Главная

Популярная публикация

Научная публикация

Случайная публикация

Обратная связь

ТОР 5 статей:

Методические подходы к анализу финансового состояния предприятия

Проблема периодизации русской литературы ХХ века. Краткая характеристика второй половины ХХ века

Ценовые и неценовые факторы

Характеристика шлифовальных кругов и ее маркировка

Служебные части речи. Предлог. Союз. Частицы

КАТЕГОРИИ:






КАЙ­НАР АКЫЛ, САЛ­КЫН КАН 46 страница




— Бай­лар да мон­да тук­тал­га­лый­лар ми­кән­ни?— дип, уй­ла­рын яшер­ми сөй­лә­неп ал­ды Хә­лим Ха­ли­ко­вич. Шун­да гы­на Ай­гөл Җәү­дә­тов­на:

— Хә­зер кай­да эш­ли­сең соң? Ни­ләр ку­а­сың?— дип со­рап куй­ды.

Аңа чын­нан да Хә­лим Ха­ли­ко­вич­ның кем бу­луы кы­зык­лы иде. Алар бер­гә эш­лә­гән ва­кыт­лар­да ул әл­лә ни бул­дык­лы ке­бек кү­рен­ми, го­ме­рен­дә дә мон­дый ях­шы ма­ши­на алыр­дай һәм аны үзе руль ар­ты­на уты­рып йөр­тер­дәй тү­гел иде. Ме­нә бит нин­ди хәл­ләр дә бу­ла дөнь­я­да!

— Ба­зар­да!— ди­де Хә­лим Ха­ли­ко­вич.— Без­нең ише­ләр­не за­ма­на урам­га ку­ып чы­гар­ды бит. Ул сез­нең ке­бек­ләр­гә ге­нә мәр­хә­мәт­ле кы­лан­ды!— Бу сүз­лә­рен­нән соң, гү­я­ки әл­лә кай­чан­нан әй­тер­гә те­лә­гә­нен ачып сал­ган ке­ше­дәй ты­ныч­ла­нып кал­ды һәм: — Биш кон­тей­не­рым бар, җи­де сәү­дә нок­там,— дип те­зеп кит­те. Бу ва­кыт­та Ай­гөл Җәү­дә­тов­на аның әйт­кән сүз­лә­рен­нән үп­кә­ләр­гә өл­гер­гән иде ин­де. Кай­та­рып һич­ни эн­дәш­мә­де. Аның янын­да­гы Хә­лим Ха­ли­ко­вич элек­ке­ге Хә­лим Ха­ли­ко­вич тү­гел, бәл­ки яңа, ба­тыр, тә­вәк­кәл, бул­дык­лы ир ке­бек то­ел­ды.

Тор­мыш­лар соң­гы ел­лар­да бө­тен­ләй баш­ка як­ка ке­реп кит­те шул. Элек һәр­кем ком­му­нист бул­са, хә­зер ба­ры­сы да тиз ара­да ба­еп алыр­га хы­ял­ла­на. Кем­нәр на­мус сак­лау­ны әү­вә­ле бе­рен­че урын­га куй­са­лар, хә­зер мо­ны баш­ка­лар­дан та­ләп итә­ләр, ә үз­лә­рен бө­тен­ләй бү­тән­чә то­та­лар. Ил — үте­рел­гән аю хә­лен­дә, һәр­кем аның ин­де ти­ре­сен бүл­гә­ләп, мөм­кин ка­дәр зур­рак өле­шен эләк­те­реп ка­лыр­га ашы­га. Баш­ка­ча да яшәү, бә­хет­кә ире­шү юлы бар­лы­гын күз ал­ды­на ки­тер­ми, хәт­та ул хак­та баш ва­тар­га да те­лә­ми.

Ай­гөл Җәү­дә­тов­на үзе ха­кын­да ким­се­неп уй­лап куй­ды. Әгәр ул шу­шы бул­дык­лы­лы­гы бе­лән ба­зар­га ки­леп кер­сә иде, акы­лы, чи­бәр­ле­ге, са­быр­лы­гы ке­бек сый­фат­ла­ры­на та­ян­са, нин­ди дәр­әҗә­ләр­гә һәм хәл­ләр­гә җи­тәр иде икән? Бәл­ки Хә­лим Ха­ли­ко­вич ке­бек­ләр үз бә­хет­лә­ре­нә ире­шә ал­мый­ча, та­гын да авыр­рак мес­кен­лек­кә кал­ган бу­лыр­лар иде?

Та­би­гать­тә, бу дөнь­я­лык­та нин­ди­дер баш­ка бер көч бар, га­дел код­рәт. Ул һәр­кем­гә үз өле­шен би­рү­че, алар­га бә­хет­лә­ре­нең кай­да­лы­гын күр­сә­тү­че. Югый­сә бу үз­гә­реш­ләр тор­мыш­та бул­мас иде­ләр. Юга­ры бе­лем­нәр алып, җәм­гы­ять­тә үз уры­нын эз­ләп ин­тек­кән күп­ме­ләр, урам­га чы­га­ры­лып таш­ла­ныл­ган­нан соң, ба­зар­лар­га ба­рып кер­де­ләр һәм мәр­тә­бә­лә­рен тап­ты­лар. Хә­ер, бө­тен­ләй тү­бән тә­гә­рәү­че­лә­ре дә бул­ган­дыр. Ан­дый­лар ха­кын­да га­зе­та­лар­да жур­на­лист­лар ка­ләм­нә­рен күз яшь­лә­ре­нә ман­чып язар­га яра­та­лар.

Хә­лим Ха­ли­ко­вич­ның ке­ре­ме дә ях­шы икән. Һәр кон­тей­не­ры һәм сәү­дә нок­та­сы көн­дә­лек биш-ал­ты мең та­быш ки­те­реп ба­ра, фай­да­сы да шак­тый ук чы­гу­чан. Әле ки­бет ачып җи­бә­рү ар­тын­нан да йө­ри, әм­ма дәү­ләт чи­нов­ник­ла­ры һәр ку­ел­ган им­за өчен биш мең дол­лар­дан да ким со­ра­мый, ки­рәк­ле исем­лек тә иш­ле, ди. Риш­вәт та­ләп ит­мәү­че чи­нов­ник­ны, ми­ли­ци­о­нер­ны ул әле­гә оч­рат­ка­ны бул­ма­ган.

Ай­гөл Җәү­дә­тов­на кай­сы урам­га бо­ры­лыр­га, кай­да тук­та­лыр­га ки­рәк­ле­ген Хә­лим Ха­ли­ко­вич­ка күр­сә­теп ба­ру­ны ки­рәк тап­ты. Хуш­лаш­ты. Рәх­мәт әйт­те. Ма­ши­на­дан төш­мәк­че иде, Хә­лим Ха­ли­ко­вич аның ку­лын­нан тот­ты да:

— Исән йө­ре!— ди­де.— Мин си­не эз­ләп та­бар­мын, бу­сы — “ви­зит­кам”!— дип, те­ле­фон­на­ры һәм кем­ле­ге языл­ган кә­газь ки­сә­ге суз­ды.— Шал­ты­рат, мин кө­теп ка­лам!

Аның шу­шы­лай әй­тер­гә ха­кы бар иде. Ха­ным аңа үзе юл куй­ды, ко­чак­лат­тыр­ды, үп­тер­де. Ул хә­зер са­гыз ке­бек ябыш­мый кал­ма­я­чак. Элек­ке­ге пеш­мә­гән адәм тү­гел, бул­дык­лы, үзе­нә һәм гай­рә­те­нә ышан­ган ир ин­де Хә­лим Ха­ли­ко­ви­чы­гыз! Бәл­ки шу­шы үз­гә­реш­лә­ре бе­лән Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ны хис­лә­ре ять­мә­се­нә ал­дап кер­тә ал­ган­дыр?

Ма­ши­на ише­ген ха­ным “я­рар” сү­зе бе­лән яп­ты һәм мәк­тәп­кә йө­ге­реп ди­яр­лек ке­реп кит­те. Ул әле соң­га кал­ма­ган, ва­кы­ты бар, аның ке­бек күп­ләр яңа гы­на җи­те­шеп ки­леп ма­та­ша­лар иде. Әм­ма Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ны бү­тән бер көч, әл­лә Хә­лим Ха­ли­ко­вич­тан ка­чып ко­ты­лу те­лә­ге, әл­лә үзе­нең ха­та­ла­рын­нан оя­луы ку­а­лый, ашык­ты­ра, ка­ба­лан­ды­ра тор­ды.

 

Өчен­че көн.

 

I

Эше­нә Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ның ба­ра­сы кил­мә­де, гү­я­ки ан­да ир­тән­нән Хә­лим Ха­ли­ко­вич кө­теп то­ра­дыр ке­бек то­ел­ды аңа. Ире Са­ла­ват На­и­ло­вич ашы­гыч рә­веш­тә ир­тән үк ко­ман­ди­ров­ка­га дип чы­гып кит­те. Бо­зы­лыш­кан дус­ла­ры аны ка­бат эз­ләп тап­кан­нар, һәм­мә­се­нә дә фай­да­лы бу­ла­чак конт­ракт­ның тө­зе­лә­чә­ген, кат­на­шуы һич­шик­сез та­ләп ите­лү­ен бел­де­реп те­ле­фон­нан хә­бәр ит­кән­нәр. Тө­не буе Са­ла­ват На­и­ло­вич алар­ны эт уры­ны­на ачу­ла­нып, йө­ре­неп ди­яр­лек чык­ты. Ха­ты­ны­на да йо­кы бир­мә­де. Ахыр­да шул бил­ге­ле бул­ды: әти­се улы­ның эш­сез ка­лу­ын си­зе­неп, сә­бә­бен бар­лар өчен үз ке­ше­лә­ре­нә шал­ты­рат­кан. Ки­чек­мәс­тән алар һәм­мә­сен тәр­тип­кә сал­ган­нар.

Бо­лар­ны гы­на тө­ше­нүе әл­лә ни авыр нәр­сә тү­гел иде. Мо­ңа ка­дәр шу­лай бул­ган­ны, бү­ген-ир­тә­гә ге­нә дөнь­я­лар үз­гәр­мә­я­чәк, хәй­ран итәр­лек нәр­сә юк! Ди­мәк, ире Са­ла­ват На­и­ло­вич әти­лә­рен­дә бул­ган һәм ба­ры­сын да сөй­ләп бир­гән. Тик кы­ла­нып, бо­лар­ны бел­мә­гән­дәй үч­лә­шеп йо­кы­сыз йө­ре­нү­лә­ре ге­нә сә­ер. Аны­сы аңа нәр­сә­гә ки­рәк иде икән? Бу те­атр уе­ны ни өчен? Ха­ты­ны­на ту­ры­сын әй­теп бир­сә ни бул­ган? Аң­ла­мый кал­мас иде. Юк, ки­ре­сен­чә, хуп­лар, мак­тар, афә­рин ди­яр иде. Та­я­ныр­га ке­шең бул­ган­да, тор­мыш­ның җил­лә­ре-бу­ран­на­ры да бер­ни тү­гел, көй­мәң дә су тө­бе­нә кит­ми. Күп­ме­ләр, та­я­ныч­ла­ры юк­лык­тан, са­лам­га да ярый дип ябы­шыр­га то­ра­лар, тә­мам ха­рап ите­лү­дән шу­лай үз­лә­рен сак­лап ка­ла­лар.

Са­ла­ват На­и­ло­вич ир­тән­гә ге­нә тә­мам ты­ныч­ла­нып, нык­лы ка­рар­га ки­леп, ашы­гыч рә­веш­тә чы­гып кит­те.

— Ма­ши­наң­ны бик ку­ма, юл­лар­ны бе­лә­сең?!.— дип үтен­де һәм ки­ңәш ит­те аңа Ай­гөл Җәү­дә­тов­на.— Өй­дә ба­ла­ла­рың кө­теп кал­га­нын оныт­ма! Без си­ңа ка­дер­ле бул­ма­сак та, син без­гә ка­дер­ле!

Ул шу­лай ди­гәч, ире аңа ин­де күп­тән күр­сәт­мә­гән үз итү ка­ра­шы бе­лән ка­рап куй­ды да, маң­га­ен­нан үбеп:

— Бор­чыл­ма­гыз, нәкъ әйт­кә­нең­чә бу­лыр, җа­ным!— ди­де.— Шал­ты­ра­тыр­мын. Бе­раз йок­лап ал, тө­не буе кү­зең­не дә йом­ма­дың бу­гай,— дип, сау­бул­ла­шып ки­теп бар­ды. Хә­ер­ле юл те­ләп оза­ту­дан Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­га баш­ка сүз кал­ма­ды.

Ан­на­ры ул уры­ны­на ки­леп ят­ты һәм ты­ныч­лап йок­лап кит­те. Шун­дый рә­хәт­лә­неп из­рә­гән иде ки, уя­тып сә­га­те шал­ты­ра­ган­га да то­ра­сы кил­мә­де. Әм­ма ба­ла­ла­рын уку­ла­ры­на оза­та­сы бар, ир­тән­ге ашын яңар­та­сы, үзе­нең дә эше­нә йө­ге­рә­се. Яңа­дан көн га­дәт­тә­ге­чә баш­ла­нып ки­тәр­гә ти­еш бул­ды. Элек­ләр­не дә ире яки өй­дә бул­мый, яи­сә йок­лап ка­ла тор­ды. Бу юлы да ул аны таң­да ук оза­тып кал­га­нын хә­те­рен­нән чы­га­рыр­га өл­гер­гән иде.

Ба­ла­ла­ры уку­ла­ры­на ки­тү­гә, үзе­нең эше­нә йө­ге­рә­сен исе­нә тө­ше­реп, көз­ге ал­ды­на ки­лә­се урын­га, ди­ван­га ба­рып утыр­ды. Шун­да ул үзе­нең го­ме­ре буш, га­дә­ти, әһә­ми­ят­сез уза икә­нен то­еп, бө­тен­ләй дә кү­ңел­сез­лә­неп кал­ды. Ни өчен дип шу­лай ты­ры­ша ин­де ул, нәр­сә бир­де аңа дә­рә­җә, мәр­тә­бә? Ник ки­рәк бул­ды әле аңа тор­мыш­та үз уры­нын эз­ләү? Бәл­ки ул ада­шып, бө­тен­ләй баш­ка юнә­леш­тә са­та­шып йө­ри тор­ган­дыр? Кем соң әле ул, го­му­мән?

Бу со­рау­ла­ры тук­тый бел­ми бер-бер арт­лы кү­ңе­ле­нә кил­де­ләр. Акы­лы алар­га җа­вап та­ба ал­мый, тор­мы­шы мәгъ­нә­сез һәм әһә­ми­ят­сез таш­кын бу­лып нин­ди­дер чо­кыр­га ага­дыр сы­ман. Әл­лә иреш­кән уңыш­ла­ры­на ка­нә­гать ит­ми­ме?

Бо­лар­ны ба­ры тик ул гы­на аң­ла­тып би­рә ала, ул гы­на, ире дә тү­гел, Хә­лим Ха­ли­ко­вич та, баш­ка­сы да тү­гел, ба­ры тик ул гы­на! Ни­гә бер бул­са да шал­ты­ра­тып, хә­лен ге­нә дә со­ра­шмый Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ның? Кай­да югал­ды ул? Ниш­ләп­ләр йө­ри? Бел­ми­ме­ни Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­га үзе­нең ки­рәк бу­лу­ын? Кү­ңе­ле шул­ка­дәр туң ми­кән­ни соң аның?

— Шал­ты­рат, үте­неп со­рыйм, шал­ты­рат!

Ха­ным, те­ле­фон­га ка­рап, ша­шы­нып кө­теп тор­ды. Әгәр чын­нан да ме­нә хә­зер шал­ты­рат­са? Ни­чек кү­ңел­ле, рә­хәт бу­лып ки­тәр иде!

Ә те­ле­фон шал­ты­рар­га уй­лап та ка­ра­ма­ды. Әм­ма Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ның күз­лә­рен­нән кай­нар күз яшь­лә­ре йө­ге­ре­шеп чык­ты­лар һәм ул кап­ла­нып елап җи­бәр­де. Бу ва­кыт­та үзен иң бә­хет­сез, иң ямь­сез зат итеп той­ды, дөнь­я­сы­на, ке­ше­лә­ре­нә һәм аңа, исе­мен дә те­ле­нә алыр­га ку­рык­кан ке­ше­се­нә, сө­ек­ле­се­нә, ка­дер­ле­се­нә, җа­на­шы­на үп­кә­лә­де, рән­җе­де, ка­һә­ре кил­де. Шул хә­лен­дә ты­ныч­ла­на ба­рып, си­зен­ми йок­лап кит­те. Аның ар­ка­сы­на гү­я­ки кү­тә­рә ал­мас­лык йөк өй­гән иде­ләр...

Шун­да те­ле­фон шал­ты­ра­ды, өс­тәл өс­тен­дә гү­я­ки йө­ге­рә-йө­ге­рә, си­ке­рә-си­ке­рә шал­ты­ра­ды. Ай­гөл Җәү­дә­тов­на, аны ише­теп, ба­шын кү­тәр­гән­дә ге­нә ул ки­нәт тук­тап кал­ды. Әгәр дә яры, сө­ек­ле­се, до­га­ла­рын ише­теп, хә­лен бе­ле­шим әле дип шал­ты­рат­кан бул­са? Ә син йок­лап ята­сың! Ул та­гын кай­чан шал­ты­ра­та­чак әле?

Ха­ным бәл­ки элем­тә өзел­мә­гән­дер әле ди­я­рәк шун­да те­ле­фо­ны­на та­ба атыл­ды. Труб­ка­сын кү­тә­реп:

— Ал­ло-ал­ло, мин тың­лыйм, мин — өй­дә!— дип эн­дәш­те. Әм­ма ба­ры­бер соң иде ин­де. Ул труб­ка­га ка­бат-ка­бат: — Мин тың­лыйм, мин тың­лыйм!— ди­де. Ише­тү­че бул­ма­ды. Озын­га су­зыл­ган гу­док гү­я­ки дөнь­я­ның ме­нә шу­шы миз­гел­дә бет­кән­ле­ген­нән, җир йө­зен­дә хәт­та эт­ле җан да кал­ма­вын­нан хә­бәр би­рә­дер сы­ман то­ел­ды. Ак­рын­лап ул ты­на бар­ды, пи­пел­дәп то­ру­га күч­те. Ай­гөл Җәү­дә­тов­на­ның кәр­ван-кәр­ван агы­лыр­га ти­еш­ле бул­ган хис­лә­ре то­ны­кла­нып, ту­ты­гып кал­ды­лар. Ул үзе­нең бә­хет­сез, ямь­сез һәм һич­кем­гә ки­рәк­сез икән­ле­ген аң­ла­ды. Олы бер дөнь­я­лык сах­ра­сын­да япа-ял­гы­зы хә­лен­дә ада­шып кал­ган­дай җа­ны көй­гән бу ха­ным­га шу­шы миз­гел­дә бер ге­нә ке­ше бул­са да кү­ңе­лен юа­тыр­лык там­чы су ка­дәр сү­зен дә кыз­ган­ды.

Ул те­ле­фон труб­ка­сын сак кы­на уры­ны­на куй­ды. Аның ин­де елар­лы­гы да кал­ма­ган, яшәр­ле­ге дә юк иде. Го­ме­рен­дә бер ге­нә тап­кыр да мон­дый хәл­дә кал­га­ны бул­ма­ган­лык­тан, мон­нан ко­ты­лу ча­ра­сы бар­лы­гын да ба­шы­на ки­те­рә, зи­һе­нен­дә яңар­та ал­ма­ды. Ә югый­сә аның ру­хы көч­ле иде, һич­бер ва­кыт ике­лә­нү­не бел­мә­де, ха­кый­кать бер ге­нә төр­ле бу­ла ала, аны­сы да мин сай­ла­га­ны гы­на дип яши бел­де, һәр­да­им үзе­не­кен ит­те. Ме­нә мә­хәб­бәт ба­за­рын­да аның хәт­та ал­тын акы­лы да су­кыр бер ти­ен­гә тор­мый икән­ле­ген бел­ми иде. Дөнья аны да елар­га өй­рәт­те. Мо­ңа ка­дәр ко­ры бул­ган күз­лә­ре­нең бу­а­сы бү­сел­де дә кит­те. Ул тез­лә­ре­нә чүк­те, идән буй­лап шу­ы­шып, бүл­мә ур­та­сы­на кил­де. Тә­нен­дә, зи­һе­нен­дә көч­сез­лек той­ды. Бу адәм ба­ла­сы нәр­сә эш­ли икән дип ап­ты­рап тын кал­ган дөнь­я­лык­ны дер сел­ке­теп шун­да те­ле­фон ка­бат шал­ты­ра­ды. Ай­гөл Җәү­дә­тов­на аңа та­ба атыл­ды, кач­ма­сын ди­гән­дәй гү­я­ки яка­сы­на ябыш­ты, труб­ка­сын кү­тәр­де. Әм­ма ан­да әле­ге дә ба­я­гы озын һәм өз­лек­сез аваз­дан гай­ре һич­нин­ди хә­бәр дә юк иде.

Те­ле­фон ка­бат шал­ты­ра­ды. Шун­да гы­на ха­ным аң­лап алыр­га өл­гер­де: ке­сә те­ле­фо­ны икән! Ул аның ко­мод өс­тен­дә бу­лу­ын шәй­ләп-хә­тер­ләп өл­гер­де. Ба­рып ал­ды, төй­мә­се­нә бас­ты. Эк­ра­ны­на чык­кан язу­ын­нан укып, эшен­нән шал­ты­ра­ту­ла­рын тө­ше­неп өл­гер­сә дә, алар бе­лән элем­тә­гә ке­рә­се кил­мә­сә дә, ин­де соң иде, аңа җа­вап би­рер­гә ту­ры кил­де.

— Га­фу ите­гез, сез­не со­рап ми­нистр­лык­тан шал­ты­рат­кан иде­ләр. Ки­леп җит­мә­ве­гез­не әй­тер­гә ту­ры кил­де. Ке­сә те­ле­фо­ны­гыз­ны бел­ми­ләр­ме­ни? Без дә әйт­мә­дек ин­де. Та­гын шал­ты­рат­са­лар, нәр­сә ди­ик? Сез әле кай­да? Кай­чан ки­леп җи­тә­сез? Җы­е­лыш­та­мы?— ди­де Ха­ли­сә Рә­и­сов­на, бу юлы да мә­кер­ле та­вы­шын ху­җа­сы­ның ко­ла­гын­нан яше­рә ал­мый­ча.

— Хә­зер­гә эш­лә­рем ты­гыз, ан­на­ры шал­ты­ра­тыр­мын!— дип, рәх­мәт тә әйт­ми­чә Ай­гөл Җәү­дә­тов­на те­ле­фо­нын өз­де, ко­мод­ка куй­ды һәм әле ге­нә үзе бе­лән бул­ган хәл­не, күз яшь­лә­рен, бә­гы­ре кө­ю­ләр­не исе­нә тө­ше­реп, бу әкә­мәт­лә­ре­нә хәй­ран кал­ды. Аның зи­һе­не яңа­рып, сал­кын акы­лы аң са­ра­е­ның ал­тын тә­хе­тен хис­лә­ре бас­кы­нын­нан кай­та­рып алыр­га өл­гер­гән иде ин­де.

— Әл­лә юләр­лә­неп ма­таш­тым­мы соң?— ди­де ул үзал­ды­на. Һәр­хәл­дә мә­хәб­бәт дас­тан­на­ры­ның үлем­сез ка­һар­ман­на­ры бул­ган Зө­ләй­ха, Зөһ­рә һәм хәт­та би­ча­ра Мәҗ­нүн хәл­лә­рен ге­нә аң­лар­лык ут­лар­да янып өл­гер­гән иде ул. Әм­ма мо­ны әле­гә юләр­лек дип ата­ды, аз­лар­га гы­на тә­те­гән бә­хет­ле ха­ләт­тә саф­ла­нып ал­ган­лы­гын ба­шы­на да ки­тер­мә­де.

 

II

Ата-ана­лар җы­е­лы­шы әү­вә­ле мәк­тәп­нең зур за­лын­да бул­ган иде. Та­тар­ның та­ныл­ган дра­ма­тур­гы, Дәү­ләт Со­ве­ты де­пу­та­ты Ту­фан Миң­нул­лин ку­нак бу­ла­рак ча­кыр­тыл­ган. Аның ха­кын­да озын һәм ялык­тыр­гыч мак­тау­лар­дан гый­ба­рәт, үзе бер док­лад­ка то­рыр­лык чы­гыш бе­лән әү­вә­ле мәк­тәп ди­рек­то­ры һәм­мә ата-ана­лар­ны сок­лан­дыр­ды. Хә­ер, ата-ана­лар ди­мәк­тән, җы­е­лыш­ның төп әһе­ле ха­ным­нар­дан то­ра иде. Ир-ат төр­кем­че­ге арт­ка­рак елы­шып, ләм-мим, мыш­тым гы­на утыр­ды. Ан­на­ры бер­ни­чә укы­ту­чы те­атр­га ба­ру­ла­ры, ан­да Ту­фан Миң­нул­лин­ның спек­так­лен ка­рау­ла­ры ха­кын­да сөй­лә­де­ләр. Ба­ры шун­нан соң гы­на ку­нак­ның үзе­нә сүз би­рел­де. Ул “ү­гез­не мө­ге­зен­нән то­та тор­ган ке­ше” икән, сүз­лә­рен җеп­кә-җеп те­зеп кит­те:

— Сез мак­та­ды­гыз, спек­такль­ләр­гә дә йө­ри­сез икән. Бу авыр за­ма­на­да бу­сы да ку­а­ныч­лы хәл. Әм­ма мин спек­такль­ләр яз­мыйм шул, го­му­мән дә спек­такль­ләр­не дра­ма­тург­лар яз­мый, алар­ны ре­жис­сер куя, ар­тист­лар уй­ный. Ә мин — язу­чы­сы гы­на...

Аның үзен бо­лай итеп күр­сә­тә бе­лүе иң әү­вәл­дә укы­ту­чы­лар ара­сын­да бор­чы­лу ту­дыр­ды, ан­на­ры ата-ана­лар­ны да хәй­ран ит­те. Мо­ңа ка­дәр спек­такль­гә йө­рү, те­атр ка­рау кә­ли­мә­лә­ре бе­лән сөй­лә­шер­гә га­дәт­лән­гән мил­ләт, те­атр­ның би­на, спек­такль­нең та­ма­ша, дра­ма­тург­ның пь­е­са язу­чы икән­ле­ген ин­де тө­ше­неп ка­лыр­га ти­еш иде. Ту­фан Миң­нул­лин бу хак­та сөй­ләп ал­ды. Ан­на­ры “Әл­дер­меш­тән Әл­мән­дәр” ха­кын­да сөй­ләү­гә күч­те.

— Ми­нем Әл­мән­дәр карт­ны зур ар­тист, та­лант­лы ар­тист Шәү­кәт Бик­ти­ме­рев уй­ный. Ба­ры­гыз да күр­гән­дер ин­де. Те­ле­ви­зор­дан, Мәс­кәү­дән дә тап­шыр­ды­лар...

Ха­лык аны баш ка­гып һәм сө­е­неч­ле ел­ма­еп ку­әт­ли тор­ды. Ай­гөл Җәү­дә­тов­на да бо­лар ха­кын­да ях­шы бе­лә иде.

— Мин кур­кам,— дип дә­вам ит­те Ту­фан Миң­нул­лин, һәм­мә­се­нең ко­тын алып.— Нә­кый Исән­бәт­нең “Ху­җа Нас­рет­дин­”е бе­лән бул­ган хәл ка­бат­лан­ма­сын. Бәл­ки өл­кән­рәк­ләр хә­тер­ли­дер, аның Ху­җа Нас­рет­ди­нен Хә­лил Әб­җә­ли­лов уй­ный иде. Шун­дый ос­та ит­те­реп... Ме­нә ни­чә тап­кыр бу ко­ме­ди­я­не сәх­нә­ләш­те­реп ка­ра­ды­лар. Әм­ма Әб­җә­ли­лов юк, Ху­җа Нас­рет­дин­не ки­те­реп уй­нау­чы ар­тист юк. Та­лант­лар — күп, әм­ма йол­дыз­лар...

Ул тук­та­лып кал­ды. Ата-ана­лар ара­сын­да бе­рәр та­ныш ар­тис­ты утыр­мый­мы, аны үп­кә­ләт­мим­ме дип­тер, ха­лык­ны сы­нап күз уңын­нан үт­кә­реп ал­ды. Сүз­нең ту­ры­сы ки­леш­сә дә, уры­ны­на һәм җай­га ки­лүе дә мәгъ­куль бит әле аның.

Ал­га та­ба дан­лык­лы дра­ма­тург сә­я­сәт һәм мил­ли­ят мәсь­ә­лә­лә­ре­нә ке­реп кит­те. Дө­рес, алай эш­лә­мә­сә, бик сә­ер дә бу­лыр иде. Соң­гы ел­лар­да җәм­гы­ять­нең һәр кат­ла­мы бу мәсь­ә­лә­дә баш ка­ты­ра, ил­нең кая ба­руы, ха­лык­ның фә­кыйрь­лә­нүе, чи­нов­ник­лар­ның ком­сыз­лы­гы, тор­мыш­ның кот­ чык­кы­сыз кыйм­мәт­лә­нү­е­нә уф­та­на, авыр­лык­лар­ны чи­шә ал­мау хә­лен­дә кал­ды. Бәл­ки Ту­фан Миң­нул­лин ке­бек акыл ия­се зат шу­шы ха­ра­бат­тан ко­ты­лу юлын күр­сә­тер, яи­сә дө­рес юл­ның кай­да­лы­гы­на иша­рә итәр? Язу­чы­лар го­мер-го­мер­гә зи­рәк бул­ган­нар тү­гел­ме? Эзоп, Шекс­пир, Пуш­кин, Ту­кай... Са­ный кит­сәң — мең­нәр­дер!

— Мин элек­тән хал­кым дип яшә­дем. Бе­лә­сез­дер, Дәү­ләт Со­ве­ты уты­рыш­ла­рын­да да ба­ры тик та­тар­ча гы­на чы­гыш­лар ясап, үз мән­фә­га­те­без өчен ты­ры­шам. Ми­нем хәт­та со­ци­а­лизм­га да үп­кәм юк, на­чар ил тү­гел идек, яман тү­гел иде ком­му­нист­лар. Ни­гә алар­ны сү­гәр­гә, аң­лый ал­мыйм! Алар бит га­дел җәм­гы­ять тө­зү өчен ты­рыш­ты­лар...

Ул шак­тый кы­зып-кы­зып сөй­ләп ал­ды. Сүз­лә­рен­нән ях­шы аң­ла­шы­ла иде, аңа ком­му­нист­лар ва­кы­тын­да да бә­хе­те мул­дан ел­май­ган, хә­зер дә тәкъ­ди­ре урам­нар­ның ки­ңен­нән ге­нә йөр­тә, чит­кә чы­га­ры­лып таш­лан­га­ны юк.

Бе­раз­дан Ту­фан Миң­нул­лин су­ы­на төш­те. Ак­ры­най­ды, ары­ды, ял­кы­нын сү­рел­дер­де һәм:

— Ни­гә әле һа­ман да мин ге­нә сөй­лим. Бәл­ки сез­гә бо­лар кы­зык та тү­гел­дер, әйе!— ди­де. Хә­ер, бу “ә­йе” сү­зен хөр­мәт­ле дра­ма­тург бик яра­та икән, мул кул­ла­ну­чан.— Со­рау­ла­ры­гыз­га җа­вап­лар би­рү­гә кү­чик. Ягез әле, әйе!

Ха­лык хә­зер­гә тел яше­рә иде. Ал­дан ук укы­ту­чы­лар бер­ни­чә ата-ана­га, шу­шы со­рау­лар­ны би­рер­сез дип, кә­газь ки­сәк­лә­ре­нә языл­ган күр­сәт­мә­ләр то­ттыр­ган­нар икән. Ме­нә Ай­гөл Җәү­дә­тов­на кы­рын­да­гы ха­ным, шун­дый ук бер юл­лык яз­ма то­тып, ба­я­дан бир­ле әле аны укып, әле бө­тәр­ләп ап­ты­ра­тып бе­тер­де. Ә Ту­фан Миң­нул­лин янын­да­гы мө­гал­ли­мә, бик мул ел­ма­еп, кү­зе бе­лән дә, ку­лы бе­лән дә төр­ле иша­рә­ләр ясап га­җиз­лә­нә. Ни бу ха­ным, ни баш­ка­сы уры­нын­нан куз­га­лыр­га җөрь­әт ит­ми. Һәм ме­нә ара­дан бер­се, йө­рәк­ле­рә­ге тә­вәк­кәл­лә­де. Со­ра­вы озын, әм­ма ят­лан­ган бул­гач, ти­гез ки­леп чык­ты. Шу­лай да ул, тә­га­ен ха­та­ла­нам­дыр дип­ме, кә­га­зе ки­сә­ген­дә­ге язу­ына ике тап­кыр ка­рап-ка­рап ал­ды. Дан­лык­лы дра­ма­тург:

— Мин бу со­рау­ны көт­кән идем!— дип, сө­е­неп җа­вап би­рү­гә ке­реш­те. Аның янын­да­гы мө­гал­ли­мә­нең шат­лы­гы эче­нә сый­ма­ды. Шул­ка­дәр ку­ан­ды ки, хәт­та лам­па ут­ла­ры да ул миз­гел­дә аның бал­кы­шы бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да сү­рән­лә­неп кал­ган­дай то­ел­ды­лар.

Бер дә кур­кыр­лык тү­гел икән, со­рау­ла­рын өй­рә­неп ал­ган ха­ным­нар бер-бер арт­лы кү­тә­ре­лә, җа­вап та ишет­мәс бо­рын рәх­мәт әй­теп уты­ра тор­ды­лар.

Һәм ме­нә алар да бет­те­ләр. Ту­фан Миң­нул­лин чал кер­гән һәм кыс­ка итеп кис­те­рел­гән чә­чен­нән, ыс­пай мы­е­гын­нан һәм күр­кәм йө­зен­нән хез­мәт эс­се­ле­ге ар­ка­сын­да чык­кан тир­лә­рен ку­лъяу­лы­гы­на сөр­теп ал­ды. Ул ин­де үзе­нең агач эш­лә­ре­нә дә ос­та­лык­ла­рын, ба­ла­ла­рын һәм онык­ла­рын да та­тар­ча тәр­би­я­ләү­лә­рен — һәм­мә­сен-һәм­мә­сен сөй­ләп би­рер­гә өл­гер­гән иде. Шу­шын­да йом­гак­лау­га иреш­сә­ләр дә бу­ла, югый­сә. Әм­ма ки­рәк бит, ан­дый ва­кыт­та кө­тел­мә­гән со­рау бе­лән куз­га­лу­чы­лар да та­бы­ла шул ул.

— Ме­нә то­рып ба­сыйм әле әү­вә­ле,— дип кү­тә­ре­леп, ан­на­ры та­мак кы­рып сү­зен баш­ла­ды түр­дә­ге рәт­ләр­нең уң та­ра­фын­да утыр­ган бер­ төр­кем яу­лык­лы апа­лар ара­сын­нан мөх­тә­рәм ха­ным.— Ме­нә, Ту­фан, абый дип әйт­сәм, без кор­ма­лар бу­гай?..

Аңа әле­ге дә ба­я­гы мө­гал­ли­мә ку­а­нып яр­дәм­гә ашык­ты һәм:

— Әфән­де!— дип, дан­лык­лы дра­ма­тург­ка их­лас­тан ел­май­ган йө­зен күр­сә­теп ал­ды.

— Әйе-әйе, Ту­фан әфән­де бит әле... Ме­нә Ту­фан әфән­де, сез­нең шул Әл­дер­ме­ше­гез­не әй­тәм...

Мө­гал­ли­мә та­гын яр­дәм­гә ашык­ты:

— Әл­мән­дәр карт,— ди­де.— Әл­мән­дәр карт!..

— Әйе шул, сең­лем, мин дә Әл­дер­меш карт­ны әй­тәм...

Бу юлы аның ял­гы­шын мө­гал­ли­мә җи­ңел ге­нә уз­ды­рып җи­бәр­де, әй­тер­гә те­лә­гән сү­зен йо­тар­га өл­гер­де. Яу­лык­лы ха­ным сөй­лә­вен­дә бул­ды:

— Бер үзе ге­нә ни­чә төр­ле гө­наһ­лар эш­ләп йө­ри. Ни­чек бу­ла ин­де ул? Күр­ше авыл­га хә­мер кү­тә­реп ба­рып...

Аны үз янын­да­гы­лар­дан кем­дер тө­зәт­те бу­лыр­га ки­рәк, ул шун­да ук:

— Ә, әйе бит әле,— ди­де.— Әче­гән бал кү­тә­реп ба­рып, ачы­ бал — исерт­кеч ин­де ул, ба­ры­бер хә­рәм. Аны эчеп, урыс­ча җыр­лап, фә­реш­тә­не аз­ды­рып... Кем­не бит әле, фә­реш­тә­не, үлем фә­реш­тә­сен, Әҗә­лет­дин­не! Ме­нә шу­ны да эчәр­гә өй­рә­тә. Бу­сы нәр­сә ин­де?






Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском:

vikidalka.ru - 2015-2024 год. Все права принадлежат их авторам! Нарушение авторских прав | Нарушение персональных данных