СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 11 страница

— Ни­чек бир­де­ләр? — мин әй­тәм.

— Бик га­ди,— ди бу,— те­лә­сәң, си­ңа да җа­ен өй­рә­тәм.

Ки­ңә­шен ко­лак­ка да эл­мә­дем. Үзем ке­бек бул­сын дип, укы­ган­ны ал­дым. То­рак­тан ми­ңа кү­чен­де. Бо­лай да кы­сан поч­ма­гым­да аяк ба­сар урын да кал­ма­ды.

Биш ел­дан та­гын оч­рат­тым.

— Һа­ман ит­че­ме үзең?— дип со­рыйм.

— Син нәр­сә?— ди бу, аң­ла­ма­ган­дай.— Мин бит өч ел­да инс­ти­тут бе­тер­дем, ин­де дис­сер­та­ци­ям әзер, як­лар­га дип йө­рим.

— Кай­чан?

— Шу­шы ара­лар­да.

— Нин­ди те­ма­га?

— Иң ак­ту­а­ле­нә. Әйе... Ни дип... Бер инс­ти­тут­ның ел буе эш­лә­гә­не­нә тиң: «Ба­зар мө­нә­сә­бәт­лә­рен­дә ак­ча­ның эре бу­луы мө­һим» те­ма­сы­на. Кыс­ка­ча аң­лат­кан­да шул: ми­лек­че­лек­нең без­не нин­ди юга­ры­лык­ка ил­түе ха­кын­да. Док­тор­лык­ка тар­та, ди­ләр. Бик тә ки­рәк­ле те­ма. Тик­шер­тер­гә кую­ым бул­ды, пре­зи­дент ап­па­ра­тын­нан да кы­зык­сын­ды­лар. Ми­нистр итеп кү­тә­рер­гә исәп­лә­ре... Ярый, кит­тем, оны­тып бе­тер­мә...

Ул үзе­нең ка­лын гәү­дә­сен ки­лә­чәк­кә ил­тү­че «Шев­ро­ле»­се­нә чум­дыр­ды. Мин исә та­рих­та кал­дым. Әле һа­ман да шун­да, XII га­сыр­да. Ә ул ХXII га­сыр­га ба­рып җит­кән­дер ин­де.

­Фев­раль-март, 1998.

­ХӨР­МӘТ­ЛЕ

Хи­кәя

Кем­ле­ген яше­рер­гә ки­рәк дип уй­лап та тор­мас­тан әй­теп сал­ды:

— Мин Кә­бул Хәй­бул­ло­вич бу­лам!

Сәр­кә­тип кыз аңа олы кү­зен акай­тып кы­на ка­ра­ды да кө­леп җи­бәр­де:

— Әйе-әйе, Кә­бул Хәй­бул­ло­вич, сез­не та­ный­быз. Ни йо­мы­шы­гыз иде?

— Ярый ин­де, ни эше­гез бар дип со­ра­ма­ды­гыз,— шун­да ук аның сү­зе­нә ияр­теп Кә­бул Хәй­бул­ло­вич үр­тә­леп ал­ган­дай ит­те,— юк­са, ни эшем бул­мас дип әй­тә­се идем!

Һәр­хәл­дә сәр­кә­тип кыз­ның сү­зе: «Ни эш­ләп йө­ри­сез?» — ди­гән­нән ар­тык та, ким дә тү­гел иде. Әм­ма Кә­бул Хәй­бул­ло­вич аны үзен­чә аң­ла­ды, әзер­ләп кил­гән сү­зен фай­да­ла­ну мөм­кин­ле­ген­нән мәх­рүм кал­ган уку­чы­дай ким­сен­де, ише­леп төш­кән кә­е­фе ба­ша­як бол­га­нып кит­мә­сен өчен­дер, сәр­кә­тип кыз ел­май­ган­нан-ел­май­ды:

— Сер нәр­сә ин­де, Кә­бул Хәй­бул­ло­вич?— ди­гән бул­ды ул: — Һа­ман да ша­яр­та­сыз икән әле. Ә мин бик җит­ди эш бе­лән­дер дип уй­ла­ган идем...

Кә­бул Хәй­бул­ло­вич сәр­кә­тип­нең бу ка­дәр дә тап­кыр­ла­нып ма­та­шу­ын өнә­мә­де, мо­ңа ул әзер тү­гел иде. Шу­лай да сүз­гә сүз­не ямап җи­бә­рә­се ит­те:

— Сез һа­ман да элек­ке­чә үк чи­бәр­сез икән.

Кә­бул Хәй­бул­ло­вич­ның кә­е­фе ка­бат уя­нып, йө­зен­дә як­ты ко­яш бу­лып бал­кыр­га әзер иде, әм­ма сәр­кә­тип кыз тиз ара үзен җы­еп алыр­га өл­гер­де. Карт­ның элек­ке­чә ти­ле­лә­нер­гә ма­та­шу­ын­нан өр­ке­де. Ар­ты­гы бе­лән җит­ди­лән­де.

— Сез нәр­сә ин­де, Кә­бул Хәй­бул­ло­вич? Сез нәр­сә?— Ул үзе­нең чәч­лә­рен уч тө­бе бе­лән ян-ягын­нан кү­тәр­гә­ләп куй­ды. Кар­шын­да­гы көз­ге­дән кө­яз­ле­ген тик­шер­де, күк­рәк­лә­рен кал­кы­тып, йө­зен кы­зарт­ты.

— Соң­гы ва­кыт­та та­гын да чи­бәр­лән­гән­сез дип әй­тим­ме? Бик чи­бәр­лә­неп кит­кән­сез!

Мон­дый сүз­ләр­не ка­ян­дыр ише­теп, шун­нан бир­ле үз го­ме­рен­дә бик күп тап­кыр­лар әйт­кән иде­ме, алар­ны бер-бер арт­лы шо­ма-шо­ма тә­гә­рә­теп тор­ды. Аның са­ен сәр­кә­тип кыз ка­нат­лан­ды, аның са­ен Кә­бул Хәй­бул­ло­вич ях­шыр­ды, күз­гә кү­ре­неп ту­рай­ды. Чә­че ага­рып, бөк­ре чы­гар­га, кыс­ка буе та­гын да ба­сы­лу­га ка­ра­мас­тан, ва­тып-җи­ме­реп кил­гән карт­лык­ка би­ре­шер исә­бе юк иде бу­гай. Ахыр­да:

— Мин ке­реп кит­тем,— дип ишек­кә күр­сәт­те.

Бу ва­кыт­та үз кө­яз­ле­ген чи­рат­та­гы мәр­тә­бә көз­ге­дән тик­шер­гән ча­гы иде, сәр­кә­тип кыз аны тук­та­тыр­га өл­ге­рә ал­мый кал­ды.

Бе­раз­дан ка­лын ишек ка­бат ачыл­ды, ан­нан бик кә­еф­сез су­рәт­тә Кә­бул Хәй­бул­ло­вич ки­леп чык­ты:

— Ан­да бер­кем дә юк икән!

Ин­де ка­бат җит­ди­лә­нер­гә өл­гер­гән кыз:

— Кө­тә­без, ир­тән­нән бир­ле кө­тә­без,— дип ке­нә куй­ды.

Үз го­ме­рен­дә бе­рен­че тап­кыр­дыр Кә­бул Хәй­бул­ло­вич чи­рат­ка ки­леп утыр­ды һәм тын­гы­сыз­ла­на баш­ла­ды:

— Ме­нә без эш­ли идек, хә­зер­ге­ләр­нең исә­бен­дә дә юк икән...

— Хөр­мәт­лем, тә­мам бе­те­реп үк кит­кән­сез­дер?— ди­де аңа чи­рат­та уты­ру­чы­лар­дан бе­рәү.

Кә­бул Хәй­бул­ло­вич аның тел тө­бен аң­ла­ма­ды, мак­та­ну­га күч­те.

02.03.98.

­ТЕШ ВА­КЫЙ­ГА­СЫ

­ Хи­кәя

Теш­ләр­не тө­зә­тер­гә бул­дым. Юк­са тә­мам ко­е­лып бе­тә­ләр бу­гай ин­де. Авы­зым­да сүз­не дә тот­мый­лар.

Ир­түк то­рып, та­бип­ка бар­ган идем. Та­лон­на­ры бет­кән. Югый­сә мин бе­рен­че бу­лып кил­дем. Ал­дый­лар, ал­дый­лар. Бар алар­ның, кө­не бу­е­на тик утыр­мас­лар шул ин­де. Тү­ләү­ле кли­ни­ка­га юл­ла­ныр­га ки­ңәш ит­те­ләр. Адәм көл­ке­се, са­лым тү­лә­ми дип уй­лый­лар­дыр ин­де. Ни­чек ке­нә, нин­ди­ен ге­нә та­ла­мый­лар. Бер­сен ко­ты­лыр­га өл­гер­ми­сең, икен­че төр­ле­сен уй­лап чы­га­ра­лар. Җи­ре­нә дә, су­ы­на да, юлы­на да, кү­пе­ре­нә дә, хәт­та яшә­гә­нең-эш­лә­гә­нең өчен дә са­лым тү­лә­теп ап­ты­ра­та­лар. Имеш, бу ак­ча­лар үзе­мә ки­ре кай­та­чак. Ал­да­тыр хө­кү­мәт, көт. Әнә, үз­лә­ре­нә тү­рә­ләр кот­тедж сал­ды­ра­лар иде, хә­зер вил­ла­лар тө­зе­тү­гә күч­те­ләр, диң­гез буй­ла­рын­да, Ке­нә­ри ут­рау­ла­рын­да, та­гын әл­лә кай­лар­да.

Ни ачу­лан­ган-сүк­кән тө­рек­лә­рен­нән дә ях­шы­ла­ры юк икән. Мес­кен тө­рек­ләр:

— Урыс без­не алыр­га, урыс без­не ба­сар­га җы­е­на,— дип ни­чә йөз ел­лар бу­е­на, ягъ­ни Ти­ле Петр за­ма­нын­нан бир­ле кан кал­ты­рап яши­ләр иде, СССР чик­лә­ре бик­ле бу­лу, урыс­ка чит­кә чы­гар­га яра­мау гы­на алар­ны кот­ка­рып кил­гән икән. Де­мок­ра­тия ди­гән мок­рат за­ма­ны ки­лүе бул­ды, бө­тен тө­рек шә­һәр­лә­рен, диң­ге­зен-су­ын, чәй­ха­нә­сен-мәй­ха­нә­сен, ба­за­рын-ма­за­рын урыс бас­ты. Бө­тен җир­дә урыс сү­зе, урыс йө­зе, урыс адә­ме. Без та­тар­га бас­сак та ярый, да­ны­быз шу­ның бе­лән чык­кан, ә ме­нә урыс­ны керт­мәс­кә ки­рәк иде. Мес­кен тө­рек­ләр, хә­зер урыс ку­лы ас­тын­да ка­лып ба­ра ди.

А­лар йом­шак шул. Та­тар ту­ган­да әле би­шек­тә ге­нә ят­кан­нар. Без мон­да ил дау­лый­быз, алар ан­да би­реп ма­та­ша. Тө­рек­не­ке шәп­тер шул, юк­са урыс кы­зык­мас иде. Урыс­ны­кы бит аның су­кыр сы­ер төс­ле, ала­га­ем ки­лә дә ба­са, ки­лә дә ба­са, авырт­ты­рам дип тә тор­мый...

Ну бу теш, сыз­ла­са да сыз­лар икән. Ал­дырт­мый­ча бул­мас, тө­зә­теп ма­таш­мас­лар.

Һи, теш­ләр­нең эн­җе ке­бек ак, таш ке­бек ка­ты чак­ла­ры бар иде ул. Авы­зым­нан аһ сү­зен дә чы­гар­мый­лар иде. Мок­рат­лар за­ма­ны кил­гәч:

— Ник эн­дәш­ми­сең, те­лең юк­мы әл­лә?— дип авы­зы­ма сук­ты­лар. Яр­ты те­шем шун­да ко­ел­ды. Әм­ма дә авы­зым ачыл­ды. Ми­тинг­лар­ны бер үзем то­та идем, ар­тык­ка­рак кит­кән, «ба­бай»­га сүз әйт­кән идем, та­гын да авыз­га сук­ты­лар, бө­тен­ләй дә теш­сез ка­лам дип то­рам. Әле ярый шу­шы­сы имән ка­зы­гы­дай нык бул­ды. Бө­тен­ләй дә сүз тот­мас хәл­гә ки­лә­се идем. Ан­сын да ал­са­лар, ниш­ләр­мен?

Ну, сыз­лап та куя. Бул­мый, кит­тем әле, тү­ләү­ле­се­нә ба­рып ка­рыйм.

02.03.98.

­ И­РЕН­ГӘ ДӘ ЙОК­МА­ДЫ

­ Хи­кәя

Соң­гы ва­кыт­лар­да үзем­не бик сә­ер то­та баш­ла­дым. Исе­реп бул­мый. Күп­ме ге­нә эч­мә, ирен­гә дә йок­мый. Ка­ра­ле те­ге­не, ка­ра, һо, ни­чек ки­лә! Уң­га — сул­га, уң­га — сул­га, аяк­ла­ры­на гер так­кан­мы әл­лә? Әй­тәм бит, ирен­гә дә йок­мый.

Чын ир шун­дый бу­лыр­га ти­еш! Тар­тыр­га, ха­тын­нар бе­лән йө­рер­гә һәм эчәр­гә! Һәм бер­сен дә эш­лә­мә­гән ке­бек кы­ла­ныр­га!

Күп­ме эч­тек әле? Йөз­не, ике­не? Икен­че­сен баш­ла­дык кы­на­мы? Йөз грамм­ны­мы? Ше­шә­не үк­ме­ни?!.

Ме­нә, кү­рә­сең­ме, ирен­гә дә йок­мый? Бил­лә­һи! Су ту­ты­рып кы­на са­та­лар. Хә­зер за­ма­ны шун­дый. Бө­тен ке­ше ара­кы за­во­ды ачып бе­тер­де. Кай­сы­ла­ры — юы­ну бүл­мә­сен­дә, кай­сы­сы — баз­да. Ук­сус за­во­ды да ара­кы кай­на­та баш­ла­гач, үзе­гез бе­лә­сез... Ук­сус­ны бит аны кү­тә­реп эчеп бул­мый, ян­ды­ра. Ә ара­кы — зә­һәр нәр­сә, җи­ңел үтә.

Күп­ме эч­тек әле? Әй­тәм бит, ирен­гә дә йок­ма­ды. Чын ир ке­ше бе­раз гы­на сал­ган, авы­зын­нан тә­мә­ке исе аң­кыб­рак тор­ган һәм дә, мо­ны­сы бик әһә­ми­ят­ле, ха­тын-кыз­га ка­ра­та үтә дә сак, хөр­мәт­ле бу­лыр­га ти­еш! Аң­лый­сың­мы? Шу­лай шул!

Соң­гы ва­кыт­лар­да ха­лык бик бо­зыл­ды әле, бик тә бо­зыл­ды. Егы­лып эчә баш­ла­ды. На­чар яши­без ди­гән бу­ла­лар. На­чар яшә­гән ке­ше­нең ара­кы­га ак­ча­сы бул­мый аның. Ял­ган! Имеш, хәс­рәт­лә­рен ара­кы­га алыш­тыр­мак­чы бу­ла­лар. Тү­рә­ләр­дән ри­за тү­гел­ләр ди­мәк­че ин­де ул мәсь­ә­лә­не кал­кы­тып язу­чы­лар. Эч­мәс­кә ки­рәк, эч­мәс­кә!

Шу­лай да исе­реп бул­мый әле. Хә­ер, ме­нә шу­лай ма­тур итеп ашап-сөй­лә­шеп утыр­ган­да исе­рү мөм­кин тү­гел ин­де ул. Әй­дә, кү­тә­рик әле!

Эш күп, ары­та. Бө­тен дөнь­я­ның йө­ген өй­де­ләр үзе­мә. Ба­ры­сы өчен дә җа­вап би­рә­се, ни­чә­мә-ни­чә им­за са­ла­сы. Алар­ны бит уп­тым ила­һи гы­на эш­ләп бул­мый. Кай­сын ты­еп то­рыр­га, кай­сы­сы­на юл би­рер­гә? Зур мәсь­ә­лә ул, ту­га­ным, олы эш. Сә­я­сәт! Бар ки­рәк­не дә ва­кы­тын­да һәм җи­ре­нә җит­ке­реп эш­лә­сә­ләр, әл­лә кай­чан ком­му­низм­га ба­рып ире­шә­се идек. Мин бит ком­му­нист ке­ше идем. Ни ди­сә­ләр, хә­зер әзер иде. Ул ва­кыт­та­гы ир­кен­лек ин­де юк шул. Де­мок­ра­тия, ди­ләр. Дөнь­я­ны үз­гәрт­мәк­че бу­лып ни­ләр кы­лан­ган иде­ләр, ба­ры­бер шул ки­леш кал­ды. Элек тә на­чар яшә­мә­дек, хә­зер дә ал­дат­кан юк.

Ка­ра әле, ка­ра те­ге­не, ни­чек ки­лә! Уң­га-сул­га, уң­га-сул­га! Ха­лык вә­ки­ле. Аңа рә­хәт, йөз­не ге­нә кү­тә­рә дә ләх бу­ла. Без мон­да икен­че ше­шә­не бе­тер­дек, әле ирен­гә дә йок­ма­ды.

­Март, 1998.

­БАР ИКӘН ЯНА­СЫ­ЛАР

­ Нә­сер

Мин си­не бик тә са­гы­нып көт­кән идем. Элек­ләр­не мон­дый хис­не та­ты­га­ным бул­ма­ган­дыр дип әй­тә ал­мыйм. Ә бу юлы биг­рәк нык юк­сын­дым. Әгәр дә мәң­ге­лек­кә югалт­сам, ни­чек кы­ен бу­ла­ча­гын күз ал­ды­ма ки­тер­дем дә акы­лым ша­ша кал­ды. Әйт­сәм, аң­ла­ма­сың­ны бик ях­шы бе­ләм. Чөн­ки дөнь­я­да сүз бе­лән аң­ла­ту мөм­кин тү­гел нәр­сә­ләр дә бар ул. Кай­бер ке­ше­ләр, ан­дый хәл­гә оч­рый кал­са­лар, юк­ка яз­мыш­ла­ры­на, дөнь­я­лык­ка, үз-үз­лә­ре­нә үп­кә­ли­ләр. Акыл сай­лы­гын­нан бу дип кур­ка ка­ла­лар. Әгәр дә акыл­ны та­я­ныч итеп ке­нә яшә­сәк, бер дә әл­лә кая ки­тә ал­мас идек. Акыл ул ка­дим­лек­не, ис­ке­лек­не якын­рак кү­рә. Хис ке­нә һа­ман яңа­лык­ка ом­ты­ла. Без­нең ха­лык­та моң күп, хис — аз. Моң ул бик тә шәх­си нәр­сә, хәт­та, әй­тер идем: үтә дә шәх­си то­ем һәм аның агы­шы. То­ем бер ха­ләт­тә ге­нә кал­са, моң ту­мый. Хә­ер, то­ем һәм аның үзен­чә­лек­ле агы­шы бе­лән ге­нә моң­ны аң­ла­тып бул­мый. Моң­ның үтә дә шәх­си нәр­сә икән­ле­ген бә­хәс кы­лып бул­ма­ган ке­бек, го­мум­ның мо­ңын да ин­карь итү дө­рес тү­гел­дер. Моң тө­шен­чә­се те­ге яки бу ха­лык­та бул­мас­ка да мөм­кин. Әм­ма ха­лык­лар асыл­да шул моң­на­ры бе­лән ае­ры­ла­лар. Пси­хи­ка ди­гән­нә­ре шул моң­ның бер ягы гы­на. Ха­лык­ның мо­ңын той­саң, иҗат­та уңыш­ка ире­шә­сең.

Мин си­не са­гы­нып көт­кән идем. Шу­шы ка­дәр дә җа­ным тиб­рән­гә­не һәм тын­гы та­ба ал­ма­га­ны го­ме­рем­дә дә бул­ма­ган­дыр? Ә си­нең исең дә кит­мә­гән, та­тар әйт­меш­ли, ике йок­лап та бер тө­ше­ңә кер­мә­гән­мен!

Тор­мыш­та шу­лай ин­де ул: бе­рәү­ләр бе­рәү­ләр өчен тә­муг ут­ла­рын­да ян­ган­дай гый­шык ял­кын­на­рын­да кө­я­ләр, ә алар­ның, көй­де­рү­че­ләр­нең, ис­лә­ре дә кит­ми.

Дөнья ти­гез бул­мый шул. Һа­ман да бер ягы ки­тек ка­ла. Ин­де аны­сы да бө­те­нә­ер­гә өл­гер­сә, икен­че ягы тә­мам та­ра­лып бе­тәр­гә, бү­се­леп тө­шәр­гә җи­те­шә. Хә­ер, аның бө­тен бу­лу­ын­да ях­шы­лык бик аз. Тор­мыш бө­те­нәй­сә, го­мер кыс­ка­ра. Аның һа­ман да бе­раз гы­на ки­тек бу­луы хә­ер­ле­рәк. Бө­те­нәй­де­ме, бу дөнья йө­зен­дә си­ңа эш кал­ма­ды ди­гән сүз ул. Ал­ла­һы тә­га­лә го­мер ахы­ры­ңа бар нәр­сәң­не бө­тен итә, ди­ләр. Шу­лай­дыр ин­де, шу­лай­дыр.

Ә ми­нем хәл­ләр ки­тек ке­нә тү­гел, тә­мам яр­га­ла­нып бет­кән. Си­не са­гы­нып һәм яра­тып яши­се­лә­рем бар икән әле... Бар икән әле яна­сы­лар...

­Март, 1998.

­БО­РЫН МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

­ Үз­сөй­ләм

Сә­лам әле, сә­лам! Ни хәл­ләр соң? Шәп­ме? Та­гын ни бул­ды? Әй, исең кит­кән икән. Ни­гә шак­ка­та­сың аңа? Чи­бәр­лек ул туй­да гы­на ки­рәк. Ан­дый­лар юк, ди­сең­ме? Дө­рес, ки­ле­шәм, хак­тан да шу­лай. Ул бо­ры­нын гы­на исәп­кә ал­саң да, хәй­ран итәр­лек, ике аш­лык, өч бә­леш­лек. Ка­ла-ка­ла, пә­рә­мәч­кә дә җи­тә. Олы һәм тот­рык­лы. Кыз ке­ше­гә бик ки­ле­шеп бет­ми ин­де ул. Шу­лай да — шәп! Ул ка­дәр та­бак чы­ра­е­на чып­чык бо­ры­нын утыр­тып куй­саң, ямь­сез бу­лыр иде. Дө­рес, ки­ле­шәм... Кыз тү­гел?.. Нәр­сә­се кыз тү­гел? Әл­лә бул­ды­мы, тик­шер­дең­ме? Ә!.. Кы­зык тү­гел, ди­сең­ме? Шу­лай шул, кы­зык тү­гел. Ул ка­дәр та­бак чы­рай­га бар­мак ба­шы хәт­ле бо­рын бул­са, кы­зык тү­гел. Ки­ле­шәм.

Сү­зен ка­ян та­бып бе­тә­рә­сең? Ну, тел­гә ос­та үзең. Без­нең Гап­сат­тар аб­зый ке­бек. Әгәр, ма­лай, те­ле бер ачыл­са, тук­та­тып бул­мый! Бул­мый, дим, тук­та­тып... Сөй­ли дә сөй­ли, сөй­ли дә сөй­ли. Элек­ләр­не Бреж­нев ба­бай бар иде. Хә­тер­ли­сең­ме? Ә, бел­ми­сең­дер шул. Юк ла ин­де, без­нең авыл­ны­кы тү­гел... Тук­та, бел­гән юк, без­не­ке­ләр­дән бу­лыр­га да мөм­кин, бик мөм­кин. Сә­гать­ләр буе те­ле­ви­зор­дан сөй­ли-сөй­ли-сөй­ли иде. Ан­нан та­гын бер Сөй­лә­шә­ев чык­ты. Гор­ба­чев ди­ләр иде үзен. Кар­шы­сы­на Рә­и­сә­сен утыр­та иде дә, и сөй­ли иде, ма­лай. Күр­ше авыл­дан баш­лап ки­тәр иде, Әм­ре­кә­не, Ан­тарк­ти­да­ны, та­гын әл­лә кай­сы кыйт­га­лар­ны, әл­лә кай җир­ләр­не әй­лән­де­реп, ай­кап кай­та-кай­та сөй­ли иде. Әйе, бар иде ул сүз­гә ма­һир­лар, бар иде.

Э­лек бит шун­дый­лар­ны чы­га­ра тор­ган нәр­сә эш­ли иде — ЦК. Нин­ди каз? Нин­ди та­вык? Ка­ян ки­леп кү­кәй­дән чык­сын­нар ди? Чы­гар­сың, бар! Үзең чы­га­рып ка­ра.

ЦК ди­гән­нә­ре ком­му­нист­лар пар­ти­я­се­нең Үзәк Ко­ми­те­ты ин­де аның. Ишет­кә­нең дә юк? Ни­чә сый­ныф бе­тер­дең соң? Ун­га ту­ла? Мо­кыт! Хә­зер бит ун­бер­не укый­лар. Ун­бер­не, са­ный бе­лә­сең­ме? Ме­нә, са­нап ка­рыйк! Бар­мак­ла­рың­ны бө­гә баш­ла, кит­тек...

Бе­рен­че сый­ныф, икен­че, өчен­че, би­шен­че, ал­тын­чы, җи­ден­че... си­гез, ту­гыз, ун, ун­бер. Ни­чә­не бөк­тек. Ун­ны шул. Хә­зер бит са­нау тәр­ти­бе үз­гәр­де. Ре­фор­ма бул­ды. Дүрт­ле­не алып таш­ла­ды­лар. Шу­лай шул!

Ә син, бо­рын, ди­сең. Ярый, хуш! Бә­ле­ше­нә ча­кы­рыр­сың, пә­рә­мә­че бул­ма­са да ярар...

­Март, 1998.

­ДӨН­ЬЯ­ГА ТА­НЫ­ЛУ СЕР­ЛӘ­РЕ

­ Хи­кәя

Ар­тык усал һәм ка­ты бу­лыр­га да яра­ма­ган­дыр? Ә бәл­ки, кәл­җе­мә ке­бек мәл­җе­рәп төш­кән­че, ир­ләр­чә кат­гый һәм та­ләп­чән итеп әй­тү дө­рес­рәк­тер? Хо­дай бел­сен, кем­гә нәр­сә ошый, шул! Бе­рәү­ләр­нең, йом­шак кы­на әй­теп тә, кү­ңе­ле­нә-акы­лы­на үтеп ке­рер­гә мөм­кин, ә кем­гә­дер усал эн­дә­шү дә аз бу­ла. Ке­ше­се­нә ка­рап, ке­ше­се­нә!

Ке­ше­се­нә, ди­гән­нән, мин үзем үтә дә юләр: уем­ны уй­ды­рып са­лам, сү­зем­не ту­ры әй­тәм! Ярат­мый­лар. Те­лем­не бү­ген ки­сеп алыр­лар иде дә та­ба­га җә­еп са­лыр­лар, кыз­ды­рып ашар­лар иде. Юк ин­де, бик алай өмет­лән­мә­сен­нәр, үзе­мә дә бик ки­рәк!

У­сал­лык һәм­мә ке­ше­нең дә ку­лын­нан ки­лә иде ул. Юләр­лек ке­бек үк. Ә ме­нә акыл­лы бу­лу? Ә ни­гә әле акыл­лы итеп үзем­не күр­сәт­мәс­кә? Ан­нан да җи­ңе­ле юк шул. Авы­зың­ны йо­мып тик йө­ри­сең. Бер­ни­чә акыл ия­се­нең та­ныл­ган фи­кер­лә­рен ят­лап ала­сың, ки­рәк­сә-ки­рәк­мә­сә дә шу­лар­ны әй­теп ку­я­сың. Баш­ла­ры кат­сын. Әгәр баш­ла­ры кат­са, үз­лә­ре­нең ах­мак икән­лек­лә­рен тө­ше­нә­чәк­ләр. Хәт­та иң акыл­лы ке­ше­нең дә ба­шы юка­ра­чак. Тик ме­нә алай гы­на бу­лыр ми­кән? Акыл­лы ке­ше­нең дә эше хөр­ти шул. Авыр бу­рыч­лар­ны һа­ман да аңа гы­на йөк­ли­ләр. Юк, акыл­лы ке­ше бул­саң, авыр­га ки­лер. Иң ях­шы­сы — юләр хә­лең­дә ка­лу­ың ин­де ул!

— Аның ба­шы эш­лә­ми, ах­мак шул ул,— ди­ләр дә ты­ныч­лык­та кал­ды­ра­лар.

Ә­нә, Ни­ко­лай, го­мер­гә ба­шын юләр­гә са­лып йөр­де, әле һа­ман да йө­ри. Нин­ди акыл­лы баш­лар ки­теп бар­ды­лар. Ә ул — йө­ри би­рә. Йөз­гә җи­тәр, Ал­ла бо­ер­са, ка­ты ши­кәр ке­бек. Ни кү­тә­реп, ни тө­ше­реп бер авыр эш баш­кар­га­ны юк. Юләр дә юләр, ул да юләр.

Бо­рын­гы­дан кал­ган сүз бар: «Ю­ләр­ләр — из­ге­ләр­дән!» Нин­ди чир­кәү­гә ка­ра­ма, юләр­гә атап са­лын­ган. Хә­зер без­нең та­тар да урыс­ка ия­рер­гә яра­та баш­ла­ды. Те­ге, Ка­зан­да тө­зе­леп ята тор­ган олы мәс­җид­не үзе­мә атап сал­мас­лар­мы?

Юк, ар­тык бө­ек бу­лып ки­тәр­мен йә? Юләр­лек ба­шым­нан аш­са да, юләр ге­нә бу­лып йө­рер­гә мөм­кин­лек бир­мәс­ләр. Ха­лык­ның кү­ңе­ле тар, кү­ңе­ле! Усал­лык­ка ни җи­тә! Бер ду­лап ала­сың да, я пы­я­ла­ны ва­та­сың, яки үзең ва­ты­ла­сың. Ә да­ның бө­тен дөнь­я­га та­ра­ла, тел­ләр­дән төш­ми баш­лый.

­Март, 1998.

­БӨ­ЕК­ЛӘР АРА­СЫН­ДА

­ Үз­сөй­ләм

Ни өчен ша­гыйрь­ләр­не бө­ек­кә са­ный­лар? Акыл­лы бул­ган­на­ры өчен, ди­сез ин­де, шу­лай­мы? Имеш, алар­ны һәр­кем бе­лә, сүз­лә­рен ят­тан өй­рә­нә­ләр, үз­лә­рен яра­та­лар. Юк шул, ша­гыйрь­ләр алар юләр­ләр бе­лән бер­рәт­тән из­ге­гә са­на­ла­лар. Юләр­нең ни өчен из­ге икән­ле­ген бел­ми­сез­ме­ни? Шу­лай шул, юләр бул­ган­лык­ла­ры өчен. Ша­гыйрь хал­кы да шул ук юләр ин­де. Юләр­нең, ич­ма­сам, эчен­дә­ге ты­шын­да гы­на. Ә ша­гыйрь­нең? Ә ша­гыйрь дә шу­лай, эчен­дә­ген бө­тен ке­ше­гә сөй­ләп йө­ри, җит­мә­сә, аһ, мин нин­ди ах­мак, аһ, мин нин­ди тин­тәк, аһ, мин ни­гә алай эш­лә­дем, аһ, мин мон­нан тү­бән яши ал­мам ин­де дип ши­гырь­лә­рен­дә юләр­лек­лә­рен сөй­ләп би­рә. Әнә, сөй­гә­не дип әле ка­ен­ны ба­рып ко­чак­лый, әле ая­гы­на ут­лы кү­мер тө­ше­рә дә, пеш­мә­гән җи­рен­нән үзен пеш­кән­гә са­нап йө­ри. Ша­гыйрь хал­кы шун­дый ин­де ул. Бер дә ке­ше­чә тү­гел. Бу­ла да ал­мый тор­ган­дыр ин­де. Шу­ңа кү­рә дә юләр­ләр бе­лән бер­рәт­тән бө­ек­кә са­на­лып йөр­те­лә­ләр дә ин­де алар.

Юк, акыл­лы ке­ше бө­ек бу­ла ал­мый, бө­ек­лек ул — юләр­ләр эше. Те­ге Ти­ле Петр па­ди­шаһ­ны та­рих­лар­дан укып бе­лә­сез­дер ин­де? Нин­ди ге­нә ти­ле­лек­ләр эш­лә­мә­гән, шу­ңа кү­рә «Ти­ле» ку­ша­ма­тын ал­ган, әм­ма урыс та­ри­хын­да ан­нан да бө­ек зат юк. Ә те­ге Ди­ва­на Иван­ны бел­ми­сез­ме? Ва­си­лий улын? Ка­зан­ны ал­ган, Әс­тер­хан­ны... Тө­мән­не ку­лы­на ки­те­реп бир­гән­нәр, ә ул саз­лык эчен­дә­ге Мәс­кә­вен Өчен­че Рим дип са­та­шып йөр­гән. Ди­ва­на бул­ма­са, шул­ка­дәр явыз­лык­лар кы­лыр иде­ме? Ба­сып алыр иде дә, ке­ше ба­шын­нан са­лым-ясак җы­еп, ба­еп кы­на ятар иде. Ә ул ке­ше­ләр­не кыр­дыр­ган, үтерт­кән, ас­тырт­кан, чап­тырт­кан... Ә са­лым-ясак тү­лә­тер­лек бер­кем дә кал­ма­ган.

Та­гын кай­сы бө­ек­не юләр тү­гел дип уй­лый­сыз? Те­ге Кремль Хы­я­лы­ен­мы, әл­лә Мы­ек­лы Баш­баш­так­ны­мы? Из­ге­ләр ин­де бо­лар, из­ге­ләр! Ша­гыйрь­ләр дә шул сан­да йө­ри­ләр. Бө­ек бу­ла­сы­гыз кил­сә, ди­ва­на­лык­ны ко­рал итәр­гә оныт­ма­гыз!

­Март, 1998.

­БАЙ БУ­ЛУ СЕР­ЛӘ­РЕ

­ Хи­кәя

Бай бу­ла­сың кил­сә, аның һич­нин­ди авыр­лы­гы юк. Бер-ике җыр өй­рә­неп ала­сың да, кон­церт ку­еп кы­на йө­ри­сең. Сүз­лә­рен, кө­ен бе­лү дә ки­рәк тү­гел. Та­вы­шың бу­лу да та­ләп ител­ми. Тас­ма­га бер мәр­тә­бә яз­ды­рып ку­я­сың да, кон­церт са­ен ирен кый­мыл­да­тып, са­ның­ны бол­гап кы­на то­ра­сың. Ә ха­лык егы­лып кул ча­ба­чак, кон­церт­ла­ры­ңа өе­ре бе­лән ки­лә­чәк. Гай­бә­тен­нән дә кур­ка­сы тү­гел, ки­ре­сен­чә, сө­е­нер­гә ге­нә ки­рәк. Ха­лык хә­зер гай­бәт­не бик яра­та, тас­лап сөй­ли. Әм­ма те­лә­сә кем ха­кын­да тү­гел, якын күр­гән җыр­чы­ла­ры ту­рын­да гы­на. Әй­тик, Ил­һам, Әл­фи­я­не сөй­ли. Әгәр дә да­ның шу­лай та­рал­сын ди­сәң, иң ку­лае — җы­ен юк-бар­ны үзең ту­рын­да үзең уй­лап чы­га­ра­сың, ха­лык ал­дын­да кү­ңе­лең­нең шак­шы ке­рен чай­кап, элеп ку­я­сың. Гай­бәт ала­ма­ла­рың ни­ка­дәр ис­ле­рәк һәм шак­шы­рак бул­са, шул­ка­дәр үк ях­шы. Ха­тын-кыз икән­сең, әһә, ул шун­дый-шун­дый­рак икән дип “ма­жик­лар” кы­зы­га­чак, ир ке­ше икән­сең, мар­җа­лар­ның да йө­рәк уй­ный баш­лый ин­де ме­нә­те­рәк. Бер кү­рер өчен го­мер­лә­рен дә кыз­ган­ма­я­чак­лар, күз­лә­рен май­лан­ды­рып, йө­рәк­лә­рен ут­ка тө­реп, кон­церт­ла­ры­ңа җы­е­ла­чак­лар. Итәк­не дә кыс­кар­тып, аяк­лар­ны да озы­най­тып җи­бә­рә­сең. Аз­га­ны-аз­ма­га­ны ал­ды­ңа җәй­мә бу­лып егы­ла­чак ин­де.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: