СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 12 страница

Ис­лам ди­не җыр җыр­лап ак­ча җы­яр­га куш­ма­ган, ди­мә. Әйе, җи­ңел кә­сеп — гө­наһ­лы кә­сеп, ди­гән, исең дә кит­мә­сен, бе­рәр мул­ла­га хә­ер-са­да­ка та­мыз­саң, син­нән дә ях­шы ке­ше бул­мас һәм дин кар­шын­да, һәм җә­мә­гать те­лен­дә.

Нәр­сә җыр­лау­ның да һич­бер әһә­ми­я­те юк. Шу­лай да: «Мин си­не яра­там!», «Ко­чак­ла­рың­да эрет!», «И­рен­нә­рең­нең тә­мен оныт­мыйм!», «Җа­ным җәл тү­гел си­ңа!» — ди­гән сүз­ләр­не еш­рак ка­бат­лап, ма­ри так­мак­ла­ры кө­е­нә җыр­лаш­тыр­га­лар­га оныт­ма. Бе­рүк «Ка­ра ур­ман», «У­ел» ке­бек зат­лы җыр­лар­ны баш­ка­ру­га алы­на күр­мә, оят­ка ка­ла­чак­сың. Та­ма­ша­чың ку­лын сел­тәп ка­ча­чак. Алар­ның ко­ла­гын кис­мә, ру­хын ким­сет­мә. Ан­дый җыр­лар­ны баш­ка­рыр өчен Ил­һам бар. Үзен­нән соң да ха­лык ко­ла­гын­нан йөз ел бу­е­на мо­ңы кит­мә­я­чәк. Мон­дый җыр­лар­ны бер ге­нә баш­ка­рыр­га бу­ла, ан­да да ва­гон-ва­гон кү­мер бу­шат­кан хәл­гә ка­ла­сың. Ва­кы­тың­ны да, кө­чең­не дә ан­дый җыр­лар­га әрәм ит­мә. Так­мак­тан да ях­шы­сы юк ин­де. Әйт­тем ге­нә тү­гел: җыр сүз­лә­ре­нә дә ар­тык игъ­ти­бар итеп ма­таш­ма, әйе, ни­чек тә ярый. Ә ме­нә ара-ти­рә сү­ге­неп җи­бәр­гән­дә, та­гын да шәб­рәк бу­лыр­га мөм­кин.

Кыс­ка­сы, ба­ер­га те­лә­сәң, әл­лә кай­да йө­рер­гә ки­рәк­ми, җыр өй­рән, җыр. Та­вы­шым юк дип тор­ма, әйт­тем­ме? Кә­җә тә­кә­се бу­лып кыч­кыр­саң да ба­та. Син мо­кыт­ка кат-кат тө­шен­дер­сәм дә аз бу­лыр әле: кон­церт­та мәгъ­нә­ле сүз ки­рәк­ми! Көй­нең җи­ңе­лен сай­ла. Бер ел эчен­дә, әгәр дә сүз­лә­ре­мә ко­лак сал­саң, фа­ти­рың, ма­ши­наң бу­ла­чак, өч ел­дан Ке­нә­ри ут­рау­ла­рын­да вил­ла тө­зе­тер­сең. Ә, иң ки­рә­ген оныт­кан­мын, бо­лар­ны ке­ше­гә әйт­мә, үзең ге­нә бел!

­Март, 1998.

­ХА­ЛЫК ДЕ­ПУ­ТА­ТЫ

Хи­кәя

Кыш­кы көн­нең сал­кын бу­лу­ы­на ка­ра­мас­тан, ал­га чы­гып ат­лау­чы­ның му­е­нын­да шар­фы, ба­шын­да бү­ре­ге юк иде. Җит­мә­сә изү­лә­рен дә ачып таш­ла­ган. Ия­реп ки­лү­че­лә­ре нәр­сә­дер өмет ит­кән ди­ва­на эт­ләр ши­кел­ле тиз-тиз ат­лый­лар. Бер-бер­се­нә төр­те­леп, абы­нып-абы­нып ала­лар. Ян­нан­рак кил­гә­не, ка­лын та­выш бе­лән оран са­лып, ха­лык­ка ару гы­на җи­кер­де:

— Юл би­ре­гез, җә­мә­гать, де­пу­тат ки­лә!

Сә­вит чо­рын­да май-ши­кәр­гә чи­рат то­рып кү­нек­кән ха­лык, де­мок­ра­тия за­ма­нын­да хә­ләл хез­мәт ха­кын алыр­га, бү­ген бир­мәс­ләр­ме дип кас­са тө­бен­дә го­ме­рен үт­кә­рер­гә өй­рә­неп бет­кән­лек­тән, бу адәм без­нең урын­га кер­мә­гәе ди­гән­дәй та­гын да ты­гыз­лан­ды­лар. Шу­шы хәл­гә ачуы кил­гән оран­чы бу юлы ар­ты­гы бе­лән ка­ты­рак итеп кыч­кыр­ды:

— Юл би­ре­гез, ата­гыз­ны фә­лән-фәс­мә­тән, де­пу­тат ки­лә!

Әм­ма ха­лык, кем әйт­меш­ли, аң­гы­ра са­рык­лар ке­бек та­гын да ты­гыз­ла­нып, урын­нар­ны бир­ми­без ди­гән­дәй усал ка­раш­ла­рын оран­чы­ның исе­рек йө­зе­нә тө­бә­де­ләр дә ка­тып кал­ды­лар.

Эч­кә узар­га юл тап­ма­ган кы­зыл йөз­ле де­пу­тат, ияр­чен­нә­рен кул ар­ты иша­рә­се бе­лән ге­нә тук­тат­ты да сүз­гә ке­реш­те:

— Хөр­мәт­ле хал­кым! Сез хак­сыз иде­гез, де­мок­ра­тия сез­не хо­кук­лы ит­те! Сез мес­кен иде­гез, де­мок­ра­тия сез­нең күз­лә­ре­гез­не ач­ты! Сез эш­тән баш­ка­ны бел­ми иде­гез, де­мок­ра­тия сез­не эш­сез ит­те!..

Шу­лай дип әйт­те әй­тү­ен, әм­ма үз сүз­лә­ре­нә һәм тө­ке­рек­лә­ре­нә ты­гы­лу­дан тук­та­лып кал­ды. Янын­да тор­ган ке­ше­сен­нән:

— Ни­чек ин­де эш­сез ит­те?— дип со­ра­ды.

Те­ге­се: «Бел­мим!» — дип җил­кә­сен си­керт­те.

Ха­лык­ның ке­рә­чен­дәй җы­е­лып кил­гән ачу һәм са­ру кай­на­вы­на шыр­пы сы­зып таш­ла­ган­нар­мы, ки­нәт ба­ры­сы да гөж итеп, бө­тен та­выш­ла­ры­на:

— Дө­рес, дө­рес!— дип кыч­кыр­ды­лар. Йод­рык­лар юга­ры чө­ел­де.

— Де­мок­ра­тия бет­сен, җә­һән­нәм­гә олак­сын!— дип ха­лык та­гын да кы­зып кит­те. Кур­ка кал­ган де­пу­тат арт­ка чи­ген­де. Ара­дан бе­рәү:

— Де­пу­тат­ка дан! Де­пу­тат­ка дан!— дип кыч­кыр­ды. Аны бү­тән­нәр дә хуп­лап, де­пу­тат­ны кү­тә­реп ал­ды­лар һәм һа­ва­га чө­яр­гә то­тын­ды­лар.

— Де­пу­тат­ка дан!

Шун­да кем­дер:

— Ач­ты­лар!— дип кыч­кыр­ды. Ха­лык шул як­ка таш­лан­ды.

Гү­я­ки кыш­кы сал­кын­нар җы­лы­нып кит­те.

Бу ва­кыт­та де­пу­тат ко­яш­ка ка­дәр чө­ел­гән би­ек­ле­ген­нән җир­гә якы­на­еп җи­теп ки­лә иде.

­Март, 1998.

­ ҮП­КӘ­ЛӘ­СӘҢ, ҮП­КӘ­ЛӘ

­ Үз­сөй­ләм

Ан­дый­лар без­нең ка­ла­да икәү ге­нә, бү­тән юк. Әгәр бу­ла кал­са да, яки соң­гы ел­лар­да шә­һә­ре­без ике тап­кыр зу­ра­еп кит­кән, яи­сә күз­лә­рем су­кы­рай­ган­нар? Әйт­тем бит, икәү ге­нә, ди­дем: әнә бер­се, әнә икен­че­се. Күр­де­гез­ме, ки­лә­ләр, мин си­ңа әй­тим. Күп­ме кө­теп за­рык­кан идек, Ал­ла­га шө­кер, кү­рен­де­ләр. Икәү ге­нә бул­гач, шу­лай көт­те­рә­ләр ин­де алар.

Хә­ли­мә­не сез­нең күр­гә­не­гез бар­мы? Ну аның йө­реш­лә­ре! Аяк­ла­ры! Йө­зе, бо­ры­ны, чә­че! Юк­мы­ни? Ниш­ләп? Шун­дый чи­бәр­гә дә кү­зең төш­мә­гәч, ни эш­ләп ке­нә йө­ри­сең икән? Өй­лән­сәң ни? Ә кем өй­лән­мә­гән? Хә­зер өй­лән­мә­гән ке­ше­не та­бып бу­ла­мы­ни аны? Хә­зер­ге кыз­лар алар би­шек­тән төш­кә­нең­не са­га­лап кы­на то­ра­лар.

Ә­нә, Кә­ри­мә­нең улы, ар­ми­я­дән кай­тыр­га өл­гер­мә­де, хез­мәт ит­кән җи­рен­нән бер мар­җа кы­зы ки­леп тә җит­те. Чи­бәр ин­де, чи­бәр, аны­сы. Аяк-кул­ла­ры да уры­нын­да. Йө­зе дә, бо­ры­ны да, чә­че дә бар. Туй яса­ды­лар. Мар­җа­га ыша­ныч юк шул, ыша­ныч юк. Кә­ри­мә­нең улы исе­реп-тү­неп йөр­гә­ли иде, тә­мә­ке­сен дә таш­ла­ды, ара­кы­га да бо­ры­нын суз­мый хә­зер. Ме­нә, ма­лай, ниш­лә­тә­ләр! Мар­җа кы­зы­на эләк­сәң, ыша­ныч юк шул ул.

Ә­нә, кү­рә­сең­ме, ни­чек ки­лә? Икәү ге­нә шул алар, икәү ге­нә!

Син әле Хә­ки­мул­ла­ның яшь ха­тын ал­га­нын бел­ми­сең­дер? Әйе ин­де, шу­шы яше­нә җи­теп, ун­си­гез­гә кер­гән­не ка­ян тап­сын ди? Үз кор­ма­сы, үз чор­да­шы! Яшь­тән сө­еш­кән бул­ган­нар да, үп­кә­лә­шеп, ара­ла­ры бо­зыл­ган икән дә ди, ме­нә ка­выш­кан­нар. Яз­мыш ди­ген ин­де, яз­мыш! Го­мер­лә­ре үтеп кит­кән, ә бо­лар — ка­выш­кан­нар.

Ү­зең ни­чек соң? Кия­ү­гә чык­тың? Әс­тагъ­фи­рул­лаһ! Кай җи­ре­ңә кы­зык­кан? Кит ан­нан! Бул­ма­ган­ны! Юләр­ләр бар икән әле, бар икән!

Я­рый, ки­леп җит­те бу. Әй­дә, утыр­мый­сың­мы­ни? Бө­тен шә­һәр­гә икәү ге­нә кал­ды­лар ди­дем бит ин­де. Та­гын бер сә­гать кө­тәр­гә юләр дип бел­дең әл­лә? Үп­кә­лә­дең? Бик ях­шы бул­ган. Үп­кә­лә, үп­кә­лә, чо­пыр-чо­пыр үп­кә­лә. Бу яше­ңә җи­теп кия­ү­ле бул­гач, сө­е­не­чең­нән дә үп­кә­ләр­сең.

Я­рый, кал­саң — кал, мин бер­се­нә ябыш­тым әле. Хуш!

­Март, 1998.

­ И­КЕ ИКЕҢ — БИШ

Хи­кәя

Габ­дел­бә­ре шал­ты­рат­кан­да бух­гал­тер Са­ния тыр­нак­ла­рын бу­яп уты­ра иде.

И­ке икең дүрт бул­ган­лы­гын ан­нан да ях­шы бе­лү­че юк. Шу­лай да кү­ңе­ле биш­кә төр­лән­де. Габ­дел­бә­рен аяк­тан ега яз­ды.

— Рөс­тәм, ке­реп чык әле,— ди­де ул аңа,— ва­кы­тым юк!

Те­ле­фо­нын куй­гач кы­на шал­ты­рат­кан ке­ше­нең үз ире икән­ле­ген абай­лап ал­ды. Ко­е­лып төш­те. Җә­һәт ке­нә но­мер­ны җый­ды:

— Габ­дел­бәр­не би­ре­гез әле?

Те­ле­фон­ны ал­ган ха­тын аның кем­ле­ген со­рап та тор­мас­тан бе­рәү­гә кыч­кыр­ды. Бе­раз көт­те­реп Габ­дел­бәр дә кил­де. Сү­зен ты­ныч, ише­те­лер­лек ке­нә әйт­те:

— Әйе, ма­ту­рым, тың­лыйм?

Са­ния кау­ша­вын чак кы­на җыя тө­шеп:

— Бая син шал­ты­рат­тың­мы?— дип со­ра­ды.— Ә мин та­ны­ма­дым.

— И Гө­лән­дәм, ма­ту­рым,— ди­де Габ­дел­бәр, кә­е­фе кү­тә­ре­леп.— Мин эз­ләт­кән идем шул.

Са­ни­я­ның бо­лай да ле­пер­дәп ке­нә тор­ган йө­рә­ге, уры­нын­нан ку­бып, бө­тен­ләй дә өзе­леп төш­те.

— Ах­мак,— дип җи­кер­де ул.— Мин нин­ди Гө­лән­дәм бу­лыйм ди ин­де?

— Ә, Ха­ли­сә­ме­ни? Исән­ме, ма­ту­рым!— ди­де аңа та­гын да яла­гай­ла­нып Габ­дел­бә­ре.— Ә мин та­ны­мый то­рам.

— Юләр,— дип ка­бат җи­кер­де Са­ния, өзе­леп төш­кән йө­рә­ге ул ара­да ка­бат үз уры­ны­на ур­на­шыр­га өл­гер­де,— җир­бит, сөй­рәл­чек. Ка­ян ки­леп Ха­ли­сә бу­лыйм ди әле мин?

— Ә, Ка­ми­лә­ме­ни? Исән­ме, ма­ту­рым!— дип та­гын да тас­ма тел­лән­де Габ­дел­бәр, мо­ңа ка­дәр бер тап­кыр да те­ле­фон­нан бу исем­нәр­не әй­теп сөй­ләш­мә­гә­нен бел­гән сәр­кә­тип ха­тын­ны да га­җәп­лән­де­реп.— Та­ны­мый да то­рам, га­фу ит ин­де, чи­бә­рем! Га­еп — мин­дә... Эш шул, эш... Бу­та­лын­ды...

Са­ния тә­мам чы­гы­рын­нан чык­ты. Габ­дел­бә­ре­нең җи­ден­че, си­ге­зен­че, ту­гы­зын­чы ба­ба­ла­ры­на ук ба­рып җи­теп, ка­бер так­та­ла­рын куп­та­рыр­лык сүз­ләр юл­ла­ды. Ты­ныч кы­на тың­лап тор­ган Габ­дел­бәр, Са­ни­я­сы бү­се­леп бет­кәч:

— Сез­гә Габ­дел­бәр ки­рәк иде­ме­ни? Ни­гә әл­лә кай­чан әйт­мә­де­гез. Хә­зер ча­кы­рам. Мин ул тү­гел шул, Рөс­тәм идем,— ди­де.

Са­ни­я­ның йө­рә­ге ка­бат уры­нын­нан тө­шеп кит­те. Те­ле­фо­нын таш­ла­ды.

16.03.98.

­ГА­ЛИЯ ӘБИ ДО­ГА­СЫ

­ Хи­кәя

Га­лия әби, ике ма­ла­е­ның бер­сен­нән дә уң­ма­гач, ни до­га­сы, ни на­ма­зы ка­бул бул­мый­ча елап җи­бәр­де, ахы­рын­да так­мак­лар­га ук то­тын­ды:

— Йа Хо­да­ем, ни­гә соң бу ке­ше ба­ла­ла­ры ке­ше­чә, ми­не­ке­ләр ге­нә шу­лай мәх­лук бул­ды­лар? Ни­гә соң алар­ны шай­тан бул­са да ко­тырт­мый? Күз­лә­ре ачыл­сын, тор­мыш дип яши баш­ла­сын­нар иде?

Бу ва­кыт­та мич ба­шын­да йок­лап ят­кан шай­тан Га­лия әби­нең аһ-за­рын ишет­те дә, юга­ры­дан әмер ки­леп, ике мәх­лук ма­лай­га ял­чы­лык итәр­гә әзер­ле­ген бел­де­рү те­лә­ге бе­лән идән ур­та­сы­на си­ке­реп төш­те.

Ә­ле ге­нә Га­лия әби­нең ике ма­лае да эш­кә дип фер­ма­га сә­нәк кү­тә­реп кит­кән иде­ләр. Кат­лам-кат­лам өел­гән ти­рес­тән аб­зар-ку­ра­лар­ны чис­тар­тыр­га күм­хуҗ рә­и­сен­нән әмер ишет­кәч, алар, йө­рәк­лә­ре жу итеп:

— Бу без­нең кул­дан кил­ми,— ди­гән фи­кер­лә­рен­дә кал­ды­лар һәм, сә­нәк­лә­рен ко­чак­лап, ике­се тиң аран поч­ма­гы­на сең­де­ләр.

«­Күз — кур­кыр, кул — эш­ләр», — ди­гән­нәр бо­рын­гы­лар. Бо­лар­ның эш­тән күз­лә­ре ге­нә тү­гел, кул­ла­ры да кур­ка иде.

А­лар яны­на ки­леп җи­теш­кән шай­тан, йок­лап утыр­ган­на­рын кү­реп, ку­лы­на сә­нәк­лә­рен ал­ды.

Көн кич­кә авыш­кан­да Га­лия әби­нең ма­лай­ла­ры — ике гөрс-мә­рес му­жик — йо­кы­ла­рын­нан ка­рын­на­ры ачып уян­ды­лар. Ул ара­да күм­хуҗ рә­и­се дә ки­леп кер­де:

— Ну, бул­дыр­ган­сыз, ну афә­рин, егет­ләр,— дип шун­да ук ул алар­ны чө­еп мак­тар­га то­тын­ды.— Адәм кө­че җит­мәс­не эш­лә­гән­сез бит!

И­ке ай ди­гән­дә Га­лия әби­нең ике ма­лае бө­тен күм­хуҗ­ны тәр­тип­кә са­лып бе­тер­де­ләр. Мо­ңа ка­дәр хез­мәт ха­кы тү­лә­мә­гән рә­ис­нең ише­ген как­ты­лар:

— Кая ак­ча?

— Юк бит, шай­тан­нан алыйм­мы­ни?— дип рә­ис зар­ла­ныр­га то­тын­ган гы­на иде, бу ма­лай­лар­ның хез­мә­тен­дә­ге шай­тан рә­ис­не­ке­нең яка­сын­нан ал­ды да елап җи­бәр­де һәм:

— Хо­дай ха­кы өчен тү­лә үз­лә­ре­нә, сө­е­неч­тән эчә баш­ла­мас­лар­мы? Алар эшен эш­ли-эш­ли тә­мам ко­ры сө­як­кә кал­дым, бе­раз ял итәр идем,— дип үтен­де.

Шун­нан соң рә­ис­нең шай­та­ны­на да ми­һер­бан кил­де.

­Март, 1998.

­КАР­ЧЫК­ЛАР СА­ГЫ­ШЫ

­ Хи­кәя

Кыш­ның ир­тә ки­леп тә яз­да ки­тә ал­мый­ча га­җиз­лән­гән елын­да Әш­рәф­ба­ну тү­ти аяк сыз­ла­вын­нан урын өс­те­нә ят­ты. Ялан тә­пи ка­ра көз­гә­чә урак ур­ган, җир җы­лы­нып җит­мәс бо­рын ба­су сөр­гән­дә юка чол­гау­дан бү­тән­не ча­ба­та ки­яр өчен та­ба ал­ма­ган ва­кыт­ла­ры исе­нә тө­шеп, күз­лә­ре яшь­лән­де. «Бу ка­дәр дә га­зап­лар кү­рү өчен ге­нә яра­тыл­ган­мын икән!» — дип уй­ла­ды ул. Әм­ма кем­гә үп­кә­ләр­гә дә бел­мә­де. Ал­ла­ның бар­лы­гы­на ши­ге юк исә дә, йө­рә­ге тү­зә ал­мый­ча сул­кыл­да­ды. Шун­да Га­лиул­ла­сы ни­чек­тер исе­нә төш­те...

Яз­ның ямь­ле ки­чә­се иде. Әш­рәф­ба­ну, бай кы­зы, ял­гы­зы өй­дә ка­лып, тә­рә­зә­не ачып куй­ган хәл­дә әти-әни­се­нең Кә­шер ба­за­рын­нан бү­ләк­ләр тө­яп кай­тып ке­рү­лә­рен көт­те. Ә алар кү­рен­мә­де­ләр дә кү­рен­мә­де­ләр.

— Ниш­ләп уты­ра­сың?

Шу­лай дип эн­дә­шү­лә­рен­нән Әш­рәф­ба­ну­ның тә­һа­рә­те бо­зыл­ды. Та­выш кил­гән як­та мы­ек­лы Га­лиул­ла мут ел­ма­еп то­ра иде. Аңа:

— И җен, кур­кыт­тың бит,— ди­де ачу­ла­нып Әш­рәф­ба­ну.— Ке­ше дип то­рам, әйе...

Ник шу­лай итеп ке­нә әйт­те?

Га­лиул­ла­сы чын­нан да җен бу­лып чык­ты. Хо­дай кар­гы­шы төш­кән ди­яр­сең. Кем­нәр ге­нә те­лен­нән тарт­ты шул ва­кыт­та?

Әш­рәф­ба­ну ул төн­дә җен бас­ты­ру­дан уя­нып кит­те.

— Кем бар? Әс­тагъ­фи­рул­лаһ!— ди­де.

Ба­зар­дан арып кайт­кан әти-әни­се изе­леп йок­лый иде­ләр. Сан­дык өс­тен­дә­ге ма­мык мен­дәр­ләр янын­да­гы бү­ләк­кә кай­та­рыл­ган зат­лы ки­ем­нең йом­шак исе бо­ры­ны­на үтеп кер­де. Күл­мәк­лек­лә­ре ай-һай гы­на да ях­шы иде...

— Бу мин әле, Га­лиул­ла идем!

Әш­рәф­ба­ну­ның ко­ты бу­ен­нан чык­ты да ка­бат аяк та­ба­нын­нан кер­де.

— Ниш­ли­сең?

— Үзең­не кү­рим дип кер­дем...

Га­лиул­ла­ның җен­ле бу­лу­ын шул ва­кыт­лар­дан бир­ле бел­сә дә, ку­лын со­ра­тып кил­гәч, баш тарт­ма­ды та­гын.

Ә тәү­ге ки­чә­лә­рен­дә Әш­рәф­ба­ну­га ул гү­я­ки сер­ле яшел лам­па тот­тыр­ды. Ни һәм ни­чек те­лә­сә, Га­лиул­ла миз­гел эчен­дә ди­яр­лек бар кы­ла бир­де. Бай­лык­ла­ры баш­тан ашып, Әш­рәф­ба­ну му­е­нын­нан шу­лар эче­нә чум­ды. Әм­ма көн­нәр­нең бе­рен­дә ул ан­нан җән­нәт са­ра­ен со­ра­ды. Әти-әни­сен, үл­гән­нән соң, шун­да кү­чен­гән­нәр дип бе­лә, кү­ре­шер­гә исәп ке­нә то­та иде, югый­сә. Ме­нә ге­нә сө­е­нә­чәк­ләр иде.

Ха­ты­ны со­ра­ган­ны ире эз­ләп кит­те, әм­ма әй­лә­неп кайт­ма­ды. Җый­ган бай­лык­ла­рын ва­кыт җи­ле ал­ды. Әш­рәф­ба­ну ча­ба­та­га кал­ды. Су­гыш­ны, ач­лык­ны, га­җиз­лек­не күр­де. Ме­нә хә­зер аяк сыз­ла­вын­нан иза­ла­нып ята. Өме­те бер ге­нә, ин­де ни­чән­че ел­лар­дан бир­ле:

— Ни­гә җен ки­леп бас­тыр­мый икән?

­Март, 1998.

­ХА­ТЫН­НАН УҢ­ДЫ УЛ

­ Хи­кәя

Са­фин­ның ха­тын-кыз­дан уңу­ын­да га­еп үзен­нән иде. Егет бик яшь­ли өй­лән­де. Бү­тән­нәр сыз­гы­рып йөр­гән­дә, ул тор­мыш йө­ге­нә җи­гел­де. Күп­ме өй­сә­ләр, шул­ка­дәр сөй­рә­де. Ике җил­кә­се иңеп төш­сә дә, Хо­дай аны ты­рыш­лык­тан аер­ма­ды. Ха­ты­ны ят­ка ка­ра­ма­ды, би­ләм­гә йөр­мә­де, һа­ман өй­дә бул­ды. Уң­ды Са­фин, бик тә уң­ды ха­тын-кыз­дан. Адәм ба­ла­сын бә­хет бер бас­са, му­ен-уе­нын­нан үтә ин­де ул, бил­лә­һи.

Ә­нә, ма­ши­на са­тып алыр­га дип тә уй­лаш­ты­ра гы­на баш­ла­ган иде. Ха­ты­ны да та­выш­ла­нып-ни­теп тор­ма­ды, го­мер буе ире җый­ган бар бай­лык­ны ал­ды да ае­ры­лып кит­те. Ни җит­те ге­нә тү­гел, ма­ши­на­лы ир­гә кия­ү­гә чык­ты. Ба­зар­да ит­че икән. Бе­рәү­нең ха­ты­ны бул­са, та­выш-гау­га чы­га­рыр иде. Ә Са­фин­ны­кы алай ит­мә­де, ях­шы бул­ды.

Уң­ды ул ха­тын-кыз­дан, бик уң­ды. Ха­ты­ны кит­кәч, икен­че­сен алып кайт­ты. Та­гын да чи­бәр­рә­ген, яшен. Ан­дый гү­зәл зат пре­зи­дент ма­ла­е­на да тә­те­ми.

Са­фин та­гын да ныг­рак җи­ге­леп ты­рыш­лык күр­сәт­те. Хо­дай аны эш­тән аер­ма­ды. Дөнь­я­да мал­ны та­ба бел­де, бай­лы­гын ял­ты­ра­тып дош­ман­на­рын үр­тә­де. Әм­ма дә ха­тын­нан уң­ды ин­де үзе. Йорт-җир­не зат­лы җи­һаз бе­лән ки­ен­дер­де­ләр. Туй­лап кы­на яшәр­лек иде. Ме­нә-ме­нә ма­ши­на да алыр­мын дип тор­ган­да бу ха­ты­ны да ки­теп бар­ды. Ма­ши­на­лы бер әфи­сәр­гә.

Уң­ды да ин­де ха­тын­нар­дан Са­фин. Бар бай­лы­гын та­выш-гау­га­сыз алып чы­гып кит­те­ләр. Хәт­та йор­ты­ның да яр­ты­сын бү­леп ал­ды­лар. Бе­рәү­не­ке­ләр шау­ла­шып-ду­ла­шып йө­рер иде. Ә Са­фин­ның ха­тын­нар ях­шы­дан бул­ды шул. Эһ та ди­мә­де­ләр, аһ дип тә тор­ма­ды­лар.

Ө­чен­че­сен ал­ды әле Са­фин. Та­гын да чи­бәр­рә­ген. Пат­ша кы­зы төс­ле­сен. Бер мәр­тә­бә аның бе­лән урам­нан узуы да ни то­ра. Ир-ат хал­кы егы­лып кы­на ка­ла. Хә­ер, Са­фин үзе дә на­чар бул­ма­ды. Яше ил­ле­гә җи­теп кил­гән­дә ме­нә нин­ди гөл­гә кун­ды! Ал­ла­һы тә­га­лә үзен дә ты­рыш­лык­тан аер­ма­ды шул. Әнә, йор­тын ки­ен­де­реп, ай-һай зат­лы итеп җи­һаз­лан­ды­рып ма­та­ша. Хо­дай рәх­мә­те бе­лән, на­сыйп бул­са, ма­ши­на алыр­га да җы­е­на әле.

­Март, 1998.

­ У­ҢЫШ­ЛЫ ХА­ТЫН

­ Хи­кәя

Бу ка­дәр уңыш­лы ха­тын­нар да бу­ла икән ул. Са­мат­ны әй­тәм, аг­ро­ном бу­лып ни­чә ел го­ме­рен уз­дыр­ды, гек­та­ры­на си­гез цент­нер уңыш алыр­га әле яңа өй­рә­неп ки­лә. Имеш, без­нең күм­хуҗ­да җир­ләр уң­ды­рыш­сыз. Бу­лыр си­ңа! Әнә, Ка­ма­ли­нең ха­ты­нын­нан со­ра­сын, ирен тө­не буе эш­лә­теп чы­га. Ә без­не­ке­ләр... Ә без­не­ке­ләр, әгу­зы бил­лаһ, әйт­сәм әйт­тем ин­де, йо­кы си­мер­тә.

Юк шул, ты­рыш­мый гы­на бул­мый ул. Ка­ма­ли­не­ке унын­чы­га уз­ган, ди. Ун­бе­рен­че­сен дә алып кай­тыр­лар әле.

Күм­хуҗ­ның го­мум җы­е­лы­шын­да аг­ро­ном Са­мат от­чет би­реп ма­та­ша икән. Ат ка­рау­чы Гыйль­мет­дин аб­зый те­ге­ңә урын­нан гы­на со­рау би­рә:

— Энем, ка­ра әле, ике цент­нер чә­чеп, бер­не җы­еп ал­дым, ди­сең­ме? Әл­лә ин­де кап­чык хи­са­бын­нан гы­на­мы?

Аг­ро­ном мо­ңа:

— Бүл­дер­мә­сә­гез иде, ба­ры­сы да аң­ла­шы­ла,— дип җа­вап кай­тар­ган.

Гыйль­мет­дин аб­зый та­гын да:

— Без на­дан ин­де, ике класс­ны да бе­те­рә ал­ма­дык. Энем Са­мат, син ин­де ака­де­мия бе­тер­гән, ди­ләр, ака­де­мик, ди­ләр, аң­ла­тыб­рак сөй­лә әле? — ди икән.

Күм­хуҗ рә­и­се Сә­фә­ров түз­мә­гән:

— Җир­лә­ре­без уң­ды­рыш­сыз, шу­ңа уңыш аз чы­га, Гыйль­мет­дин аб­зый,— дип, мо­ның тел тө­бен аң­ла­ма­га­нын­ча, аг­ро­ном өчен ку­ба­ры­лып җа­вап бир­гән.

— Һәм шу­лай!— дип җөп­лә­гән аны аг­ро­ном да, сү­зе­нең дә­ва­мын­да кай­сы ба­су­да нин­ди сел­те­лек дә­рә­җә­се, нин­ди тоз зәх­мә­те, нин­ди де­гет тү­гел­гән — ба­ры­сын да сөй­ләп би­реп. Ахыр­да, бу док­лад ди­гә­нен тә­мам итеп, тө­шеп бар­ган­да, Гыйль­мет­дин аб­зый та­гын сүз кыс­тыр­ган:

— Ни­гә ба­су­ны әф­чүк ба­сып бе­тер­гә­нен әйт­ми­сең, энем, ба­я­дан бир­ле шу­ны кө­теп уты­рам да уты­рам.

Аг­ро­ном:

— Әйт­тем бит ин­де, уң­ды­рыш­сыз, ди­дем. Әгәр уңыш­лы бул­са, Ка­ма­ли аб­зый­ның ха­ты­ны ке­бек ел­дан-ел иш­лә­неп то­рыр иде­гез. Син дә бер ба­ла бе­лән ге­нә кал­дың шул,— дип оят­лы ит­мәк­че икән дә, Гыйль­мет­дин аб­зый:

— Мин ял­кау бул­дым, ха­тын ге­лән со­рап тор­ды. Ка­ма­ли — ты­рыш ул, ба­ла­ча­гын­нан шу­лай иде. Ты­рыш бул­саң, уң­ма­ган ха­тын да уңыш би­рә баш­лый,— дип җа­вап бир­гән.

Шул көн­нән бир­ле күм­хуҗ­да бу җы­е­лыш­ны ка­бат җыя ал­ган­на­ры юк, имеш.

­Март, 1998.

­БАШ МӘС­ЬӘ­ЛӘ­СЕ

Хи­кәя

За­ри­фул­ла чә­чен кыр­дыр­ган. Мо­ңа ка­дәр җил­кә­дән йөрт­кән иде.

Чәч­та­раш­ха­нә­дә со­рый­лар икән үзен­нән:

— Мө­ге­зе­гез­не дә ки­сәр­гә­ме?

— Ни­чәү?— дип ап­ты­ра­ган бу.

— Хә­зер­гә икәү ге­нә,— дип җа­вап бир­гән­нәр.

За­ри­фул­ла­ның кү­ңе­ле бе­раз ты­ныч­лан­ган, бү­тән­нәр­нең күб­рәк тә бу­ла икән әле дип уй­ла­ган. Шу­лай да та­гын бе­раз­дан:

— Бик зур­лар тү­гел­ме?— дип со­ра­ган.

— Бо­лай ярый­сы гы­на, әм­ма ар­ты­гы бе­лән кал­кып кү­ре­неп то­ра,— ди­гән­нәр.

— Ярар алай­са, тө­бе­нә­чә ки­се­гез,— дип ри­за­лаш­кан За­ри­фул­ла.

Без­дә хә­зер шу­лай ул: кли­ент ни те­лә­сә, үте­не­чен аяк ас­ты­на са­лып тап­та­мый­лар.

Тиз ара­да ар­кы­лы пыч­кы ки­тер­гән­нәр. Уң­га-сул­га бер-ике тарт­кан­нар, пыч­кы­ның теш­лә­ре ко­е­лып бет­кән.

— Бо­лар нык утыр­ган,— ди­гән­нәр аңа,— ти­мер пыч­кы­сы ки­рәк.

За­ри­фул­ла та­гын ри­за­лаш­кан. Үзе­гез бе­лә­сез, мө­гез бе­лән йө­реп бул­мый шул ин­де.

Тик ни хик­мәт, ти­мер пыч­кы­сы да ал­ма­ган. Мө­гез­ләр ки­рә­ген­нән ар­тык ях­шы уты­ра­лар икән. Сө­як­тән тә­мам ти­мер­гә, ти­мер­дән таш­ка әй­лә­неп бет­кән­нәр. Чит­тә күп йөр­сәң, шул бу­ла ин­де ул. Ярый әле За­ри­фул­ла­ны­кы бо­лан мө­ге­зе­не­ке ка­дәр үс­мә­гән.

Ти­мер пыч­кы­сы да ал­ма­гач, мө­гез­не бор­чы­мас­ка ки­рәк­тер ди­гән фи­кер­гә кил­гән чәч­та­раш­лар­ның те­лә­ге­нә ин­карь бу­ла­рак, За­ри­фул­ла:

— Игәү ал­мас­мы?— дип ки­ңәш бир­гән.

Ки­леш­кән­нәр. Без­дә хә­зер шу­лай ка­бул ител­гән ин­де ул: кли­ент ни те­лә­сә, ис­кәрт­кә­нем­чә, үте­не­чен аяк ас­ты­на са­лып тап­та­мый­лар.

Ки­тер­гән­нәр җи­де кыр­лы игәү­не, ыш­кый баш­ла­ган­нар...

Сез ни­гә За­ри­фул­ла­ның ба­шы пе­ләш һәм тү­гә­рәк ди­еп уй­лый­сыз? Шу­лай шул! Җи­де кыр­лы игәү һәр нин­ди мө­гез­не дә ки­сеп тө­ше­рә, хәт­та баш­ны да шо­мар­тып куя. Дөнь­я­га та­гын да бер ар­тык ко­яш чы­гу­дан һич­бер зы­ян юк. Баш юка­ра юка­ру­ын, әм­ма аны­сы­на да ис ки­тәр­лек хәл­ме? Ка­лын ча­гын­да да әл­лә ни бул­ма­ган баш юка­лык­тан гы­на зы­ян күр­мәс!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: