СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 8 страница

— Сә­лам, егет­ләр!— ди­гә­нем­дә, кот­ла­ры очып, ике­се ике як­ка йө­рәк­лә­рен то­тып ау­ды­лар. “Ха­рап ит­тем”,— дип мең хәс­рәт­кә ба­тып, авыр гәү­дә­лә­рен бе­рәм-бе­рәм сөй­рәп, үз­лә­рен кай­нар аш­лык өс­те­нә ки­те­реп са­лу­ы­ма, алар та­гын җыр­лап җи­бәр­де­ләр.

Һәр ти­ше­ген­нән зәң­гәр тө­тен­нәр чы­га­рып, ти­мер­лә­ре тә­мам кып-кы­зыл төс­кә кер­гән, ме­нә-ме­нә авып ки­тәм, ин­де ха­рап бу­лам дип һич­бер ял­сыз дө­бер-ша­тыр эш­лә­гән ик­мәк кип­те­рү җай­лан­ма­сы­ның гү­ләү та­выш­ла­ры кү­ме­леп кал­ды. Бо­лар, ике бә­хет­ле, бер-бер­сен­нән уз­ды­рыр­га те­ләп чи­на­ды да чи­на­ды. Ми­ңа ни кө­ләр­гә, ни елар­га урын юк, ап­ты­ра­дым да кал­дым ин­де, ме­нә те­рәк.

“­Cар­ман” бе­лән “Ра­май” гы­на бер­гә бу­та­лып кал­ма­ды, “Ка­рур­ман”­га да ке­реп, тә­мам бо­тар­лап һәм ту­рап таш­ла­ды­лар. Ан­нан соң за­ма­на­ның тер­кел­дик бер-ике җы­ры бе­лән авыз­ла­рын чай­кап, та­гын да ха­лык ре­пер­ту­а­ры­на әй­лә­неп кайт­ты­лар һәм, көт­мә­гән­дә ты­нып, үза­ра ка­ра­шып куй­ды­лар да ике­се тиң ын­дыр­дан чы­гып йө­гер­де­ләр. Ни уй­лар­га да бел­мә­дем.

Яр­ты сә­гать­ләп уз­ган­нан соң гы­на бо­лар әй­лә­неп кер­де­ләр. Йөз­лә­ре чы­тык­лан­ган, баш­ла­ры да ай­ныр­га өл­гер­гән иде.

— Су куш­кан­нар,— ди­де Мир­ха­дим,— эч­не боз­ды, ка­һәр!..

Шу­лай әй­теп бе­те­рер-бе­тер­мәс ка­бат чы­гып йө­гер­де. Ар­тын­нан ка­рап кал­ган Кудр Риф­кать, ми­ңа бо­ры­лып:

— Мо­ны­сы — си­ңа,— дип, ше­шә тө­бен­дә кал­ган­ны түш ке­сә­сен­нән чы­гар­ды да ку­лы­ма суз­ды. Әм­ма то­тар­га өл­гер­мә­дем, шул ки­леш ул да ча­тан-чо­тан чы­гып йө­гер­де. Кул­га ке­реп өл­гер­мә­гән ше­шә таш­ка тө­шеп көл­лән­де.

У­рам­да әле һа­ман да тук­тау­сыз яң­гыр коя иде.

­ Май, 1998.

­ Ә­БИ­ЛӘР КӨ­МЕШ­КӘ­СЕ

Хи­кәя

Ур­сак авы­лы­на өй­лә­гә ка­дәр үк ки­леп җи­тү­е­без­гә ка­ра­мас­тан, ба­ры тик ка­раң­гы тө­шү­гә, Мир­ха­дим бе­лән ми­не бер әби­гә фа­тир­га ур­наш­тыр­ган иде­ләр.

Ә­би ди­мәк­тән, ял­гы­зы гы­на тү­гел икән. Бу йорт­та алар өчәү бу­лып чык­ты­лар: үзе әби, ул әби­нең әни­се — әби, ул әби­нең әни­се­нең оны­гы — әби... Адәм яшен­нән узып ки­тү­че­ләр яшен­дә, өче­се дә бер йорт­та яшәп ята­лар бо­лар.

Без­гә яра­ма­ган та­гын, өйал­ды­ла­рын­да­гы ка­ра­ват­ны бир­де­ләр. “И­ке кат юр­ган бе­лән ятар­сыз, өше­мәс­сез”,— ди­де­ләр. Әм­ма көз­ге төн­нең су­ы­гы ыш­кы­ла­нып җит­мә­гән так­та ярык­ла­рын­нан тү­гел, сө­як­ләр­гә ка­дәр әл­лә кай­сы поч­мак­лар­дан үтеп ке­рә дә, теш­ләр-теш­кә бәр­гә­лә­нә баш­лый. Тән­нә­ре­без ка­тып уя­на­быз. Юр­ган ди­гән­нә­ре дә чып­та­дан алай ук ар­тык тү­гел иде.

Ә әби­ләр­нең без­гә ис­лә­ре дә кит­ми. Бик­лә­неп ала­лар да, җы­лы өй­лә­рен­дә кич­ке си­гез­дән көн­дез­нең уни­ке­се­нә ка­дәр из­рәп йок­лый­лар. Ул ва­кыт­та без ин­де эш­ләп ары­ган бу­ла­быз.

Ул көн­не дә ка­раң­гы тө­шеп, авыл йок­лап бет­кән­дә ге­нә эше­без тө­гәл­лә­неп, га­дә­те­без­чә кай­тып яту­ы­быз бул­ды, өйал­ды­ның чо­лан ягын­нан кем­нәр­нең­дер пыш-пыш сөй­лә­шүе ко­лак­ны үчек­ләр­гә то­тын­ды.

Сүз­лә­рен аң­лар­га те­ләп шак­тый озак тың­ла­нып ят­тым, тик бер­ни тө­ше­неп бул­ма­ды. Бо­рын­га да әч­кел­тем-төч­кел­тем ис ке­реп, ары­ган күз­ләр­не әл­җе-мөл­җе ки­те­рә баш­ла­ды.

Мир­ха­дим бер дә са­быр­сыз, ел­гыр, хәй­лә­кәр­ле­ге чик­тән аш­кан

ба­тыр егет, ул ара­да чо­лан так­та­ла­рын­нан ярык та­бып, эч­ке ягын тик­шер­де дә, озак уй­лап тор­мас­тан, бик­ле йо­за­гын тарт­ка­лап ка­ра­гач, үр­мә­ләп юга­ры ме­неп тә кит­те. Эч­ке як­ка тө­шеп, ни­дер чү­мер­гә­нен тың­лап ят­тым да, мин дә бо­рын­ны төр­теп ка­ран­дым. Аның тус­та­ган-тус­та­ган кү­тә­реп эчү­ен кү­реп хәй­ран кал­дым.

— Бо­лар сөй­лә­шә икән,— ди­де ул ми­нем кү­реп то­ру­ым­ны си­зе­неп,— әби­лә­ре­без кө­меш­кә ку­ып ята­лар икән.

Газ пли­тә­сен­дә ут яна, өс­тен­дә кис­мәк уты­ра, ә идән­гә ку­ел­га­ны­на там­чы­лап-там­чы­лап ни­дер ага. Әйе, кө­меш­кә бу­лыр­га ки­рәк!

— Мә, си­ңа да җи­тә мон­да, ал,— дип, зур ка­лай чәй­нек­не юга­ры кү­тә­реп, ми­ңа суз­ды.— Бо­ры­нын­нан гы­на җи­бәр!

Мир­ха­дим­не тың­ла­мый мөм­кин тү­гел иде.

Чәй­нек­тә дә кө­меш­кә бу­лып чык­ты. Тән­гә җы­лы йө­гер­де, су­ык­тан ки­те­лә баш­ла­ган дөнь­я­лар да тү­гә­рәк­лә­неп кит­те.

— Кал­га­нын бү­леп ал да, чәй­нек­не мон­да бир,— ди­де Мир­ха­дим, сүз­ләр­не сак­сыз кыч­кы­рып сөй­ләп һәм су­зып кы­на. Аның кә­е­фе ми­не­кен­нән биш өлеш ях­шы­рак иде ин­де.

Чәй­нек­не ки­ре би­рү­е­мә, Мир­ха­дим та­гын бер тус­та­ган­ны җи­бәр­де дә ки­ке­реп куй­ды. Хәт­та, һич­бер исе кит­ми­чә:

— Ме­нә те­рәк, ме­нә те­рәк!..— дип төч­ке­реп тә ал­ды.

Ул әле тиз ге­нә чы­гар­га уй­ла­мый иде.

Со­ңын­нан гы­на бел­дем, һәр кич шу­лай “тән җы­лыт­кыч”­тан авыз ит­кәч ке­нә йок­лар­га ята икән еге­те­без. Мин ге­нә ул арып авам, ту­ңу­дан теш­кә-теш­не бәр­гә­ләп, шул ша­кыл­дау­лар­дан кур­кып, төн­гә мең тап­кыр уя­нам, ә Мир­ха­дим җы­лы­нып, рә­хәт­лә­неп йок­лый. Се­ре бул­ган шул.

Ә бу юлы ул шул чо­лан­да йок­ла­ды, чы­гып тор­ма­ды.

Ир­тән ху­җа­би­кә әби­ләр­дән ка­ты ко­ла­гын бор­ды­ра­ча­гын уй­ла­ма­ган­дыр ин­де.

­ Май, 1998.

­БУЛ­ГАН ЕГЕТ

Хи­кәя

У­тын яру — ку­әт та­ләп итә тор­ган авыр эш­ләр­дән ин­де ул. Ике сөй­лә­неп то­ра­сы тү­гел дә...

Мур­тай­ган ка­ен. Үзе бо­так­лы, җит­мә­сә, бөд­рә. Ике ма­ши­на ук, ди. Тың­ла­мый­ча да мөм­кин тү­гел. Фа­тир ху­җа­быз го­зе­ре, авыл сә­ви­тен­дә идән юу­чы, мич­кә ягу­чы бу­лып эш­ли икән.

— Буш­ка тү­гел,— ди­гән бу­ла, юри ге­нә, тың­ла­сын­нар өчен әй­тү­е­дер ин­де. Җәй буе ял­чы та­ба ал­ма­ган, ки­леп ка­рый­лар да, бал­та­ла­рын җил­кә­лә­рен­нән тө­шер­ми­чә, кул са­лын­ды­рып кай­та­лар да ки­тә­ләр икән. Кем­нең ин­де утын ва­там дип үзе­нең дә ва­ты­ла­сы кил­сен.

Тың­ла­дык ин­де.

Мир­ха­дим — шәп егет, ур­та­ча­рак буй­лы, мин кем­лек­тә әл­лә кем. Ке­че­рәк кү­рен­гән өем­не сай­лап ал­ды.

— Бу­сы — ми­ңа! Ярып бе­тер­гәч, бу­лы­шыр­мын, бор­чыл­ма,— ди­де дә, до­га­сын да әй­теп тор­мый­ча эш­кә ябыш­ты. Тү­мәр­гә бер су­гу­ы­на, яры­лып та кит­те.

“Е­гет җил­ле икән!— дип уй­ла­дым мин үзем өчен сө­е­неп: — Ми­нем өлеш­не дә эһ ит­кән­че хәл кы­ла­чак бу!”

Шу­шы шат­лык һәм ыша­ныч бе­лән үзем дә эш­кә ке­реш­тем. Әм­ма дә лә­кин юан­лык­та — өс­тәл, буй­га бо­так­лы һәм бөд­рә ка­ен тү­мә­ре бал­та бе­лән ча­бу­ы­ма ка­рап кы­на алай бик тиз яры­лып ки­тәр­гә те­лә­мә­де.

Ө­чен­че­се­нә ки­зән­гә­нем­дә уч төп­лә­рем су­е­лып чык­ты, тир­лә­вем­нән күл­мәк-чал­бар ша­быр су бу­лыр­га өл­гер­гән иде ин­де. Мир­ха­дим­гә ка­рап куй­дым. Ул әле һа­ман ваг­рак тү­мәр­ләр бе­лән ма­та­ша, бо­так­лы, бөд­рә­лә­рен бер чит­кә тә­гә­рә­теп ба­ра иде.

Ми­нем тук­тал­ган­ны кү­реп ул да уты­рыр­га урын җай­ла­ды..

— Кә­җә май­ла­рын чы­га­ра бу!— дип әй­теп куй­ды, маң­гай ти­рен сөр­теп.

— Чы­га­ра,— ди­дем мин дә,— ша­быр су ит­те.

У­тын яру га­за­бы икен­че көн­гә кит­те. Ми­не­ке тау ка­дәр өел­гән, Мир­ха­дим­не­ке ни сә­бәп­ле­дер яр­ты­сы­на да җит­мә­гән иде. Ул тук­тау­сыз вак тү­мәр­ләр­не ге­нә яра, ә ми­ңа һа­ман да өлеш бу­ла­рак ба­ры тик юан­на­ры, бо­так­лы­ла­ры гы­на чы­га тор­ды. Мир­ха­дим­нең аяк ас­ты­ма мыш­тым гы­на олы тү­мәр­ләр­не тә­гә­рә­теп тор­ган­лы­гын, ми­ңа на­сыйп тү­мәр­ләр өем­нән дә ваг­рак­ла­рын гы­на эләк­тер­гә­нем күр­сәм дә ка­ры­шып сүз эн­дәш­мә­дем. Тү­мәр­ләр яры­лып бет­кән­дә кул­ла­рым өзе­леп тө­шәр хәл­гә җи­тәр­гә өл­гер­де. Мир­ха­дим­нең вак­ла­ган уты­ны ми­не­ке­нең эс­керт ка­дәр­ле өе­ме янын­да кеч­ке­нә чү­мә­лә төс­ле ге­нә иде.

Һа­ва алыр­га, бе­раз су­ы­ныр­га дип без­дән ерак тү­гел су бу­е­на төш­сәм, каз­лар ара­сын­да би­хи­сап бү­кән­нәр йө­зеп йө­ри иде. Ар­тым­нан ки­леп җит­кән Мир­ха­дим:

— Мин тә­гә­рәт­тем алар­ны, ба­ры­бер ярып бул­мас иде. Яз­гы та­шу бе­лән ки­тәр­ләр әле,— дип кө­леп куй­ды.

Җа­ным ки­сәк-ки­сәк яры­лып кит­те.

Ул тү­мәр­ләр­не су­дан чы­га­ра баш­ла­сам, юләр бу­ла­ча­гым­ны аң­лап:

— Алай икән,— ди­дем...

Ә ак­ча­ны, ягъ­ни хез­мәт бә­я­сен Мир­ха­дим дә ми­нем бе­лән ти­гез ал­ды. Шун­да ху­җа­би­кә­без ни өчен­дер:

— Тор­мы­шың авыр бу­лыр,— дип ми­ңа әй­теп куй­ды.

­ Май, 1998.

­ ИЛ­ГИЗ­НЕҢ БЕР ДӘ­РЕ­СЕН­НӘН

­ Хи­кәя

Ил­гиз­нең кыз­лар бе­лән ша­я­ру­ла­ры мөм­кин хәл са­нал­са да, сөй­лә­не­лә тор­ган сүз­ләр­гә мин әл­лә ник ыша­нып җит­ми идем.

— Бул­мас, егет­ләр, өй­лән­гән ба­шы бе­лән кыз­лар ау­лап йөр­мәс! Ха­ты­ны — авы­лын­да!— ди­дем.— Улы бар!..

— Ме­нә те­рәк!— ди­де Мир­ха­дим, озак кы­на хи­хыл­дап: — Сту­дент — сту­дент ин­де, авыл­га ка­рап ят­мас!.. Аны уҗым­га бәй­ләп кую юк, үзе бе­лә!

Ул та­гын да арт­ты­рып сөй­ләп ал­ды.

Мин аның сүз­лә­рен бер­ни­чек тә аң­ла­ма­дым һәм аң­лар­га те­лә­мә­дем.

Шун­да Ил­гиз үзе дә ки­леп чык­ты һәм сүз­гә ку­шы­лып ки­тәр­гә җай кө­тә баш­ла­ды. Мир­ха­дим шун­да ук:

— Әнә, үзен­нән со­ра, әйе­ме, Ил­гиз?— ди­де.

— Нәр­сә­не?..

— Бү­ген кай­сы­сы бе­лән йок­ла­дың?

— Ә, аны­сын әй­тә­сең икән...

— Әнә, ышан­мый то­ра.

— Ба­шы яшь, әйе!..

Ил­гиз­нең шу­лай ди­гә­не­нә һәм­мә әһе­ле ко­лак рә­хәт­лә­неп кө­ле­шә бир­де, биг­рәк тә Мир­ха­дим рә­хәт­лән­де. Бө­тен җа­ны-тә­не ун­биш ми­нут­лап тет­рәп-тиб­рә­неп тор­ды.

Лек­ци­я­гә ке­реп уты­ры­ша баш­лау­га Ил­ги­зе­без шун­да ук кыз­лар яны­на­рак елыш­ты. Уңай­сыз­ла­нып тор­мый­ча, алар­ның кай­сы­сы­на бул­са да са­гыз­дай сы­ла­ныр­га те­ләп, янын­да урын дәгъ­ва­ла­ды, аһ-ваһ ит­кән бул­ды. Ур­та­ла­ры­на ук үтеп, мак­са­ты­на иреш­кәч, сө­е­не­чен авы­зы­на ту­ты­ра ал­мый­ча, ко­ла­гы­на ка­дәр ерып, бер ар­ты­на тар гы­на урын да тап­ты. Күз­лә­ре җеп юка­лы­гы­на ка­дәр кы­сы­лып бет­кән, йө­зе­нә кы­я­фәт күр­ке өчен бе­раз кы­зыл­лык та йө­гер­гән иде.

Мин аның нәкъ ар­тын­да ди­яр­лек, ае­рым буш өс­тәл­ләр ара­сы­на утыр­дым. Ил­гиз, дус­та­нә кы­я­фәт­тә бо­ры­лып, ко­ла­гы­ма ни­дер әй­тер­гә те­лә­ге бар­лы­гын иша­рә­лә­де. Аңа якын­рак бул­сын­га ал­га та­ба иел­дем.

— Ка­рап тор, хә­зер күк­рәк­лә­рен ко­чак­ка са­ла баш­ла­я­чак­лар,— ди бу, ми­не га­җәп­кә кал­ды­рып.— Кыз эләк­те­рү­нең дә се­ре-җае бар аның, әйе!..

Кыз­лар үза­ра сөй­ләш­кән­дә Ил­гиз, алар­ның күк­рәк ти­рә­сен­дә­ге өс­тәл өс­тен­дә учын ачып, җай гы­на шу­ды­рып, мак­сат та­кы­я­сы­на якын­рак ки­тер­де. Те­ге­ләр аның хәй­лә­сен бе­леш­ми, ми­нем дә пе­си ке­бек мыш­тым гы­на ка­рап уты­ру­ым­ны си­зен­ми иде­ләр. Һәр сел­кен­гән­нә­ре са­ен Ил­гиз­нең учы­на зат­лы күк­рәк­лә­ре са­лы­нып-са­лы­нып төш­те. Егет хәй­лә ар­ба­сы­на уты­ра ал­мый кал­ган­нар­дан тү­гел икән­ле­ге­нә өс­тә­мә дә­лил өчен алар­ның ар­ка­ла­рын­нан икен­че ку­лы бе­лән җай гы­на сы­пыр­ды. Ә үзе:

— Өй­рән, дус­тым, өй­рән!— дип ка­нә­гать­лек бе­лән ел­мая бир­де.— Өй­рә­тер ке­шең бар ча­гын­да!..

­ Май, 1999.

­ Е­ГЕТ­ЛЕК ХӘ­ВЕ­ФЕ

­ Хи­кә­я

Ил­гиз­нең кыз­лар бе­лән ша­ярт­ка­лар­га ярат­ка­нын ин­де бе­лә идек.

Ә­йе, ки­леш-кил­бәт ке­нә тү­гел, аның те­ле дә “Сөб­ха­нал­лаһ!” шул. Ан­дый­лар­га ни эш­лә­сә­ләр дә ки­ле­шә. Ха­ты­ны авы­лын­да ба­ла­сын үс­те­реп ят­кан­да, шә­һәр­дә кыз­лар тә­мен та­ту­ны бул­ган­лык­ка са­нау­чы ир­ләр аз­мы­ни? Әй­тә­ләр шул: “Ир­ләр ишек ба­вын­нан кул­ла­рын ыч­кын­ды­ру­га егет бу­ла­лар!”— ди­ләр. Хак икән!

Кай­бер як­лар­да шу­шы ук сүз­не: “И­шек­не ябу­га ук...”— дип, ә кай­сы­дыр тө­бәк­ләр­дә: “А­выл кап­ка­сы кү­ме­лү­гә ге­нә!..”— дип бә­хәс итә­ләр.

Кай­да ни­чек­тер, аны­сын ар­мас һәм ялык­мас тел­ләр өчен кал­ды­рыйк. Әм­ма дә лә­кин без­нең Ил­ги­зе­без авыл кап­ка­сын­нан гы­на тү­гел, хәт­та ра­йон­на­рын­нан да бе­раз ерак­та иде.

Ан­нан соң ни шул, Ка­зан — иләм­сез зур һәм мор­җа­ла­ры бо­лыт­лар­га ти­еп тор­ган шә­һәр. Мон­да кем­не кем бел­сен дә, кем­нең ни эш­ләп йө­рү­ен­дә кем­нең ни эше бул­сын ди?..

Ир­лек­тән егет­лек­кә чык­кан Ил­ги­зе­без­нең күз­лә­ре бер дә ты­ныч­лык та­ба ал­мый­ча га­җиз­лән­гә­не­нә бер­ни­ка­дәр кү­не­гел­гән иде.

Һай, әм­ма дә са­быр бул­ган икән үзе. Мак­тап туй­мас­лык. Лек­ци­я­дә, ки­тап­ха­нә­дә, урам­да, трам­вай­да — кая ка­ра­ма, әле дә һа­ман чи­бәр­кәй­ләр янын­да, ни­дер бү­ле­шә, нәр­сә­не­дер ты­ры­шып-ты­ры­шып аң­ла­та, җит­мә­сә үт­мәс нә­сый­хәт­лә­рен дә би­рә, кыз­лар бе­лән егет­лә­рен, егет­ләр бе­лән кыз­лар­ны та­ныш­ты­ра. Әгәр шу­шы хә­лен­дә алт­мыш­ка җи­тә ал­са, яу­чы ба­бай бу­лып ки­тә­чә­ге­нә бер дә ши­гем юк, ин­де дә мул­ла­лык­ка “фа­ти­ха” ала­сы­на таш бас­тыр­са­лар да има­ным ка­мил, бил­лә­һи!..

Буш­ка каң­гы­рып йө­рер­гә ва­кыт та­ба ал­ма­ган егет­без, ир­лек­тән тә­мам ваз ки­чү кур­кы­ны­чы бар­лы­гы­на ар­ты­гы бе­лән ыша­нып һәм мо­ңа юл куй­мас­ка ки­рәк­ле­ге­нә тө­ше­неп өл­гер­гән икән. Бу хак­та без­гә дә сә­гать ярым­лык бер лек­ция сөй­ләп таш­ла­ды, про­фес­сор ди­яр­сең...

Бә­хе­те­нә үзе ке­бек үк “мич янын­нан ки­тү­гә кыз­га әве­рел­гән” бик шәп һәм чи­бәр­лек­тә су­рәт­кә тө­ше­рер­гә дә яра­ма­ган бер ха­ным бе­лән та­ны­шып ал­ган. Эш­лә­ре пе­шеп, аш-чәй ку­еп тор­ма­ган­нар, ишек ке­лә­сен ге­нә эч­ке як­тан эл­гән­нәр дә, ләз­зәт дәрь­я­сын­да йөз­де­рер­гә дәрт көй­мә­лә­рен әзер­ли ге­нә баш­ла­ган­нар икән, һай, ни кыз­га­ныч, кем­дер тыш­кы як­тан:

— Ил— ги-и-и-и-и-и-з...— дип эн­дәш­кән.

Ул да тү­гел, ша­кыл­да­ту­га, ан­нан дө­бер­дә­тү­гә үк ба­рып җит­кән.

Ә Ил­гиз­гә бу та­выш та­ныш икән. Кем ди­сәң, авыл­дан ха­ты­ны ире­нә, ач ят­ма­сын өчен, бал, май, ит, бә­рәң­ге, кай­мак һәм ка­тык кү­тә­ре­неп ки­тер­гән...

Ә­йе, икен­че көн­не бул­ган егет Ил­ги­зе­без көн­дез­ге­дән чы­га­ру­ла­рын, чит­тән то­рып уку­га кү­че­рү­лә­рен үте­неп рек­тор­га га­ри­за яз­ган. Ә үзе­нең күз­лә­рен­дә — ка­ра күз­лек, ба­шы-ку­лы тө­рел­гән, йө­зе­нә гә­җит ки­сәк­лә­ре ябыш­тыр­ган.

— Трам­вай төрт­те, ма­лай­лар, егыл­дым... Ярый ла тап­тап кит­мә­де, Хо­дай­ның бер рәх­мә­те, яши­се­лә­рем бар икән әле!— дип без­гә сөй­лә­гәч, ышан­дык ин­де, ышан­дык. Әм­ма дә ару­рак төрт­кән икән, тә­мам ва­тып бе­тер­гән. Алай ук яра­мый ин­де, җә­мә­гать, саг­рак бу­лыр­га ки­рәк!

­ Май, 1998.

­СҮЗ МӘГЪ­НӘ­СЕ

Хи­кәя

Ми­не Мө­хәм­мәд абый ни­гә­дер үз ма­ла­ен­нан ар­тыг­рак яра­та иде. Кы­зы­на кияү ки­рәк­ле­ге ха­кын­да уй­ла­ган­дыр ин­де.

Мо­ңа ачу­ым ки­леп, үзе­нә көн күр­сә­тү бер дә исә­бем­дә бул­ма­ды.

— Мин өй­лән­гәч, кыз­лар чи­бәр­лән­де,— ди­дем мин аңа, әң­гә­мә ко­рып утыр­ган ча­гы­быз­да җа­нын ни­гә­дер бе­раз мыс­кыл­лап.

А­ның га­җәп­лән­гән ва­кыт­ла­рын­да авы­зы ачы­лып ка­ла, күз­лә­ре бе­лән тү­шәм­не ай­кап чы­га тор­ган га­дә­те бар иде. Бу юлы да шу­лай ит­те. Бе­раз­дан, авыр су­лап куй­гач:

— “Без өй­лән­гәч — төн кыс­кар­ды!..” Ме­нә шу­лай­рак әйт­кән­нә­рен ишет­кән бар иде, аны­сы...— ди­де, күз­лә­ре­мә ту­ры ка­рап.— Сез биг­рәк арт­ты­рып җи­бәр­де­гез!

Мө­хәм­мәд аб­за­гыз бе­лән бә­хәс­лә­шү мөм­кин хәл тү­гел. Һәр сү­зе­нә га­дә­тем­чә ко­лак куй­дым. Бо­лай сер­ләр дөнь­я­сы­на ба­тып, үр­тә­гән ке­бек ты­нып ка­лу­ы­ма бор­чыл­га­нын бел­де­реп, ул:

— Әм­ма дә ях­шы әйт­те­гез! “Мин өй­лән­гәч кыз­лар чи­бәр­лән­де!”— дип, то­ра са­лып ка­бат­лан­ды.— Әй­лә­неш­кә кер­теп җи­бә­рер­гә ки­рәк мо­ны... Мәгъ­нә­ле сүз мүк­лә­неп ка­лыр­га ти­еш тү­гел!

Мө­хәм­мәд абый­ның бо­лай юк­тан гы­на да мак­та­вы ми­не үс­те­реп җи­бәр­де, бо­ры­ным­ны чө­еп, тә­кәб­бер­лек­кә юл бир­дем.

Ул, кө­леп ке­нә тың­лап утыр­ды да, әй­теп куй­ды:

— Олы­гай­ган са­ен, яшь үтеп бар­ган­да ул кыз­лар та­гын да чи­бәр­рәк кү­ре­нә баш­лый­лар икән шул... Егет­ләр­нең күз­лә­ре су­кыр икән­ле­ген уй­лый баш­лый­сың. Сөй­кем­ле сө­я­гең бул­ма­са, юк­тыр шул, уң­мый­сың­дыр... Чи­бәр­лек яны­на биг­рәк тә шу­ны­сы ки­рәк. Юк­са карт­лар­ны гы­на кы­зык­ты­ра­сың, егет­ләр­нең кү­ңе­ле бү­тән­нәр­дә бу­ла. Сөй­кем­ле сө­я­гең бар икән, баш­ка­лар бер чит­тә каң­гы­ра­сын, әм­ма дә бә­хет дәрь­я­сы­на чу­ма­сың ин­де...

Мө­хәм­мәд абый бу сүз­лә­ре­нә ияр­теп бер-бер ва­кый­га­ны сөй­ләп алыр­га ти­еш иде. Ях­шы бе­ләм, ул ми­сал ки­те­рер­гә яра­та. Шу­лай үтем­ле­рәк бу­ла­сы­на ши­ге юк...

Әм­ма бу юлы тук­та­лып кал­ды.

Ха­тын-кыз­ны күз ка­ра­шы бе­лән дә ять­мә­се­нә кер­тә ала тор­ган зат­лы әфән­де­нең шу­лай фәл­сә­фә ге­нә дә ко­рып алыр­га ха­кы бар ин­де, һич­ни әй­теп бул­мый.

А­ның көт­мә­гән­дә бо­е­гып ка­луы ми­нем җил­кә­лә­ре­мә бас­ты. Игъ­ти­бар­лы­рак бул­сам, хә­те­рен­дә из­ге итеп сак­лан­ган нин­ди­дер ва­кый­га­лар­ның тез­мә­сен кү­ңел кү­зен­нән ки­чер­гә­нен си­зе­нер­гә мөм­кин иде.

Хә­ер­ле­гә бул­сын, мин дә үз уй­ла­ры­ма чум­дым.

... Озаг­рак уты­рыл­ган­мы, бел­мим, кит­кән ча­гын­да Мө­хәм­мәд абый:

— Сез­нең бе­лән ты­ныч­лап ял итеп бу­ла. Сүз куз­гал­са, ях­шы әң­гә­мә­че үзе­гез, ял­гыз ка­лыр­га те­лә­гән­дә, гү­я­ки күз ал­дын­нан га­ип бу­ла­сыз,— дип әй­теп куй­ды.

Ә бе­раз­дан, чы­гып ба­рыш­лый:

— “Мин өй­лән­гәч, кыз­лар чи­бәр­лән­де!”,— дип, сү­зем­не ни­гә­дер ка­бат­лый­сы ит­те.— Сез­нең ке­бек­ләр дә алай әй­тә баш­ла­са, без­ләр ни ди­яр­гә ти­еш ин­де? Уй­лап ка­ра­гыз әле!

Нәр­сә­гә иша­рә ит­кә­нен аң­лап өл­гер­гән идем. Әм­ма җа­вап би­рер­гә ге­нә ашык­ма­дым.

Ә ни­гә? Әй­теп би­рер­дәй, әм­ма тә­гә­рә­тел­ми кал­ган сүз­ләр­нең мәгъ­нә­се, яше­рен ко­лак­тан ише­те­леп, мең төр­ле төс­ләр­гә ке­рер­гә ти­еш тү­гел­ме­ни?

­ Май, 1998.

­ТӨН­ГЕ ШӘ­ҺӘР

­ Нә­сер

У­рам­да ки­ре бет­кән кыш иде. Ак бәс юр­га­нын ябы­нып йок­ла­ган дөнь­я­ның уя­ныр­га да исә­бе юк. Ко­яш­ның нур­ла­ры кар бөр­тек­лә­ре өс­тен­дә гү­я­ки пы­я­ла ва­тык­ла­рын­да ча­гы­лып-ча­гы­лып кит­кән­дәй уй­ный­лар. Су­ык. Ко­лак­лар­ны өше­тә. Җиң­нән ке­рә, кыс­ка­рып кал­ган тун итә­ген­нән эч­кә үр­мә­ли. Сө­як­ләр шы­гыр­дап куя. Бө­тен та­раф ак һәм ка­ра­га әве­ре­леп кал­ган: шә­һәр­нең би­ек йорт­ла­ры да, бо­лыт­лар да, ерак­та кү­ре­нү­че агач­лык һәм кал­ку­лык­лар да. Мин са­бый­га җи­тә кал­ды:

— Ән-ни-и...— дип кыч­кыр­дым, гү­я­ки дөнья үл­гән, аның ка­бат те­рел­мә­се­нә һәм яз­ның да кил­мә­се­нә шик­лә­неп ку­рык­тым.

— Ни бул­ды?

Ку­лым­нан җи­тәк­ләп ки­лү­че ән­кәй бор­чыл­ды, кү­тә­реп ал­ды.

— Ки­леп тә җит­тек ин­де!

Дәү апа­лар­га ку­нак бу­лып төш­тек. Аның тат­лы сый­ла­ры, вак бә­леш һәм пә­рә­мәч­лә­ре юк­лы-бар­лы уй­ла­рым­ны оныт­тыр­ды. Ашым­ның ка­де­ре кит­мә­сен, кор­са­гым шиң­мә­сен дип ди­ван­на­ры­на су­зыл­дым.

Ән­кәй кай­тыр­га уят­кан­да фа­тир­ла­ры­ның бар бүл­мә­лә­рен­дә дә як­ты ут­лар уй­ный иде.

У­рам­ны җы­лы­тып җи­бәр­гән, җи­ле дә ба­сыл­ган. Ә олы йорт­лар­да төр­ле-төр­ле ут­лар яна­лар. Алар­ны кем­нәр­дер шу­лай ма­тур итеп би­зә­гән, җан­га сө­е­неч ту­ты­рыр­лык итеп бал­кыт­кан­нар.

Мин та­гын:

— Әни-и-и...— дип дәш­тем.

— Ни бул­ды, улым?

— Әни, яз җит­кән! Әнә, шә­һәр­не гөл­ләр күм­гән!

О­за­та кил­гән дәү апа­быз да ән­кәй­гә ия­реп көл­де. Кыш та, ки­е­ре­леп, яка­сын чиш­кән­дәй то­ел­ды. Төн­ге шә­һәр­нең дә йол­дыз­лы күк ке­бек ма­тур икән­ле­ген мин бе­рен­че тап­кыр шул ча­гым­да той­дым.

02.02.98.

­ И­СӘН­МЕ, ӘБИ­ЕМ!

­ Нә­сер

Ке­ше­не наз җы­лы­та, ягым­лы сүз шат­лан­ды­ра. Мо­ны һәр­кем­нең та­ты­га­ны бар. Әм­ма бү­тән­нәр­гә ка­ра­та үзе­без­нең һәр­ва­кыт шу­лай бу­ла ал­га­ны­быз гы­на юк. Сә­бә­бе — эре­лек. Вак­ла­нып то­ра­сы кил­ми­дер шул. Әм­ма ки­рәк, бик ки­рәк — үзе­без­не әл­лә кем­нәр итеп той­дыр­ган мин мин­лек­нең те­кә кы­я­сын­нан тө­шеп, са­быр­лык та­вы­ның итә­ген­дә­ге ты­ныч­лык ди­гән яшел үлән һәм җы­лы ко­яш рә­хә­тен­дә хо­зур­ла­нып яши бе­лер­гә өй­рә­нү ки­рәк!

Мин элек­ләр­не мо­ны бе­леп бе­тер­ми идем. Ба­ла ва­кы­тым. Ел­га аша чык­тым да, яшел бо­лын­нан кал­ку­лык­ка та­ба су­зыл­ган сук­мак­тан әби­ләр­гә йө­гер­дем. Ән­кәй хәл бе­ле­шеп кай­тыр­га җи­бәр­де.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: