СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 16 страница

Гыйль­ме­ни­сат­тәй­нең кер­мә­гән-чык­ма­ган ише­ге юк. Әй­теп ка­ра­гыз дө­рес тү­гел дип. Шу­лай шул. Яшә­гән бе­лә, уй­ла­ган тү­гел. Әле ге­нә Ка­зан­ның бер очын­да күр­сә­гез, ин­де дә бу ба­шы­на ки­леп өл­гер­гән бу­лыр. Бе­рәү­ләр шә­һә­ре­без­нең транс­порт ча­ра­ла­ры­ның на­чар йө­рү­е­нә зар­ла­ныр­лар, ав­то­бус, трол­лей­бус, трам­вай ху­җа­лык­ла­рын эт­кә таш­ла­ган­дай ачу­ла­ныр­лар. Ә сез Гыйль­ме­ни­сат­тәй­не ми­сал­га ки­те­ре­гез. Ул һич­ва­кыт бер нок­та­дан икен­че­се­нә ка­дәр йө­ри тор­ган­ны көт­мәс, биш­кә-ал­ты­га кү­чеп уты­рыр, әм­ма те­лә­гән җи­ре­нә ба­рып ире­шер. Код­рәт ки­рәк, ә кал­га­нын та­буы һич­ни тү­гел.

Бер­ва­кыт Ка­зан шы­па­на­ла­ры аның ке­сә­се­нә ке­реп ма­та­ша­лар икән:

— Улым, күп­ме ки­рәк иде соң?— дип со­ра­ган Гыйль­ме­ни­сат­тәй.— Йөз сум­мы, әл­лә ил­ле­се дә ярый­мы?

Үз ке­сә­лә­рен­дә­ге бар бул­ган­ны би­реп шыл­ган­нар те­ге­ләр, тиз­рәк ан­нан ко­ты­лу ягын ка­рап. Ул ке­сә ка­рак­ла­ры “эш­лә­ми” аша­ган­ны ярат­мый­лар шул. Юк­са урам поч­ма­гын­да хә­ер эс­тәп утыр­ган бу­лыр­лар иде.

Бул­ды­ра, без­нең Гыйль­ме­ни­сат­тәй, бик бул­ды­ра.

­ И­юнь, 1998.

­БЕР ХА­ТЫН БЕ­ЛӘН ТОР­МЫШ

­ Хи­кәя

Ха­тын­ның кай­тып әйт­кән сү­зе­нә мин егы­лып ки­тәр­гә, иң ки­мен­дә тә­рә­зә­дән си­ке­рер­гә ти­еш идем­ме әл­лә?

А­лар ни ди­мәс? Исең кит­кән икән! Бар­лы­гың юк­лык­ка ти­гез бул­ган за­ма­на­да су­ган сы­тып уты­рып бул­мый ин­де. Имеш, бүк­сәм ка­лы­най­ган!

— Хез­мәт­тә­шем әйт­те, туй­ган­чы ашат­кан­сың икән, ди­де. Асы­лы­нып төш­кән...— Ха­тын­ның ми­не мыс­кыл итәр­гә җы­е­нуы иде­ме, әл­лә үзен­нән көл­гә­не­мә кү­рә эче по­ша­мы, ул хак­та ба­шым­ны ка­ты­рып тор­ма­дым, тет­тем дә сал­дым:

— Бу­ем ди­сәм, бу­ем бар, күр­кәм­лек ди­сәң, ма­тур­лы­гым... Әле та­гын бер ар­тык җи­ре­мә хәй­ран кал­ган­нар икән, һич­бер ис ки­тә­се юк! Сө­е­нер­гә ки­рәк иде!

Ха­тын ты­ныч­лан­ды. Мин тан­та­на ит­тем. Бо­лар­ны юк­ка чы­га­рыр­лык бү­тән төр­ле сүз әй­тә­се тү­гел иде. Шым бул­ды. Һәр­ва­кыт­та­гы­ча усал­лык энә­сен күк­рә­ге­мә ки­те­реп ка­дар дип көт­сәм дә җа­вап иреш­мә­де.

И­кен­че юлы ха­тын та­гын та­выш чы­га­рыр­га код­рәт­лә­неп кайт­ты.

— Си­не ан­да бер җил­бә­зәк бе­лән күр­гән­нәр!

Сү­зен ар­тык­ка суз­ды­рыр­га ярат­мый идем. Ха­тын-кыз шун­дый ул, баш­лап кы­на кит­сен, тың­лап утыр­саң, үзе­не­кен дә ку­шып, ни уй­ла­са, шу­ңа ыша­нып, тел бот­ка­сы­на ба­тып-чу­мып бе­тә.

— Чи­бәр иде­ме икән?

Бо­лай ди­гә­не­мә кау­шап кал­ды. Шалт кы­на өс­тәп тә куй­дым:

— “А­сы­лын­саң да асы­лын агач­ның асы­лы­на!”

Кы­ен хәл­дә ха­лык акы­лы яр­дәм­гә ки­лә шул ул. Әй­тем-мә­каль­лә­рен кү­ңел­гә сип­ләп ке­нә ку­я­сы, югый­сә.

Ха­тын ми­не сө­ен­де­рер­лек сүз та­ба ал­ма­ды. Шу­лай да:

— Әл­лә кем бе­лән йөр­сәң дә исем кит­мә­я­чәк,— дип хәй­ран ит­те. Шун­да элек­ләр­не ара­быз­да бу­лып ал­ган бер ва­кый­га исе­мә төш­те. Ирен чи­тен бө­реш­те­реп ке­нә ел­ма­еп ал­дым. Си­зен­де. Әм­ма бел­де­рә­се ит­мә­де. Эч­тән кай­ный, шун­лык­тан ка­за­ны­на ут таш­лар­га яра­мый иде. Ал­ла сак­ла­сын, шарт­ла­вы бар!

Э­лек­ләр­не ди­гән идем­ме? Тө­гәл­рә­ге — яшь чак­лар иде. Тор­мыш ко­рып, ирен­гә ирен яшә­гән ел­лар. Эш ва­кы­ты чы­гар-чык­мас тиз­рәк өй­гә йө­ге­рәм. Ул да са­гы­нып кө­теп ала. Өс­тәл­гә кай­нар ашын-чә­ен, тат­лы­сын-тоз­лы­сын ки­те­рә. Дош­ман­нар­га үч бул­сын, дус-иш­ләр­гә төс бул­сын дип пар ак­кош­лар ке­бек оя ко­рып ята­быз. Әм­ма да көн­че­ләр­нең күз кы­зыш­мый кал­мый икән ул.

Көн­нәр­нең бе­рен­дә очып кай­ту­ым бул­ды:

— Си­не бер ке­ше бе­лән күр­гән­нәр,— ди­де.— Ниш­ләп йө­ри иде­гез?

— Кай­да?— ди­дем мин, бер дә уй­лап тор­мый­ча.

— Ка­зан ур­та­сын­да!

— Нин­ди Ка­зан ур­та­сын­да?— Бер­ни дә аң­ла­ма­вым­ны бе­лер­гә дә те­лә­мә­вен уй­лап та бир­мим, со­рау ар­ты со­рау гы­на.

— Ба­шың­ны юләр­гә сал­ма! Ка­зан­ның биш ур­та­сы юк, бе­рәү ге­нә!

— Бау­ман­да­мы?

— Бо­лай­рак кил!

Мин аңа якын­рак кил­дем.

— Ми­ңа якын кил ди­ләр­ме әл­лә? Мо­кыт! Үзәк ягы­на, дим.

— Ә-ә... Шун­нан?

— Бер ха­тын бе­лән күр­гән­нәр, дим.

— Кай­сы­сы бе­лән?— Шу­шы со­ра­вым­ны бир­гәч ке­нә үзем­нең чын­нан да мо­кыт икән­ле­гем­не аң­лап ал­дым. Әм­ма авыз чит­ле­ген­нән сүз ко­шы чы­гып оч­кан, ха­тын­ның кү­ңел тү­ре­нә ти­зә­ген са­лып ки­тәр­гә өл­гер­гән иде ин­де.

— Си­нең ни­чәү соң алар?

Ми­не кыс­рык­ла­вын дә­вам ит­сә дә, чи­ге­нер­гә-би­ре­шер­гә исәп юк иде. Әйт­кә­не бер ке­ше­дән ге­нә баш­ла­нып, ул ис­кә алын­ган ке­ше­нең ахыр­да ха­тын-кыз за­ты­на әве­ре­лүе дә акыл­ны бу­тап таш­ла­ды. Бет­кән баш­ның ка­де­ре кал­мый шул ул. Бәл­ки кем­ле­гем­не тө­ше­неп, бе­раз ты­ныч­ла­ныр да ди­гән уй бе­лән ша­яр­ту җа­ен ка­ра­дым. Тел­гә кил­гән бе­рен­че сан­ны әйт­тем:

— Би­шәү!

Э­лек­тән үк “бер­ле”, “и­ке­ле” ише­ләр­не ярат­мый­ча, һа­ман да “биш­ле”­гә мә­хәб­бәт то­ту­ым ме­нә шу­шын­да ха­рап ит­те дә. Ха­тын әле яңа гы­на бер та­бак ту­ты­рып са­лып әзер­лә­гән кай­нар аш­ны ялт кы­на ба­шы­ма кап­лап та куй­ды. Әү­вә­ле мин­нән чо­жыл­дап пар кү­тә­рел­де, ан­нан соң акай­ган күз­лә­рем каз йо­мыр­ка­сы ке­бек зу­ра­еп һәм ап-ак бу­лып ки­леп чык­ты­лар, ул да тү­гел, пеш­кән ти­ре­лә­рем уе­лып төш­те, чәч­ләр умы­рыл­ды, бо­рын сө­я­гем бе­лән ыр­жай­ган теш­лә­рем ге­нә уты­рып кал­ды. Йө­ге­реп ба­рып, ба­шым­ны сал­кын су­лы чи­ләк­кә тык­тым. Та­гын да пар кү­тә­ре­леп, һәм­мә су юк­ка чык­ты. Ко­лак­ла­ры­ма элен­гән Ка­зан ток­ма­чы, му­ен­на­ры­ма тул­ган ба­зар бә­рәң­ге­се, күл­мәк-ыш­тан эче­нә ак­кан кай­нар шул­па ми­не тә­мам адәм мәс­хә­рә­се­нә кал­дыр­ган иде. Шун­нан бир­ле ни­чә ел­лар бер-бер ха­тын-кыз­га йо­мы­шым тө­шеп ка­ра­сын, Ал­лаһ сак­ла­сын, тә­муг­ка кер­түе бар!

...Ин­де бу­сы нин­ди сүз­дер та­гын? Ис­ке авыз­дан, ди­гә­нем. Ми­не ха­тын­нар бе­лән күр­гән­нәр, имеш... Мыс­кыл итеп ке­нә әй­тү­е­дер ин­де! Бик бе­ләм, мин­нән кө­лүе ул аның.

Ә­нә үзен ир-егет­ләр бе­лән һа­ман да күр­гә­ләп то­рам әле, кү­тә­ре­леп бер сүз дә әйт­кә­нем юк. Бик та­ту тор­ган­да юк­ка та­выш чы­га­ра­лар ди­ме­ни? Бул­ма­ган­ны! Ал­ла­һы­га шө­кер, ир­тән дә йо­кым ту­еп уя­нам. Юк­са, чын­нан да, өй­лән­гән ел­ла­рым­да, төн кыс­кар­ды дип ап­ты­рап йө­ри идем.

­ И­юнь, 1998.

­ЙӨЗ БЕ­ЛӘН ЙӨ­РҮ

­ Хи­кәя

Бер­ва­кыт Әл­фис­кә “ГАЗ-53” ма­ши­на­сын тап­шыр­ган­нар. Ыша­нып ин­де, бик ыша­нып...

Күм­хуҗ­ның ни икә­нен бе­лә­сез. Әйе, ма­ши­на­ла­ры да шун­дый. Әл­фис­нең бе­рен­че уты­ру­ы­на та­ра­лып төш­кән бу «Га­зиг­»ы. Тө­зә­тер өчен га­раж­га сөй­рә­теп кай­тар­ган­нар. Әл­фис, мес­кен, май­га чу­мып, җиң сыз­га­нып эш­кә то­тын­ган. Сү­теп таш­ла­ган. Аны­сын-мо­ны­сын юнә­теп, ис­ке­сен яңа­га, бул­ма­га­нын бул­ган­га алыш­ты­рып һәм ал­ма­шып, ка­бат­тан җыю эшен баш­ла­ган. Егет — кул­га ос­та, акыл­га — ка­мил. Әф­ган су­гы­шын­да да бу­лып кайт­кан. Ба­тыр­ның ба­ты­ры ин­де ме­нә! Ма­ши­на ише­ләр­не биш бар­ма­гы ке­бек кү­рә. Хә­лен бе­ле­шер­гә кер­гән дус­ты Ле­нар бе­лән бер­гә, эш­нең ахыр­га җи­тү­е­нә сө­е­неп, уе­нын-чы­нын сөй­лә­шә-сөй­лә­шә “ю­ар­га” ке­реш­кән­нәр. «Юу» юы­ну тү­гел ин­де ул. Бо­лай да юмарт та­тар­ның XX га­сыр ахы­рын­да төп сый­фа­ты­на әве­ре­лә яз­ган, ше­шә­се-ние бе­лән урыс­тан кер­гән га­лә­мәт бер йо­ла ин­де ул “юу”.

Тә­мам кы­зып җит­кән­дә ге­нә, үч ит­кән­дәй, Әл­фис­нең исе­нә ир­тә­гә­се көн­не хәр­би ко­мис­са­ри­ат­ка ба­ра­сы бар­лы­гы һәм ма­ши­на­ны хи­сап­ка кер­тү, тех­ник кү­зә­тү уз­ды­ру эш­лә­рен баш­ка­рып чы­га­сы икән­ле­ге ки­леп төш­кән. Шу­лай да ко­яш ба­е­ган­чы, ай ка­лык­кан­чы тә­мам “тө­тен” бул­ган­нар. Изү­лә­рен ачып җыр­ла­шып өй­лә­ре­нә кай­тыш­лый тук­сан-ту­гыз мәр­тә­бә тук­та­лып, һич­шик­сез ир­тән оч­раш­мый­ча кал­ма­я­чак­ла­ры­на сүз ку­еш­кан­нар. Бу ки­ле­шү­не мө­һер­ләү өчен та­гын бер яр­ты ара­кы юнәт­кән­нәр. Аны тә­мам төп­ләп бе­тер­гән­че кыс­та­шып, җит­меш-җи­ден­че мәр­тә­бә урам әй­лән­гән­нәр. Кай­сы кай­да йок­ла­ган­на­рын да оны­тып, ир­тән ра­йон үзә­ге­нә яңа гы­на ре­монт­лап чык­кан “ГАЗ-53” бе­лән сы­пырт­кан­нар. Юл әле юга­ры кү­тә­ре­лә, әле тү­бән тө­шә икән. Ас­фальт. Җил­дәй оча­лар гы­на бо­лар.

— Йөз!— дип кыч­кы­ра Ле­нар, руль ар­тын­да­гы при­бор­лар так­та­сын­да си­ке­рен­гән ук­лар­ның бер­се­нә күз таш­лап.

— Йөз шул!— ди Әл­фис, та­гын да кы­зу­ла­тып һәм үзал­ды­на ма­са­еп.— Ма­ши­на йөз бе­лән йө­ри ин­де ул!..

“­ГАЗ-53” тә сер бир­ми. Әле тау­дан выж­лап ме­нә, әле тү­бән эл­де­рә. Әле ка­бат тау­га, әле яңа­дан тү­бән.

— Йөз­дән уз­ды!— ди Ле­нар, ки­чә­ге­дән кал­ган сал­мыш ба­шы­ның ай­ныр­га да исә­бе юк­лы­гын бел­де­реп һәм ке­сә­сен­нән бер яр­ты­ны чы­га­рып.

— Йөз­дән уз­ды шул!— ди Әл­фис тә, мах­мыр­дан тә­мам тир­ләп-пе­шеп.— Ма­ши­на шу­лай йө­ри ин­де ул!..

Хәр­би ко­мис­са­ри­ат яны­на ки­леп тә тук­тый­лар, ма­ши­на ко­е­лып та тө­шә. Йөз дип ка­ра­ган­на­ры тиз­лек бил­ге­ләү­че тү­гел, аның янын­да­гы бү­тән бер күр­сәт­кеч, тем­пе­ра­ту­ра дат­чи­гы бул­ган икән. Мах­мыр­дан бу­тал­ган­нар­мы, әл­лә кай­сы күр­сәт­кеч-при­бор­га ка­рар­га бел­мә­гән­нәр­ме? Ма­ши­на­сы ха­рап бул­гач кы­на ир­тән куз­гал­ган­да су­ыт­кыч ра­ди­а­то­ры­на су са­лыр­га оныт­кан­лы­гы Әл­фис­нең исе­нә төш­кән. Ин­де ка­бы­зып ка­рый­лар, та­вы­шы-ты­ны юк.

Шак­тый го­мер­ләр ма­та­шып, та­гын да бу кай­гы­ны «ю­ып» ал­гач, Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те бе­лән ни хик­мәт мог­җи­за: ма­ши­на арт­ка куз­га­лып тө­шә-тө­шә-тө­шә дә ка­бы­нып ки­тә. Сар­ман­ны чы­гу­га, Мор­тыш­та­мак та­вы­на гы­на җи­тә­ләр, “ГАЗ-53”, бү­тән бер дә куз­гал­мас­ка сүз би­реп, та­гын тын­сыз ка­ла, үлә. Дөнья ма­лы­на һич­бер хәй­ран ит­мә­гән ике егет исә, ка­би­на тә­рә­зә­лә­рен­нән аяк­ла­рын са­лын­ды­ра­лар да тат­лы йо­кы­га та­ла­лар. Шу­лай өч-дүрт сә­гать­ләп баш­ла­ры ял ал­гач, бер ма­ши­на­ның ни сә­бәп­тән­дер үз­лә­ре яны­на ки­леп тук­та­вын шәй­ләп, ай­нып уя­на­лар. Әл­фис­нең элек­тән та­ны­шы, сөт та­шу­чы Зө­фәр икән.

— Әй­дә, абый, тарт­ты­рып алып кай­там,— ди бу, бо­лар­ның хә­лен тө­ше­неп.

Ри­за бу­ла­лар.

Әм­ма трос­ла­ры бик озын бу­лып чы­га. Аны ан­да-мон­да урап, тәр­тип та­лә­бе­нә­чә кыс­карт­кан­дай итә­ләр дә куз­га­ла­лар. Кыш­кы юл — тай­гак. Ә трос — сү­те­лә дә ки­тә, сү­те­лә дә ки­тә. Тә­мам ап­ты­рап, уң­га чы­гып, сул­га тө­шеп, чо­кыр-ча­кыр­лар­ны са­нап, маң­гай ти­шеп, йөз­лә­рен сы­ды­рып, кү­гә­реп һәм ту­ңып, ба­ры төн­лә ге­нә кай­тып җи­тә­ләр. Ә ма­ши­на­ны, бер­ни бул­ма­ган­дай, га­раж­га кер­теп ку­я­лар. Икен­че көн­не Әл­фис:

— Ре­монт­ла­дым, эшем бет­те,— дип бел­де­рә дә, га­ри­за язып, ул-бу си­зел­гән­че күм­хуҗ­дан ки­теп үк ба­ра. Олы юл ча­ты­на җи­тә­рәк, бү­ре­ген бол­гап:

— «И­сән бул­сак, бер кай­тыр­быз, сау бу­лы­гыз, ту­ган­нар!..» — ди­гән җыр­ны баш­кар­ган, имеш.

— Хуш, энем,— дип, ар­тын­нан кул сел­тәп, әм­ма дә ела­шып кал­ган­нар икән, хак бул­са.

Ә ма­ши­на­сы­на икен­че бе­рәү­не утырт­кан­нар. Яңа гы­на ре­монт­лан­ган. Кем өчен дә шат­лык бу.

Әм­ма ка­бы­зып-ка­бы­зып ка­рый­лар, ма­ши­на­ның төч­ке­рер­гә дә исә­бен­дә юк. Ка­по­тын ачып җи­бә­рә­ләр. Ка­рый­лар. Шун­да гы­на «Га­зик»­ның эчәк­лә­ре­нә ка­дәр тә­мам ябы­шып-кө­еп бет­кән­ле­ген бе­леп ала­лар.

Ә Әл­фис­тән, бел­гән­нә­рен­чә, җил­ләр ис­кән, авыл­дан ук чы­гып шыл­ган. Күм­хуҗ­га уни­ке мең­лек зы­ян эш­лә­гә­нен са­нап чы­гар­гач, һәм­мә­се­нең дә чәч­лә­ре үрә тор­ган.

Йөз бе­лән ге­нә йө­реп бу­ла икән ул! Әм­ма нин­ди йөз бе­лән? Ме­нә шун­да хик­мәт!

­ И­юнь, 1998.

­БА­ГА­НА ФА­ЛЫ

­ Хи­кәя

Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ике ма­лае да ке­че­дән гәү­дә­ле бу­лып, бе­ләк­тә ти­мер сын­ды­рып үс­те­ләр. Алар­ның һәм­мә эш тәр­ти­бен бе­лү­е­нә, ялт ит­те­реп, ай кү­реп ко­яш ал­ган­чы баш­ка­рып таш­лау­ла­ры­на сок­лан­мый мөм­кин тү­гел иде. Ке­ше­ләр йо­кы­дан то­рыр­га өл­гер­ми, бо­лар ин­де әл­лә нәр­сә­ләр май­та­рыр­га җи­те­шә­ләр.

— Бу — Ис­мә­гыйль бә­хе­те­нә ин­де,— дип әти­лә­ре өчен авыл хал­кы бер­дәй ку­а­на, ә үз ба­ла­ла­рын ачу­лан­ган­да: — Ис­мә­гыйль­не­ке­ләр­дән оя­лы­гыз ич­ма­сам,— дия-дия җан­на­рын ашый­лар.

Ис­мә­гыйль аб­зый­ның бар эш­не дә үзе баш­лап йө­рү­ен, кул­га ос­та­лы­гын, тел­гә йом­шак­лы­гын, орыл­мас һәм бә­рел­мәс бу­лу­ын хәт­та без, яшь­ләр бел­гән ке­бек үк, өл­кән­нәр дә ях­шы аң­лый, әм­ма ни­гә­дер ан­нан үр­нәк ал­мый­лар. Әл­лә хез­мәт­нең май­мыл­ны ке­ше­гә әве­рел­де­рү­ен тө­шен­ми­ләр, әл­лә бер-бер нәр­сә­не без­гә әй­теп бе­тер­ми­ләр?

То­ем ди­гә­нең ке­ше­не ал­да­мый икән ул!

Җәй­нең ба­ла­выз эре­тер көн­нә­ре иде. Са­бан­туй­лар — уз­ган, пе­чән­гә тө­шәр­гә — ир­тә­рәк. Авыл хал­кы­ның нәкъ ка­рал­ты-ку­ра­ны ка­рый, чи­тән-ка­зык ка­га тор­ган ча­гы. Без йо­кы­дан то­рып кы­на кил­гән­дә, ни га­җәп, Ис­мә­гыйль аб­зый ку­лы­на кеч­ке­нә күн че­мо­дан тот­кан ки­леш ки­теп ба­ра иде ин­де. Өс­тен­дә­ге буй-буй кө­рән кос­тю­мы, ая­гын­да­гы ка­ра бо­тин­ка­ла­ры һәм ак күл­мә­ге аның һич­шик­сез ку­нак­ка куз­гал­ган­лы­гы ха­кын­да бел­де­рә, янын­да ха­ты­ны Би­би­са­ра апа­ның бул­ма­вы гы­на бо­лай уй­лау­ның дө­рес­ле­ге­нә шик ту­ды­ра иде. Ул, без­нең тур­га җит­кәч тук­та­лып, ба­шын­да­гы фу­раж­ка­сын сал­ды, кыс­ка итеп кис­те­рел­гән чә­чен, маң­га­ен, му­ен­на­рын кулъя­у­лы­гы бе­лән бер-бер арт­лы сөр­теп ал­ды. Ми­не кү­реп, баш ка­гы­шып кы­на исән­ләш­тек тә, юлын дә­вам ит­тер­де.

И­неш­кә йө­гер­дем, көн­нең ки­чә­ге­дән дә эс­се­рәк бу­ла­сы­на игъ­ти­бар итеп тор­мас­тан, чы­ны­гам, имеш, бер чу­мып чык­тым. Без­дә бө­тен җир­дән ул инеш­кә сал­кын чиш­мә­ләр ку­шы­ла.

Ма­лай ке­ше­гә күп ки­рәк­ме? Суы элек­ке­чә үк боз ке­бек тү­гел иде ин­де, аны­сы, шу­лай да җы­лы көн­нән ое­ган тән­не та­ра­тып җи­бә­рер­гә җи­тә кал­ды. Урам­га ме­нә­рәк, Ис­мә­гыйль аб­зый исе­мә тө­шеп, алар кап­ка­сы ягы­на әй­лә­неп ка­ра­дым. Үзе кит­кәч, ма­лай­ла­ры да ип­тәш­лә­ре ке­бек эш­сез ка­ла­сы­на има­ным ка­мил иде. Ял­гыш­кан­мын. Те­ге­ләр, ике­се тиң ку­әт­лә­неп, Ис­мә­гыйль аб­зый­лар­ның урам як кой­ма­сын сү­теп ята­лар. Бер дә тик то­ра ал­мау­ла­ры­на хәй­ран итеп, ән­кәй­нең чәе су­ы­на күр­мә­сен дип тиз­рәк өй­гә эл­дер­дем. Ми­не әле­гә үзе­без­не­ке­ләр дә кул ара­сы­на керт­ми­ләр шул.

А­выл­ның кү­зе дә, ко­ла­гы да, хәт­та те­ле дә бар аның. Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ерак­та­гы сең­ле­се­нә хәл-әх­вә­лен бе­ле­шеп кай­тыйм дип юл­га чык­кан­лы­гын чәй өс­тә­ле­без ба­шы­на ку­нак­ла­ган күр­ше апа сөй­ләп уты­ра иде ин­де. Аның са­ен ми­нем өчен ге­нә пе­ше­рел­гән кай­нар кой­мак­ны са­ры кай­мак­ка бөк­ләп, тә­лин­кә чи­тен­нән кап­ка­лый-кап­ка­лый гы­на эч­кән чәй бе­лән сы­та.

Сүз уңа­ен­да Ис­мә­гыйль аб­зый өчен бе­раз хәс­рәт­лә­неп тә ал­ды­лар. Юлы бу эс­се көн­дә җай­сыз­рак бу­лыр шул. Биг­рәк­ләр дә олы җан­лы, ке­ше­лек­ле ин­де үзе. Ел да шу­шы ва­кыт­та якын­на­рын кү­реп-бе­леп кай­тыр­га җа­ен та­ба, Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те төш­ке­ре. Ме­нә шу­ңа кү­рә дә ма­лай­ла­рын­нан уң­ган икән ул. Тор­мы­шы да җае бе­лән ге­нә ба­ра. Ал­ла­һы­ның рәх­мә­те җир­дә ятып ка­ла ди­ме­ни?

Бу сүз­ләр­гә мин ко­лак са­лып уты­рам. Кой­мак­ка үре­ләм, кай­мак ягын кү­зә­тәм...

Чәй­дән соң каз бәб­кә­лә­рен су бу­е­на ку­ып тө­ше­рер­гә җи­бәр­де­ләр. Ме­неп кил­гә­нем­дә күз­не та­гын Ис­мә­гыйль аб­зый­лар ягы­на сал­дым. Ул­ла­ры, дө­бер-ша­тыр ки­те­реп, кой­ма­ла­рын сү­теп бе­те­реп ма­та­ша иде­ләр. Юлым­ны шун­да ка­ер­дым. Алар­ның кар­шы ягын­да­гы агач­лык кү­лә­гә­сен­дә ми­нем ише ачык авыз­лар “таш су­гыш­ты­ру” бе­лән мәш­гуль икән. Ике­се — әби­лә­ре­нә ку­нак­ка кайт­кан шә­һәр сан­тые, бер­се — ел­гыр күз­ле, ти­шек баш­лы, ком га­рә­бен­нән дә бо­лай­рак ко­яш­та аша­лып бет­кән Га­лим­җан, без­нең авыл­ның зат­лы ку­ша­мат­лы бер­дән-бер ке­ше­се. Ба­ры­быз­ның ата­лыш­ла­ры яки Бү­ре, я Ку­ян, яи­сә Та­вык бул­са, мо­ны­кы ни җит­те ге­нә тү­гел — Граф, үзе бер ти­тул.

Таш­ла­рын җә­еп са­лу­ла­ры бу­ла, Га­лим­җан җы­еп кы­на ала. Хә­рәм­лә­шер­лек тү­гел. Яңа­дан һәр­кем ур­та­га бе­рәр таш ыр­гы­та. Һәм­мә­се дә ти­мер ак­ча ке­бек тү­гә­рәк, вак­лар. Су бу­ен­нан чүп­ләп ка­ра­ган­да да ан­дый шо­ма­лар­ны, уен өчен ярак­лы­лар­ны кө­не бу­е­на биш­не дә та­бып бул­мый. Ку­лың­да­гы таш­ны ки­сәк ке­нә итеп җир­дә ят­кан­нар­ның бе­рәр­се­нә сы­лый­сың да, мач кил­де исә, шу­ны­сын үзе­ңә ала­сың. Юк икән, таш­ла­рың­ны ур­та­га са­ла­сың. Уен­ны күр­шең дә­вам итә. Әү­вә­ле кул бе­лән ыр­гы­тып ти­дер­гән бул­са­лар, ан­нан соң баш бар­мак бе­лән чирт­те­реп мач ки­те­рү­гә кү­чә­ләр, аны­сы да ба­рып чык­са, имән бар­ма­гы уен­га ке­ре­шә. Уң ку­лын­да­гы бар­мак­ла­ры җи­ңеп бе­тер­гәч, чи­рат сул кул­га, ан­нан аның бар­мак­ла­ры­на тап­шы­ры­ла. Ахыр­да — уч тө­бе, кул ар­ты, тер­сәк ба­шы... Без­нең Граф әй­тә, Ка­зан як­ла­рын­да, ди, хәт­та аяк бар­мак­ла­ры бе­лән дә чирт­те­рә­ләр, имеш. Мон­да әле, са­ла­да, ан­дый ос­та­лык­ка иреш­мә­гән­нәр. Уң ку­лы­ның баш бар­ма­гы­на ба­рып җи­тә алу­чы­лар да си­рәк. Ә Граф­ның хәт­та тел очы бе­лән чирт­те­реп тә ти­дер­гә­не бар. Үзем күр­дем! Ул әле ти­мер ак­ча бе­лән дә шу­лай уй­ный бе­лә. Бер­ва­кыт ике ке­сә­сен дә ту­тыр­ган иде.

— Мач!..

Шә­һәр сан­тый­ла­ры эч­лә­рен уган­да Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ул­ла­ры да без­нең ян­га кү­лә­гә­лек­кә ки­леп утыр­ды­лар. Кой­ма­ла­рын сү­теп бе­тер­гән иде­ләр. Маң­гай­ла­рын­нан тир яң­гы­ры ява.

— Ба­ра­мы?— дип со­рый­лар.

— Ба­ра!— ди Граф.— Кә­җә май­ла­рын чы­га­ра­лар...— Сү­зе­нә ку­шып баш бар­ма­гы бе­лән чирт­те­рә, мач ки­лә.

— Кү­ре­нә!

Г­раф шун­да бо­ры­нын маң­га­ен­нан юга­ры­рак чө­еп бер әй­лән­дер­де дә:

— Ис­мә­гыйль аб­зый ки­тү­гә бү­ле­шә баш­ла­ды­гыз­мы әл­лә? Кой­ма­гыз­ны сү­теп таш­ла­ды­гыз,— дип ке­ше уй­ла­ма­ган сүз­не әй­теп куй­ды. Га­лим­җан­ның һәр­бер ша­яр­туы шу­лай ке­ше­не мыс­кыл­лау­дан гый­ба­рәт икән­ле­ген алар да бе­лә иде­ме, әл­лә ин­де үз­лә­ре­нең кә­еф­лә­ре ях­шы­мы, үр­тә­леп җә­за­лан­ма­ды­лар, ту­ры­дан яр­ды­лар:

— Яңа­сын ко­я­быз! Ба­га­на чо­кы­рын ка­зы­шыр­сың!

— Бел­мим!.. Ышан­ды­ра да ал­мыйм!— Граф шун­да та­гын бер­не бик ос­та итеп мач ки­тер­де.— Ме­нә бу кә­җә­ләр­не эш­лә­те­гез. Уй­ный да бел­ми­ләр. Мин то­ты­шып то­рыр­мын.

Эш­кә ри­за­лаш­са, Граф бу­ла ди­ме­ни ул? Ни­чек әле ба­га­на то­ты­шыр­га те­лә­де ди­ген? Мо­ны­сы да бик га­җәп.

Ул ара­да каз бәб­кә­лә­ре, пип-пип сөй­лә­неп, ал­дан йө­гер­гән инә­лә­ре ар­тын­нан ча­бы­шып урам­га мен­де­ләр. Тел бис­тә­лә­ре: һа­ман та­кыл­дап кы­на то­ра­лар, үз­лә­ре­нең кай­да­лы­гын бел­де­реп, ми­нем алар­ны сак­лап утыр­ма­вым­ны ән­кәй­гә бел­де­реп! Су эче­нә үк кер­теп кал­дыр­ган идем ин­де үз­лә­рен. Бер дә үлән ге­нә йол­кый­сы­ла­ры тү­гел. Җим ашар­га кай­та­лар да җи­тә­ләр.

А­лар­ны ка­бат ку­ып тө­ше­рер­гә дип арт­ла­рын­нан йө­гер­дем. Тиз ге­нә кайт­ма­сын­нар өчен су бу­ен­да сак­лап уты­рыр­га мәҗ­бүр бул­дым...

Кич­кә Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ма­лай­ла­ры кой­ма ба­га­на­ла­рын утыр­тып, җеп­сә­лә­рен тарт­ты­лар. Граф та алар ти­рә­сен­дә кай­наш­ты. Шә­һәр сан­тый­ла­рын­нан эш чык­ма­сы бил­ге­ле иде. Кү­рен­мә­де­ләр.

И­кен­че көн­не ир­тән кой­ма ко­еп, кич­кә ка­дәр тук­тау­сыз ди­яр­лек чү­кеч ша­кыл­дап то­руы Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ма­лай­ла­рын мак­тау өчен әни­ләр­гә та­гын бер сә­бәп бул­ды. Ә ат­на-ун көн ди­гән­дә әти­лә­ре би­шек­ле мо­то­цикл­да кай­тып төш­те. Аны ки­тер­гән ке­ше юга­ры оч Фә­нүз абый икән­ле­ген та­нып, ян­на­ры­на мин дә ки­леп бас­тым. Әм­ма ул озак тор­ма­ды, Ис­мә­гыйль аб­зый­га тө­ен­чек­лә­рен тот­ты­ру­га ки­теп тә бар­ды. Бе­раз утыр­тып йө­рер, урам әй­лән­де­рер әле дип өмет итү­ем юк­ка бул­ды. Бу юлы ко­яш чы­га­ра­сы ит­мә­де. Мө­га­ен Граф­ның һәм те­ге шә­һәр сан­тый­ла­ры­ның да мон­да бол­га­нуы ко­ма­чау ит­кән­дер. Юк­са, кем дә ал­дар­га бир­мәс, кү­ңе­ле киң­лек­тә дан то­тар­лык үзе.

Ис­мә­гыйль аб­зый төз итеп ко­ел­ган, зәң­гәр­су төс­кә бу­ял­ган өр-яңа кой­ма­ла­ры­на, ка­бат­тан чы­гып-чы­гып, сө­е­не­чен яшер­ми ка­рап тор­ды.

— Бер­гә эш­лә­дек!— ди­де аңа Граф, мак­та­нып.— Ба­га­на­ла­рын да утыр­тыр­га бу­лыш­тым!

— Рәх­мәт, энем! Рәх­мәт, егет­ләр!— ди­де ул, ба­ры­быз­ны да олы­лап.

— Без­нең кат­на­шы­быз юк!— дип, шун­да ук рәх­мәт­тән сан­тый­лар өчен дә баш тарт­тым.— Граф­ка әй­те­гез... Юк ла, ни ин­де, Га­лим­җан­га!

Әм­ма Ис­мә­гыйль аб­зый ми­не тың­лап тор­ма­ды, кой­ма баш­ла­тып нәр­сә­не­дер кү­зәт­те, ярык­ла­рын­нан ка­рап ни­дер кү­реп ал­ды да ашы­гып ке­реп кит­те. Аның йө­зен­дә­ге ел­маюы сүн­гә­нен той­дым, ка­ра­шын­нан кис­кен­лек һәм усал­лык уты ча­гы­лып кал­ды. Нәр­сә­не­дер ул­ла­ры ки­леш­те­реп җит­кер­мә­гән­лек­не тө­ше­нер­гә те­ләп мин дә кой­ма ярык­ла­рын­нан ка­рап-ка­рап ал­дым. Күз­гә ча­лы­ныр­лык аны-мо­ны тап­ма­дым. “Ә­ле буя­у­ла­ры да ки­беп өл­гер­мә­гән, га­еп шун­да гы­на­дыр”,— дип уй­лап, бу фи­ке­рем­не баш­ка­лар­га да әй­тер­гә өл­гер­мә­дем, Ис­мә­гыйль аб­зый­ның йорт­ла­ры ягын­нан:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: