СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 15 страница

Ми­ңа ул Һанс бик кыз­га­ныч бу­лып то­ел­ды. Та­тар­ча бел­мә­вен­нән фай­да­ла­нып, бар­ча ма­лай­лар аның бе­лән юри урыс те­лен­дә сөй­ләш­ми баш­ла­ган­нар, җит­мә­сә, им­пе­ри­а­лист дип тә төрт­тер­гә­ләр­гә то­тын­ган­нар икән.

...Ва­кыт­лар уз­ды. Дус­лар бе­лән сөх­бәт ко­рып утыр­га­ным­да шу­шы ва­кый­га­ны ни­гә­дер сөй­ләр­гә бул­дым, үзем­чә авыл хәл­лә­рен­нән хә­бәр би­рер­гә иде те­лә­гем. Алар кө­леш­те­ләр ге­нә һәм:

— Бар­мак ба­шы ка­дәр ма­лай акыл­га утырт­ты­мы үзең­не,— ди­де­ләр.

Ми­нем ул ба­лык то­ту ва­кый­га­сын­да той­ган хис­лә­рем яңар­ган чак: Һанс кыз­га­ныч ке­бек то­е­ла иде. Шун­лык­тан бу сүз­лә­рен ка­бул ит­мә­дем. Әм­ма ахыр­да, акы­лым ис­тә­лек­ләр­гә йом­гак яса­гач, ап­ты­ра­дым да кал­дым. Әйе, дус­ла­рым чын­нан да хак­лы икән.

1997

­БЕЗ­НЕ­КЕ­ЛӘР­ДӘ БАР ДА БАР

Хи­кәя

Ха­кый­кать ба­за­ры­ның оч­сыз­лы ча­гы. Дөнь­я­ның му­е­ны бө­ге­леп, ак­ча­ның бән­дә­гә ат­лан­ган, бөл­ген­лек, мес­кен­лек, ха­та һәм ял­гыш­лар­ның код­рә­те киң ва­кыт­лар. Бар­ысы да ми­лек бү­ле­шә. Кай­сы ур­лый, кай­бер­лә­ре та­лый. Ач­лар һәм яр­лы­лар көн­нән-көн кү­бә­еп, бай­лар һәм тү­рә­ләр кор­сак зу­рай­тып, му­ен ка­лы­най­ту­да. Тә­мам ни ая­ныч хәл­гә төш­кән дөнь­я­га үп­кә­лә­гән Са­би­ра кар­чык­ны ки­ле­не­нең аш­ха­нә­дән чы­га­ры­луы, аның ар­тын­нан улы­ның да эш­сез ка­луы тә­мам бор­чу­га сал­гач, күм­хуҗ­ның елы­на бер уз­ды­ры­ла тор­ган го­мум җы­е­лы­шы­на ба­рыр­га, ки­чә ге­нә бо­рын­лап чык­кан тә­кәр­лек йо­мыр­ка­сы­дай сип­кел­ле Ка­ма­ли рә­ис­не егып са­лыр­га бул­ды.

— Нит­кән әкә­мәт ул, шул кил­ме­шәк­кә баш бир­сәм­ме!— дип гай­рәт чә­чеп, ин­де ун ел­лап ре­монт күр­мә­гән тү­бә­лә­ре са­лы­нып төш­кән, хә­рә­бә хә­лен­нән узып ба­ру­чы клуб­ла­ры­на ки­леп кер­де.

Ха­лык бе­лән шыг­рым ту­лы, җы­лын­сын ди­гән өмет­тә ях­шы­лап ягыл­ган, әм­ма зәң­гәр тө­те­не та­ра­лып бет­мә­гән ис­ле зал­да Са­би­ра кар­чык­ны кө­теп, урын әзер­ләп то­ру­чы юк иде. Сы­ер һәм са­рык-дуң­гыз ише­не ка­рау­чы бе­раз сал­мыш вә сү­ген­меш агай­лар­ны ерып түр­гә­рәк уз­ды. Ике ба­шы­на урын­дык ку­еп, өс­те­нә так­та са­лын­ган­нан гы­на бар­лык­ка кил­гән эс­кә­ми­я­гә ба­рып, “әл­хәм­ду­лил­лаһ!” ди­я­рәк ир­ке­нә­еп утыр­ды. Һәр­хәл­дә алай ук итәр­гә гәү­дә­се­нең мөм­кин­ле­ге кал­ма­ган бул­са да, карт­лы­гын оны­тып, аңа җә­е­леп утыр­га­ны­дай то­ел­ды.

Җы­е­лыш ме­нә-ме­нә баш­ла­нып ки­тәр төс­ле иде. Әм­ма элек­ке­чә кы­зыл пос­тау җә­ел­гән иләм­сез өс­тәл ку­ел­ган, үтүк­лән­ми ге­нә ба­ша­як су­рәт­тә Та­тарс­тан бай­ра­гы элен­гән сәх­нә һа­ман да буш ка­ла бир­де. Ха­лык та рә­ис­не һәм эш ба­ры­шын тик­ше­рер­гә вә ис­нә­неп ка­лыр­га кил­гән ра­йон вә­ки­лен дан­лык­лы Ил­һам Ша­ки­ров исем­ле та­лант ия­се җыр­чы­ны көт­кән­дәй тә­кать­сез са­гыш­лый бир­де. Сүз ара­сын­да сүз чы­гып, сә­я­сәт­тән көл­ке тап­кан агай­лар кө­леш­кә­ләп ал­ды­лар. Го­мер­гә су­ык бул­ган клуб эче әче-тө­че ис­ләр­дән шак­тый гы­на җы­лы­нып, бү­рек­ләр­не, шәл­ләр­не ге­нә тү­гел, биш­мәт­ләр­не дә сал­дыр­ды. Ин­де дә бул­мас бу ди­гән­дә өс­тәл ар­ты­на ида­рә әгъ­за­ла­ры чы­гып уты­рыш­ты­лар. Күм­хуҗ рә­и­се­нә сүз би­ре­леп, ул озын һәм озак но­тык сө­реп, ел­ның та­би­гать шарт­ла­ры на­чар ки­лү­гә зар­лан­ды, кы­сыр мал-ту­ар өчен мир үге­зен яман­лап, иген уң­ма­ган­га яң­гыр­ны сыл­тау итеп, эш тар­кау­лы­гы­на ак­ча юк­лык­тан га­еп та­бып, ал­да­гы көн­нәр­дә һич­шик­сез зур уңыш­лар­га ире­шә­чәк­лә­ре­нә вәгъ­дә­ләр би­реп сү­зен тә­мам­ла­ды. Шау­ла­шып кул ча­бу­ла­рын көт­кән иде дә, кө­те­ге кө­еп, три­бу­на­дан тө­шәр­гә мәҗ­бүр бул­ды. Җы­е­лыш дә­ва­мын­да но­тык бу­ен­ча фи­кер алы­шу­га күч­те­ләр. Со­рау­лар би­рү баш­ла­ну­га, Са­би­ра кар­чык си­ке­реп тор­ды да, Хо­дай­дан амин сә­га­тен үте­неп:

— Энем, кем әле, Ка­ма­лет­дин,— дип тел тә­гәр­мә­чен әй­лән­де­реп җи­бәр­де,— син ниш­ләп ми­нем ма­лай­ны эш­тән ал­дың да, ки­лен­не уры­нын­нан чы­гар­дың? Ни ха­кың бар?

А­ның шу­шын­дый да ка­ты һәм усал әй­тел­гән сүз­лә­рен­нән ха­лык кур­ка кал­ды. Соң­гы ай­лар­да киң­лек­тә һәм юан­лык­та үзе­нең кыш­лау та­на­сы­на ох­шап кил­гән рә­ис ке­нә баш бир­мә­де:

— Алар­да, апа, си­фи­лис бар,— дип әй­теп сал­ды.

— Ни­гә бул­ма­сын ди?— Са­би­ра кар­чык шун­да ук аңа ку­шы­лып кит­те, бер дә би­ре­шеп то­ра­сы ит­мә­де.— Энем, Ка­ма­ли, син­дә бул­ган әй­бер без­не­ке­ләр­дә ни­гә бул­ма­сын? Алар син­нән ким­ме? Си­ңа гы­на Ан­та­ли­я­дән җы­еп кай­тыр­га ди­мә­гән, бик бар, без­не­ке­ләр­дә дә бар! Ал­ла­га шө­кер, ке­лә­ме дә, ди­ва­ны да, си­фи­ли­сы дә!..

Кы­за­рып чык­кан рә­ис­нең әй­те­ре кал­ма­ды. Ра­йон вә­ки­ле аң­лап өл­ге­рә ал­ма­ды­мы:

— Апа, си­фи­лис ул шун­дый нәр­сә ин­де,— дип тө­шен­де­реп би­рер­гә бул­ды,— спид ке­бек нә­мәр­сә ин­де...

— Ан­сы да бар без­не­ке­ләр­дә, Ал­ла­га шө­кер! Бар­сы да бар!— дип аңа да әй­теп бе­те­рер­гә бир­мә­де Са­би­ра кар­чык.— Ке­ше­дә бул­ган әй­бер ни­гә без­дә бул­ма­сын ди?

Го­мум җы­е­лыш­ның егы­лып кө­лүе клуб тү­шә­ме­нең че­рек так­та­ла­рын куз­гат­ты. Рә­ис­нең дә, вә­кил­нең дә кө­лә­ге куз­гал­ган иде ин­де. Бик озак им­гә ке­рә ал­ма­ды­лар. Сүз­нең чыл­бы­ры өзел­де, җы­е­лыш шу­ның бе­лән ябы­лып, күм­хуҗ­ның эш­лә­ре бик тә ях­шы икән ди­гән ярым-йор­ты фи­кер­дә та­ра­лыш­ты­лар.

— Без­не­ке­ләр­дә бар да бар... Бер дә ке­ше­не­кен­нән ким җи­ре­без юк!— дип өч көн рәт­тән авыл мак­та­нып сөй­ләп йөр­де. Күм­хуҗ­ның гы­на хә­ле бик алай тү­гел иде шул.

­ Май, 1998.

­БАР ИКӘН КҮ­РӘ­СЕ­ЛӘР

­ Хи­кәя

Ха­ли­сә җиң­ги­нең өч ма­лае да ке­ше ал­дын­да әл­лә кем иде­ләр. Бер-бер арт­лы үс­те­ләр. Усал­дан-усал, үҗәт­тән-үҗәт бул­ды­лар. Үза­ра кый­на­шып, баш ти­шеп, кул-аяк­ла­рын авырт­ты­рып бе­тер­сә­ләр дә, кем дә кем бе­рәр­се­нә тия күр­мә­сен, өчәү­ләп тиң өзеп ке­нә таш­лый тор­ган иде­ләр. Ба­ры тик ур­тан­чы­ла­ры, иң­гә-буй­га бер ча­ма­да яса­лып, Ха­ли­сә җиң­ги­нең нәкъ үзе­нә ох­ша­га­ны гы­на ара­да са­быр хо­лык­лы һәм акыл­лы­рак кү­ре­нә иде. Олы­сы уку­дан әл­лә кем бул­ма­са да, хез­мәт­тә-эш­тә җир җи­мерт­те. Ке­че­се ике абый­сы­ның ни май­тар­га­нын ка­рап-кү­реп ке­нә, ир­кә үс­те. Егет бу­лып җи­тү­лә­ре­нә, бө­тен авыл­ны бер­дәй то­тар ке­бек иде­ләр. Ти­рә-күр­ше­лә­ре ге­нә тү­гел, хәт­та якын­да­гы авыл­лар­ны­кы­лар да бо­лар­ның өче­сен­нән бер­се кү­ре­нү­гә җан кал­ты­ра­нып өр­ки, әгәр ка­ра-кар­шы оч­ра­ша-ни­тә кал­са­лар, әй­лә­неп узу яки бар­ган юл­ла­рын үз­гәр­тү ягын ка­рый тор­ган иде­ләр. Ал­ла сак­ла­сын, юләр­нең акы­лын­да ни бул­мас!

Ар­мия хез­мә­те­нә әү­вә­ле олы­сын ал­ды­лар. Ул ки­тү­гә, авыл хал­кы бе­раз хәл ал­ган­дай җи­ңел су­лап куй­ды. Егет­ләр дә үз кыз­ла­рын ку­рык­мый­ча оза­та баш­ла­ды­лар. Клуб­та да шау-шу­лар бе­раз ба­сыл­ды. Икен­че­се дә кит­кәч, бө­тен­ләй дә дөнь­я­ла­ры ир­ке­нә­еп, күр­ше-ти­рә авыл­лар­ны­кы­лар да күз­лә­ре­нә төш­кән кыз­лар­ны оза­тыр­га кил­гә­ли баш­ла­ды­лар.

И­ке ел күп ва­кыт икән ул. Кем­нәр өй­лә­не­шеп, кай­сы­ла­ры кия­ү­гә чы­гып өл­гер­де. Те­ге-бу тү­гел, Ха­ли­сә җиң­ги­нең олы ма­лае та­гын да ка­лы­на­еп, тип­сә, ти­мер өзеп, авы­зы­на си­га­рет кап­кан кы­я­фәт­тә кай­тып төш­те. Бу ел­лар­да баш чы­га­рыр­га өл­гер­гән яшь-җил­кен­чәк шым бул­ды. Эт­ләр­гә ка­дәр, кур­кы­шып, ни­гез ас­ла­ры­на пос­ты. Ни дә бул­са бу­лыр­га ти­еш иде. Әм­ма ке­че ма­лай­ны хәр­би ко­мис­са­ри­ат­ка ча­кырт­ты­лар.

— Абый,— ди­де ул, ау­лак­ка ча­кы­рып,— ми­нем кыз ка­ла... Кә­ри­мә... Ка­ра чәч­ле, чи­бәр ге­нә. Син аны бе­лә­сең. Юга­ры оч Ха­ти­рә апа­ның кы­зы. Күз-ко­лак бу­лыр­сың, ярый­мы!

Э­не­се ни үтен­сә, олы­сы шу­ны ка­бул ит­те.

— Бор­чыл­ма, бер ке­ше­нең дә ку­лын ти­дерт­мәм. Хә­тер­ләп-ни­теп то­рыр­мын. Си­нең өчен җан фи­да. Әм­ма дә афә­рин икән­сең үзең. Ин­де ко­чак­ла­шып-үбе­шеп йө­рим, ди­сең, ә? Шу­лай­мы?..

— Юк ла ин­де, абый... Әле­гә сөй­лә­шеп ке­нә йө­ри­без...

— Үбеп тә ка­ра­ма­дың­мы?

— Кая ди ул!

— Ә ярат­ка­нын ка­ян бел­дең?

— Ме­нә, кулъя­у­лык чи­геп бир­де...— Егет кы­за­ры­нып кы­на ке­сә­сен­нән яу­лык чы­гар­ды, чи­геш­лә­рен ир­кә­ләп сы­пы­рып, “Сөй­гә­не­мә бү­ләк­кә” ди­гән язу­ла­рын да күр­сәт­те.

— Кул­га ос­та икән,— дип мак­та­ды, кыз­ны хуп­лап абый­сы.

Ке­че ма­лай җи­ңел кү­ңел һәм олы ыша­ныч бе­лән хез­мәт­кә ки­теп бар­ды. Аны оза­тып, ин­де са­гы­на да баш­лау­ла­ры­на бер ел уз­ды ди­гән­дә, ур­тан­чы ул­ла­ры ар­ми­я­дән кай­ту­га һәм­мә­сен зур сө­е­неч кө­теп то­ра иде: олы ма­лай­ның туе!

Кә­ри­мә­не ки­лен тө­шер­гән­нәр. Шун­да ук ур­тан­чы­ла­ры­на ки­сә­теп тә куй­ды­лар:

— Эне­ңә аны-мо­ны яза­сы тү­гел! Ишет­сен ко­ла­гың!

— Ә нәр­сә­гә?

Кияү мәр­тә­бә­сен ал­ган абый­сы үзе аң­ла­тып бир­де:

— Эне­кәш ми­ңа, ни, Кә­ри­мә­гә күз-ко­лак бу­лыр­га куш­кан иде. Сү­зем­дә то­рыр­га ту­ры кил­де. Кә­ри­мә­не әй­тәм, бер кү­зә­тәм, ике, өч... Кү­зә­тә тор­гач, си­зел­мә­гән, йө­реп ки­тел­гән. Ме­нә шул. Бе­раз тот­кан­рак ча­гым иде, әр­сез­лә­нел­гән, са­та­шыл­ган. Ау­лак өй­дә бер­гә йок­ла­дык та, хә­зер чи­ге­неп бул­мый, эш уз­ган...

Ур­тан­чы ма­ла­е­ның акыл­лы икән­ле­ге­нә Ха­ли­сә җиң­ги ыша­на иде. Ул чын­нан да эне­сен як­лап, абый­сы­на бәй­лә­неп та­выш чы­га­рып ма­таш­ма­ды:

— Бул­ган — бет­кән,— ди­де дә оныт­ты.

Туй­дан соң думб­ра ин­де ул. Өч көн баш тө­зәт­те­ләр. Дүр­тен­че­сен­дә ур­тан­чы ма­лай юл­га җы­е­на баш­ла­ды. Әйт­ми-нит­ми ки­тәр­гә ма­та­шу­ын хә­тер­ләп өл­гер­гән Ха­ли­сә җиң­ги ни та­выш­лар чы­га­рып ка­ра­ды. Әм­ма то­тып ка­ла ал­ма­ды. Улы бөр­кет бу­лып үсеп җит­кән, ка­нат­ла­рын ны­гыт­кан, кай­да те­ли, шун­да очар­га ирек­ле иде.

Ха­ли­сә җиң­ги­нең ба­шын бү­тән бер уй урын та­ба ал­мый­ча га­җиз­ләр­гә то­тын­ды. Әгәр дә ке­че­лә­ре кай­тып тө­шү­гә ки­лен Кә­ри­мә ба­ла тиб­рә­теп би­шек янын­да утыр­са, эш­ләр — ха­рап! Баш­ка чы­га­рыр­га иде үз­лә­рен...

О­лы ма­лай­ның эш­кә уң­ган­лы­гы сө­ен­дер­сә дә, җае-көе юк­лы­гы бе­раз чи­тен­рәк иде. Ке­ше­нең кы­ек-са­нак ба­ла­сын да бә­хет ба­са, ә мо­ның, ни ару ир­нең, һич­бер тап­кыр юлы гы­на бул­са да уң­ма­ды. Умы­рып эш­ләү бе­лән ге­нә­ме­ни ул!

Әм­ма, Хо­дай­ның рәх­мә­те, ке­че ма­лай­ла­ры һәм­мә­сен шак­кат­тыр­ды. Кай­тып җит­мә­де, кеч­ке­нә че­мо­дан тот­кан бер кыз­ны әй­дәп керт­те дә:

— Бу — ми­нем ха­тын!— дип та­ныш­тыр­ды.

Ха­ли­сә җиң­ги­нең өне кач­ты. Ба­ла тиб­рә­теп утыр­ган Кә­ри­мә ки­лен­нең тә­ка­те кит­те һәм:

— Си­не, хай­ван­ны, ба­ры тик ми­не ге­нә яра­та­сың­дыр, ми­не ге­нә уй­лый­сың­дыр, са­гы­на­сың­дыр дип ут йо­тып мон­да ятам, ә син өй­лә­неп йө­ри­сең икән!..

Бу сүз­ләр­не ишет­кән Ха­ли­сә җиң­ги­нең күз­лә­ре маң­га­е­на ме­неп, бә­гы­ре уе­лып төш­те. Олы ки­ле­нен ни­чек дип тә аң­лар­га бел­мә­де. Ә ке­че улы­ның авы­зы ерык, һич­ни­гә исе кит­ми­чә ал­га узып, үзе ар­тын­нан ха­ты­нын да түр­гә әй­ди бир­де. Кә­ри­мә­гә исә:

— Хә­зер ке­ше­не ке­ше кө­тә тор­ган за­ма­на тү­гел, һәр­кем үз җа­ен ка­рый. Үзең дә буш ят­ма­ган­сың әле,— дип әй­теп таш­ла­ды.

Яшь ки­лен дөнь­я­ның бе­рен­че чи­бә­ре иде. Аны кү­рү­гә, бө­тен авыл­ның кү­зе ут бул­ды. Кә­ри­мә ки­лен исә, йорт­ның тар­лы­гын­нан зар кы­лып, ба­ла­сын кү­тәр­гән хә­лен­дә кай­тып кит­те. Эш­тән ки­леш­ли ире дә аның яны­на шыл­ды. Хәл­ләр­нең бо­лай җи­ңел ге­нә үз җай­ла­рын алуы Ха­ли­сә җиң­ги­не сө­ен­дер­де исә дә, ке­че улы­на та­выш кү­тә­реп бер сүз дә әй­тә ал­мас­лы­гын аң­лап са­руы кай­на­ды. Әгәр ни­дер куз­га­та баш­ла­са, шун­да ук:

— Кә­ри­мә­не абый­га бе­лә то­рып ал­дырт­кан­сыз әле, ан­да ни ка­ра­ды­гыз!— дип авыз-тел­ләр­не то­ма­лап куя тор­ган бу­лып кит­те. Ә ха­ты­ны бе­лән чө­кер­дә­шеп яши бир­де.

Ха­ли­сә җиң­ги­нең бер ге­нә та­я­ны­чы да кал­ма­ды.

— Эһ, кы­зы­быз бул­ма­ды... Бар икән кү­рә­се­ләр!

Бу — аның сүз­лә­ре. Ул хак­лы иде.

­ И­юнь, 1998.

­СӨЙ­КЕМ­ЛЕ СӨ­ЯК

­ Хи­кәя

Га­риф­җан­ның кем­ле­ген бел­мә­гән­без ге­нә. Хәр­би уку йор­тын тә­мам­ла­вы­на, Ка­зан­ның сө­лек ке­бек кы­зы­на туй яса­ды. Ул ва­кыт­лар­да, үзе­гез дә аң­лый­сыз, хә­зер­ге ке­бек шау­ла­тып, ку­нак-муй­нак уй­ный тор­ган чак­лар тү­гел. Ашын пе­шер­тә­сең, бә­ле­шен әзер­лә­тә­сең дә, кү­ңел­не киң то­тып, ар­ка­лык­лар­ны бу­ша­тып бәй­рәм итә­сең.

Ә­кә­мәт тә чи­бәр ки­лен Би­би­маһ­руй бе­лән түр­дә ты­ныч кы­на уты­ра­лар бо­лар. Кай­ва­кыт бер-бер­се­нә йо­ты­лыр­дай бу­лып ка­ра­шып та ала­лар. Бе­лә ул, бик бе­лә, Га­риф­җан­ны кап­ты­ру­ы­на сө­е­неп туй­мый. Ни­чә кыз­ның ба­шын әй­лән­дер­гән, төн йо­кы­ла­рын ал­ган егет­нең бо­лай җи­ңел ге­нә өй­лә­нү­е­нең сә­бә­бе дә ачык: ар­мия хез­мә­те баш­ла­на, ин­де арык-су­рык йө­ри ал­ма­я­чак. Әнә “Чат­кы” ки­но­те­ат­ры янын­да­гы Кә­ри­мә, ни чи­бәр­ле­ге бе­лән дан то­тып та әл­лә нәр­сә май­та­ра ал­ма­ды. Ар­тын­нан йөр­гән Га­риф­җан­ны бо­ры­ны олы дип сөй­мә­де, ин­де тер­сә­ген теш­ли тор­ган­дыр. Ише­тел­гән­нән ге­нә дә шул бил­ге­ле, уты йө­рә­ген­нән ба­шы­на кү­чеп, җа­нын ха­рап ит­кән, урын өс­тен­дә авы­рып ята, ди. Би­би­маһ­руй бе­лән алыш­мак­чы иде­ме? Бел­мә­де­ме егет­нең берь­ю­лы өч кыз бе­лән йө­ри алыр­лык биш йө­рә­ге бар­лы­гын? Ә те­ге­се, чат­та­гы “Әп­тик” өс­тен­дә ге­нә яшәү­че Әс­ма­ны әйт ин­де:

— Га­риф­җан­га чы­га­сың икән, ри­за­лы­гың да бир­гән­сең, ал­дат­кан­сың,— дип сөй­лә­гән бу­ла, хәс­рәт кап­чы­гы.— Ми­нем бе­лән дә йөр­де әле ул,— ди­я­рәк мак­тан­ма­са да ярар иде. Үзен әл­лә кем­гә кую­ын сөй­лә­мә дә ин­де. Чи­бәр ди­гәч тә, бер дә ар­тык җи­ре юк әле. Авыз төй­мә­лән­де­реп йө­рү­ен күз ал­ды­на ки­тер­сәң дә дуң­гыз ба­ла­ла­ры ис­кә тө­шә. Юк ин­де, юк! Би­би­маһ­руй­га җи­тә­ме соң?..

Туй­ны озын­га су­зып, яшь­ләр­не ялык­тыр­ган иш­ле ку­нак төн ур­та­сын­да гы­на та­ра­ла баш­ла­ды. Йөк­че Ха­физ ки­тер­гән бер чи­ләк сы­ра, ике чи­рек­ле­дән биш ше­шә ара­кы чө­ме­рел­де. Кә­еф­ле­ләр аз тү­гел иде. Кай­сы як­тан­дыр Би­би­маһ­руй­лар­га кар­дә­ше ти­еш­ле бул­ган­га ча­кы­рыл­ган Хәм­зә абый­лар­ның дус­ты, Кә­ри­мә­нең әт­кә­се Са­фиул­ла бе­лән ән­кә­се Гөл­би­кә дә кил­де­ләр. Туй­да та­выш-ма­зар чык­мас­мы дип шик­лә­нү­нең бер дә ки­рә­ге бул­ма­ган. Бик ты­ныч һәм ка­нә­гать утыр­ды­лар. Хәм­зә абый­ла­ры­на да Би­би­маһ­руй рәх­мәт­ле бул­ды. Са­фиул­ла урын­нан куз­га­ла, сүз ту­гы­ла­та баш­ла­са, тиз­рәк ты­ныч­лан­ды­ра тор­ды.

Туй­дан соң кө­те­леп алын­ган тат­лы зө­фаф ки­чә­сен­нән дә ка­нә­гать­лек та­бып, Би­би­маһ­руй нин­ди зат­лы ир­гә тә­тү­е­нә чик­сез сө­ен­де. Өч көн­нән соң ирен ял­гы­зы кө­ен­чә, сау­бул­ла­шып кил­сен дип авыл­да­гы го­мер­гә ара­ла­шып, ку­нак ите­шеп яшә­гән кар­дәш­лә­ре­нә озат­ты. Юл­га әзер­лә­нә­се, ки­ем-са­лым җай­лый­сы бар­лык­ны сә­бәп итеп, ба­шы әй­лә­нү­не һәм соң­гы төн­нәр­не җы­лы ко­чак­та йо­кы­сыз уз­ды­ру­дан хәл­сез­лә­нү­ен яше­реп, Би­би­маһ­руй ире бе­лән бер­гә ба­ру­дан җи­ңел ге­нә баш тарт­ты. Ан­на­ры аны­сы да бар шул әле аның, алар­ны Га­риф­җа­ны ту­е­на ча­кыр­ма­ган икән, шун­лык­тан бу ва­кый­га­ны әле­гә әйт­ми кал­ган­да, дө­рес бу­лыр, ди­де­ләр. Кыс­ка­сы, сө­ек­ле ире бү­ген ки­теп, ир­тә­гә кай­тып җи­тә­се иде.

Көт­кән­дә ми­ну­ты да авыр шул аның. Әм­ма дә Га­риф­җа­ны вәгъ­дә­сез бу­лып чык­ты. Өчен­че­сен­дә дә, дүр­тен­че­сен­дә дә кайт­ма­ды. Би­би­маһ­руй­ның кә­е­фе кит­те. “Әл­лә юл­да бер-бер хәл бул­ды­мы?”— дип әти­се дә кү­ңе­ле­нә кот­кы сал­ды. Туй­да кә­еф­лән­гән Сә­фиул­ла аб­зый­ның шул як­лар­га эш бе­лән куз­га­ла­ча­гын ишет­кәч: “А­выл­ла­ры­на ке­реп, бе­ле­шеп ке­нә чык­са­на!”— дип үтен­де­ләр. Рәх­мәт төш­ке­ре, ри­за­лаш­ты, һич­шик­сез ка­гы­ла­сын ышан­дыр­ды.

Кем бел­гән Га­риф­җан­ның ан­да да йөр­гән кы­зы бар­лы­гын? Сә­фиул­ла аб­зый ки­леп кер­сә, бо­лар да туй­лар үт­кә­реп ята­лар икән.

— Син, егет, Ка­зан­да әле ге­нә өй­лән­гән идең тү­гел­ме?— ди­гән ке­рә-ке­реш­кә Сә­фиул­ла аб­зый, туй­ны өзеп.

Өс­тәл ба­шын­да утыр­ган кай­на­та ише­теп тә ал­ган, ки­я­вен яка­ла­ган да.

— Бул­ды­мы ан­дый хәл?— ди икән.

Кияү дә яше­реп тор­ма­ган:

— Бул­ды, ник бул­ма­сын!— ди­гән.— Мө­сел­ман­га дүрт тә фа­рыз. Хак мө­сел­ман­мын, әл­хәм­дү­лил­лаһ!..

Ба­ры­сы да аңа ия­реп:

— Лә илә­һү ил­ләл­лаһ, Мө­хәм­мәд рә­сү­лул­лаһ!— дип куй­ган­нар, кап­кан хә­мер­лә­ре­нең хә­рам­лы­гын оны­тып.

Кай­на­та­ның да зә­һә­ре су­ы­нып, ачу ку­ы­гы ка­бар­ган җи­рен­нән ши­ңеп төш­кән. Сә­вит чо­рын­да мон­дый әкә­мәт бу­лыр дип кем уй­ла­ган?

Туй­га бә­ла ке­бек ки­леп кер­гән Сә­фиул­ла­ны да шәп­ләп сый­ла­ган­нар, түн­гәч, ар­ба­сы­на са­лып, атын үз юлы бе­лән җи­бәр­гән­нәр. Икен­че көн­не ай­нып, кай­да ки­леп чык­ка­ның аң­ла­ша ал­мый­ча, өч көн ада­шып йөр­гән­нән соң гы­на юл та­бып, Ка­зан­га кай­тыр­га чык­кан бу. Әм­ма шу­шы ва­кыт ара­лы­гын­да чу­аш­лар ягы­на ук ба­рып җит­кән икән дә Ка­зан­га ка­дәр яңа­дан ике көн буе атын ку­ган. Ул ара­да ин­де ка­ла­га ире­шеп, ан­да­гы Би­би­маһ­руе ко­ча­гы­на сы­е­ныр­га өл­гер­гән Га­риф­җан, икен­че көн­не Ерак Көн­чы­гыш­ка ха­ты­ны бе­лән чы­гып кит­кән.

...Бер-бер арт­лы ту­ган кыз­ла­ры-ул­ла­ры бер оя бу­лып үсә­ләр, ди. Әле ге­нә Ка­зан­да бу­лып уз­ган­нар.

— Си­не авы­лың­да кал­ган ха­ты­ның го­ме­ре буе кө­тә ин­де,— ди­гәч:

— И бә­хыр, биг­рәк­ләр дә ярат­кан икән,— дип са­гыш­ла­нып та ал­га­нын сөй­лә­гән иде­ләр. Бер дә тик тор­ма­ган икән, ма­ши­на ял­ла­тып, ба­рып та кил­гән. Бү­ләк­ләр­не дә мул­дан ал­ган.

— Го­ме­рем­нең иң чи­бәр чак­ла­рын­да көт­тем, ин­де дә чә­чә­гем ко­е­ла баш­ла­гач кы­на кү­реш­тек, мәң­ге ае­ры­ла­сым юк!— дип Га­риф­җан­ның му­е­ны­на бу­сы да асы­лын­ган.

Бул­са да бу­лыр икән адәм ба­ла­сын­да сын­мас сөй­кем­ле сө­як!

­ И­юнь, 1998.

­ГЫЛЬ­МЕ­НИ­САТ­ТӘЙ КЕМ УЛ?

­ Хи­кәя

Дөнь­я­ның сок­ла­ныр­лык җир­лә­ре юк дип әйт­кән ке­ше­ләр­не җен ал­сын! Әм­ма дә Гыйль­ме­ни­са абыс­тай­ның сок­ла­ныр­лык кы­на тү­гел, кү­рер­лек җир­лә­ре дә шак­тый иде. Адәм ба­ла­сы чи­бәр бу­лып ту­са туа икән ул. Кы­рык яше­нә җи­теп чәч ча­лар­ту­ы­на ка­ра­ма­гыз, ул аны юри шу­лай бу­яп йө­ри дип уй­ла­гыз. Бән­дә тә­га­нә­се­нә ка­лу­чы­лар аз­мы­ни ул? Ә ме­нә Гыйль­ме­ни­сат­тәй кем­не­кен те­лә­сә, шу­ның бо­ры­нын са­лын­дыр­тып тө­ше­рә ала.

Ә­ле ки­чә ге­нә оч­ра­ды. Выжт — үт­те-кит­те. Исән­лә­шер­гә дә оныт­ты. Бө­тен Ка­зан­ны бер итеп йө­рүе бу­лыр­га ки­рәк. Ае шун­дый шул. Та­би­гать ке­нә тү­гел, бән­дә­ләр­нең дә җан­лан­ган ва­кы­ты.

— Ту­кай бәй­рә­ме бу­ла­сы икән! Һәр ел­да­гы­ча гы­на тү­гел, бы­ел те­ге ша­гыйрь­гә дә, бе­лә­сез ин­де, үзе — чи­бәр, үзе — дәү, үзе — сүз­дә мө­кам­мәл, әйе-әйе. Нәкъ шул! Аңа да сүз би­рә­се­ләр ди. Ә аны­мы? Пре­мия алу­ы­на ку­ан­сын. Юри ге­нә бир­де­ләр. Хә­зер чүп-чар бас­ты дөнь­я­ны,— дип, әле күр­ше­сен, ба­ла-ча­га­сын, мәк­тә­бен-баш­ка­сын куз­га­тып йө­ри. Яшен та­шы га­лә­мә­тен­нән.

А­ның мо­ңа ка­дәр ял­гыш сүз сөй­лә­мә­гә­нен ба­ры­сы да бе­лә. Тик ме­нә эш ар­тын­нан ки­леп чы­гып тор­ган эш­лә­ре ге­нә ко­ма­чау итеп, бән­дә­ләр­не га­җиз­лән­де­рә шул. Бе­рүк ке­нә:

— Ва­кыт бул­мас шул!— дип әй­тә күр­мә­гез, Гыль­ме­ни­сат­тәй аны­сын да бик тиз тап­ты­рыр.

Ту­кай ура­мы ча­тын­да яшәү­че Имаш­ны бе­лә­сез­дер ин­де. Ке­ше ал­дын­да Гыль­ме­ни­сат­тәй аны ни­чек оят­лы ит­те? Мес­кен, мәк­тәп ди­рек­тор­лы­гын­нан чы­гып ук кит­те. Әле һа­ман да эш­ли­се иде.

Я­рар, вак-тө­я­ге ка­лып тор­сын, әм­ма ке­ше­лә­ре дә са­рык ин­де аның. Кө­тү­че­ләп, чы­быр­кы шарт­лат­ка­лап то­ру­чы­сы бул­ма­са, тә­мам та­ра­лып, ха­рап­лык дә­рә­җә­се­нә тө­шеп бе­тә­чәк­ләр. Гыль­ме­ни­сат­тәй­не әй­тәм, тын­гы­сыз бул­са да бу­лыр икән. Бел­мә­гән нәр­сә­се юк, ка­тыш­ма­ган эшен хә­тер­лә­мим. Те­ге чак­лар­да да баш бир­мә­де.

Бер­ва­кыт мил­ләт­ләр ата­сы Ста­лин үзе Гыйль­ме­ни­сат­тәй­не ча­кыр­тып ал­ган да:

— Без дө­рес юл­дан ба­ра­быз­мы-юк­мы?— дип со­ра­ган.

Шун­да да Гыйль­ме­ни­сат­тәй кай­шап кал­ма­ган:

— Сез­нең юл­ның кая бар­га­нын бел­мим, әм­ма ми­не­ке — дө­рес!— дип җа­вап бир­гән, имеш.

Дө­рес сүз тү­гел ди­ю­че­ләр бу­лыр. Хик­мәт аның Ста­лин янын­да бу­лу­ын­да­мы­ни? Кем нәр­сә сөй­лә­мәс. Әм­ма Гыйль­ме­ни­сат­тәй һа­ман да кы­ек ат­ла­мый. Ме­нә бит нәр­сә! Ста­лин ди­гән­нә­рен ин­де мең кат иләп, кө­рәк­тән сә­нәк­кә, сә­нәк­тән кө­рәк­кә чы­гар­ды­лар. Ә Гыйль­ме­ни­сат­тәй һа­ман да үз егә­рен­дә ка­ла би­рә. Хо­дай тә­га­лә­нең шу­шын­дый да сө­ек­ле бән­дә­се бу­лыр икән!

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: