СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 5 страница

— Чын­нан да ха­кый­кать ия­се бер ге­нә!..— дип до­га кы­ла, бән­дә­ләр­гә сау­лык-сә­ла­мәт­лек һәм из­ге­лек­ләр те­ли.

Оя ту­ты­рып йо­мыр­ка сал­ган сы­ңар ка­зы бы­ел өч бәб­кә чы­гар­ды. Алар­ның да бер­сен тил­гән чу­кы­ды. Хәс­би­җа­мал әби­нең шу­лар­ны гы­на да сак­лап ка­лыр­га ку­лы җит­мә­де. Ме­нә ала­ры да кай­тып кер­де­ләр. Ана каз, зур эш баш­ка­рып йөр­гән кы­я­фәт­тә каң-каң­гыл­дап җим та­ләп ит­те. Ри­зык­та аның һич­шик­сез үз өле­ше бар иде.

Хәс­би­җа­мал әби алар­га дип әзер­лә­гән ик­мәк­ле та­ба­сын ал­ла­ры­на ки­те­реп куй­ды. Бе­раз­дан буш өе­нә ке­реп, чәй яны­на утыр­ды. Әм­ма ишек ал­дын­да­гы ка­зы­ның әр­сез та­вы­шы аны ка­бат куз­гат­ты. Чык­са, ак ки­ем­нән бер ба­бай ба­сып то­ра иде. Исән­ләш­те­ләр.

Кич­кә кар­шы йөр­гән ке­ше­нең ка­де­ре аз бу­ла, ди­ләр, шун­лык­тан Хәс­би­җа­мал әби:

— Өе­мә ча­кы­ра ал­мыйм... Ирем дә юк, ир за­ты да юк, күр­ше­гә ке­ре­гез,— дип ки­ңәш ит­те.

Те­ге ба­бай һа­ман да ки­тәр­гә те­лә­мә­де. Үзен­нән кур­кып ыс­ла­ган каз­га ка­рап то­ра бир­де.

— Әйт­тем бит ин­де,— ди­де Хәс­би­җа­мал әби, ри­за­сыз­лы­гын бел­де­реп,— өй­дә ир за­ты юк, күр­ше­гә ке­ре­гез!..

Ә үзе һа­ман да: “Бер дә бу як­лар­да кү­рен­гән ке­ше тү­гел, буе да ала­га­ем озын, гәү­дә­гә дә та­за кү­ре­нә. Ки­е­ме дә бик ак­тан. Юлау­чы бу­лыр­лык тү­гел”,— дип уй­ла­ды һәм, өе­нә ке­реп, чәй өс­тә­лен­дә­ге тәм-том­нан бе­раз өлеш чы­га­рып:

— Рә­хим ите­гез, са­да­ка­дан бул­сын,— дип ба­бай­га күч­тә­нәч итеп суз­ды.

Әм­ма ул ан­да юк иде ин­де. Аңа та­ба ка­зы һәм бәб­кә­лә­ре, су­зыл­ган ку­лын кү­реп, җим би­рүе өме­тен­дә йө­ге­ре­шеп ки­лә баш­ла­ды­лар. Хәс­би­җа­мал әби­нең шун­да гы­на акы­лы тер­нәк­лән­де. Бу ба­бай­ның го­мер ит­кән ва­фат ире бу­лу­ын тө­ше­неп ал­ды һәм ар­тын­нан чы­гып йө­гер­де. Тик со­ңар­ган иде ин­де.

­ Ап­рель, 1998.

­ГАБ­ДЕН­НА­СЫЙР БА­БАЙ НӘ­СЫЙ­ХӘ­ТЕ

­ Хи­кәя

Дөнь­я­да ике төр­ле ке­ше­нең ка­де­ре бул­мый, ди­ләр. Бер­се — “Ә­йе!”— дип тор­ган­ның, икен­че­се — “Юк!”— ди­гән­нең.

Мо­ның сә­бә­бен йөз ел го­мер сөр­гән Габ­ден­на­сыйр ба­бай гы­на бе­лә иде бу­гай.

Бер­ва­кыт ул мин­нән нәр­сә өчен­дер:

— Әти­ең ни­ме әле?— дип со­ра­ды.

Мин, уй­лап та тор­мас­тан:

— Әйе!— ди­дем.

Ул та­гын да:

— Бы­ел мәк­тәп­кә ба­ра­сың­мы әле?— ди­гәч, мин та­гын да:

— Әйе!— дип җа­вап бир­дем. Ал­га та­ба да ни со­ра­са, аңа шул рә­веш­ле “ә­йе” дия тор­дым һәм ми­нем хак­та бик ях­шы бел­гә­не­нә исем ки­теп, үзем дә:

— Ка­ян бе­лә­сез?— дип со­ра­дым.

Ул җа­ва­бын әйт­мә­де, ба­ры, кө­леп, ар­кам­нан гы­на сөй­де дә:

— Син — акыл­лы ба­ла, бер нә­сый­хәт би­рим­ме?— ди­де.

Мон­дый мак­тау сү­зен­нән соң ба­шым күк­кә ти­де. Мин та­гын да:

— Әйе!— дип әйт­тем.

— Ярый, алай­са тың­ла,— ди­де Габ­ден­на­сыйр ба­бай,— әнә те­ген­дә­ге, тау як­лап кил­гән ак бо­лыт­ны кү­рә­сең­ме?

— Әйе!

— Бик ях­шы. Ме­нә шул бо­лыт без­нең авыл­га яң­гыр алып ки­лер.

— Юк!— ди­дем мин, бел­гән ке­ше ке­бек.— Ак бо­лыт­тан яң­гыр яу­мый.

— Алай икән?— ди­де Габ­ден­на­сыйр ба­бай.— Алай­са бу бо­лыт үзе ар­тын­нан яң­гыр­лы­сын алып ки­лер, алар без авыл өс­тен­дә ку­шы­лыр­лар. Шун­нан яшен­ләп явар­га то­ты­ныр. Бә­рәң­ге­гә ях­шы бу­лыр. Чә­чәк­кә бө­ре­лән­гән ки­леш уты­ра иде­ләр, та­гын да бал­кып ки­тәр­ләр... Шу­лай­мы? Бар, та­вык-каз­ла­ры­гыз­ны кай­та­рып яп!

— Әйе,— ди­дем та­гын да.

Ба­бай кө­леп куй­ды. Һәм бе­раз­дан:

— Бар, кайт ин­де алай­са, я яң­гыр ас­тын­да ка­лып шә­бә­рер­сең!— дип ми­не өй­гә йө­герт­те.

Кай­ту­га, йорт ти­рә­ли си­бел­гән че­би-та­вык­лар­ны ку­ра ас­ты­на ку­ып кер­тә-кер­тә ап­ты­рап бет­тем. Каз­лар­ны-үр­дәк­ләр­не дә ябып куй­дым. Ан­нан соң үзем дә ме­нә ки­леп ява баш­лар­га ти­еш­ле бул­ган яң­гыр­дан кач­тым. Өй­гә ке­реп, тә­рә­зә­дән кү­зә­тер­гә то­тын­дым. Бер сә­гать үт­те, ике, өч...

Ә яң­гыр кил­мә­де. Әти дә эш­тән кайт­ты, ән­кәй-апа­лар да чө­ген­дер ба­су­ын­нан ки­шәр­лек­лә­рен утап бе­те­реп кайт­ты­лар. Ә яң­гыр юк та юк! Габ­ден­на­сыйр ба­бай­га ачу­ла­нып йо­кы­га кит­тем.

И­кен­че көн­не ир­түк кар­шы­сы­на ба­рып бас­тым да:

— Ә яң­гыр яу­ма­ды, ял­ган­чы!— дип сүз баш­ла­дым. Ба­бай кө­леп ке­нә куй­ды һәм:

— Мин бит, улым, нә­сый­хәт би­рәм, ди­дем. Нә­сый­хә­тем дә шу­шы бул­ды,— дип ар­кам­нан сө­еп, ку­лы­ма кө­меш ак­ча тот­тыр­ды. Мин ка­нә­гать идем. Әм­ма ба­ры­бер:

— Ә яң­гыр яу­ма­ды...— ди­дем, үчек­лә­неп.

­ Ап­рель, 1998.

­БАЛ­ЛЫ КУЛ, ТӘМ­ЛЕ ТА­МАК

­ Хи­кәя

Һәр­бер ял­ган­ның тө­бен­дә ха­кый­кать ята дип әй­тә­ләр. Әм­ма һәр ха­кый­кать­нең дә асы­лы ял­ган­га ко­рыл­ган­лы­гын әле һич­кем­нең дә уй­лап ка­ра­га­ны юк. Хә­ер, хик­мәт ан­да гы­на­мы­ни?

Җәй­нең эс­се кө­не иде. Өй­гә әү­вә­ле үзем ке­реп, чәй эчеп чык­тым. Аю ба­ла­сы ке­бек бал ярат­ка­ным­ны бел­гән­гә кү­рә­дер, ар­тык ашап, зы­я­ны ти­мә­сен дип­тер ин­де, ул тат­лы ри­зык­ны мин­нән кай­ва­кыт ерак­ка­рак яше­рә тор­ган иде­ләр. Бе­раз­дан абый да кер­де. Чә­ем­не тә­мам итеп, аны кө­теп тор­мас­тан бо­лын­га тө­шеп йө­гер­дем дә хәт­фә үлән­гә су­зы­лып ят­тым. Ко­яш­ның күз­дә уй­на­вы ми­не көл­де­рә баш­ла­ды. Учым бе­лән кап­лыйм, ә ул үтә ке­рә. Та­гын да кы­зыг­рак бу­лып ки­тә.

— Ни бул­ды?— Со­ра­вы­на җа­вап көт­мәс­тән, ян­га ки­леп утыр­ган абый ире­нен ялап куй­ды. Мин ин­де тез­лә­ре­мә кү­тә­рел­гән идем. Аның ирен чи­те­нә бал кор­ты ки­леп кун­га­нын күр­дем. Ул да си­зе­неп, ике ку­лын сел­тән­де-сел­тән­де дә яңа­гы­на шап ит­те­реп ки­те­реп сук­ты. Корт ин­де ки­теп өл­гер­гән иде.

— Нәр­сә, бал аша­дың­мы?

А­бый­ның ирен чи­те бал­ла­нып то­ра иде. Аны сы­пы­рып, те­ле бе­лән уң­лы-сул­лы ялап куй­ды да:

— Әнә, бал кор­ты, ко­ты оч­кан­дыр, чи­ләк­лә­рен тү­геп кач­ты,— ди­де.

Ки­тап­лар­да рә­сем­нәр­не күр­гә­нем бар иде: корт­лар бал­ны кө­ян­тә-чи­ләк­ләп та­шый, ан­дый­лар­ның хәт­та баш­ла­ры­на яу­лык та бәй­лән­гән икән!

А­бый­ның сүз­лә­ре­нә шун­да ук мө­киб­бән ки­теп, бе­рәр бал кор­ты ки­леп кун­сын иде, чи­ләк­лә­ре дә зур-зур, тум-ту­лы бул­сын иде дип кү­зем­не йо­мып те­лә­нә-те­лә­нә, җы­лы җил уңа­е­на утыр­дым. Озак кө­тәр­гә ту­ры кил­де, әм­ма һич­бер корт юри ге­нә ки­леп кун­сын.

Ин­де са­быр­лы­гым сы­нып, бал корт­ла­рын үзем эз­ләп кит­тем. Ка­ра­сам, чә­чәк са­ен үз­лә­ре, тик кеч­ке­нә­ләр, чи­ләк­ле­лә­ре-яу­лык­лы­ла­ры гы­на юк. Шун­да ни кү­рим, ара­ла­рын­нан бер­се ки­леп чык­ма­сын­мы. Үзе олы, үзе выж-выж ки­лә. Мон­сы­ның һич­шик­сез ба­лы күп бу­лыр­га ки­рәк, чи­ләк­лә­ре дә зур­дыр, тул­ган­дыр, шу­ңа да авыр итеп, кө­чә­неп кү­тә­рә­дер дип уй­лап бе­тер­мә­дем, пе­си ба­ла­сы тиз­ле­ген­дә өс­те­нә таш­лан­дым һәм бая гы­на үзе аша ко­яш­ны күз­лә­гән учы­ма кыс­тым.

Ми­нем чә­рел­дәп җи­бә­рү­е­мә чи­керт­кә куа кит­кән абый йө­ге­реп кил­де:

— Ни бул­ды?— дип ачык учым­ны тот­ты һәм те­ге корт ка­да­ган энә­не тар­тып ал­ды. Тиз­дән ку­лым ше­шеп тә чык­ты.

— Аңа корт бал ту­ты­рып кит­кән!— дип көл­де абый.

Әм­ма дә шу­ны­сы ях­шы бул­ды, өй­дә­ге­ләр мон­нан тү­бән бал­ны мин­нән яшер­ми баш­ла­ды­лар.

­ Ап­рель, 1998.

­СӘ­ГЫЙТЬ ЯРУЛ­ЛИН — ПАР­ТИ­ЗАН

Хи­кәя

Кеч­ке­нә ча­гым­нан сол­дат бу­лу­ны га­дә­тем итеп, төз ба­сып, үрә ка­тып “честь” би­рер­гә өй­рә­неп кит­тем. Бу­ем ул ва­кыт­лар­да һәр урам маэ­ма­ен­нан ди­яр­лек әл­лә ни кал­ку тү­гел иде. Шун­лык­тан алар ми­не үз итә, би­лем­дә­ге са­ры йол­дыз­лы ка­е­шы­ма, тү­шем­дә­ге ор­ден-ме­даль­ләр­гә бик кы­зы­гып ка­рап то­ра иде­ләр.

А­вы­лы­быз ту­лы су­гыш күр­гән ир­ләр. Һәм­мә­се дә ди­яр­лек сол­дат­ча ки­ен­гән, бер-бер­се­нең исе­ме яны­на хәр­би дә­рә­җә­сен ку­еп сөй­лә­шә­ләр. Ә мин ко­лак са­лып йө­рим. Әти­дән һич­бер адым кал­мас­ка ты­ры­шам. Тик ми­ңа, ул җи­ңел ге­нә ат­лап бар­ган­да, шак­тый гы­на ты­ры­шып йө­ге­рер­гә ту­ры ки­лә. Арый баш­ла­сам, үке­реп елар­га то­ты­нам, ку­лы­на ал­сын, янә­се. Әм­ма әти бе­лән ба­ру­чы абый­лар — хәй­лә­кәр:

— Сол­дат ела­мый ин­де,— ди­ләр. Ми­не оялт­мак­чы­лар.

Бо­ры­ным­ны тар­тып, күз яшь­лә­рем­не сөр­теп алыр­га ашы­гам.

Та­гын ки­тә­без. Та­гын мин арт­ка ка­лам, йө­ге­рә баш­лыйм. Арыйм. Ан­нан ка­бат елый баш­лыйм. Ә алар һа­ман:

— Сол­дат ела­мый ин­де,— ди­ләр. Оял­та­лар.

Әм­ма сер би­реп, ап­ты­рап тор­мыйм, бо­ры­лам да кай­тып ки­тәм. Ми­ңа урам маэ­май­ла­ры ия­рә, кар­шы­ма чы­гып тук­та­та­лар да, әле ка­е­шы­ма, әле ор­ден-ме­даль­лә­ре­мә ни­чән­че тап­кыр­ла­ры кы­зы­гып, озак кы­на ка­рап то­ра­лар. Ә кай­бер­се би­тем­нән дә, ку­лым­нан да ялап ала. Мин алар­га әт­кәй­дән ишет­кә­нем­чә мак­та­ныр­га то­ты­нам:

— Бу­сы — Ста­лин ба­шы!.. Кү­рә­сез­ме?— дип ара­дан бер ме­даль­не кү­тә­реб­рәк ку­ям. Чех­лар­ны азат ит­кән өчен!

— Мо­ны­сы да Ста­лин ба­шы! Япун­ны ал­ган өчен!.. Бел­де­гез­ме?.. Ала­ры шун­дый ха­лык­лар ин­де, сез­нең ке­бек үк!..

Ул ара­да эт һәм маэ­май­лар арт аяк­ла­ры­на чү­гә­ләп, баш­ла­рын бо­ра-бо­ра, ми­не бик ях­шы аң­ла­ган­дай шың­шып-шың­шып ал­га­лый­лар. Мин та­гын да те­зеп ки­тәм:

— Бу­сы — “Кы­зыл Йол­дыз”! Ор­ден! Ае­ра­та зур ба­тыр­лык­лар өчен ге­нә би­ре­лә, бик бе­лә­се­гез кил­сә!..

Маэ­май­лар­ның күз­лә­ре үк ял­ты­рый баш­лый. Ми­нем ке­бек ба­тыр су­гыш­чы­ны кү­рү­лә­ре­нә сө­е­нү­лә­ре ин­де. Әм­ма сер бир­мим. Әт­кәй­не­кен та­гып чык­кан­лы­гым­ны әйт­мим.

— Ә бу­сы — “Ге­рой Ана ме­да­ле”,— дим.— Ге­рой­лар­га гы­на би­ре­лә!

Ү­зем уй­лап ку­ям: “Ән­кәй нин­ди ге­рой­лык өчен ал­ды икән? Аны­кы ул!.. Со­рыйм әле!”

Шун­да тык­рык­тан без­гә та­ба олы-олы агай­лар ки­леп чы­га. Ара­дан бер­сен та­нып алам. Сә­гыйть абый ул, Ярул­лин, пар­ти­зан! Әй­бәт абый. Ми­нем ише бө­тен ба­ла-ча­га аны яра­та. Сә­гыйть Ярул­лин — пар­ти­зан, дип йөр­тә. Ул үзе мо­ңа кар­шы тү­гел.

Уң ку­лым­ны чи­гәм ту­ры­сы­на ки­те­реп:

— Сә­гыйть Ярул­лин — пар­ти­зан!— дип, аңа га­дәт­лән­гән­чә исе­мен әй­теп “честь” би­рәм. Әм­ма алар ни­гә­дер кө­ле­шә баш­лый­лар.

Сә­гыйть абый кү­тә­реп үк ала һәм кап­ка тө­бе­без­гә ка­дәр ки­те­реп куя. Ан­нан, ни хик­мәт, бар­сы да ми­ңа “честь” би­реп:

— Ме­нә егет ич­ма­сам!— дип ки­теп ба­ра­лар.

Кап­ка тө­бе­без­дә­ге эс­кә­ми­я­гә утыр­ган җи­рем­дә аяк сел­кеп ка­лам. Шун­да ка­е­шым бе­лән мак­та­ныр­га өл­гер­мә­вем исе­мә тө­шеп, та­гын то­рып йө­ге­рәм.

Тук­тыйм. Маэ­май­лар җы­е­ла. Мин алар­га “честь” би­рәм:

— Сә­гыйть Ярул­лин — пар­ти­зан!

Маэ­май­лар тә­гә­рә­шеп өрер­гә то­ты­на­лар.

­ Ап­рель, 1998.

­ Е­ГЕТ ДИМ­ЛӘҮ

­ Хи­кәя

Шәп ва­кыт­лар бу­ла ул, бик бу­ла. Әле нин­дие ге­нә! Дөнь­я­ны бер чит­кә куй­ган, за­ма­на­ның бү­се­ре­нә ба­сып йөр­гән чак­лар.

Таң бе­лән ди­яр­лек Мо­заһ­һа­ра кар­чык без­гә ки­леп кер­гән. Ишек ал­дын се­бе­рү­че әт­кәй­гә кыч­кы­рып-кыч­кы­рып нәр­сә­дер сөй­ли, үзе аның са­ен:

— Әйе-әйе, ыкы-эке,— дип куя, ан­нан бер дә со­ңарт­мый,— ни ди­дең? Ни ди­дең?— дип со­рый.

Йо­кы­ны тә­мам ка­чы­рып бе­тер­де. Бол­дыр­га чы­гып бас­тым. Идән­нә­ре сы­гы­лып, юан имән ба­га­на­ла­ры да сел­ке­неп куй­ды.

Мо­заһ­һа­ра кар­чык, ми­не кү­реп алу­га, әт­кәй­гә:

— Әс­тагъ­фи­рул­лаһ, бу си­нең кай­сы ма­ла­ең, Зә­ки­җан?— дип, кап­ла­ныр­га те­лә­гән­дәй со­ра­ды.

И­сән­лә­шеп-ни­теп тор­мый ин­де бу. Ка­зан­нан кай­тып тө­шү­е­мә бер ат­на да юк, сту­дент ел­ла­рым. Үзен­нән ке­че­ләр­не сан­ла­ма­вы Мо­заһ­һа­ра кар­чык­ның йө­зе­нә чык­кан.

— Ке­че­се,— ди­де әт­кәй, ку­лын­да­гы урам се­бер­ке­сен әй­лән­де­реп, чы­бык­ла­ры та­за бәй­лән­гән­ме икән­ле­ген ка­раш­ты­рып.

— Сә­лам, әт­кәй, исән­ме­сез, Мо­заһ­һа­ра әби!— ди­дем икен­че тап­кыр, та­вы­шым­ны та­гын да ка­ты­рак ку­еп.

— Әле мин олы­сы­мы дип то­рам... Алай икән...— Мо­заһ­һа­ра кар­чык каш өс­те­нә ку­лын ку­еп, бер ая­гын­нан икен­че­се­нә үр­дәк ке­бек ты­пыр-ты­пыр кү­че­неп, уң­лы-сул­лы ми­не кү­зәт­те. Ә сә­лам кай­та­ру юк та юк ин­де, тәр­бия алыр­га ва­кы­ты җит­ми кал­ган­мы...

Хә­ер, мин­нән бул­сын ях­шы­лык, та­гын да ка­бат­ла­нып исән­ләш­тем. Тә­рә­зә пы­я­ла­ла­ры урын­на­рын­нан күч­ми ге­нә кал­ты­ра­нып куй­ды­лар. Әт­кәй­нең:

— Тор­дың­мы, улым, бик ях­шы бул­ган,— ди­гән­нә­ре­нә ия­реп, Мо­заһ­һа­ра кар­чык:

— Исән-сау гы­на­мы­сы­гыз, улым,— дип кы­быр­сы­нып һәм дә ты­пыр­чы­нып куй­ды.

— Ме­нә, улым, үзең­не дим­ләп кил­гән­нәр,— ди­де әт­кәй, һич­бер ша­я­ру­сыз.

— Нәр­сә, мин кыз­лар­мы­ни?— дип га­җәп­се­неп, сө­зеп ке­нә ка­рап куй­дым, ачу­ым ки­леп.

— Әс­тагъ­фи­рул­лаһ, әс­тагъ­фи­рул­лаһ,— дип, бас­кан җи­рен­нән арт­ка­рак чи­ген­де Мо­заһ­һа­ра кар­чык, ан­нан сүз җе­бен тел очын­нан ыч­кын­дыр­мый гы­на те­зеп кит­те:

— За­ма­на­сы шун­дый ин­де аның, улым, хә­зер, за­ма­ны шу­лай­га та­ба ки­теп ба­ра, әйе!.. Без дә ка­лыш­мас­ка бул­дык әле, Ал­ла­һы бо­ер­са!

— Кем­гә?— дип тук­тат­тым мин аны. Дерт итеп кит­те.

— Ни­чек кем­гә?— ди бу, ап­ты­рап.

— Кем­гә дим­ли­сез?

— И улым, аны әй­тә­сең икән, рәх­мәт төш­ке­ре...— Мо­заһ­һа­ра кар­чык кал­ты­ра­на ук баш­ла­ган иде, ал­ды­рып­мы-ал­ды­рып кит­те, те­ле-тел­гә йок­ма­ды:

— Пермь­нән кайт­кан кы­зым­ның кы­зы­на... Шә­һәр кы­зы­на... Бик ях­шы­лар, бик чи­бәр­ләр... Га­ди­лә­гә, улым, Га­ди­лә­гә!— Өс­те­мә ба­сып үтәр­гә те­лә­гән ке­бек, кар­шы­ма шу­лай сөй­лә­нә-сөй­лә­нә сы­ер ке­бек ки­лә бир­де:

— Бер­көн­не чи­тән бу­ен­да ба­сып тор­ган иде­гез, таң ат­тыр­ды­гыз... Ил­лә дә мә­гәр биг­рәк­ләр төс­кә-бит­кә ки­ле­ше­неп то­ра­сыз...

— Кыз­мы соң ул?— ди­дем аның сүз­лә­рен тук­та­тып.

— Әйе-әйе, әс­тагъ­фи­рул­лаһ, кыз-кыз,— ди­де Мо­заһ­һа­ра кар­чык, ни авы­зын яу­лык чи­те бе­лән кап­лар­га бел­ми­чә, ки­нәт әй­тел­гән сүз­дән ни оя­лыр җай та­ба ал­мый­ча. Шу­лай да та­кыл­дый бир­де:

— Улым, төн­нә­рен дә син дип са­та­ша, көн­нә­рен дә: “Шул егет­не ге­нә яра­там!”— дип елый... Ни әй­тер­сең?

Күз­ләр оч­раш­ты. Со­ры ка­ра­шы ар­ты­гы бе­лән та­ләп­чән һәм хол­кы­ның мак­сат­чыл икән­ле­ген бел­де­реп то­ра иде­ләр.

— Ярар,— ди­дем мин ко­ры гы­на.— Мун­ча ягып то­рыр­быз. Кил­сен!.. Тик­ше­реп ка­ра­быз!

Мо­заһ­һа­ра кар­чык кай­тып ки­тү­гә, әти:

— Би­рер­мен мин си­ңа мун­чаң­ны!— дип ка­бат­лый-ка­бат­лый, се­бер­ке са­бын сын­ган­чы кый­на­ды.

Ке­ше ал­ла­рын­да оят­лы ит­тем, имеш.

Га­ди­лә дә кил­мә­де. Әт­кәй­нең “мун­ча­сын­нан” кү­гә­реп-зәң­гәр­лә­неп бет­кән ар­кам­ны удырт­кан бу­лыр һәм хәт­та бәл­ки өй­лә­нер дә идем. Ба­ры­бер баш­ны бе­рәр­се аша­я­чак!

Ә Га­ди­лә­нең, йо­кы­сын­нан то­ру­ы­на сү­зем­не әби­се кай­тып әйт­кәч, че­мо­да­нын җый­нап, авыл­дан ук чы­гып кач­ка­нын кү­реп кал­ган­нар.

­ Ап­рель, 1998.

­ЗАТ­ЛЫ ХО­ЛЫК­СЫЗ

­ Хи­кәя

Ү­зең­не та­ны­ма­са­лар, мин — фә­лән дип ке­нә әл­лә ни кы­рып бул­мый. Яз­мы­шы­ңа буй­сы­ну­дан да ях­шы­сы юк.

Ка­дыйр бү­ген күр­ше авыл егет­лә­рен берь­ю­лы өе­ре бе­лән та­гын тук­мап кайт­кач, изе­леп йок­лап кит­те. Икен­че көн­не ге­нә үзе­нең җи­ме­рел­гән бо­рын, авыз һәм күз төп­лә­рен бар­лап, алар­га көз­ге ал­дын­да ка­гыл­га­лап куй­ды. Изел­гән урын­на­ры бул­са да, сын­ган җир­лә­ре юк иде. Бү­ген урын өс­тен­нән куз­га­ла­сы ит­мә­де. Әм­ма кич ире­шеп кил­гән­дә кап­ка төп­лә­ре­нә ки­леп тук­та­ган ар­ба­дан бер-бер арт­лы эре­ле-вак­лы ха­тын­нар ко­е­лыш­ты­лар. Алар­ның зур эш бе­лән йө­рү­лә­ре иде. Кай­сы­сы­ның улы ку­лын сын­дыр­ган, бе­рәү­лә­ре­не­ке­нең ар­ка­сы изел­гән, икен­че­лә­ре­не­ке­нең ка­быр­га­ла­ры ва­тыл­га­ла­ган икән.

— Адәм тә­га­нә­се! Бер үзең ун­би­шен бер­гә то­тып тук­ма­ма­саң!..— дип зар­ла­ныш­ты­лар күр­ше авыл ха­тын­на­ры, ур­та­ла­ры­на ча­кыр­тып чы­гар­ты­лып утыр­тыл­ган Ка­дыйр­га әле күз эле­неп җит­мә­гән кич­ке як­та якын ки­лер­гә кур­кы­шып:— Аза­бың кө­чәй­гән икән, юнь­сез!

— Ми­ли­ция ча­кыр­тып, утырт­ты­рыр­га ки­рәк үзен!— дип, кип­кән ка­бак кы­ер­чы­гы ке­бек бер ха­тын­ның чә­рел­дә­ве­нә, ара­дан арыш кап­чы­гы ке­бек зур гәү­дә­ле­се кар­шы тө­шеп:

— Үзе­без­нең ма­лай­лар­ны утыр­тып ку­яр­лар. Алар ун­би­шәү бул­ган­нар, ә бу — га­за­бы кө­чәй­гән, бер үзе,— дип бас­ты­рып әйт­кәч, ин­де бол­дыр­да те­зе­ле­шеп уты­рыр­га өл­гер­гән­нә­ре тел­сез кал­ды­лар. Ни өчен кил­гән­лек­лә­рен дә оныт­ты­лар.

Ка­дыйр­ның гәү­дә­гә та­за, код­рәт­кә иләм­сез, чы­рай­га чи­бәр бу­луы гы­на җит­мә­гән, тел­гә дә йом­шак һәм ос­та­лы­гы мәгъ­лүм. Әм­ма бу юлы һич­ни әйт­ми уты­ра бир­де.

Е­гет­нең бо­лай ты­ныч ка­луы ха­тын­нар­ны тә­мам чы­гыр­ла­рын­нан чы­гар­ды. Шау­ла­ша баш­ла­ды­лар.

Җә­ен ка­раң­гы озак­лап тө­шә, күз элен­гән­че яр­ты төн­нә­рең үтеп ки­тә.

— Нәр­сә, ир­лә­ре­гез юк­мы әл­лә сез­нең?— ди­де егет бе­раз­дан, усал­лык бе­лән мыс­кыл­лап.

Ха­тын­нар шау­ла­ша баш­ла­ган җир­дән та­гын шым бул­ды­лар, бер-бер­се­нә ка­ра­шып куй­ды­лар. Бо­лар­ның йө­рәк­лә­ре­нә шом җи­бә­рер­гә, кү­ңел­лә­рен куз­га­тып ым ка­гар­га өл­гер­гән Ка­дыйр:

— Ярар, ми­ли­ци­я­гә әйт­мә­мен,— ди­гәч, үзен акыл­га утыр­тыр­га гай­рәт­лә­неп кил­гән ха­тын­нар ки­нәт ке­нә рәх­мәт­ләр укыр­га, уңы­на-су­лы­на са­ры­лыр­га-сы­ла­шыр­га то­тын­ды­лар.

— Ул­ла­ры­быз­ны да бү­тән кый­на­мас­сың ин­де? — дип ял­ва­ру­чы­ла­ры да бул­ды.

— Ярар, үз­лә­ре кул­ла­рын суз­ма­са­лар, сук­ма­мын-төрт­мә­мен,— ди­де Ка­дыйр, чит­тә­рәк ки­теп кал­ты­ра­ну­чы­лар­ны да ты­ныч­лан­ды­рыр­га те­ләп. Әм­ма үте­нү-үгет­ләү­ләр­гә бү­тән­нә­ре дә ку­шы­лып ки­теп, сүз­лә­ре бот­ка­га әве­рел­де:

— Син ин­де, энем, улым, алай ит­мә... Үзең­нең яшь­тәш­лә­рең бул­са­лар да, зур яки ке­че бул­са­лар да, кул кү­тә­реп су­га баш­ла­са­лар да ти­мә ин­де үз­лә­ре­нә?..

Бо­лар­ның гау­га­сын тук­та­тыр­га те­ләп, ялын­ган­на­ры­на кү­рә ге­нә Ка­дыйр та­гын:

— Ярар!— ди­де.

Ха­тын­нар ка­бат шым бул­ды­лар һәм бе­раз­дан сө­е­не­шеп, рәх­мәт­ләр әй­тә-әй­тә кай­тып кит­те­ләр.

Хак­тыр­мы-ял­ган­дыр­мы, шул ки­тү­лә­рен­нән бир­ле ир­лә­рен ян­на­ры­на ят­кыр­мый­лар, узы­шып-яше­ре­неп ке­нә кыз­ла­ры­на Ка­дыйр­ны дим­лә­теп яу­чы чап­ты­ра­лар, дип сөй­ли­ләр. Ба­рып күр­гә­нем юк. Әм­ма шу­ны­сын тә­га­ен бе­ләм: бу бө­ек со­лых-ки­ле­шү­дән соң ике кич тә уз­ма­ды, күр­ше авыл егет­лә­рен өер­лә­ре Ка­дыйр та­гын тук­мап кайт­ты. Бу юлы аның өс­тен­нән зар­ла­нып йө­рү­че­ләр бул­ма­ды. Әти-әни­лә­ре сиз­ми кал­ма­ган иде­ләр, югый­сә.

­ Ап­рель, 1998.

­ЗА­КОН АЕР­МА­СЫ

­ Хи­кәя

Та­тар­лар­ның мән­фә­гать­лә­рен як­лау ни­я­тен­нән Ру­сия Дәү­ләт Ду­ма­сы та­гын за­кон чы­гар­ган икән.

Бу хә­бәр сә­га­те-ми­ну­ты бе­лән һәр­бер авыл һәм шә­һәр­гә ире­шеп, хал­кы­быз­ның ба­тыр ир­лә­ре эш таш­лау һәм ач­лык игъ­лан итү­гә ка­дәр ба­рып җит­кән­нәр. Был­тыр гы­на га­и­лә­сен урам­га ку­ып чы­гар­ган яшь ир Га­лиул­ла, Исән­кал­дык ра­йо­ны­ның Ка­лын­сый­рак авы­лы му­жик­ла­рын җый­нап, алар­ны Ду­ма­га мәр­тә­бә­ле үте­неч язар­га үгет­лә­гән.

— Ха­лык сү­зе­нә ко­лак сал­мый кал­мас­лар,— дип баш­лап ки­теп, озын-озак но­тык тот­кан. Җит­мә­сә, ку­лын­да­гы гә­җит­не бол­гап:— Ме­нә мон­да яз­ган­нар: “Бы­ел­ның гыйн­вар аен­нан та­тар­лар­га һәм алар ке­бек мө­сел­ман­нар­га ике­дән алып дүрт­кә ка­дәр ха­тын то­тар­га рөх­сәт би­ре­лә”, ди­гән­нәр. Җә­мә­гать, әм­ма дә без мо­ңа үтә дә кар­шы. Бер ха­тын — бер җә­һән­нәм бул­са, дүрт ха­тын — дүрт җә­һән­нәм! Без­гә — ки­рәк­ми!— дия-дия, әл­лә нин­ди дә­лил­ләр ки­те­реп бе­тер­гән. Кы­рык­тан узып та әле бер ге­нә дә өй­лә­неп ка­рар­га уй­ла­ма­ган Га­риф, Са­лих, Хә­лил, Бик­мул­ла, Са­мат, Ха­лит, Ту­фан, Их­сан һәм та­гын әл­лә кем­нәр аңа ку­шыл­ган­нар. Мәсь­ә­лә­не та­выш­ка ку­еп, һәм­мә­сен­нән кул кү­тәр­теп, ачык им­за­лар куй­дыр­тып, ахыр­да үте­неч­не үтем­ле итеп сыр­лар­га утыр­ган­нар. Бар­сын да бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп, түк­ми-чәч­ми кә­газь­гә тер­кә­гән­нәр.

— Поч­та­лар­да ба­ры ха­тын-кыз гы­на эш­ли, үте­не­че­без Мәс­кәү­гә ба­рып иреш­мәс, юл­да га­ип бу­лыр, югал­тыр­лар,— дип, ара­дан биш са­за­ган ир-егет­не сай­лап, Ду­ма­га оза­тып кал­ган­нар.

Мон­дый хәл­ләр бер үз­лә­рен­дә ге­нә бул­мый­ча, яр­ты Рә­сәй­нең шау­ла­га­нын, ха­лык мас­са­ла­ры­ның ри­за­сыз­лы­гын ра­ди­о­дан тың­лап, те­ле­ви­зор­дан ка­рап, ахыр­да үз­лә­ре­нең җи­ңеп чы­га­сы­на чын кү­ңел­дән ыша­нып ята­лар икән бо­лар. Ул ара­да те­ге Мәс­кәү­гә ки­тү­че­ләр дә бик сө­е­не­шеп кай­тып төш­кән­нәр һәм, бар­ча­сын ура кыч­кыр­тып:

— Ду­ма­да һич­шик­сез ка­ра­я­чак­быз, үз­лә­ре өчен ты­ры­шып йө­рү­е­без­гә рәх­мәт әй­теп кал­ды­лар,— дия-дия, зур­дан ку­бып йөр­гән­нәр һәм олуг җи­ңү хөр­мә­те­нә мул та­бын­лы бәй­рәм яса­ган­нар.

Ду­ма­да мәсь­ә­лә­не шу­лай ук үзәк­кә алып тик­шер­гән­нәр, бә­хәс­ләр дә бу­лып, де­пу­тат­лар тә­мам яка­ла­шып су­гы­шып, ха­лык мән­фә­га­тен як­лау йө­зен­нән конс­ти­ту­ци­я­гә кан бе­лән тө­зәт­мә керт­кән­нәр һәм “Та­тар­лар­га дүрт ха­тын то­тар­га рөх­сәт би­рел­ми һәм дә дүрт ха­тын­нан да ким­не алыр­га яра­мый” дип за­кон чы­гар­ган­нар.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: