкіндігін шешер ал-дында тергеуші осы адамдардың объектіні қандай жағдайда көргендігі, оның сол объектіні кандай жеке белгілері, ерекшелігі бойынша тани алатындығы жөнінде жауап алады. Бұдан соң бұл тергеу әрекетін қашан және қай жерде өткізу керектігін, өткізетін жерін, уақытын тағайындайды. Бүл мәселелерді шешуде тергеушінің объектіні танытуға неғұрлым тезірек көрсету керектігін катаң ескертуі тиіс. Өйткені уақыт өткен сайын куө-гердің (жәбірленушінің) ойында көрген объектінің бейнесі, белгілері ұмытылып, көмескіленуі мүмкін. Сонымен бірге бұл жұмысты асығыс өткізуге де болмайды. Себебі дайындық кезін-дегі асығыстык тергеу әрекетінің сапасына керісінше әсер етеді.

Тергеу әрекеті объектілерді көрсетуге қолайлы, ыңғайлы жерде өткізілуі қажет.

Дайындык жұмыстарының ең бір курделісі — көрсетілетін объектіге ұксас объектілер табу. Айталық, адамды танытуға осы адамға сыртқы тұрпаты, пішіні ұқсас адам болса белгілері ұқсас зат табу.

Бұл тергеу әрекетін жүргізгенде бұған белгілі бір мамандар-ды қатынастыруға тура келеді. Айталык, өліктің кім екенін та-ныту үшін оны кврсетуге тура келсе сот-медицина саласындағы маманды, ал объектіні танушы жасы жетпеген куәгер, жас бала болса педагогты катыстыру керек.

Дайьшдык үстінде тергеуші керек құрал-саймандарды, ғылы-ми-техникалық құралдарды өзірлеп алуы керек. Суретке не кинотаспаға түсіру керек болса фото-кинобейне аппаратын дайындап, оны қолданып, түсіретін адамдарды тағайындау қажет.

Танытуға көрсетілетін объектілерге байланысты бүл тергеу әрекеті бірнеше түрге бөлінеді. Атап айтқанда, адамның кім екенін таныту, заттарды танытуға керсету, өлікті кім екенін, оның аты-жөнін білу үшін танытуға көрсету. Малдарды таны-туға көрсету, белгілі бір жерді не бөлмені, тұрғын үйді таны-туға көрсету. Объектілердің түрлеріне байланысты оларды көрсету тактикасында да ерекшеліктері бар.

3 сұрақ. Адамдардын кім екенін таныту үшін танушы адамнан алдын ала танылатын адамның сыртқы бейнесі, пішіні, киімі туралы, оны қандай жағдайда көргені жөнінде асыкдай жауап алу ке-рек. Танытуға керсетілетін адам, өзіне үқсас, кем дегенде үш адамның арасында, қалаған орында түруы керек. Танушы адам танытуға керсетілетін адамды тергеу әрекеті басталғанша керіп коймайтындай жағдай жасалуы керек. Танытылуға тиісті адам кем дегенде үш адамның арасьшан өзі қалаған орын алғаннан соң, танушы адамды кіргізіп: "Кәне, танитын кісіңіз қайсы,

көрсетіңіз және қандай нақты белгілер бойынша ол кісіні тани-тыныңызды түсіндіріңіз" деп тергеуші ұсыныс жасайды.

Танушы адам осы үш кісінін, ортасында тұрған адамды тиісті жасалған қылмысқа байланысты белгілі бір жағдайда қалай кергенін, оны қандай белгілері, сыртқы бейнесінің қандай ерек-шеліктері бойынша танығанын айтуы керек. Уақыт өткеннен кейін керсетілген адамның сыртқы бейнесінде, әрине өзгеріс-тердің болуы мүмкін. Сондықтан көрсетілген адамды таныған-мен оның бейнесінде қандай өзгерістер бар екенін де танушы адам толық айтып беруі тиіс.

Осы тергеу әрекетін жүргізгенде танушы адамның өзіне көрсетілген адамды тануы сол адамның бейнесінде, пішінінде бар белгілерге негізделеді. Сол ойында қалған белгілерді, көріп тұрған адамның пішініндегі белгілермен танушы адам ойша са-лыстырады.

Бүл сыртқы бейне және пішін белгілері криминалистикада екі түрге бөлінеді. Біріншісін анатомияльщ белгілер, ал екіншісін функциональдык, не динамикалық белгілер дейді.

Анатомиялық статикалық белгілерг.е адамның бойы, дене кұрылысы, бет әлпеті және дене мүшелерінің басқа ерекшелік-тері жатады (басы, мандайы, мүрны, аузы, ерні, иығы, кол, аяғы, т.б.).

Функциональдық (динамикалық) белгілерге — даусы, тіл ерекшеліктері, жүрісі, аяқ алысы және басқа да дене қимылы-ның ерекшеліктері жатады.

Адамдарды кім екенін таныту үстінде сонымен қатар кейде қосымша белгі есебінде оның киімі, көзіддірік киісі, сақал, мүрт қоюы, тағы басқа да жалпы бейнедегі барлык ерекшеліктері пайдаланылады.

Таныту жүргізілгенде осы керсетілген белгілер бойынша белгілі адам танылса, оны бейнелеп, сипаттап айту кейде тану-шыға өте қиынға түседі. Осыған байланысты тергеуші крими-налистикада қолданылатын адамды бейнелейтін әдісті — "порт-ретті ауызша бейнелеу" әдісін қолдануы керек, яғни адамньщ келбетін, ауызша бейнелеу. Мысалы, бойы — биік, орташа, ала-са бойлы; басы — үлкен, кіші; шашы — қою, сирек, қара, жи-рен; беті —- жалпақ, сопақ; мандайы — биік, кең маңцайлы, шот мавдай, төмен, т.б. Дене мүшесінде анатомиялык кемістік бол-са, олар ерекше белгілер есебінде есептеледі.

Кісі танытуда әр адамға тән, қалыптасқан дене қимылдары да жеке белгі есебінде пайдаланылады. Атап айтқанда, оньщ даусы, сөйлеу мәнері, тіл ерекшелігі, жүрісі, аяқ алыс ерекшелік-тері. Кей жағдайларда осы белгілерге ғана негізделіп кісіні та-

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: