СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 17 страница

— Үте­рәм, су­ям, оят­сыз­лар!— дип кыч­кы­руы ко­тым­ны ал­ды. Ул сүз­лә­ре ми­ңа тө­бәп әй­тел­гән ке­бек иде, арт­ка­рак чи­ген­дем. Шул ара­да кап­ка­ла­рын­нан ул­ла­ры бер-бер арт­лы очып-очып чык­ты­лар. Арт­ла­рын­нан өл­гер­гән Ис­мә­гыйль аб­зый алар­ны сы­тып-ва­тып таш­лар­га җил­ке­нә иде. Без, та­гын да кур­кы­шып, кай­сы­быз кая сы­ен­дык. Ул­ла­ры гы­на, һич­бер та­раф­ка кач­мый­ча, җан­на­ры кал­ты­ра­ган хәл­дә:

— Әти, бел­мә­дек шул,— дип ак­ла­на тор­ды­лар.

Шун­да гы­на ни­чек­тер мәр­хә­мә­те ки­леп, са­быр­лык йө­гә­нен ку­лы­на ал­ган Ис­мә­гыйль аб­зый:

— Ир­тә­гә­гә дө­рес­ләп эш­ләп ку­е­гыз!— дип әмер бир­де дә өе­нә ке­реп кит­те.

Мес­кен ул­ла­ры шул гөл­ләр ке­бек бал­кып утыр­ган кой­ма­ла­рын ка­е­рып сү­тәр­гә, бо­зар­га то­тын­ды­лар. Шун­да алар яны­на ки­леп, кул ара­ла­ры­на ке­рер­гә ат­лык­кан Граф:

— Мин дә бу­лы­шыйм­мы?— дип то­ты­ну­га, Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ике улы бер­дәм:

— Бар, та­шың­ны су­гыш­тыр! Эш рә­тен бел­сәң, бо­лай көл­ке­гә кал­ды­рыр­лык ки­ңәш бир­мәс идең! Та­ба­ның­ны ял­ты­рат!— ди­де­ләр җи­ке­ре­неп һәм ян­на­рын­нан аны эт уры­ны­на ку­ып.

Г­раф шун­да ук кул­ла­рын җый­ды һәм, ул-бу бул­ма­гае дип­тер ин­де, алар­дан ерак­ка­рак таю ягын ка­ра­ды. Ар­тын­нан те­ге сан­тый ияр­чен­нә­ре дә трык-трык тер­кел­дә­де­ләр. Бер­се, ке­сә тө­бен­дә ти­ен ак­ча­сын шал­ты­ра­тып:

— Граф, әй­дә ак­ча­га, Граф?— дип уен­га үгет­лә­вен­дә бул­ды.

Я­ңа ко­ел­ган кой­ма­ла­рын ау­да­рып ма­таш­кан Ис­мә­гыйль аб­зый­ның кул­га ос­та һәм эш­кә бул­дык­лы ма­лай­ла­рын кал­ды­рып мин дә өй­гә кит­тем. Ул ара­да кө­тү­ләр кай­тып бет­кән, ха­лык мал-ту­ар­ла­рын ка­рау бе­лән мәш­гуль иде.

И­кен­че көн­не күр­ше апа­лар­ның та­гын да без­нең чәй өс­тә­ле янын­да сүз ка­барт­ма­сын ялык­мый әй­лән­де­рү­лә­рен­нән уя­нып кит­тем. Һа­ман да Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ул­ла­рын мак­тый­лар икән. Тө­не буе эш­лә­гән­нәр, мес­кен­кәй­ләр. Кой­ма­ла­рын сү­теп, ка­бат җый­ган­нар, ко­еп чык­кан­нар. Ин­де тө­гәл­ләп-бе­те­реп ки­лә­ләр ди.

— Ни бул­ган соң?

Ор­кыя апа­ның со­ра­вы­на Га­ди­лә тү­ти шун­да ук җа­вап бир­де:

— Ба­га­на­ла­рын баш­тү­бән, оч­ла­ры бе­лән утырт­кан­нар. Ис­мә­гыйль­гә шул яра­ма­ган!

— Ә ни бул­ган?

Ор­кыя апа та­гын да шул со­ра­вын ка­бат­ла­гач, Га­ди­лә тү­ти­не аң­ла­тып сөй­ләр дип көт­кән идем, ә ул башлаган сүзләрен дә­вам итү­ен ге­нә бел­де:

— Үчең бар ке­ше­гә ге­нә шу­лай итә­ләр икән. Тор­мы­шы арт­ка кит­сен дип кап­ка-кой­ма ба­га­на­ла­рын төп ба­шы бе­лән тү­гел, очы бе­лән җир­гә утыр­та­лар икән, ма­лай­ка­ем! Ме­нә ни­лә­ре бар бу дөнь­я­ның!

— Нәкъ шу­лай, ди­ме?

— Үче бар­лар эше икән. Әти­лә­ре­нә ни ачу­ла­ры бул­ган­дыр, бел­мим... Әм­ма да ул­ла­рын ят­кы­рып-изеп тук­ма­ган.

— Сын­дыр­ма­ган­мы?

— Бел­мим, ва­тыл­ган-сын­ган җир­лә­ре юк, ди, аны­сы... Тө­не буе эш­лә­де­ләр...

Ми­нем уя­нып чык­ка­ным­ны кү­реп, шик­лә­неп­ме алар шун­да ук ты­нып кал­ды­лар. Исән­лә­шеп уз­дым да урам­га йө­гер­дем. Ис­мә­гыйль аб­зый­ның ул­ла­ры чын­нан да эш­лә­рен бе­те­реп ки­лә­ләр иде. Тиз ге­нә ба­рып, ба­га­на­ла­рын ка­ра­дым. Алар­ның ки­чә җир­гә кү­мел­гән баш­ла­ры бү­ген ка­ра бү­рек ки­гән төс­ле бал­чык­лы баш­ла­ры бе­лән күк­кә ка­рап то­ра­лар иде. Тор­мыш­ла­ры ба­ша­як ки­лер­гә өл­гер­мә­гән, элек­ке­чә үз җа­е­на ага­ча­гы­на сө­е­неп исән­ләш­тем дә, то­нык сә­лам­нә­рен ал­гач, ир­тән­ге чә­е­мә кай­тыр­га ашык­тым. Юк­тан гы­на, ба­га­на фа­лын­нан гы­на да тор­мыш­лар арт­ка ки­тәр­гә мөм­кин икән шул, хак бул­са!

­ И­юнь, 1998.

.

­ГӨЛ­БА­НУ­НЫҢ КЫ­ЗЫЛ ЧӘ­ЧӘК­ЛЕ ГӨ­ЛЕ

­ Хи­кәя

Бу­ла ин­де ул шун­дый хәл­ләр. Ке­ше­нең үзен­нән ге­нә дә тор­ма­га­ны аз­мы­ни бу дөнь­я­да?

Бер­ва­кыт олы тан­та­на­да чи­бәр ха­ным­нар янә­шә­се­нә ту­ры кил­дем. Тел яр­ма­ла­рын бүрт­те­реп, ми­ңа да өлеш чы­гар­ды­лар. Кә­еф­нең на­чар тү­гел ча­гы иде. Әм­ма дә кар­шы­да бер­ни­чә ту­таш, аяк­ла­ры­на ба­сып, ал­ла­рын­нан та­за гы­на ир­не уз­ды­рып җи­бәр­де­ләр. Мин шун­да хис­кә би­рел­дем дә:

— Бә­ра­кәл­лаһ!— дип әй­теп куй­дым.

Я­ным­да­гы ха­ным­нар тел­сез кал­ды. Яр­ма­ла­ры авыз­ла­рын­нан ко­ел­ды ми­кән­ни? Ә кар­шы­да­гы ту­таш, уты­ра баш­ла­ган җи­рен­нән бо­ры­лып:

— Бар­сы да Ал­лаһ бир­гә­не!— ди­мә­сен­ме.

Сү­зем­не ише­тү­е­нә бер як­тан чик­сез ку­а­нып, икен­че як­тан бе­раз оя­лып, йө­зе­мә җәй­ге ма­тур кич­нең шә­фәкъ кы­зыл­лы­гын чы­гар­дым. Әм­ма сүз­нең сүз­гә ял­га­ну­ын җа­ным те­ли иде, шун­лык­тан:

— Сөб­ха­нал­лаһ!— дип өс­тә­дем.

Ту­таш мо­ны­сын да ка­бул ит­те. Күр­кәм ел­ма­еп, мин­нән уй­нак ка­ра­шын ал­ды. Тан­та­на дә­вам итеп, дикъ­ка­тем дә сәх­нә­дә­ге олуг әфән­де­ләр­гә күч­те. Дөнь­я­лар бө­те­нә­еп кит­кән ча­гын­да бән­дә­ләр­гә дә хөр­мә­тең ар­та икән ул!

Тө­се-су­рә­те ди­гән­дәй, күз ал­дым­нан кит­мәс­кә­дер, җа­ным­ны җә­фа­лар­га хә­те­ре­мә уе­лып кал­ды. Ту­таш бе­лән шун­да та­ны­шыр­га код­рә­тем­нән кил­мә­де. Хә­ер, яшь­рәк чак­ла­рым бул­са, бик ита­гать сак­лап то­ра­сы ке­ше идем ин­де мин, әйе!.. Ир ур­та­сы­на җи­теп бар­га­ным­да яшь ту­таш­лар бе­лән ша­яр­ту ке­бек юнь­сез­лек­кә ба­рыр­га яра­мас. Кү­ңел­не утыр­тыр өчен: “О­ят бел, карт юләр!”— дип үзем­не ни­чек тә тәр­тә ара­сы­на кер­тер­гә өл­гер­дем. Соң­рак, ин­де ты­ныч­ла­нып оны­тыл­гач, шу­шын­дый тәү­фыйк­ка ия бу­лып алу­ым өчен сө­е­неп туй­ма­дым. “Шай­тан кот­кы­сын­нан Ал­лаһ сак­ла­ды!”— дия-дия шөк­ра­на кы­лып су­фи­лан­дым, тә­мам са­быр­лык ко­ча­гын­да бә­хет кү­гәр­чен­нә­рен очыр­дым.

Тор­мыш сы­на­са, сын­дыр­мый кал­мый икән ул. Нә­фе­се шай­та­ны куз­гал­ды­мы, шул ту­таш­ның буй-сы­ны күз ал­дым­да ка­бат­тан яңа­ра да, акыл то­ма­ла­нып, хис исе­рек­ле­ге­нә чу­мам. Ин­де ай­ны­дым ди­гә­нем­дә җа­ным чай­ка­лып ки­тә, са­быр ка­нат­ла­рым ка­е­ры­ла. “Аһ, юләр икән­мен! Исе­мен со­ра­сам, ни бу­ла иде?” Шун­дый хә­ер­сез уй­лар кү­ңе­ле­мә ки­лә. Шул рә­веш­ле са­та­шып, хы­ял ка­за­нын­да хис­ләр­нең тоз­лы ашын пе­ше­реп ма­таш­ка­ным­да, ка­бат та те­ге: “О­ят бел, карт юләр!”— ди­гән, ин­де дә сих­ри кә­ли­мә­гә әве­рел­гән сүз­лә­рем хә­тер тө­бен­нән сал­кын чиш­мә суы ке­бек сар­кып чы­га, ку­ы­ры­лып, йө­рәк ка­за­нын чож­ла­тып сүн­де­рәм.

Әй хә­тәр дә юләр ин­де үзем!

О­ны­ты­ла икән ул ба­ры­сы да. Тик ме­нә йө­рәк­кә ка­да­лып кал­га­ны гы­на хә­тәр! Җай­сыз­лап-уңай­сыз­лап то­ра. Ап­ты­ра­та. Сыр­тың­да авыр йөк та­шу­чы ке­бек бу­ла­сың, хәт­та ары­та да.

Көз­нең кыш­ка алы­шы­нып ма­таш­кан чак­ла­ры иде. Эш­тә те­ле­фон­га дәш­те­ләр.

— Ба­рый Ха­ли­ко­вич, сез­не бер ту­таш ча­кыр­та. Бе­рен­че мәр­тә­бә ге­нә шал­ты­рат­мый ин­де!..

Те­ле­фон труб­ка­сын ко­лак­ка ки­тер­дем:

— Әйе?..

— Исән­ме­сез!..— Ягым­лы та­выш кү­ңел­не уеп кы­на ал­ды, чә­чә­ген кой­ган хы­ял ал­ма­га­чы кө­тел­мә­гән­дә җи­меш­лән­де.

— Әйе, исән­ме­сез!.. Кем дип бе­лик?— Һу­шым­ны көч­кә җы­еп өл­гер­дем. Ул чын­нан да шул ту­таш иде. Ки­леп чы­гар­га әй­тә. Ир­тә­гә дә, ки­лә­се ат­на­га да тү­гел, бү­ген үк икән. Ка­бул итәм... Ка­бул итәм, бил­ге­ле! Бик сө­е­неп!

Ул ки­леп җит­кән­че тиз­рәк өс­тә­лем­не җай­лар­га, чәй-ши­кәр хәс­тә­рен кү­рер­гә ашык­тым. Мин әү­вә­рә­лә­неп ма­таш­кан­да ки­леп тә җит­те. Карт ал­ма­гач­ның кы­за­рып пеш­кән вак ал­ма­ла­рын хәт­та кү­ңел кү­зе бе­лән кү­реп, йө­зе­нә ко­яш­лы яз бал­кы­шын чы­гар­ды. Әм­ма дә ул ара­да: “О­ят бел, карт юләр!”— ди­гән кә­ли­мә корт бу­лып хис­лә­рем­нең бал­ла­ныр­га өл­гер­мә­гән вак ал­ма­ла­ры­на ябы­рыл­ды һәм һәм­мә­сен бер­дәй ки­ме­рә баш­ла­ды.

Ту­таш ял­гы­зы иде. Ма­тур та­вы­шы бе­лән кү­ңел бак­чам­ның наз сан­ду­гач­ла­рын уят­ты. Бер як­тан, корт төш­кән, икен­че­дән, ша­шын­ган хис­ләр иңем­не-бу­ем­ны ай­ка­ды. Аяк­ла­рым­ның баш бар­мак­ла­рын­нан алып, үрә тор­ган чәч­лә­рем­нең һәр бөр­те­ге очы­на ка­дәр үтә кү­рен­мә­ле­гә әве­ре­леп, ту­таш­ның усал­ла­нып бер бар­мак чир­тү­ен­нән пы­я­ла­дай уа­лып тө­шә­чәк иде.

Һәм ул кар­шы кил­мә­де. Чир­тү тү­гел, кү­ңел тә­рә­зә­се тө­бе­нә кы­зыл чә­чәк­ле гөл са­вы­тын ки­те­реп утырт­ты, хис­ләр хис­кә ку­шыл­ды. Бу­сы ук ар­тык иде. Бу­ла икән ул шун­дый ва­кыт­лар, бар­лы­гың-юк­лы­гың бе­лән бә­хет ба­зы­на егы­лып тө­шә­сең дә ба­шың­ны кү­тә­реп тор­мый­ча рә­хәт чи­гә­сең.

— Гөл­ба­ну ту­таш?

— Әйе, Ба­рый Ха­ли­ко­вич?

— Әйт­мә­гез ин­де шу­лай итеп, ма­ту­рым!

— Ә ни бул­ган?

— Кар­тай­та­сыз, Гөл­ба­ну ту­таш!

— Сез­гә шу­лай ки­ле­шә...

— Әл­лә ни­чег­рәк шул...

— Мин дә Гөл­ба­ну ту­таш тү­гел ин­де... Га­ди ге­нә итеп әйт­сә­гез дә ярый!

— Ни­чек итеп?

— Гөл­ба­ну дип ке­нә...

Кү­ңел бак­ча­сы­ның ал­ма­гач­ла­ры гы­на тү­гел, чи­я­лә­ре, кар­лы­ган һәм шо­мырт­ла­ры да бер­дәй чә­чәк атып, ни­чә кат җи­меш­лән­де­ләр. Урам­нар­ның кыш­ка ке­реп ба­ры­шы оны­тыл­ды. Әм­ма ни­чек ке­нә дә­вам­лы бул­ма­сын, бу бә­хет ко­я­шы көн­нәр­нең бе­рен­дә ят җил исү­дән сү­ре­лә­чәк һәм сү­нә­чәк иде. Һәр яз­ның үз җәе, кө­зе һәм кы­шы бар­лы­гын кем бел­ми.

Һәм шу­лай бул­ды да. “О­ят бел, карт юләр!”— ди­гә­нем­нән узар­лы­гым гы­на бар иде. Ин­де ни­чә ки­чә­ләр­дә, тан­та­на­лар­да кат­наш­тым. Күз­лә­рем бе­лән аны эз­лә­дем, кү­ңе­лем­дә Гөл­ба­ну исе­ме кай­та­ваз ке­бек яң­гы­рап тор­ды. Әм­ма ка­бат ту­ры ки­ле­шеп һич­ва­кыт оч­раш­ма­дык. Шу­лай яз­ган­дыр ин­де. Юк­са: “Кү­ңел тә­рә­зә­се тө­бен­дә кал­дыр­ган кы­зыл чә­чәк­ле гө­лең һа­ман сул­ма­ды, Гөл­ба­ну!”— дип әй­тер идем үзе­нә.

­ И­юнь, 1998.

­ДӘР­ВИШ­ЛЕК ХО­ЗУ­РЫ

­ Хи­кәя

Хә­зер бар ке­ше дә бай­лык­ка мө­киб­бән. Ак­ча­лы­ны яра­та тор­ган за­ма­на. Кем­нең эше ал­га ба­ра ди­сәң, бай­лар­ны­кы. Әм­ма дә ак­ча­лы бу­лу ул тыш­кы ка­бык кы­на. Ке­сәң буш йөр­гән­дә дә ку­кы­ра­ер­га һәм бай бу­лып кү­ре­нер­гә юл­лар ачык. За­ма­на­быз­ның фәл­сә­фә­се бай­лык­ка мө­киб­бән­лек­тә икән, ни­гә ди әле аны үзе­ңә ко­рал итеп ал­мас­ка ди?

Дөнь­ям те­лә­гә­нем­чә бар­ма­са, ачу ка­за­ны пар бөр­ки баш­лый. Кем­не­ке дә шу­лай ин­де ул. Ә алай — яра­мый! Са­быр бу­лыр­га, бе­раз тү­зәр­гә, ашык­тыр­мас­ка ки­рәк. Һәр га­мәл­нең үз сә­га­те бул­ган ке­бек, га­дә­ти тор­мыш та җа­ен югалт­мас­ка ти­еш. Си­не­ке ге­нә тү­гел, бү­тән­нәр­нең дә җә­бе-җәп­кә ки­леп җит­ми тор­ган­дыр?

Ә са­быр­лык — бә­хет ка­на­ты ин­де ул!

Тор­мы­шым­ның җөе бү­се­леп ки­тү­дән тә­мам ап­ты­рап, ни эш­лә­сәм дә һа­ман ар­кы­лы­га ки­леп то­ру­ы­на хә­те­рем кал­ган көн­нә­рем иде. Ни­чек мон­нан ко­ты­лу җа­ен та­бар­га бел­ми­чә, йол­дыз­чы­лар­ның юнь­сез һәм гамь­сез фа­раз­ла­ры­на оф­та­нып, шә­һәр чи­те­нә чык­тым. Мон­да ты­ныч һәм са­быр­лык дөнь­я­сы тан­та­на итә, тын­гы­сыз ка­ла­ның әр­сез тор­мы­шы сү­нә икән.

Е­рак кы­на тү­гел сы­ер һәм са­рык кө­тү­лә­ре җәй­ге чел­лә­дән тә­мам әл­се­рәп-исә­реп, ир­тән­нән чәм­чеп кал­ган үлән­нә­рен са­гыз уры­ны­на кү­шәп, хис­сез һәм хәл­сез туп­ла­нып ята иде­ләр. Ман­за­ра­ның тү­рен­дә­ге ка­ен­лык, би­ре­дә­ге юкә, өрәң­ге, чик­лә­век ка­тыш ур­ман ал­ды шә­һәр­дән чы­гу­чы һәм өе­леп ки­лү­че ма­ши­на­лар­ның та­вы­шын йо­тып ка­ла­лар. Һәр­төр­ле чә­чәк­ләр бе­лән би­зәл­гән киң һәм ерак­та­гы сырт­лар­га ба­рып то­таш­кан җәй­ләү буй­лап уз­ган җы­лы ту­зан­лы юл ал­га дә­шә. Аның кай­да илт­кә­нен күз ал­ды­на да ки­те­рә ал­мый идем. Әм­ма шу­ның буй­лап ат­лый бир­дем.

Та­би­гать үз яме­нә бө­тен дөнь­я­ны чум­дыр­ган, бән­дә­ләр­гә һәм ки­ек-кош­лар­га ба­ры тик хо­зур­ла­ныр­га гы­на кал­ган иде. Озак­ла­мый ту­зан­ның җы­лы­сы ая­гым­да­гы җи­ңел­чә “ча­ба­та”м­ның та­ба­нын­нан тән­гә та­ба үтә, бар­лык сыз­лау һәм сыз­ла­ну­лар­ны үзе­нә су­ы­ра ке­бек то­е­ла баш­ла­ды. Туф­рак ши­фа­сы бән­дә­гә шу­лай си­хә­тен кай­та­ра тор­ган­дыр?

Бар­ган юлым­нан тук­тый­сы, шак­тый ерак кит­кә­нем­не си­зен­сәм дә, ки­ре бо­ры­ла­сы кил­мә­де. “А­лай да бу­ла икән ул,”— дип уй­ла­дым. Хә­ер, бе­раз­дан хә­тер уты­рып, кү­ңел­гә юк-бар әр­нү­ләр ки­лү­дән тук­тал­ды. Мин тә­мам ты­ныч­лык хө­ке­ме­нә би­рел­гән, үз җа­ем­ны тап­кан, хо­зу­ри­ят­кә иреш­кән бән­дә ке­бек ба­ры тик җи­ңел­лек һәм хис­ләр эчен­дә ге­нә кал­дым. Җа­ным тан­та­на итә иде. Мө­га­ен бо­рын­гы сук­бай-дәр­виш­ләр шу­шын­дый ук ха­ләт­кә тө­шеп, үз­лә­ре­нә гор­бәт­лек­не яшәү рә­ве­ше итеп сай­ла­ган­нар­дыр?

Юл чи­тен­дә­ге ак ма­ши­на яны­на җи­тә­рәк нин­ди мар­ка икә­не­нә игъ­ти­бар юнәлт­тем. “Форд” икән. “Ме­нә ке­ше­ләр­нең бә­хе­те!”— дип сок­ла­ныр­га өл­гер­мә­дем, са­ры чәч­ле, зәң­гәр күз­ле, ми­нем ише­ләр­гә дөнь­я­ның иң кәт­тә чи­бә­ре бу­лып кү­рен­гән бе­рәү аның ал­гы көп­чә­ге­нә чик­сез ачу бе­лән ни­гә­дер ти­беп куй­ды. Кил­гә­нем­не кү­рү­гә, ты­ныч кы­на үтеп ки­тәр­гә ирек бир­ми­чә:

— Бәл­ки ми­ңа бу­лы­шыр­сыз?— дип үтен­де.

Я­кын­рак ба­рып, чи­бәр­кәй­нең иң әү­вә­ле кул бар­мак­ла­ры­на күз сал­дым. Йө­зе­ген ни­чек ки­гән, имеш. Кү­реп алу­га: “Ту­таш икән!”— ди­гән уй йө­рәк­не туп уры­ны­на си­кер­теп ал­ды. Үзе­гез бе­лә­сез, ир-ат хал­кы бе­раз гы­на ах­маг­рак шул ул, кы­зыл­га кы­зы­га.

“Уй­ның уе­ны бул­мый, юлә­ре ге­нә бар!”— Мин шу­лай дип кү­ңе­ле­мә кирт сал­дым да, фи­ке­рем­не бү­тән­гә юнәл­теп, хис­ләр таш­кы­нын акыл та­шы бе­лән бас­тыр­дым.

Ма­ши­на ди­гән­нең ни яме һәм ни җае ми­нем өчен юк иде. Шун­лык­тан бе­раз кау­шый кал­дым. Үгез­дән өрек­кән­дәй арт­ка та­ба чай­ка­лып куй­дым. Ту­таш ал­дын­да үзем­не тү­бән­лек­кә тө­ше­рә­сем кил­мәү ки­ре­сен­чә тә­вәк­кәл­лек­кә этәр­де. Мо­ның сә­бә­бен­нән хис кап­чы­гы тә­мам ти­ше­леп, аң­гы-миң­ге ха­ләт­тә ел­май­дым да ту­таш­ның үзе ке­бек үк чи­бәр ма­ши­на­сын бер кат әй­лә­неп чык­тым. Ти­шек тә­гәр­мә­че яны­на ки­леп тук­тал­ган­да ху­җа­сы би­ле­нә та­я­нып то­ра, ме­нә хә­зер ачу­ын­нан ми­не дә ти­беп очы­рыр ке­бек иде.

Сер бир­мәс­кә ит­тем. Көп­чәк­не ие­леп ка­ра­дым. Бик күп­не бел­гән ке­ше төс­ле дәш­ми-тын­мый гы­на те­ге­се­нә-мон­сы­на күз сал­дым да, домк­ра­тын җай­лап, икен­че як­та­гы көп­чәк ас­ты­на таш кыс­тыр­дым. Күр­гә­нем бар иде, нәкъ шу­лай эш ит­тем. Ту­таш кул ара­сы­на ты­гыл­ма­ды, өй­рә­теп тә тор­ма­ды. Әл­лә ни авыр эш тү­гел икән, биш-ун ми­нут­та көп­чә­ген алыш­ты­рып та бир­дем.

— Рәх­мәт!— ди­де ул, ка­нә­гать ел­ма­еп.

— Ху­шы­гыз, ты­ныч йө­ре­гез,— ди­дем, юлым­ны дә­вам ит­те­рә баш­лап.

— Сез кая ба­ра­сыз?

Ар­тым­нан эн­дә­шү­лә­ре­нә кү­рә тук­та­лып бо­ры­лыр­га, җа­вап би­рер­гә мәҗ­бүр идем:

— Ал­га, ба­ры тик ал­га!

— Ә ан­да ни бар?

— Һич­ни юк!

— Ил­теп ку­яр­га­мы?

— Ки­рәк­ми... Рәх­мәт...

Сү­зем шун­да бет­те, юлым­ны дә­вам ит­тем. Җәй­нең рә­хәт һәм ты­ныч һа­ва­сы, киң бо­лын һәм як­ты ка­ен ур­ма­нын­нан ада­шып чык­кан төр­кем-төр­кем сы­лу агач­лар, әле эреп югал­ган, әле ка­бат кү­пе­реп кит­кән бо­лыт­лар — бо­лар һәм­мә­се дә дөнь­я­ның гү­зәл­ле­ген берь­ю­лы күр­сә­тер­гә алын­ган ке­бек иде­ләр. Шу­лай хо­зур­ла­нып бар­га­ным­да те­ге ту­таш ар­тым­нан ки­леп җит­те. Бу юлы аны-мо­ны әйт­мә­дем. Ма­ши­на­сын акыр­тын гы­на ки­тер­де дә ми­ңа гү­я­ки күз­ләр сә­нә­ге бе­лән ка­дап кы­на ка­рап куй­ды. Та­гын сер би­рә­се ит­мә­дем. Шун­да ул ки­нәт газ­га бас­ты һәм үзе туз­дыр­ган ту­зан эче­нә ке­реп югал­ды. Бе­раз­дан соң гы­на дөнья ка­бат ты­ныч­ла­нып кал­ды. Мин юлым­ны тук­тал­мый дә­вам ит­тер­дем. Ал­да ни­ләр кө­тә­се, та­гын кем­не оч­ра­та­сым бил­ге­сез иде.

— Ә ту­таш — чи­бәр, шай­тан ал­гы­ры!— дип үз ал­ды­ма әй­теп куй­дым.

Дөнь­я­ның шун­дый хәл­лә­ре дә бу­ла икән! Әгәр кай­на­ган шә­һәр эчен­дә оч­раш­сак, хәл­ләр баш­ка­ча­рак юл­га ке­реп ки­тә­се иде ин­де, би­гай­бә! За­ма­на­сы нин­ди, ба­ла­сы да шун­дый, ди­гән­дәй, һәр бо­лын­ның да үз тур­гае бар икән ул!

­ И­юнь-июль, 1998.

­ Я­ШӘҮ СЕ­РЕ

Хи­кәя

Я­шәү­нең се­рен бо­рын­гы­лар га­мәл­нең из­ге­ле­ген­дә күр­гән. Хә­ер­сез бу­лу — из­ге га­мәл­не ин­карь итү ин­де ул. Мо­ны һәр­кем ике ике­нең дүрт бул­га­ны ке­бек үк ях­шы бе­лә. Әм­ма тор­мыш үзең­не ди­вар­га ки­те­реп те­рә­мә­сә, Ал­ла­һы­ны да бик алай ис­кә алып тор­мый­сың шул, кая ди ул из­ге­лек һәм иге­лек ха­кын­да уй­лау!

Мө­ни­рә әби ва­фат бул­гач, җе­на­за­сы­на сең­ле­се Бә­рия тү­ти дә кил­гән, бе­рен­че сү­зен­дә үк, ты­я­ла ал­мый­ча:

— Бу дөнь­я­да бер дә яшим дип яшә­мә­де. Ярат­ма­ган ке­ше­се­нә бар­ды. Ае­ры­лып та ки­тә ал­ма­ды,— дип әй­теп сал­ган.

Бә­рия тү­ти­нең кем икән­ле­ген бел­мә­гән ке­ше­ләр­дән бе­рәү­ләр: “Бу апа са­та­ша­дыр?”— дип уй­лар­га өл­гер­сә, икен­че­лә­ре: “Күп сер­ләр­не бе­лә тор­ган­дыр!”— ди­я­рәк авыз йом­ган­нар. Ни әйт­сәң дә, шул ярат­ма­ган ирен­нән дүрт ба­ла үс­те­реп, аяк­лы-күз­ле ит­мә­гән­ме соң әле ул? Җан сөй­мә­гән ке­шең бе­лән бер тү­шәк­кә яту җен­гә ка­вы­шу ке­бек үк чир­кан­чык нәр­сә тү­гел­ме?

Җе­на­за­га ка­дәр ни­чек ая­гы йорт­ла­ры­ның сы­ңар идә­не­нә дә бас­ма­са, ан­нан соң да Бә­рия тү­ти ка­бат кү­рен­мә­де. Тик сү­зе ге­нә ва­кыт-ва­кыт кал­кып чы­гып, кап­ка төп­лә­рен­дә­ге эс­кә­ми­я­ләр­нең бер­сен­нән икен­че­се­нә авыл буй­лап кү­че­неп, хәт­та кич­ке ятак­лар­ның да җы­лы­сын һәм ты­ныч­лы­гын ал­ды. Бән­дә­ләр­нең йө­рәк­лә­ре шул:

— Ярат­ма­ган ке­ше­се бе­лән яшә­де,— ди­гән сүз­не тел­гә алу­га жу итеп ки­тә, ха­тын­нар ир­лә­ре­нең күз­лә­ре­нә, ир­лә­ре ха­тын­на­ры­на, ба­ла­ла­ры ата-ана­сы­на сы­нап та, шик­лә­неп тә ка­рый: “Йа Хо­да­ем, Раб­бым, ан­дый бә­ла­дән үзең сак­ла!”— дип әй­тә тор­ган бу­лып кит­те­ләр. Тик ду­а­мал Бу­тус кы­на ча­ба­та­сын түр­гә эл­де:

— Мә­хәб­бәт — юк нәр­сә! Ха­тын — сы­ер, ир — ишәк! Җе­нес­лә­ре ту­ры кил­ми! Ярәш­те­реп бул­мый!— ди­гән мө­һе­рен дөнья йө­зе­нә чә­пе­де.

А­ның ул сүз­лә­ре чиш­мә яны­на сер­лә­шер өчен төш­кән яшь­ләр­нең ко­ла­гын кис­те. Әм­ма авыл аның да сүз­лә­рен дө­рес­кә чы­га­рып, ахыр­да ты­ныч­лап йо­кы­га чу­мар­га өл­гер­де. Бу­тус­ның әү­ли­я­ле­ге га­җә­еп тә ва­кыт­лы бу­лып чык­ты. Тик аның сүз­лә­рен яшь­ли чи­бәр­лек­тә дан тот­кан, яра­тып кия­ү­гә чык­кан, ирен­нән итәк ту­ты­рып дө­бер­дәп тор­ган ба­ла­лар алып кайт­кан, ба­ры­сын да ке­ше итеп үс­тер­гән, ин­де яшен җит­меш­тән уз­дыр­ган Са­би­ра абыс­тай исә аяк ас­ты­на гы­на са­лып тап­та­ды:

— Ул Бу­тус­ның сы­е­ры ни­дер дә, ишә­ге ни­чек­тер, ала­рын бел­мим. Әм­ма дә сө­е­шеп бар­ган­га, яра­ты­шып яшә­гән­гә ни дә җит­ми. Ал­ты­ным, Ла­тый­бым гы­на ир­тә­рәк үлеп кит­те бу­гай. Җит­ме­ше­нә дә җи­тә ал­ма­ды. Мәң­ге бер­гә бу­лыр­быз ди­еш­кән идек. Кит­те дә бар­ды. Ашык­ты,— дип ирен бик тә са­гы­нып ис­кә ал­ды.

Ка­бат сүз­ләр куз­гал­ды. Бер дә бел­мә­гән­без икән. Әл­лә чын, әл­лә ял­ган?

Ул Са­би­ра абыс­тай ди­гә­не­без­нең ире Ла­тыйп аб­зый хик­мәт­ле ке­ше­ләр­дән бул­ган. Урам­нан бер узу­ы­на ха­тын-кыз тә­кать боз­ган, кап­ла­нып йө­рә­ген тот­кан. Әгәр дә аш мәҗ­лес­лә­ре­нә кил­сә, түр­гә ге­нә утыр­ган. Эч­сә, чи­лә­ге бе­лән кү­тәр­гән, тарт­са, бал­та элеп ку­яр­лык ит­кән. Ку­лын­да — эш, те­лен­дә — тәм­ле сүз уй­на­ган.

Бер­ва­кыт бо­лар туй­дан кай­та­лар икән. Ла­тыйп аб­зый ләх, лыч­ма ди. Кыш кө­не. Һәр­кай­сы үз көй­лә­рен тап­кан аяк-ку­лы тың­лау­дан баш тарт­кан. Үзе җыр­лый, үзе сөй­ли икән бу. Ә Са­би­ра абыс­тай бер дә ап­ты­рап тор­ма­ган, ирен таз­га утыр­тып, шу­дыр­тып кы­на алып кай­тып кит­кән. Ла­тыйп аб­зый:

— Ха­тын, атың­ны тыя төш! Бер җыр­лыйм әле,— ди икән.

Ә Са­би­ра абыс­тай:

— Ирем, туң­мый­сың­мы, көн­не җы­лы­тып җи­бәр­де бит әле?— дип со­рый ди.

Ә Ла­тыйп аб­зый, ха­ты­ны­ның бу сү­зен­нән хуш­ла­нып:

— “Май­ның чә­чәк ат­ка­ны, кыз­лар ко­чып ят­ка­ны...”— дип җыр су­за.

Шу­лай җил­де­реп кай­тыш­лый өй­лә­рен дә узып ки­тә­ләр.

И­кен­че көн­не ха­лык­та аш мәҗ­ле­се­нең хөр­мә­те зур бу­луы, ку­нак­лар­ның җыр­ла­шып күр­ше авыл­га ка­дәр бар­га­ны һәм кайт­ка­ны ха­кын­да сүз йө­ри. Ла­тыйп аб­зый­га төрт­те­реп, Са­би­ра абыс­тай­ны үр­тә­гән­дәй итә­ләр. Ә ул, исе дә кит­ми­чә:

— Дәрт куз­га­лып, авыл­ны биш әй­лән­дек әле, ич­ма­са!— дип әй­теп куя.

— Ай-йай, туз­мас бул­дың да ин­де,— ди­я­рәк көн­че ха­тын­нар итәк­лә­рен җы­я­лар...

А­лар­ның тор­мыш­ла­ры шул рә­веш­ле­рәк бар­ды ин­де, бер дә яше­рен тү­гел. Ла­тыйп аб­зый кул­га га­җә­еп тә ос­та бу­лып, тот­кан бал­та­сын ту­ры ча­ба, пыч­кы­сын-ыш­кы­сын уй­на­тып кы­на то­ра. Кы­зык­ма­ган ке­ше юк үзе­нә һәм эше­нә. Аның ха­кын­да:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: