СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 13 страница

­Март, 1998.

­БЕЗ­НЕ­КЕ КЕ­ШЕ­НЕ­КЕ­ЧӘ БУЛ­МАС

Хи­кәя

— Ке­ше­не­ке ке­ше­чә ге­нә бул­са да, без­не­ке ке­ше­не­ке­чә бул­мас ин­де!..

Өм­ми­ка­мал әби­нең һа­ман да шу­лай кыс­ка гы­на мәгъ­нә­ле сүз бе­лән баш­лап әйт­кән­нә­рен, дә­ва­мын­да озын-озак сөй­лә­вен хә­тер­дә кал­ды­ру өчен дикъ­кать җи­теп бет­ми шул.

Бу ди­гән­нә­ре бе­лән нәр­сә­не күз ал­дын­да тот­кан­дыр? Үзе аң­лат­ма­гач, ни уй­лар­га да бел­ми идек. Һәр­хәл­дә бо­лар­ның һәр­нәр­сә­се ке­ше­не­кен­нән ар­тык дип уй­лар­лык кы­на баш бар иде без­дә. Шу­лай да, “күр­ше та­вы­гы күр­ше­гә күр­кә бу­лып кү­ре­нә” ди­гән мә­каль­дә­ге­чә фи­кер йөр­теп өй­рә­нү­е­без сә­бәп­ле, үз та­вы­гын күр­кә ге­нә тү­гел, каз дә­рә­җә­се­нә куя тор­ган хәл­ләр­не бел­мә­ве­без ар­ка­сын­да Өм­ми­ка­мал әби­нең мак­та­ну­ла­рын бик алай егы­лып ки­теп ка­бул ит­ми идек. Ба­зар за­ма­на­сы ки­леп, итәк­кә авыр ите­ге бе­лән ка­пи­та­лизм ша­пыл­да­тып бас­кач, Өм­ми­ка­мал әби­нең хак­лы бул­ган­лы­гы күз­ләр­не ачып җи­бәр­де.

Бер­ва­кыт ит­кә дип ба­зар­га бар­гач, бер ми­шәр­дән со­рыйм:

— Ни хак то­ра?

— Пез­не­ке чат ит ке­нә, сө­як­сез. Шун­дый да ях­шы ит­кә бик оч­сыз со­рыйм. Әзи суй­ган,— ди.

Ха­кын әйт­кән иде, егы­лып ки­тә яз­дым.

— Ми­ңа май­лы­ра­гы ки­рәк,— ди­гән ге­нә идем:

— Күр­ми­сез­ме­ни, чат май гы­на,— дип яшел­лә­нә баш­ла­ган итен үл­чәү­гә куй­ды. Кү­реп то­рам, күр­кә дип та­вык сат­мак­чы.

Ба­зар­ның тү­ре­нә­рәк уз­дым. Бер гөр­җи ли­мон тәкъ­дим итеп ма­та­ша.

— Ни хак?— ди­гән бу­лам.

— Ми­не­ке — эре, ха­кы да оч­сыз,— дип мак­тап кит­мә­сен­ме.

Ул ара­да аны­сы да ли­мо­нын үл­чәү­гә куй­ды.

— Бер ярым ли­мон бә­я­сен­нән,— ди.

Ы­шан­дыр­ды­лар. Дөнь­я­да бу­лыр­га мөм­кин иң ях­шы то­вар­лар ба­ры тик без­нең ба­зар­да гы­на, бү­тән бер­кай­да да юк. Әл­лә бел­ми иде­гез? Ки­леп ка­ра­гыз, сез­нең дә күз­лә­ре­гез маң­гай­га ме­нәр.

Бер­көн­не Өм­ми­ка­мал әби­нең улы бе­лән оч­раш­кач, әни­сен ис­кә тө­ше­реп, те­ге сүз­лә­рен ка­бат­лап әйт­кән идем, күз­лә­ре шар бул­ды. Әм­ма:

— И юләр,— ди­мә­сен­ме ми­ңа,— күр­ше­не­ке күр­ше­гә күр­кә бу­лып кү­ре­нә ди­гән­не ишет­кә­нең бар­мы?.. Ән­кәй дә без­не гел ке­ше­дән ка­лы­ша­сыз, ке­ше­дән ким бул­ды­гыз ин­де дип ачу­ла­нып әй­тә иде ул сүз­ләр­не,— ди­де дә ки­теп бар­ды.

— Ә, алай икән...— Авыз­ны ачып ка­рап кал­дым.

­Март, 1998.

­КИЧ­КЕ ФА­ТЫЙ­МА

Хи­кәя

Ке­ше сү­зен ярат­кан Миң­ле­ни­са абыс­тай сә­гать­ләр буе өс­тәл ар­тын­да, сөй­ләү­че­нең авы­зы­на ко­лак ку­еп, әң­гә­мә­дә­шен кич­кә ка­дәр тың­лап уты­ра тор­ган иде. Мон­дый ке­ше я җы­е­лыш­лар өчен ту­ган бу­ла, яки укыр­га, укыр­га, укыр­га!

Әм­ма Миң­ле­ни­са абыс­тай­га алар­ның бер­се дә эләк­мә­де. Җы­е­лыш­ка ба­рыр иде, ча­кы­ру­чы бул­ма­ды, укыр­га йө­рер иде, мәк­тәп­лә­ре баш­лан­гыч кы­на икән. Укыр­га, язар­га, сан са­нар­га өй­рәт­те­ләр дә бет­те-кит­те. Ерак бер авыл­да ях­шы гы­на ур­та мәк­тәп бар ди­гән­не ке­ше­ләр­дән ишет­сә дә, тә­вәк­кәл ит­мә­де. Өен­дә уты­рып кал­ды. Ике­ле кап­чы­гы На­зыйм­га ун­си­гез яшен­нән кия­ү­гә чык­ты. Ике­се­нә бер ба­ла үс­тер­де­ләр, аны­сы да әти­се­нә ох­ша­ган ти­ле җан бу­лып, бер дә авыл­да ябы­лып ка­ла­сы ит­мә­де, ка­ла­га сы­пырт­ты. Мар­җа алып, ни урыс­тан, ни та­тар­дан өч ба­ла үс­те­реп ята­лар хә­зер. Әм­ма дә Миң­ле­ни­са абыс­тай сүз тың­лар­га яра­та, тә­мам оеп-эреп ки­тә.

Ә­ле күр­ше­се Шәм­се­ка­мәр ке­реп, ки­чә Кот­бет­дин­нең ма­лае ни­чек Гыйль­ме­ни­са­ның кы­зы бе­лән кап­ка төп­лә­рен­дә ир­тән­гә ка­дәр утыр­ган­на­рын сөй­ләп, са­ма­вы­рын ек­кан­чы чәй­ләп, мун­ча як­ка­ны исе­нә төш­кәч ке­нә чы­гып йө­гер­де. Җит­мә­сә:

— И Миң­ле­ни­са, исе­мә дә тө­шер­мә­дең, су­ы­нып бет­кән­дер ин­де, ише­ге дә шар ачык иде,— дип ка­нә­гать­сез­ле­ген бел­де­рә-бел­де­рә оч­ты.

Ул да тү­гел, юга­ры оч Фа­тый­ма­сы кер­де. Ул да Гөл­ба­нат­лар­га кайт­кан ка­ла ку­нак­ла­ры­ның күл­мәк­сез йө­рү­лә­рен бәй­нә-бәй­нә сөй­ләп са­ма­выр­ны ек­тыр­ды.

Ан­нан Со­рур­би­кә, бе­раз­дан Ха­фи­зә, кич­кә та­ба тү­бән оч Фа­тый­ма­сы, ул гы­на да кит­мә­де, Зәй­нәп ке­реп, кө­тү кайт­кан­чы тел чар­ла­ды. Ин­де урам­нар ты­ныч­ла­нып кал­гач, йок­лар­га әзер­лән­гән Миң­ле­ни­са абыс­тай­ның тә­һа­рә­тен тү­бән оч Фа­тый­ма­сы ка­бат ке­реп боз­ды:

— Сез әле мон­да ми­не сө­як­не юа­сыз икән. Гай­бәт та­ра­тып ят­ма­саң, бү­тән эшең бет­кән­дер,— дип туй­ган­чы ачу­лан­ды.

Сүз­нең нәр­сә ха­кын­да икән­ле­ген аң­лый ал­ма­ган Миң­ле­ни­са абыс­тай һич ке­нә дә исен җыя ал­мый тө­не­нә биш уян­ды. Бу хәс­рә­те таң ат­тыр­ган­чы­га ка­дәр җит­те. Бе­рәр­се ни дә бул­са сөй­лә­гән­дер, тың­лар­га да яра­мый юк-бар сүз­не, дип хи­сап ит­те. Әм­ма кө­тү ки­тү­гә үк Хә­ер­ни­са ки­леп кер­де. Гыйль­мет­дин ма­лае Кәш­фи­нең ки­чә исе­реп кай­ту­ын озак­лап сөй­лә­де. Ан­нан Шәм­се­ка­мәр, ул ки­тү­гә Со­рур­би­кә, бе­раз­дан Хә­ер­ни­са, та­гын да әл­лә кем­нәр ки­леп кү­ре­неп, сүз­дән сүз­гә кү­чә-кү­чә бер-бер арт­лы са­ма­выр­лар­ны ек­ты­лар.

Кич­кә тү­бән оч Фа­тый­ма­сы та­гын да ке­рә­чәк иде. ­Март, 1998.

­ЧИ­БӘ­РЕМ ДӘ БЕР ГЕ­НӘМ

­ Хи­кәя

А­ны бе­рен­че тап­кыр урам­да кү­реп кал­дым. Уң­га-сул­га ашы­гу­чы ха­лык төр­кем­нә­ре ара­сын­да аңа игъ­ти­бар ит­мәү мөм­кин тү­гел иде. Чи­бәр­ле­ге күз­не ер­тып кер­де. Хә­те­ре­мә йө­зе-су­рә­те уе­лып кал­ды.

И­кен­че тап­кы­рым­да ул үзе, те­атр­да, фо­йе­да ва­кыт­та ми­ңа те­кә­леп, исен­дә­ге та­ныш­ла­ры кар­то­те­ка­сын ак­тар­ган­дай ка­рап тор­ды да, мон­дый ке­ше­нең әле­гә ан­да кер­тел­мә­гән бу­лу­ын ис­кә­реп, ка­ра­шын чит­кә ал­ды. Яны­на ки­лер­гә кый­ма­дым.

Ө­чен­че мәр­тә­бә­дә ба­тыр­лык һәм тә­вәк­кәл­лек та­шып тор­ган чак иде. Ки­бет­тә ки­тап ак­тар­га­ла­ган ва­кы­ты­на ту­ры кил­дем. Юри сүз кат­тым:

— Без та­ныш­лар бу­гай?

Ул га­җәп­се­нү­ен яшер­мә­де. Мин исә сүз­гә сүз­не ял­гар­га ашык­тым:

— Та­ныш бул­ма­сак та, мө­га­ен җан­на­ры­быз Ал­ла­һы­ның бер рәх­мә­те миз­ге­лен­дә яра­тыл­ган­дыр,— ди­дем,— шу­ңа­дыр якын ке­шем­дәй то­е­ла­сыз.

Бо­лай ук итеп әй­тү­ем ха­ным­ны аяк­тан ега яз­ды. Ни ди­яр­гә сүз та­ба ал­мый­ча те­ле тар­тыш­ты. Ин­де дә бе­лә­ген­нән то­тып, та­гын бер наз­лы сүз әйт­сәм, тә­мам ту­га­ны­дай итеп кү­рә­чәк иде. Сүз ай­гы­рын авыз­лык­ла­дым. Тын­лык үз хө­ке­мен баш­кар­ды. Бер як­тан, җа­вап та­ба ал­ма­вы, икен­че як­тан, ми­нем һич­ни ха­кын­да та­кыл­да­ма­вым аны ту­лы­сын­ча бөл­дер­де. Ал­га та­ба да бо­лай­га кит­сә, сөй­лә­шү­не һәм та­ны­шу­ны дүр­тен­че оч­рак­ка, ягъ­ни ка­бат оч­ра­шу­га ка­дәр кал­ды­рыр­га да бик мөм­кин иде. Әм­ма ва­кы­тым­ның ты­гыз­лы­гын оны­тып җи­бәр­гән­мен. Ул үзе дә һич­кая ашык­ма­ды.

Шу­лай та­ны­шып кит­тек. Аның чи­бәр­ле­ге, те­лен­дә­ге сү­зе­нең тә­ме, хол­кы­ның күр­кәм­ле­ге ми­не тә­мам әсир ит­те. Мон­нан соң да ни­чә тап­кыр­лар оч­раш­тык. Аның ке­бек тә наз­лы һәм җан­ны эре­тер дә­рә­җә­дә ир­кә­ләү­че ке­ше­не Хо­дай тә­га­лә бү­тән һич­бер ярат­ма­ган­дыр ди­гән уй­га кил­гән чак­ла­рым аз бул­ма­ды. Исе­мә тө­ше­рәм дә, җа­ным хы­ял ка­нат­ла­рын­да күк­ләр­гә аша...

— Эһ, егет­ләр!..

— Син кай­да ин­де ан­да? Чу­кы­нып уты­ра­сың­мы әл­лә, хай­ван?

Ә­нә, ишет­те­гез­ме? Үзе ин­де ул! Чи­бә­рем, гү­зә­лем, сан­ду­га­чым, бер ге­нәм!

— Йө­гер­дем, ха­тын, йө­гер­дем!

­Март, 1998.

­НИ­ЯТ­ЛЕ БА­БАЙ

­ Хи­кәя

Уй­лан­га­ны ба­рып чык­мый, ни­ят­лән­гә­не ки­рәк! Ни ди­сә­гез дә шул ин­де. Күп ва­кыт җиң сыз­га­нып олы эш­кә то­ты­на­сың, ә аның нә­ти­җә­се бик кеч­ке­нә бу­лып чы­га. Вак дип ти­беп ке­нә үт­кә­нең исә кай­ва­кыт бө­тен­ләй дә ки­ре­се, ягъ­ни дә шун­дый зур нәр­сә бу­лып чы­га ки, ар­тың­нан ки­леп, үзең­не ба­сып ки­тә. Мин бел­гән дөнь­я­ның бер ка­ну­ны ме­нә шу­шы...

Га­ли аб­зый эш­кә бик уң­ган ке­ше иде. Бер дә тик то­ра бел­мә­де. Әле бә­рәң­ге бак­ча­сын бү­леп ал­ма­гач­лар утырт­ты, әле кы­чыт­кан ча­бып күм­хуҗ­га тап­шыр­ды, әле ур­ман кис­те, әле баш­ка­сы...

И­сә­бе бик мул­дан ку­бып, җә­е­леп яшәү иде. Иха­та­сын һәрь­як­лап тәр­тип­тә тот­ты. Ку­лы­на ал­ган чал­гы­сы ел­гыр бул­ды, җик­кән аты уй­нак­лап тор­ды, сы­ер-са­ры­гы күп иде. Ни хик­мәт, бер дә бә­рә­кә­тен күр­мә­де. Ул­ла­ры-кыз­ла­ры үсә бар­ды­лар, чы­гып ки­тә тор­ды­лар. Кыз ба­ла­ның кия­ү­ле бу­луы ях­шы, аны­сы. Әм­ма ул­ла­ры да чит­тә оя ко­ру­ны уңай­лы­рак күр­де­ләр. Га­ли аб­зый үзе го­ме­рен эш бе­лән уз­ды­рып, яше­нең олы­гая ба­ру­ын сиз­ми дә кал­ды. Ин­де ба­ла­ла­ры рә­хәт җир­ләр­гә ур­на­шып бет­кән­нәр иде. Ул ара­да ха­ты­ны мәң­ге­лек йорт­ка ки­теп бар­ды. Га­ли аб­зый вак­тан-вак са­рык­ла­ры, вак­тан-вак ал­ма би­рү­че бак­ча­сы, сип­лән­гән ал­ты поч­мак­лы йор­тын­да ял­гы­зы кал­ды. Ин­де ку­лын­да кө­че бет­кән. Ни­чек ке­нә ты­рыш­ма­сын, элек бер сә­гать­тә баш­кар­ган эшен хә­зер көн эчен­дә дә бе­те­рә ал­га­ны юк. Ни­чек уй­ла­са, шу­лай бу­ла иде дә...

Ба­ла­ла­ры да ан­да-сан­да кай­тып бу­лыш­ка­лап кит­сә ни бу­лыр иде?

Шу­лай га­җиз­лән­гә­нен­дә хә­те­ре яңа­рып, бо­рын­гы­лар­дан кал­ган гый­ба­рә исе­нә төш­кәч, ин­де дә ни­ят­ләп ка­рар­га ки­рәк­ле­ге бе­лән ки­леш­те. Ир­тән то­рып, ишек ал­ды­на чык­са, кыш­кы бу­ран йө­зеп тә чы­га ал­мас­лык итеп кар өем­нә­рен кү­тә­реп куй­ган. Га­ли ба­бай:

— Ни­ят ит­тем шу­шы кар­лар­ны кө­рәр­гә,— дип кө­рә­ге­нә ябыш­ты. Бе­ләк­лә­ре­нә гай­рәт кайт­ты­мы, кар­дан ишек ал­ды ар­чыл­ды. Мон­нан бер-бер әкә­мәт тап­кан Га­ли аб­зый мич­кә ягу­ны, мал­лар ка­рау­ны, аш пе­ше­рү­не дә ни­ят­кә йөк­лә­де. Күр­ше­лә­ре:

— Га­ли ба­бай яшь ха­тын ал­ган бу­лыр­га ки­рәк,— дип сөй­лән­де­ләр. Мо­ны ишет­кәч, аны­сын да ба­бай ни­ят­кә йөк­лә­де.

Ни­ят­нең хик­мә­те бар шул, бик бар!

­Март, 1998.

­ Ө­МЕТ­ТӘН КИ­СЕ­ЛҮ

­ Хи­кәя

Ө­мет бе­лән яшәр­гә дә яшәр­гә ин­де. Җир йө­зен­дә бү­тән­чә го­мер сө­рер­гә яра­мый. Хәт­та җи­ңел­гән­дә дә өмет бән­дә­не кү­тә­реп ала һәм үс­те­реп җи­бә­рә.

— Өмет­тән ки­се­лер­гә яз­ма­сын!

Әт­кәй аз сүз­ле иде. Аң­ла­тып то­ру­ны ки­рәк тап­мый. Әй­тә куя. Уеп кы­на ала, яки мәң­ге­лек яра бу­лып сү­зе җан­ны ала, яи­сә са­вык­ты­ра, са­ның­ны арт­ты­ра.

Мин­нән — бул­ма­ды. Ке­ше­нең кү­ңе­ле­нә ба­рып җи­тә ала тор­ган, җа­нын ак­та­рып таш­лау­чы сүз­ләр­не та­ба ал­мыйм­мы, әл­лә баш­ка­ча­мы, ба­рып чык­мый. Усал­ла­нып та усал бул­мый ка­лыр­га мөм­кин. Шу­лай да өмет­сез­лек­кә би­ре­лер­гә ир­тә­рәк­тер әле.

У­ең­ны уй­ды­рып са­лу гы­на да җит­ми икән әле, аның хик­мә­те бу­лыр­га ти­еш икән!

Шу­лай бер­ва­кыт дус­лар әң­гә­мә кор­ды­лар. Бар да бер-бер­се­нә ко­лак тот­ты­лар. Һәр сүз­гә биш як­лап шун­да ук җа­вап бе­лән таш­ла­ныр­га гы­на то­ра­лар. “Ә­йе!” яки “юк!” бе­лән ге­нә ко­ты­лыр­лык тү­гел. Сүз сүз­не куз­га­тып, та­тар­ның иң ка­лын са­нал­ган “Аң­лат­ма­лы сүз­ле­ге” дә юка­рып кал­ды. Га­рәп, фар­сы, тө­рек, урыс сүз­лә­ре дә шак­тый бу­ша­тыл­ды. Әм­ма бе­рә­гәй­лек һа­ман да җит­ми ка­ла бир­де. Кем ко­тырт­кан­дыр, шун­да авыз­дан та­тар­ның иң әшә­ке сү­зе ыч­кын­ды:

— Мөр­тәт!

Ки­нәт бар да ты­нып кал­ды­лар. Кай­сы­сы­на атап әй­тү­ем тә­га­ен тү­гел иде. Өс­тәл яны бу­шап, әң­гә­мә та­бы­ны тә­мам та­кы­рай­ды.

Мин икен­че мәр­тә­бә: “Мөр­тәт!”— дип әй­тер­гә җы­ен­ган ча­гым­да яным­да һич­кем кал­ма­ган иде.

— Эһ, мөр­тәт!

Я­шәү­нең мәгъ­нә­се пыс­кы­ган җи­рен­нән гү­я­ки ки­нәт сүн­де. ­Ап­рель, 1998.

­ЙО­КЫ ТӘ­МЕ

­ Хи­кәя

Йо­кы­ның тә­ме төш кү­рү­дә ин­де аны­сы. Ни ка­дәр күб­рәк йок­ла­саң, ул төш ди­гә­нең шул­ка­дәр үк кат­лы­ла­нып-кат­лы­ла­нып ке­рә. Гай­ни­җа­мал абыс­тай да тө­шен­дә әнә әл­лә кем­нәр бе­лән су­гы­шып-кый­на­шып, йо­кы­сын­нан тә­мам ва­ты­лып уя­на да, әл­лә кай­чан яшәп уз­ган, та­рих ин­де кем­лек­лә­рен дә оныт­кан әү­ли­я­ләр һәм ишан­нар ру­хы­на до­га­ла­рын укый-укый ап­ты­рап бе­тә. Габ­бас аб­зый­ның исә эш­лә­ре — худ­та. Йо­кы­дан уя­ну­га, көн нин­ди бу­лыр икән дип тә­рә­зә­дән ка­рый да йо­кы­сын оны­та, йо­кы­сы бе­лән бер­гә төш­лә­ре дә хә­те­рен­нән чы­гып, ике ку­лы­на дөнья эш­лә­ре ябы­ша, бер­сен­нән ко­ты­ла ал­мый, икен­че­сен баш­лап өл­ге­рә.

Эш­нең асы­лы ке­ше­нең үзен­нән бу­гай ул. Төш­нең тә­ме дә адәм ба­ла­сы­ның үзе­нә бәй­ле. Бо­рын­гы­лар әйт­кән, бән­дә­нең хөр­мә­те үзе бе­лән, ди­гән. Ягъ­ни мә­сә­лән, нин­ди ку­нак кил­мә­сен, үз ри­зы­гы бе­лән тө­шә, имеш. Ке­ше­не­кен бү­тән бе­рәү ашый ал­мый. Кем­нең­дер кул ос­та­лы­гы икен­че­гә шат­лык ки­те­рер­лек бул­сын. Кул ха­кын тү­ләү — из­ге­лек, тү­лә­ми кал­ды­ру — аның өле­ше­нә ке­рү, ри­зы­гын ашау. Габ­бас аб­зый ка­дәр эш­кә уңып ту­ган бул­са иде ба­ла­ла­ры, аз гы­на ты­рыш­лык куй­са­лар, әл­лә кем­нәр бу­лыр­лар иде. Ә ме­нә Гай­ни­җа­мал абыс­тай­ның ба­ла­ла­ры үзен­нән уз­дыр­ды гы­на тү­гел, чын­нан да әл­лә кем бул­ды­лар ин­де. Ке­ше са­ен, си­нең бе­лән фә­лән-тө­гән бул­ма­гае дип, һәр­бер­се­нә яз­мыш­тан хә­бәр би­реп йө­ри­ләр. Габ­бас абый әй­тә:

— Ни яз­са, шул бу­лыр, әм­ма бән­дә бар нәр­сә­сен дә Хо­дай тә­га­лә­гә ге­нә йөк­ләп, үзе бер дә га­мәл­сез то­рыр­га ти­еш тү­гел. Ал­ла­һы­га гы­на кал­ды­ру — ял­кау­лар эше,— ди.

Дө­рес әй­тә. Мин дә аның хак­лы­гы­на та­рих­лар­дан хә­бәр­ләр ки­те­рә алам. Шу­лай да баш кы­на ка­ты­ра­сым кил­ми. Үз га­е­бе­без­не ке­ше­гә сыл­тау гы­на җит­мә­гән, са­кал сы­пы­рып, Хо­дай тә­га­лә­гә йөк­лик­ме ин­де? Тәкъ­дир ди­гәч тә, аны алай ук га­ди ге­нә дә аң­лар­га яра­мый, үз өс­те­ңә үзең өчен җа­вап­лы­лык төш­мә­сә, дө­рес бул­мый ул! Бән­дә­лек хө­ке­ме бик хик­мәт­ле нәр­сә шул.

Эһ, бик тәм­ле төш кү­реп, рә­хәт­лә­неп йок­лый идем, оран са­лып уят­ты­лар. Та­гын кү­зем­не йом­дым. Тә­ки йок­лар­га бир­мә­де­ләр. Бел­ми­ләр шул, бел­ми­ләр: йо­кы кыз бе­лән тат­лы бул­ган ке­бек, төш күр­гән­лек бе­лән дә тәм­ле!

­ Ап­рель, 1998.

­ҖЕН БЕ­ЛӘН ПӘ­РИ

­ Хи­кәя

“­Пә­ри — баш­ка, җен — баш­ка!”— ди­ләр­ме? Хак икән. Мин дә ма­ши­на ал­дым әле. “Җи­гү­ле”. Уты­рып кит­тем. Рә­хәт ке­ше­гә! Элек­ләр­не аяк та­ба­нын аша­тып ин­тек­кән­мен. Эш­ләр дә җай­га кит­те, ха­тын да ты­ныч­лан­ды.

Те­ге яшел­ле-кы­зыл­лы-са­ры­лы “с­ве­то­фор”­га (Ба­тул­ла агай­ча “юл­бир­ге”­дер ин­де) ки­леп тук­та­вым бул­ды, ул да тү­гел, арт­тан ки­те­реп тә чә­пе­де­ләр. Ни­ләр­дер ко­е­лып та төш­те. Урам­ның икен­че ягын­да ба­ры­сын да кү­реп тор­ган ДАИ хез­мәт­кә­ре, ми­ңа кы­зыл ке­нә­гә­сен сел­ке­гән бәр­де­рү­че­не та­нып­мы, кө­леп бер күз сир­пе­де дә без­гә ар­ты бе­лән бо­ры­лып бас­ты, ва­кый­га­ны оныт­ты.

Өр-яңа ма­ши­нам­ны ха­рап ит­те­ләр, юнь­сез­ләр! Шу­лай да: “Са­быр бул, кы­зу­лык — ях­шы ки­ңәш­че тү­гел!”— дип юа­там үзем­не. Те­ге дә, бәр­де­рү­че, чы­тыр­дап ябыш­ты. Ма­ши­на­сы — зат­лы. Мин авы­зым­ны ачар­га өл­гер­мә­дем:

— Ни­гә тук­тат­тың?— дип бер сү­зен ун ка­бат­лап бәй­лә­нә дә баш­ла­ды: — Ни­гә тук­тат­тың?..

Мин арт­ка чи­ген­дем.

— Ки­рә­гең­не би­рәм, бе­лә­сең­ме мин кем?— ди бит бу.

“­Җан­ки­сәр ми­кән­ни?”— дип уй­лар­га да өл­гер­мә­дем, кур­ку­дан тә­нем кал­ты­ра­на баш­ла­ды.

— Мин,— ди бу,— мин, атаң­ны са­тыйм, анаң­ны алыйм, ар­бит­раж суд судь­я­сы! Ме­нә кы­зыл ке­нә­гәм! Ка­ра! Яп­ты­рам да ку­ям! Бу ма­ши­нам­ны са­тып, “Вол­га” ала­сы идем. Ха­рап ит­тең! Ха­рап­лар ит­тең! Ни­чек са­тыйм хә­зер? Мо­кыт!..

Мин та­гын да арт­ка­рак чи­ген­дем. Ни­чек әй­тә­сең ин­де аңа га­еп үзе­гез­дә дип? Кем ин­де тук­тап тор­ган ма­ши­на­га ки­те­реп бәр­де­рә? Җит­мә­сә, өр-яңа ма­ши­нам­ны җи­мер­де.

— Әле мин си­ңа ки­рә­гең­не би­рә­чәк­мен!— Судья әле­ге дә ба­я­гы кы­зыл ке­нә­гә­сен бол­гап һа­ман да өс­кә ки­лә бир­де.— Чу­кын­ды­рам мин си­не, төр­мә­дә че­ре­тәм!

Та­гын да арт­ка чи­ген­дем. ДАИ хез­мәт­кә­ре бө­тен­ләй дә ба­га­на ар­ты­на ке­реп кач­ты. Үзе­гез хәл ите­гез, янә­се.

Кем дә яр­дәм ку­лын суз­ма­сын, як­лап чык­ма­сын аң­лап, “бал­там су­га төш­те”, йө­рәк, күк­рәк ку­ы­шын­нан чы­гып, та­бан ас­ты­на кач­ты. “Cез, әфән­дем, ял­гы­ша­сыз, үзе­гез га­еп­ле, бе­рен­че­дән, “юл­бир­ге” тө­бен­дә, юл ча­тын­да ми­не уз­мак­чы бул­ган­сыз, су­лы­ма уңы­гыз бе­лән бә­рел­гән­сез, икен­че­дән, дис­тан­ция, ара­лык ара­сын тот­ма­ган­сыз,— дип ни­чек әй­тим?— Өчен­че­дән, өчен­че­дән...”

— Төр­мә­дә че­ре­тәм, ак­ча тү­лә!— дип судья яр­ты ма­ши­на­сы ха­кын та­ләп итү­ен­дә бул­ды, мин исә, арт­ка чи­ге­нү­дән тук­тап:

— Сез судья бул­са­гыз, мин — “Ал­тын­чы бү­лек­тән”, ма­йор,— дип әй­теп таш­ла­дым. Үз ха­кын­да­гы сүз­лә­рем шыр ял­ган иде. Әм­ма те­ге­нең йө­зе ки­нәт үз­гәр­де, шун­да ук, су­ы­ныр­га да өл­гер­ми­чә, тук­тау­сыз га­фу үте­нер­гә то­тын­ды һәм, ма­ши­на­сы­на уты­рып, ки­теп тә бар­ды.

Ә мин тел­сез кал­дым.

Бу “Ал­тын­чы бү­лек” ди­гә­нем нәр­сә­дер, бел­мим, шу­лай баш­ка­лар­ның әл­лә кем бу­лып әйт­кән­нә­рен ишет­кә­лә­гә­нем бар иде. Имеш, ул бү­лек­тән һәм­мә ка­рак­ның ко­ты очып то­ра, дип. Хак икән.

Ә­йе шул: “Пә­ри — баш­ка, җен — баш­ка!”

­ Ап­рель, 1998.

­ГӨЛ­БИ­РӘ

Хи­кәя

— Сез мин­нән исем­не со­рап ап­ты­рат­ма­гыз. Ба­ры­бер әйт­мим. Һе, бе­лер иде­гез бу­гай!— Чи­бәр кыз үзе­нең күр­кәм­ле­ге бе­лән шу­лай мак­та­на. Ә исе­ме, ә исе­ме, бо­лай гы­на... Зат өчен сүз­не төр­лән­дер­гән­дәй итә. Әй­тә­се ки­лә ин­де аның, бе­леп то­рам.

— Гөл­нә­зи­рә, Гөл­сы­лу?..— Ни­гә са­на­мас­ка, ха­тын-кыз­лар­ның исем­нә­ре та­гын да бар ул: — Нә­би­рә, Гөл­нә­би­рә? — Әйт­те­рә ин­де, тел­дән сөй­рәп чы­га­ра, чу­кын­чык. Әй­дә, ярар, мо­ны­сы дө­рес бул­мый кал­мас: — Гөл­би­рә?..

Чи­бәр ха­ным зәң­гәр­ле-яшел­ле күз­лә­ре бе­лән ту­ты­рып ка­ра­ды, ирен чи­тен­дә наз­лы ел­маю тиб­рән­де:

— Ка­ян бел­де­гез?

— Әл­лә дө­рес­ме?

— Әйе шул!

Җа­ны­ма урын­ны җи­ден­че күк­тән бир­де­ләр­ме­ни, үз­се­неп һәм үсе­неп кит­тем. Шул ук күк­тә­ге ко­яш әгәр шу­шы ка­дәр эс­се бул­ма­са, ка­нат­ла­рым­ны көй­де­рер­мен дип кур­ка кал­мас идем.

“Ай чи­бә­рем ге­нә, наз­лы гө­лем...”

Юк, бу сүз­ләр­не әй­тер­гә ир­тә­рәк әле, бү­тән­рәк­лә­ре юк­мы? Һай элек­ләр­не, те­лем бе­лән элеп ала, егып са­ла тор­ган идем! Ни­чек соң әле? Әйе, нәкъ шу­лай!

Көн­нәр бик эс­се то­ра, әл­лә соң бе­рәр ка­фе­га ке­рә­без­ме?

— Ә ни­гә кер­мәс­кә? Бик те­ләп! Юка күл­мәк ки­сәм дә, эс­се­ләт­те, туң­дыр­ма да ал­са­гыз...

Ни­чек сөй­лә­шә, һай ни­чек сөй­лә­шә! Бу күр­кәм ирен­нәр­нең ише­ге ар­тын­да нәкъ шун­дый сүз­ләр ге­нә бу­лыр­га ти­еш! Нәр­сә ди, күл­мә­гем дә юка, ди­ме?

Кү­зем су­кыр тү­гел иде дә, мөш­кәт тө­сен­дә­ге тә­не­нә, яңа пеш­кән ал­ма­дай тул­ган күк­рәк­лә­ре­нә, тал­чы­бык­тай бил­лә­ре­нә әл­лә кай­чан ка­ра­шым­ны ка­дап, шул ка­зык­ка хис­лә­рем­нең нә­фе­се бо­за­вын яла­ныр­га бәй­ләп куй­ган идем ин­де. Исе­ме дә нин­ди ма­тур. Гөл­би­рәм, ди­ме? Бир­гәч, шәп ин­де ул, бик шәп!

Кай­сы ка­фе­га ке­рер­гә ки­ңә­шеп бе­тер­дек ке­нә, без­нең ян­га бер ба­га­на ки­леп бас­ты.

— Ман­сур­чик,— ди бит те­ге чи­бәр­кәй мо­ңа,— без­не ка­фе­га ча­кы­ра­лар, ке­рик. Мин ин­де ри­за­лы­гым­ны бир­дем. Баш тар­ту ях­шы тү­гел!

И хә­сис, юнь­сез, убыр­лы кар­чык. Җит­мә­сә ал­бас­ты­сы да туя бел­ми икән. Рәт­тән ун­биш са­выт туң­дыр­ма ашап бе­тер­де. Бар ак­ча­ла­рым­ны тү­ләп, көч­кә чы­гып кач­тым үз­лә­рен­нән.

­ Ап­рель, 1998.

­ Ю­НЫС БА­БАЙ БЕ­ЛӘН СО­АВ­ТОР­ЛЫК­ТА

­ Хи­кәя

— Әй­дә языйк әле! — Юныс ба­бай­ның җит­меш­кә җи­теп бар­ган­да язу­чы­лык сә­лә­те бо­рын­лар­га ма­та­шып ки­лә иде.— Мин сөй­ләп то­рыр­мын, си­ңа, энем, эш аз ка­лыр, язып кы­на ба­рыр­сың. Ну, тө­зәт­кә­ләр­сең, ни­чек ки­рәк, шу­лай әвә­ләр­сең. Со­ав­тор ди­ләр­ме әле? Әйе, әй­тәм бит, шул бу­лыр­сың...

Ю­ныс ба­бай­ның ти­ен күз­лә­ре сум ау­лап ка­рап тор­ды. Са­бый­ла­нып ма­та­шуы бер-бер хәй­лә­гә ге­нә тү­гел­ме дип са­га­ер­га ти­еш идем. Әм­ма вак­ла­нып тор­ма­дым. Авыз­ны гы­на ер­дым.

— Кө­лә­сең син! Әл­лә Юныс ба­баң­ны дөнья күр­мә­гән дип бе­лә­сең? Һи-и... Әл­лә кем бу­ла идем әле мин!..— Карт­лач сөй­ләр­гә-сөй­лә­мәс­кә дип ка­рап тор­ды да, ха­ти­рә­ләр диң­ге­зе­нә ке­реп чум­ды, ми­нем дә му­е­ны­ма ар­кан ча­лып, шун­да та­ба сөй­рә­де.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: