СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 32 страница

И­кен­че­се сту­дент иде. Ка­зан­да укып йө­ри. Әл­лә нит­кән “а­та фә­хер” ком­му­нист­лар ши­кел­ле сөй­лә­шә. Ул авыл­га кайт­ты исә, ба­шын кы­рып йө­рү­че, кы­зыл пап­ка­лы Зәй­нул­ла ки­леп тә җи­тә. Кө­не-тө­не әле йорт­та, әле ишек тө­бен­дә, әле урам ур­та­сын­да, яи­сә кап­ка төп­лә­рен­дә һәм су буй­ла­рын­да тук­тау­сыз бә­хәс­лә­шә­ләр.

— Ком­му­низм бу­ла­чак­мы-юк­мы?!.

Бер­се Маркс, Эн­гельс, Ле­нин ке­бек ке­ше­ләр­не атап, алар­ның сүз­лә­рен ят­тан әй­теп би­рә, пар­тия һәм дәү­ләт ка­рар­ла­рын сөй­ли, икен­че­се үз ба­шын­нан уз­га­нын, те­ге-бу бе­рен­че сәр­кә­тип-сек­ре­тарь һәм вә­кил­ләр­нең сөй­лә­гән “зат­лы” сүз­лә­рен ис­кә ала:

— Ме­нә Нәҗ­ми­ев бар иде, ул рай­ком­да эш­лә­де, бе­рен­че­не “чак­ты” да өс­кә кү­тә­рел­де. Ул бо­лай ди тор­ган иде: “Ком­му­низм-м...”

— Икен­че бер шәп ке­ше бар иде. Мө­хип исем­ле. Кү­тә­мә­ле авы­лын­нан. Ту­же бе­рен­че­не “ча­гып” кү­тә­рел­де. Ми­нистр­лык­та эш­ли. Ме­нә ул да сөй­ли иде: “Ком­му­низм-м...”

Бә­хәс­лә­шә­ләр дә бә­хәс­лә­шә­ләр. Ник Ла­тыйп аб­зый­дан гы­на со­ра­мый­лар икән? Ком­му­низм­ның нәр­сә икән­ле­ген ул әл­лә кай­чан әй­теп бир­гән бу­лыр иде. Хә­ер, әйт­ми тор­сын әле, юк­са, үке­ре­шеп елар­га мөм­кин­нәр.

Ла­тыйп аб­зый Мө­хип ди­гән­нә­ре­нең дә, Нәҗ­ми­ев­нең дә нин­ди саф­са­та­чы икән­лек­лә­рен бик ях­шы бе­лә һәм ан­дый­лар­ны аяк сөр­тер өчен дә то­тар­га ярак­сыз­лар дип уй­лый иде.

Бер­ва­кыт, шул бә­хәс­лә­ре мәй­да­нын­нан, ике дөнь­я­ны бер итеп, ике ка­рыш бу­е­на дүрт кат­лап сү­ге­неп сту­дент улы кай­тып кер­гән. Ла­тыйп аб­зый, бик тә сал­кын ке­ше, урып алып, ко­лак тө­бе­нә сал­ган са­лу­га, ком­му­низм кот­кы­сын­да­гы ма­лае тә­гә­рәп­ләр ге­нә кит­кән. Чә­рел­ди икән, мес­кен:

— Атай, ниш­лә­вең бу? Ни­гә сук­тың?— дип.

— Аз эләк­те­ме әл­лә?— ди икән Ла­тыйп аб­зый да, һич­ни­гә исе кит­мә­гән кы­я­фәт бе­лән.

— Мон­дый­лар­ны ком­му­низм­га дә­шеп бу­ла­мы соң?— ди икән улы.

— Ба­рыр­мын мин си­ңа — ком­му­низм­га, атаң­нан ал­да чы­гып,— ди­гән, бу юлы улы­ның авы­зы­на ямап әти­се,— әү­вә­ле үз та­ма­гың­ны туй­ды­рыр­га өй­рән, ан­нан соң ке­ше бу­лыр­сың!

Әм­ма дә Ла­тыйп аб­зый хак­лы бул­ган икән! Тик ме­нә шу­ны­сы кыз­га­ныч, йок­ла­га­ны да уян­ды, ике ма­лае да бү­ген­ге көн­гә ка­дәр акыл са­тып йө­ри­ләр. Ки­чә ком­му­нист­лар иде­ләр, бү­ген де­мок­рат­тан бул­ды­лар. Ир­тә­гә, ха­лык­тан ир­тә­рәк ба­рып, ком­му­низм­га олак­ма­гай­ла­ры? Бел­мәс­сең...

­ Ок­тябрь, 1998.

­ХА­ЛЫК БӘ­ХЕТ­ЛЕ­ЛӘ­РЕ

­ Хи­кәя

Шә­һәр транс­пор­тын­да йө­рү­че­ләр бе­лә: ан­да элә­гә ал­дың­мы, уты­рып кит­тең­ме, ях­шы ин­де ул, ва­кы­тын­да ук бул­ма­са да өе­ңә кай­тып җи­тәр­гә мөм­кин­сең. Бә­хет­ле­сең!

— Үте­рә­ләр!..

Ә­һә, бе­рәү­не сыт­ты­лар. Куз­гал­дым юк. Чи­бәр ха­ным­ның ко­ча­гын­нан чы­га­лар ди­ме­ни? Ку­лы да тик тор­са иде ул!

Күк­рәк­лә­ре бе­лән шу­ып, ха­лык кү­чен ера-ура конт­ро­лер йө­зеп ки­леп җит­те. Тә­мам әвә­лә­неп бет­кән.

— Сез­нең би­ле­ты­гыз?.. Сез­не­ке кая?.. Сез­гә!..

Уң­га-сул­га чай­кал­ган ха­лык диң­ге­зен­дә ул үз юлын дә­вам ит­тер­де. Бә­хет­ле!

— Үте­рә­ләр!

Ә­һә, та­гын бе­рәү­не сыт­ты­лар.

— Сы­ер!

Ав­то­бус­та­гы адәм­нәр, ке­ше­лек­лә­рен югал­тып, шу­шы рә­веш­ле әле “сы­ер”­га, әле “дуң­гыз”, “чуч­ка”, “са­рык” ке­бек ваг­рак хай­ван­нар­га әй­лә­неп-әве­ре­леп бет­те­ләр. Бә­хет­ле­ләр!

— Үте­рә­ләр!

Я­нә­шәм­дә­ге бер юан­тык һәм өл­кән­рәк яшь­тә­ге бә­хет­ле ха­ным зар­ла­нып куй­ды:

— Кыс­ма­гыз әле! Тот­ма­ган җи­рем­не кал­дыр­ма­ды­гыз, юнь­сез ир­ләр!

Кем­нәр бар, һәм­мә­се аңа арт­ла­ры бе­лән бо­ры­лып бас­ты­лар. Ха­ным та­гын да зар­ла­ныр­га то­тын­ды. Әм­ма ин­де аны һич­кем ишет­ми иде. Бә­хет­ле­ләр!

Ав­то­бус сә­га­те­нә утыз адым тиз­лек бе­лән тар ис­ке Ка­зан урам­на­рын­нан сөй­рә­леп чы­гып, ар­кы­лы-тор­кы­лы са­лын­ган зур йорт­ла­рын­нан һәм эт оя­сы ка­дәр­ле ки­бет­лә­рен­нән гай­ре бү­тән һич­бер мак­та­ныр һәм мак­та­тыр урын­на­ры бул­ма­ган “К­вар­тал”­га та­ба юлын дә­вам ит­тер­де. Трол­лей­бус­лар­ның та­гы­лы­шып ба­ру­ла­рын, трам­вай­лар­ның шу­ы­шу­ла­рын исәп­кә ал­ма­ган­да, һәр­төр­ле эре­ле-вак­лы җи­ңел һәм җи­ңел­чә ма­ши­на­лар ни өчен­дер ар­ты­гы бе­лән ашы­га, ка­ба­ла­на, күч оя­сы туз­гы­ган­дай кы­ла­на иде­ләр. Бә­хет­ле­ләр!

— Үте­рә­ләр!

Та­гын бе­рәү­не сыт­ты­лар. Ә, юк икән, һа­ман да те­ге ха­ным зар­ла­на. Үзе­нә бер мәй­дан­чык яу­лап алыр­га өл­гер­гән дә шу­ның эчен­дә туп ке­бек бө­те­ре­лә.

— Чы­га­сыз­мы?— Чи­бәр ту­таш күз­лә­рен ту­ты­рып ка­рап куй­ды.

— Юк!— ди­дем, сер бир­ми­чә. Ишек тә ми­нем ян­да тү­гел, һәм, го­му­мән, арт­кы тә­рә­зә­дән чы­га­лар ди­ме­ни ин­де? Оза­тып йө­рер­гә дә исә­бе­мә кер­мә­де.

Чи­бәр ту­таш эте­лә-төр­те­лә, ахыр­да ба­ры­бер үз ди­гә­не­нә ире­шеп, ми­нем ко­чак­ка ук ке­реп бас­ты. Ул да... Юк, мин — бә­хет­ле­дән!

— Үте­рә­ләр!

Ав­то­бус, тук­та­лыш­ла­рын оны­тып, тар­ты­ла-су­зы­ла, бол­га­на-чай­ка­ла юлын дә­вам ит­тер­де. Ни­чән­че тап­кы­рын конт­ро­лер да ха­лык диң­ге­зен йө­зеп кил­де:

— Сез­нең би­лет?.. Сез­не­ке?.. Сез­гә?..— дип со­ра­шып һәм бе­ле­шеп үтеп кит­те. Шар бу­лып ка­бар­ган күк­рәк­лә­ре аны арып төп­кә ки­тү­дән сак­лау­чы бал­лон­нар ке­бек иде. Бә­хет­ле­ләр!

— Үте­рә­ләр!

Әм­ма бер­кем дә бер­кем­не дә үте­рер­гә җы­ен­мый иде. Ба­ры тик ав­то­бус­тан тө­шәр­гә өл­гер­гән ке­ше­ләр­не ге­нә ка­раң­гы шә­һәр урам­на­ры йо­та бир­де. Эч­тә кал­ган­нар юл­ла­рын дә­вам ит­тер­де­ләр.

Бә­хет­ле­ләр!

­ Ок­тябрь, 1998.

­КЕН­ДЕК ТЕ­ГӘР ЧУК­МАР

­ Хи­кәя

Ку­лы­на мең­гә бер мәр­тә­бә чү­кеч тот­кан ке­ше­не — бар­ма­гы­на су­га, ди­ләр. Хак икән. Ла­тыйп аб­зый­ның ике улы ар­ба тар­тып пе­чән­гә кит­кән­нәр дә, әл­лә ал­дан ук ярыг­рак уры­ны бул­ган­мы, әл­лә бо­лар тау-таш­тан си­кер­теп бар­ган­нар, әм­ма дә кү­чәр­лә­ре сын­ган. Ис­лә­ре­нә дә ал­ма­ган­нар.

Бел­ми-уй­ла­мый, йөк­лә­рен сал­лы итеп, кү­рем­сез­лә­неп тө­я­гән­нәр. Ин­де ге­нә кай­тыр­га куз­гал­са­лар, ар­ба­ла­ры сел­кен­ми дә икән.

— Ар­ты­гын тө­я­гән­без бул­са ки­рәк,— дип яр­ты йөк­лә­рен бу­шат­кан­нар. Та­гын куз­га­тып ка­ра­ган­нар, ә ар­ба­ла­ры сел­кен­ми дә, гү­я­ки тә­гәр­мәч­лә­рен­нән җен то­тып то­ра.

— Мо­ны­сы да ар­тык­тыр!— ди­гән бер­се.

— Шу­лай икән шул,— ди­гән икен­че­се.

Һәм йөк­лә­ре­нең яр­ты­сы­ның яр­ты­сын бу­шат­кан­нар. Та­гын куз­га­тып ка­ра­ган­нар, ә ар­ба­ла­ры сел­кен­ми дә, гү­я­ки тә­гәр­мәч­лә­рен­нән убыр то­тып то­ра.

Кай­тып җи­тәр ва­кыт­ла­ры да үтеп бар икән. Кич бу­лып ки­лә. Кал­ган йөк­лә­рен дә бу­ша­тып, буш ар­ба­ны куз­га­тып ка­ра­са­лар, шул ук хәл: урын­нан сел­кен­ми дә, гү­я­ки ике кул­лап тә­гәр­мәч­лә­рен­нән дию то­тып то­ра.

Шун­да гы­на бо­лар ар­ба­ның өс­тен-ас­тын ка­рап, кү­чә­ре сын­га­нын бе­леп ала­лар. Ул ара­да ур­ман ка­ра­выл­чы­сы да ки­леп чы­га. Дию дә дию, бу да нәкъ Шү­рә­ле икән. Ике бул­дык­сыз­ны эләк­те­рә алу­ы­на сө­е­неп үк куй­ган ул, гү­я­ки: “Ха­тын­га — аш, ми­ңа — ит бул­ды!”— ди­я­рәк уй­ла­ган һәм:

— Ни бул­ды егет­ләр?— ди икән, тас­ма тел­ле­лә­неп.

— Кү­чәр сын­ды!— ди­ләр икән бо­лар.

— Соң, мин­дә ти­мер худ­лы­сы бар!— ди икән бу Шү­рә­ле, алар­ны үз­лә­ре­нә дә­шеп.

Кит­кән­нәр бо­лар аңа ия­реп. Ба­рып кер­сә­ләр, ан­да Шү­рә­ле ба­ла­сы уты­ра икән:

— Әти шул­па­га ит алып кайт­ты!.. Әти шул­па­га ит алып кайт­ты!..— дип сө­е­неп сөй­лән­мә­сен­ме шул бәд­бә­хет, җит­мә­сә.

Ла­тыйп аб­зый­ның ике ма­лае да, ни ах­мак бу­лу­ла­ры­на да ка­ра­мас­тан, эш­нең асы­лын аң­лап ал­ган­нар һәм тиз­рәк чы­гып таю ягын ка­ра­ган­нар. Әм­ма кур­ку­ла­ры шул­ка­дәр үзәк­лә­ре­нә үт­кән, куз­га­лып кы­на ки­тә ал­мый­лар икән.

Ул ара­да Шү­рә­ле алар­ны бә­реп үте­рер­гә ти­мер чук­ма­рын алып кер­гән.

— Ти­мер кү­чә­рең шу­шы­мы ин­де?— ди икән егет­ләр­нең бер­се.

— Әйе, ә ни­гә?— ди икән Шү­рә­ле.

— Без­нең әт­кәй­не­ке та­гын да зур­рак, әм­ма ән­кәй­нең кен­де­ген те­гәр­гә дә җит­ми, сы­на да тө­шә, сы­на да тө­шә,— ди икән егет­ләр­нең икен­че­се.

— Ә ни­чек ин­де?— ди икән Шү­рә­ле, аң­лый ал­мый­ча.

— Ә ме­нә бо­лай,— ди­гән дә Ла­тыйп аб­зый­ның бе­рен­че ма­лае, Шү­рә­ле­дән чук­мар­ны алып, бө­те­реп юга­ры чөй­гән. Чук­мар, Шү­рә­ле­нең тү­шә­мен ти­шеп үтеп, күк­кә оч­кан. Ки­ре тө­шәр­гә өл­гер­гән­че дип, Ла­тыйп аб­зый­ның ма­лай­ла­ры мон­нан та­бан ял­ты­рат­кан­нар.

Ар­ба-пе­чән­нә­рен дә таш­лап, узы­шып-ку­ы­шып өй­лә­ре­нә кай­тып кер­мә­сен­нәр­ме?

Шү­рә­ле әле хә­зер дә:

— Мон­дый чук­мар­ны күк­кә чө­еп ни­чек ха­тын­ның кен­де­ген те­гәр­гә икән?— дип уй­лап уты­ра икән, имеш.

Ма­лае да:

— Әти ул эш­не ни­чек бул­ды­рыр, анам да ишет­те шул, әй­дә­ли баш­лар!— дип, ата­сы Шү­рә­ле өчен кай­гы­рып уты­ра, ди­ләр.

Һи-и, бул­ма­ган­ны!

­ Ок­тябрь, 1998.

­КЫ­ЗЫЛ-ЯШЕЛ АЕР­МА­СЫ

­ Хи­кәя

Та­тар эст­ра­да­сы сән­га­те­нең бө­ек җыр­чы­сы Ха­ла­ват, юл бир­геч-све­то­фор­ның яшел уты яну­га, уң­га бо­ры­лып, ма­ши­на­сын кы­зу­ла­тыр­га да өл­гер­мә­де, чит­тә­рәк ба­сып то­ру­чы өч ке­ше­нең бер­се, кис­кен ге­нә чы­гып, ак­лы-ка­ра­лы та­я­гы бе­лән ки­зә­неп, аңа тук­та­лыр­га әмер бир­де. Ка­зан­ның юл имин­ле­ген сак­лау­чы инс­пек­тор­ла­рын сан­га сук­мау на­чар га­мәл бул­ган­лык­тан, Ха­ла­ват, ма­ши­на­сын тук­та­тып, те­ге­ләр­нең кар­шы­сы­на чы­гып бас­ты:

— Ни хәл, егет­ләр?

Е­гет ди­гән­нә­ре­нең исән­лә­шеп һәм кә­еф-әх­вәл со­ра­шып то­рыр­га уй­ла­рын­да да юк иде.

— Бү­ген — усал­лан­ган кө­нем!— дип кырт кис­те юл имин­ле­ге сер­жан­ты.— Кем син? Ниш­ләп кы­зыл ут­ка йө­ри­сең? Кая ду­ка­мент­ла­рың?

Кем-кем, әм­ма Ха­ла­ват үзен та­ны­ма­ган һәм та­ныр­га те­лә­мә­гән та­тар­лар­ны җе­не сөй­ми иде. Ке­сә­сен­нән нин­ди­дер кә­газь чы­гар­ды һәм, аны би­рер­гә ашык­мый­ча:

— Сез нәр­сә? Яшел бе­лән кы­зыл­ны аер­мый­сыз­мы әл­лә? Хә­зер Җен­ле­ха­нов­ның үзе­нә шал­ты­ра­там!— дип оран сал­ды. Сер­жант кур­ка кал­ды. Ярый әле ул ара­да аның ике яр­дәм­че­се дә Ха­ла­ват­ка та­ба якын­лаш­ты­лар.

— Җен­ле­ха­нов­ның үзе­нә шал­ты­ра­там!— дип ка­бат әтәч­лән­гән Ха­ла­ват ин­де сүз га­дә­те өчен та­гын өс­тәп куй­ды: — Зәй­ми­ев­кә!

Җен­ле­ха­нов бе­лән Зәй­ми­ев­нең чын­лык­та кем икән­лек­лә­рен бе­лер­гә ти­еш бул­ган сер­жант һәм яр­дәм­че­лә­ре шун­да ук тез­лә­ре­нә сы­гы­лып төш­те­ләр:

— Абый, ти­мә ин­де без­гә! Ша­ярт­тык кы­на шул, ша­ярт­тык кы­на!

Ха­ла­ват­ның бо­лар­га ин­де ачуы ки­лер­гә өл­гер­гән иде:

— Дун­дук­лар!

Әм­ма те­ле­нә бү­тән төр­ле сү­ге­нү сү­зе кил­ми­чә, бу­га­зы ты­гыл­ды. Баш­ка ва­кыт­лар­да ике дөнь­я­ны бер итә тор­ган Ха­ла­ват яны­на икен­че бер ма­ши­на ки­леп тук­тал­ды. Эчен­нән ма­йор чык­ты.

— Ни бул­ды?— ди­де ул, һа­ман да тез­лә­рен­дә кал­ган сер­жант­лар­га ка­рап.— Ниш­лә­де­гез?

Җа­вап­ла­ры ише­тел­мә­де.

— Кы­зыл­га чык­кан­лык бе­лән бәй­лә­нә­ләр,— ди­де Ха­ла­ват, үз кем­ле­ген бел­гән кы­я­фәт­тә.

Әм­ма:

— Яшел­гә чык­ты, ип­тәш ма­йор!— ди­де­ләр те­ге җан­ти­мер­ләр.

— Кы-зыл-га!— ди­де Ха­ла­ват, кү­зен дә йом­мый­ча, бу юлы үзе ки­ре­лә­неп.— Ә бо­лар бәй­лә­неп тор­ган бу­ла­лар.

— Яшел­гә,— ди­де­ләр һа­ман да тез­лә­рен­дә кал­ган җан­ти­мер­ләр.

— Кы­зыл­га­мы, әл­лә яшел­гә­ме?— ди­де ике як­ны да аң­ла­ма­ган ма­йор.

Җа­вап­ла­ры әле­ге дә ба­я­гы­ча ка­бат­лан­ды­лар.

— Алай бул­са, сез­дән йөз ил­ле сум шт­раф!— ди­де ма­йор, шун­да Ха­ла­ват­ка.

— Мин Зәй­ми­ев­гә шал­ты­ра­там!— дип Ха­ла­ват янап ка­ра­са да, ин­де яр­ты ме­ңен кал­ды­рып ки­тәр­гә мәҗ­бүр бул­ды.

— Хет Ле­син­га шал­ты­рат!— дип оза­тып кал­ды аны ма­йор.

Шун­да сер­жант­лар да тез­лә­рен­нән ку­ба­рыл­ды­лар һәм шу­шы кич­кә ма­йор­ның да еф­рей­тор бу­ла­ча­гын уй­лап, бер-бер­се­нә ка­нә­гать ка­рап хи­хыл­да­шып куй­ды­лар.

­ Ок­тябрь, 1998.

­ О­ЛУГ ЮБИ­ЛЕЙ ИЛӘ СҮЗ­ЛӘР ТЕЗ­МӘ­СЕ

­ Хи­кәя

Ю­би­лей — мәр­тә­бә­ле, әм­ма мә­шә­кать­ле нәр­сә. Аны уз­дыр­мый кал­ды­ру яра­ма­ган ке­бек, бил­ге­лә­гән оч­рак­та да ча­ма хи­сен оны­тыр­га яра­мый. Ул күр­кәм дә, чи­бәр дә һәм ита­гать­ле дә бу­лыр­га ти­еш. Ан­да бик якын ке­ше­лә­рең һәм ту­ган­на­рың-дус­ла­рың бе­лән бер­гә, туй­дан-туй­га, бәй­рәм­нән-бәй­рәм­гә йө­ре­шеп өй­рән­гән, шу­лай кат­на­ша-кат­на­ша үз­лә­ре дә кат­наш бу­лып ки­теп, бо­рын­на­рын бө­ек­ләр дә­рә­җә­сен­дә то­ту­чы­лар да кү­рен­ми кал­ма­я­чак­лар.

Рәс­сам Фәй­зел­га­би­дин дә юби­ле­ен уз­дыр­мый ка­ла ал­ма­ды. Мо­ңа ка­дәр ха­лык кү­зе­нә биш ел­лар элек ке­нә кү­ре­нә баш­лап, дус­ла­ры яңа дус­ла­рын та­бар­га бу­лыш­ты­лар, ис­ке­лә­рен оныт­ты­рып, яңа­ла­ры­на якын­лаш­тыр­ды­лар. Элек ни­чек кеч­ке­нә исә, хә­зер бө­ек­ләр бе­лән яра­шыр­лык ча­ма­сы бар­лы­гы­на ыша­ну гы­на тү­гел, үзе­нең һич­шик­сез да­һи икән­ле­ген әү­вә­ле ни­чек те­лә­сә, хә­зер һич­шик­сез шу­лай­лы­гы­на ина­на баш­ла­ды. Ха­кый­кать­не те­ләк алыш­тыр­ды. Әле ки­чә ге­нә үз ая­гын­да ба­сып тор­ган дөнья бү­ген баш тү­бә­се бе­лән йө­рер­гә то­тын­ды. Җыр­чы­лар­ны ха­лык­ка хез­мәт итү өчен яра­тыл­ган, ә язу­чы һәм рәс­сам­нар­ны исә һич­шик­сез кы­зык­лар бе­лән яшә­еш­не ямь­лән­де­рер­гә дип ка­рар­га кү­нек­кән, тор­мыш­ны рә­хәт­лек һәм ри­зык ба­за­ры рә­ве­шен­дә кү­рер­гә өй­рән­гән Ка­зан хал­кы бу көн­дә Фәй­зел­га­би­дин күр­гәз­мә­се ачы­лу тан­та­на­сы­на трам­вай-трол­лей­бус­лар­да, шәх­си һәм хө­кү­мәт ма­ши­на­ла­рын­да агыл­ды­лар. Бу көн­дә юби­ляр­ның өс­тәл мәҗ­ле­се һәм зур сый­ла­ры бу­ла­сын да бе­леш­кәч, бик күп­ләр, бе­лек­ләр һәм чүп­ләр, бер­сен-бер­се узы­шып, та­выш­сыз мик­ро­фон яны­на бер-бер арт­лы чы­гып, мак­тау­лы но­тык­лар сөй­ләр­гә ты­рыш­ты­лар. Тәэ­сир­ле һәм дәрт­ле бул­сын­га дип хө­кү­мәт­не сү­гү­че­ләр, мә­дә­ни­ят ми­нистр­лы­гы­на “таш ыр­гы­ту­чы­лар” да шак­тый та­был­ды­лар һәм сүз­лә­рен­дә ка­бат­лан­ды­лар. Та­гын да шәп бул­сын өчен­гә за­ма­на­ны аяк ас­ты­на са­лып тап­тау бе­лән бер­гә, па­ди­шаһ­лар хи­са­бын­да йө­рер­гә кү­нек­кән пре­зи­дент әфән­де­гә дә эләк­те. Ярый әле үзе мон­да юк иде. Сүз­ләр һәм но­тык­лар би­хи­сап күп, чу­ар, асыл­да Фәй­зел­га­би­дин­нең шәх­сән үзе­нә аз ка­гы­лыш­лы иде. Бү­тән­нәр­нең дәр­тен җа­ны­на кү­че­реп, юмарт­ла­нып һәм га­дәт­сез­лек­кә юл куй­мас­ка ты­ры­шып, юби­ля­ры­быз мы­ек сы­пы­рып һәм баш бол­гап кы­на утыр­мый­ча, ха­лык­ка ку­шы­лып үзе­нә кул ча­ба тор­ды. Түр­дә урын тар бу­лу­ы­на да ка­ра­мас­тан, ва­кыт чыл­бы­рын өзеп, тан­та­на та­гын да дә­вам ит­те.

А­кыл­лы ке­ше­ләр­не хөр­мәт итә­ләр, чи­бәр­ләр­не — яра­та­лар. Әгәр дә кем дә кем һәм чи­бәр, һәм акыл­лы икән, аны яра­та­лар да, хөр­мәт тә итә­ләр бу­лып чы­га тү­гел­ме? Син­нән чи­бәр­ләр йөз чөй­сә, алар­га ка­ра­та мә­хәб­бә­тең нәф­рәт­кә әве­ре­лә, акыл­лы ке­ше ах­мак­лы­гың­ны га­фу ит­мә­сә, хөр­мә­тең үп­кә­ләү бе­лән алы­шы­на. Бән­дә­нең та­би­га­те ме­нә шу­лай яра­тыл­ган. Ә та­лант хәт­та ах­мак­лар­га да би­ре­лә тор­ган Ал­ла­һы тә­га­лә­нең юмарт бү­лә­ге ул!

Ю­би­ля­ры­быз мо­ңа ка­дәр үзе­нең кем­ле­ген бел­ми ге­нә йөр­гән икән. Ни­ка­дәр ике­лә­нү­ләр, йо­кы­сыз һәм са­та­шу­лы уй­лар­да уз­ган төн­нәр, ни­чек яз­ган­да һәм боз­ган­да дө­рес вә бө­тен ке­ше­не дә таң кал­ды­рыр­лык су­рәт­тә эшең ба­рып чы­га­сы ха­кын­да бор­чы­лу­лар — бо­лар ба­ры­сы да буш­ка һәм юк­ка икән. Ме­нә, күр­сен­нәр, тән­кыйть­че­ләр теш­лә­рен сын­дыр­сын­нар, ә ха­лык аны, ба­ры тик аны гы­на яра­та!

Фәй­зел­га­би­дин­нең бо­ры­ны күк­кә чө­е­леп, ба­шы һа­ва­лан­ды һәм оча тор­ган шар ке­бек кү­тә­рел­де дә кү­тә­рел­де. Аның жи­раф­ны­кын­нан озын му­е­ны ба­ры­сын да үзе­нә җә­леп ит­те. Го­мер­гә баш­ла­рын кул­тык ас­ла­ры­на кыс­ты­рып йөр­гән Ка­зан кыз­ла­ры­на мон­дый му­ен һич­шик­сез ма­тур һәм чи­бәр бу­лып кү­рен­де.

Ю­би­ляр ияк как­ты. Кем­нең нәр­сә әй­тә­чә­ген ал­дан бел­гән ке­бек үзен ты­ныч хис ит­те, җи­ден­че кат күк­кә иреш­кән бо­рын очын сул ку­лы­ның имән бар­ма­гы бе­лән кап­шап куй­ды. Ба­ры­сы да урын­на­рын­да иде. Бо­ры­ны­ның зур һәм тот­рык­лы бу­луы аны го­ме­ре бу­е­на ха­тын­нар кү­зе­нә дәрт­ле итеп күр­сәт­те. Тик со­ңын­нан гы­на, ял­гыш­кан­лык­ла­рын аң­ла­гач, алар Фәй­зел­га­би­дин­не әр­ләп, хәт­та йө­зе­нә маң­ка­лы кулъя­у­лык­ла­рын бә­реп чы­гып ки­тә ба­ра тор­ган иде­ләр.

Ю­би­ляр­ны кот­лар­га — әле яңа гы­на ки­леп җит­кән — мә­дә­ни­ят ми­нист­ры­ның но­тык­лар сөй­ләп йө­рү­че ту­гы­зын­чы урын­ба­са­ры­ның өчен­че яр­дәм­че­се­нә сүз би­рел­де. Ул, ар­ты­гы бе­лән күп һәм озын ва­кыт­ла­рын ил­дә­ге хәл­ләр­не бил­ге­ләп чы­гу­га тот­кан­нан соң, аз бул­ма­сын дип мул­дан кы­ла­нып, алар­га өч­ле-ту­гыз­лы бә­я­ләр бир­де, ан­нан ары әл­лә кай­чан­гы һәм әл­лә кай­да­гы Әме­ри­кә пре­зи­ден­ты Билл Клин­тон­ның кыз­лар һәм җиң­гә­чәй­ләр ко­ча­гын­да уй­наш­ты­ру­ла­рын бо­зык­ка тиң­ләп үгет әйт­те, Ав­ро­па ил­лә­рен­дә “а­да­шып йө­рү­гә” ко­лак­лы һәм ко­лак­сыз­лар­ның го­ме­рен са­рыф ит­те. Аның но­ты­гы ар­ты­гы бе­лән шәп бу­лып чык­ты. Мә­гәр Фәй­зел­га­би­дин­гә әй­лә­неп кай­тып кы­на ял­гыш­ты, чөн­ки сүз­лә­ре­нең тә­ме ки­теп, фи­кер­лә­ре тоз­сыз­лык­тан са­сы­ган ит ис­лә­рен һәр­кем­нең хә­те­рен­дә яңар­тып, авыз-бо­ры­нын то­тар­га мәҗ­бүр ит­те. Шун­лык­тан, но­тык бе­тү­гә, тиз ге­нә кул ча­бып ала бел­мә­де­ләр. Бәл­ки озак кы­на өн­сез тор­ды­лар. Бу тын­лык сә­ер һәм шик­ле иде. Ха­лык­ны йо­кы­дан кем­дер уя­тыр­га ти­еш­тер! Тик шун­нан соң гы­на шау­ла­шып һәм афә­рин­нәр кыч­кы­рып кул­ла­рын чап­ты­лар һәм чә­бә­кәй ит­те­ләр. Юби­ляр бу “бис”­ны үзе­нә ата­ды, күк­рә­ге­нә ку­лын ку­еп чак кы­на кү­тә­рел­де, бо­ры­ны бе­лән үз ка­быр­га­ла­рын са­на­ды.

Ә мә­дә­ни­ят ми­нист­ры­ның ту­гы­зын­чы урын­ба­са­ры­ның өчен­че яр­дәм­че­се исә, юби­ляр­ның бар­лы­гын оны­тып, ал­кыш­лар­ны үз ко­ча­гы­на җый­ды. Җит­мә­сә, ха­лык та­ра­фы­на үз­ле үбе­шү­ләр­не сип­те. Та­ма­ша кы­лу­чы­лар исә, бе­рүк бу адәм ка­бат тел­гә ки­лә күр­мә­сен дип­тер ин­де, ашы­гып-ашы­гып кул чап­ты­лар да чап­ты­лар, тү­шәм­нәр­не сел­ке­теп, идән­нәр­гә тип­те­ләр. Но­тык­чы­ның кү­ңе­ле тул­ды һәм:

— Га­зиз­лә­рем...— дип әй­тү­е­нә, ха­лык та­гын да ша­шы­нып ал­кыш­ла­ды.

Ө­чен­че яр­дәм­че га­ять дә­рә­җә­дә шат иде. Ме­нә аны ха­лык ни­чек яра­та!

Түр­дә ул та­гын да ка­ла­сы иде, бәй­рәм­не алып ба­ру­чы аңа ва­кыт тар­лы­гын бел­де­реп ки­мен­дә ун­биш мәр­тә­бә иша­рә ит­кәч һәм, кар­шы­сы­на чы­гып, ар­ты бе­лән этә-төр­тә чит­кә та­ба эшерт­кәч ке­нә, урын­ны ки­лә­се чы­гыш сүз алу­чы­га кал­ды­рыр­га ки­рәк­ле­ген аң­ла­са да, ха­лык ал­дын­да та­гын да җи­ден­че тап­кыр ка­ба­рып, бе­раз ни­дер әйт­мәк­че иде, мо­ны­сы­ның ар­тык­ка ук кит­кән­ле­ген ха­лык­ның кө­ле­шә баш­ла­вын­нан соң аң­ла­ды. Шу­лай итеп өчен­че яр­дәм­че үзен ты­ныч­лан­ды­рыр­га мәҗ­бүр бул­ды. Әм­ма әле ия­ге тө­шеп ки­теп, әле бер-бер арт­лы уң һәм сул кул­ла­ры тар­тыш­ка­лау­дан бе­раз кы­ек­лык ки­чер­де. Ах­рыл-әмер, бө­тен­ләй ты­нып һәм хә­рә­кәт­сез кал­ды. Аның күз­лә­ре­нең пы­я­ла­ла­ну­ын­да һәм йө­зе­нең ага­ру­ын­да һич­кем­нең эше юк иде.

Тан­та­на дә­вам ит­те. Ха­лык төр­ке­ме юби­ляр ти­рә­сен­дә та­гын да ты­гыз­лан­ды һәм кы­сыл­ды, но­тык­чы­ны но­тык­чы алыш­тыр­са да, сүз­не сүз ка­бат­лап, ни­ка­дәр чар­лы тел­ләр дә та­мак­ла­ры­на ты­гы­лып, озын­га су­зыл­ган мак­тау­лар­ның бан­кет за­лын­да дә­вам итәр­гә ти­еш­ле­ген ис­кәр­тү­че­ләр дә та­был­ды. Фәй­зел­га­би­дин, тан­та­на үзә­ген­дә­ге юби­ляр бу­ла­рак, бәй­рә­ме­нең ба­ры­шы бе­лән ка­нә­гать иде. Сүз­ләр­нең ял­га­нын да чын­га алып, үзен һич­шик­сез Ту­кай һәм Но­бель пре­ми­я­лә­ре­нә ла­ек­лы дип тап­ты. Шу­шы сүз­ләр­не һич­шик­сез бер ге­нә но­тык­чы­дан бул­са да әйт­те­рә­се кил­де. Әм­ма бу хак­та һич­кем тел ач­ма­ды. Ба­ры­сы да ба­ры тик мак­тау­да гы­на иде­ләр.

Фәй­зел­га­би­дин­нең бан­кет өс­тә­ле­нә һәр­бер но­тык­чы һәм шул но­тык­ны әзер­ләү­че, әзер­ләү­че­дән әзер­лә­тү­че, яз­ды­ру­чы һәм бас­ты­ру­чы ке­бек­ләр һәм­мә­се дә җы­е­лып, ка­бат олуг кот­лау­лар, мак­тау­лар, шул мак­тау­ла­ры­на ку­шып үз­лә­рен дә мак­тау­лар, үз­лә­рен дә мак­тау бе­лән бер­гә кем­лек­лә­ре­нә сө­е­нү­ләр баш­ла­нып кит­те­ләр. Сүз­нең озын бу­ла­сын бел­мә­гән са­лат­лар­га ачы тәм ке­реп, эчем­лек­лә­ре йом­ша­ру­га ка­ра­мас­тан, ях­шы­лап сый­ла­ну мәр­тә­бә­сен­нән һич­кем баш тарт­ма­ды. Тост әй­теш­ләр ва­кы­тын­да һәр­кем күб­рәк үзе ха­кын­да сөй­ләп, юби­ляр­ны оны­та бар­ды­лар. Күб­рәк “кү­тәр­гән” са­ен бу бан­кет­ның хәт­та Фәй­зел­га­би­дин шә­рәф­лә­ре хөр­мә­те­нә ба­гыш­лан­ган икән­ле­ген дә та­мак туй­ды­рып өл­гер­гән ку­нак­лар оны­тып җи­бәр­де­ләр. Шу­лай да сүз әй­теш­кән­дә аның исе­мен тел­гә ал­га­лау­чы­лар та­был­га­лый тор­ды. Бак­саң, юби­ляр­ның рәс­сам бу­ла­рак ос­та­лы­гын­да күп­ләр­нең ту­ры­дан-ту­ры һәм зур кат­на­шы бар икән, ул алар­ның уку­чы­сы һәм өй­рән­че­ге ге­нә дип бел­де­рә­се­лә­ре кал­ды.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: