СА­ЛАМ­ГА МАЙ КУН­ГАН 34 страница

Ә­йе, мин ул ва­кыт­та — га­ди авыл ма­лае, ту­ган-үс­кән як­ла­рым­нан бер­кая да бер­кай­чан да бер ге­нә тап­кыр да ки­тә­се тү­гел идем. Шул хәр­би хез­мәт­кә ге­нә ба­рып кай­там да, үзем­не күм­хуҗ эше­нә ба­гыш­лыйм дип бе­лә идем. Һәр ады­мым, яшәр кө­нем бил­ге­ле бу­лып, җә­ен пе­чән һәм утын әзер­ләп, кыш­ла­рын мал аша­тып, эш­кә йө­реп го­ме­рем үтә­чәк. Ме­нә шул сә­бәп­тән пред­ме­ты ки­рәк­сез дип уй­ла­ныл­ган мө­гал­ли­мә­мә гый­шык то­ту­ым уңай­сыз, мәгъ­нә­сез, ике­йөз­ле­лек бу­лыр иде ке­бек то­ел­ды. Бо­лар­ны гы­на бик ях­шы аң­ла­дым. Ила­һи азык та­ләп ит­кән җа­ным­ның ишек­лә­рен мө­гал­ли­мәм өчен ша­пыл­да­тып бик­ләп куй­дым. “Чөй­не чөй чы­га­ра!”— ди­гән­дәй, бу­шап кал­ган урын­га Нә­зи­лә­без, Хә­зи­фә­без, Җә­ми­лә­без һәм дә та­гын әл­лә ни­чәү­ләр ки­леп кер­мә­сен­нәр­ме! Са­бак­таш баш­ла­ры бе­лән ниш­ли­ләр алар ми­нем кү­ңел тү­рем­дә? Алар­ны бо­лай да көн са­ен кү­рәм, ни дә­рес­тә, ни тә­нә­фес­тә тын­гы­лык бир­ми­ләр, ба­шым­ны ка­ты­ра­лар, ша­яр­та­лар. Арт­ла­рын­нан ни­чә егет­лә­ре­без­нең күз­лә­ре “Иль­ич лам­па­сы”­дай гөлт­ләп ка­ла­лар. Ә алар, юк­тыр, бәл­ки Нә­зи­лә­се ге­нә­дер, ми­не дә үзе­нә ко­лы ит­мәк­че! Би­реш­мәм, бул­мас! Чи­бәр­лек бе­лән ге­нә тү­гел шул әле... Се­ре дә бул­ма­гач, нин­ди мә­хәб­бәт ди ин­де ул. Шу­лай тү­гел­ме?

Кыс­ка­сы, Ила­һи мә­хәб­бәт өчен Гө­лия ге­нә ку­лай икән ди­гән фи­кер­гә кил­дем. Ми­нем алай уй­ла­вым аның го­рур­лы­гы­на ти­яр­гә ти­еш тү­гел иде. Җит­мә­сә, ул үзе ми­ңа бе­рен­че бу­лып эн­дәш­те тү­гел­ме соң? Күр­ше сый­ныф­та укуы сә­бәп­ле, көн­гә бер яки ике ге­нә кү­ре­нә­чәк­мен. Тең­кәм­не дә ка­тыр­ма­я­чак. Мә­хәб­бә­тем­не то­еп йөр­сә — шул җит­кән!

Әм­ма шу­шы мә­хәб­бә­тем аны ким­се­тер дип ба­шы­ма да ки­те­рә ал­мый идем. Уң­ны-сул­ны җи­де кат үл­чә­сәм дә, акы­лым бар як­ны да бә­я­ләп җит­ке­рер­гә өл­гер­мә­гән­ле­ген бел­мә­дем. Ише­тү­ем­чә, күр­ше ма­лае, аның агай-эне­се сөй­лә­де, имеш, Гө­лия уку­да ал­дын­гы­лар­дан исәп­лән­сә дә, бик алай ук бул­ган­нар­дан тү­гел икән, әни­се укы­ту­чы, шул исәп­тән ге­нә бил­ге­ләр­нең ях­шы­сын як­лап ку­я­лар ди. Җит­мә­сә, өй­лә­рен­дә дә ко­ры­дан гы­на то­та­лар.

Бу сүз­ләр­гә ачу­ым ка­бар­ды. Ке­ше өс­тен­нән ке­ше­нең гай­бәт сөй­ләр­гә, хәт­та ту­га­ны бул­сын, ни ха­кы бар? Ни­гә Гө­ли­я­не ким­се­тә­ләр? Мо­ңа юл ку­яр­га яра­мый! Як­лау­чы­сы бу­лу­ым за­рур!

Мин шу­лай дип уй­ла­дым.

Әм­ма Гө­ли­я­гә ми­нем ки­рә­гем чык­ма­ды. Аны бер кү­реп ка­лу­ым бе­лән ге­нә чик­лән­сәм, бо­рын ас­ла­ры­на юка һәм ба­ла йон­лы мы­ек ти­бәр­гән бү­тән­нәр хәт­та сө­ек­лем­нең кап­ка ба­га­сы­на са­гыз ке­бек ябы­шыр­га әзер иде­ләр. Җәй буе күм­хуҗ эшен­дә җи­ге­лү­ем сә­бәп­ле күп ке­нә яңа­лык­лар­ны бел­ми, ва­кый­га­лар­ны күр­ми кал­ган­мын. Чөн­ки мин эш­тән кай­тып, атым­ны ту­га­рып, тиз ге­нә өс­тем­не алыш­ты­рып клуб­ка чык­ка­ным­да ин­де аның зур ише­ге­нә олы-ка­лын йо­зак эләр­гә өл­ге­рә­ләр. Гө­ли­я­ләр­нең кап­ка төп­лә­ре­нә кил­сәм, ан­да бү­тән егет­ләр сай­ра­шып уты­ра­лар. Урам­ны гы­на урап кай­тыр­га мәҗ­бүр бу­лам.

Шу­лай итеп мә­хәб­бә­тем та­гын да Ила­һи­рак төс ала бар­ды. Җәй уз­ды, мә­шә­кать­лә­ре бе­лән көз­нең дә бет­кән­ле­ге си­зел­ми­чә кал­ды. Ярат­ка­ным­ны Гө­лия, мө­га­ен, үзе дә бел­ми иде. Ни­чек тә сиз­де­рер­гә, әй­тер­гә ки­рәк дип уй­ла­дым. Чөн­ки бо­лай ук, ял­гы­зым гы­на ут­та яну дө­рес бул­мый ке­бек.

Ул ва­кыт­та хис­лә­рем­нең тәэ­си­ре ар­ка­сын­да шак­тый гы­на ши­гырь­ләр языл­ган иде­ме, әл­лә алар нә­сер кат­наш­мы, ни­чек бар — шу­лай, ди­дем дә, бер дәф­тәр­чек ясап кү­че­реп, алар­ны үзе­нә тап­шыр­дым. Ип­тәш кыз­ла­ры бе­лән бер­гә ул ау­лак өй­дә иде. Сөй­лә­шү­е­без­не ишек ар­тын­да тың­лап тор­ды­лар. Аның җа­ва­бы нәкъ көт­кә­нем­чә бул­ды:

— Юк, ярат­мыйм мин си­не!

— Яшер­ми ту­ры­сын әйт­кә­нең өчен рәх­мәт!

Нәр­сә дия ала идем? Ул уй­га кал­ды. Ә бе­раз­дан ке­реп кит­те, ә мин, ба­шым­ны тү­бән са­лын­ды­рып, са­гыш хө­ке­ме­нә би­рел­гән хә­лем­дә кар ерып ка­я­дыр кит­тем дә кит­тем. Ан­нан соң тук­тал­дым. Юлым­ны ачык­ла­дым һәм өй­гә та­ба ат­ла­дым. Адаш­ма­дым, бу­та­лып йөр­мә­дем. Ила­һи мә­хәб­бә­тем мәр­хә­мәт­сез утын­да җа­ным­ны көй­дер­де. Ка­бат Гө­ли­я­гә якын да кил­мә­дем. Ял­гы­зым гы­на көй­дем дә көй­дем. Кү­ңел тү­рем­дә саф һәм гү­зәл су­рә­те бал­кы­ды. Кү­ңе­лем­дә­ге Гө­лия бе­лән тор­мыш­та­гы Гө­ли­я­нең ике­се­нең ике ке­ше икән­ле­ген бел­мә­вем һәм бе­лер­гә дә те­лә­мә­вем ми­не гый­шык шә­ра­бы бе­лән исерт­те. Ләй­лә дип үләр хәл­ләр­гә җит­кән Мәҗ­нүн сый­фат­лы­рак идем. Бу ха­ләт акы­лы­ма ай­ныр­га ирек бир­мә­де, хәт­та авы­лым­нан алып чы­гып кит­те. Унын­чы сый­ныф­ны бе­те­рү­гә, Ка­зан­га юл ал­дым, уни­вер­си­тет­ка ба­рып кер­дем. Ул да шу­шы ук шә­һәр­дә, әм­ма бү­тән уку йор­тын­да иде.

Бе­ләм, авыл­даш­ла­рым­ның, биг­рәк тә аның, ба­рып, хә­лен бе­леш­мәү — ях­шы тү­гел. Шу­лай дө­рес бу­ла дип ба­ла ча­гым­нан ук өй­рә­теп үс­тер­де­ләр. Һәм­мә та­ныш-бе­леш ти­еш­ле­ләр­гә бар­га­лыйм. Ан­да-сан­да Гө­ли­я­нең дә ишек тө­бе­нә ки­ләм. Ту­лай то­рак­ла­рын усал апа сак­лый. Эч­кә уз­дыр­мый. Ә Гө­лия төш­ми. Сә­гать­ләр уза, кич җи­тә, кай­тып ки­тәр­гә ту­ры ки­лә, ә кай­ва­кыт, мө­га­ен бу ямь­сез­ле­ге өчен бе­рәр­се ачу­лан­гач­тыр, ип­тәш кыз­ла­рын­нан кем­не дә бул­са ияр­теп, ту­гыз кат­лы то­рак­ла­ры­ның үзе яшә­гән икен­че ка­тын­нан чы­гып, кү­ре­неп ки­тә. Хә­лен со­ра­шам һәм кай­тыр­га чы­гам. Ә ми­ңа шул җит­кән. Ярат­ма­вын да бе­ләм. Мыс­кыл­ла­нам. Әм­ма рән­җер­гә ха­кым юк. Ул ва­кыт­лар­да мин ела­ган ка­дәр­ле һич­кем ела­ма­ган­дыр... Ә Ила­һи мә­хәб­бәт­нең, ва­кыт-ва­кыт май та­мыз­саң, уты сү­нә, имеш.

Шу­лай го­мер агы­шы ми­нем тор­мы­шым ко­ра­бын үз җа­е­на куа бир­де. Кыш­тан җәй­гә чы­гам. Әм­ма чөй­не чөй бә­реп чы­га­ра ал­мый га­зап­лый. Бу ка­гый­дә Ила­һи мә­хәб­бәт өчен ка­нун тү­гел икән шул. Ул үз­ле­ген­нән пыс­кып сү­нәр­гә ти­еш­ле.

1979 нчы ел­ның ахыр­гы көн­нә­рен­дә хас­та­ха­нә­гә ке­рер­гә мәҗ­бүр бул­дым. Сту­дент­ның бер­дән­бер ар­тык әй­бер­се бул­ган су­кыр эчә­ге­се шарт­ла­ды. Тук­ла­ныр­мын дип ал­ган ке­фи­рым бо­зык бул­ган, ах­ры­сы.

Ә нәкъ Яңа ел­га си­гез сә­гать ка­ла си­хәт­лән­гә­нем­не дә­лил­ләп, мул рәх­мәт­лә­ре­мә сө­е­неп, хас­та­ха­нә­дән чы­га­рып та җи­бәр­де­ләр. Кай­тыш­лый, юл уңа­ен­да дус­ла­рым­ның бер­се­нә кер­дем. Ә ул ми­не Яңа ел бәй­рә­ме­нә ча­кы­рыл­ган җи­ре­нә бер­гә ба­рыр­га өн­дә­де, авыл­даш­ла­ры яны­на. Ни­гә­дер уңай­сыз ке­бек иде, ярат­мас­ла­рын ал­дан ук той­дым һәм шу­лай бу­лып та чык­ты.

Әм­ма дә аңа ия­реп кит­тем. Ба­рып кер­дек. Ә алар­да — сы­гы­лып тор­ган мул өс­тәл. Мин ан­дый­ны күр­гән­ме­ни?

Без­гә дә урын та­был­ды. Ә мон­да, ми­не хәй­ран итеп, Гө­лия дә түр­дә, егет ко­ча­гын­да уты­ра. Гү­я­ки алар­ның туй­ла­ры ди­яр­сең. Әл­лә кай­чан­нан бир­ле яра­ты­шып йө­ре­шә­ләр икән. Бел­мә­гән­мен шул, бел­мә­гән­мен... Бел­сәм ди, шун­нан?.. Хә­ер­сез, ах­мак, ике гөл ур­та­сын­да үсеп чык­кан ти­гә­нәк бул­ган­мын икән шул мин!.. Йа Хо­да­ем, яр­лы­кый күр, бир ми­дәт!..

Бу хәл ми­не шул­ка­дәр оят­ка кал­дыр­ды ки, авыр­лы­гын­нан җа­ным әр­не­де. Гө­лия бе­лән еге­те мин­нән дә, баш­ка­лар­дан да һич яшер­ми­чә ко­чыш­ты­лар, үбеш­те­ләр. Гү­я­ки Яңа ел ки­чә­сен­дә тү­гел­без, ис­кәрт­кә­нем­чә, туй­ла­рын­да уты­ра идем. Бер­гә укы­ган, ба­ла чак­ла­рын­нан дус бу­лып йөр­гән ип­тәш кыз­ла­ры да янын­да иде­ләр. Алар­ның ми­ңа өнә­ми­чә ка­рап-ка­рап ку­ю­ла­ры, ниш­ләп уты­ра­сың, си­нең урын мон­да тү­гел, кит, дип әй­тер­гә те­ләү­лә­ре бә­гы­рем­не тел­де, һәм­мә­се бер­дәм ми­не чо­кыр­га төр­теп тө­шер­гән­дәй то­ел­ды­лар. Мо­ңа ка­дәр алар­ны якын ит­сәм, хөр­мә­тем бе­лән бар бул­ган ях­шы мө­нә­сә­бә­тем­не күр­сәт­сәм, хә­зер су­ы­нып, ким­се­неп, хәт­та авы­ра­еп кал­дым. Мо­ңа ка­дәр кү­ңел­гә дәрт бир­гән, акыл­ны ка­мап тор­ган Ила­һи мә­хәб­бә­тем эреп юк­ка чык­ты. Үзем­не ка­нат­сыз кош ке­бек той­дым. Ши­гырь­нең, әдә­би иҗат­ның тә­ме һәм на­зы бет­те. Атыл­дым-бәр­гә­лән­дем. Кая ба­рыр­га, ниш­ләр­гә, нин­ди ут­лар­га ке­рер­гә бел­мә­дем.

Бу — хуш­ла­шу тәэ­си­ре дә иде, чын мә­хәб­бәт бе­лән хуш­ла­шу тәэ­си­ре. Хис һәм той­гы мөл­де­рә­мә ту­ты­рып тор­ган кү­ңе­лем бу­шап ка­лу ар­ка­сын­да акы­лым да төп­сез чи­ләк­тәй иде. Ниш­ли ала идем соң, ниш­ли ала? Кай­лар­га ки­тим?

Һәр­кай­да Яңа ел тан­та­на­сы, бәй­рәм...

Ә­йе, бәй­рәм... Җыр­ла­дым да, би­е­дем дә, көл­дем һәм ел­май­дым да. Әм­ма җа­ным елый иде. Мо­ңа ка­дәр бел­мә­гән-той­ма­ган авыр­лык бә­гы­рем­не ба­сып тот­ты. Һич­кем­гә ыша­ны­чым бул­ма­ды. Бер ге­нә чи­бәр кыз да яр­дәм итә ал­ма­ды, ми­нем хис­лә­рем­не яңар­та ал­ма­ды. Күз­лә­рем­нең пә­рән­җә­лә­ре ачыл­ды, әм­ма кү­ңе­лем буш иде. Аның бүл­мә­се­нә һич­кем оч­рак­лы гы­на ки­леп кер­мә­я­чәк иде ин­де. Мин тә­муг­ның үзен­дә идем.

Я­ңа ел­ның тәү­ге ки­че бу­ран­лы бул­ды. Бәй­рәм та­бын­на­рын­нан ха­лык урам­нар­га агыл­ды. Кай­сы­ла­ры тау шу­ды­лар, “ю­ләр сат­ты­лар”, уй­на­ды­лар, ша­яр­ды­лар. Гө­лия бе­лән еге­те ае­ру­ча бә­хет­ле­ләр иде. Уен­на­ры­на кат­наш­мау өчен сә­бә­бем бул­ган­лык­тан — хә­ер, алар ми­не кат­наш­тыр­мас та иде­ләр — чит­тән ге­нә бо­лар­ның җән­нә­тә­ге­дәй ша­я­ры­шып-кө­ле­шү­лә­ре­нә, олы бә­хет­лә­ре­нә, көн­лә­шеп тү­гел, ин­де сок­ла­нып ка­рап тор­дым да төн­ге буш, озын һәм ятим Ка­зан ура­мы буй­лап үзем яшә­гән ту­лай то­рак­та­гы шык­сыз бүл­мә­мә кай­тып кит­тем. Күз яшь­лә­рем­не бол­га­тып әр­сез, сал­кын, куе бу­ран уй­на­ды. Кай­тып кер­гән ча­гым­да ин­де офык як­ты­рып ки­лә иде. Әм­ма бәй­рәм бет­мә­гән икән. Зал­да ике-өч кыз һәм бер­ни­чә пар­лы яр­лар наз­ла­нып бии иде­ләр. Ми­не кү­реп алып, үз­лә­ре яны­на дәш­те­ләр. Бе­раз­га чит­тә­рәк, кы­ен­сы­нып тор­дым да... Бу дөнья йө­зен­дә мин­нән дә ял­гыз һәм ятим ке­ше юк иде төс­ле. Алар­га ку­шыл­дым. Шык­сыз урам­да бу­ран ко­тыр­ды. Ә мон­да — яңа дус­ла­рым янын­да җы­лы да, җыр­лы да иде.

­ Но­ябрь, 1998.

­БА­КЫР­ЧЫ­ДАН АЛ­ТЫН ЧЫК­КАН

Эс­се

Те­ле бе­лән ка­ла­лар ал­ган, ил­ләр­не буй­сын­дыр­ган ке­ше­ләр бар. Әм­ма те­ле ар­ка­сын­да бә­хе­тен­нән ге­нә тү­гел, хәт­та га­зиз җа­нын­нан ко­лак ка­гу­чы­лар­ны да аз дип әйт­мәс идем. Тел сөй­де­рер дә, көй­де­рер ин­де ул! Хик­мә­те шун­да, нин­ди баш­ка та­гыл­ган бит. Акыл­лы гы­на дип йөр­гән ке­ше­ләр­нең дә, яши-яши, ни­ка­дәр ах­мак икән­лек­лә­ре бе­ле­нә. Кем­гә-кем­гә, әм­ма ми­ңа ан­дый олы кү­тә­рәм ке­ше­ләр еш­рак оч­ра­ды. Алар­дан гай­рә­тем чи­гә бар­ды. Ан­дый­лар асыл­да тел яше­рү­чән бу­ла­лар икән. Чөн­ки хо­лык­сыз­лык­ла­рын һәм ах­мак­лык­ла­рын сиз­де­рә­се­лә­ре кил­ми. Әм­ма... Алай гы­на тү­гел шул әле ул. Тор­мыш ди­гән мәк­тәп­нең ни­чә уни­вер­си­тет­ка тор­ган­лы­гын һәр­кем үзе ге­нә бе­лә­дер, вал­ла­һи!

Та­тар ха­лык ша­гый­ре Шәү­кәт Га­ли­ев­нең ту­ган ягы Апас­та, Олы Ба­кыр­чы авы­лын­да зур гы­на мә­дә­ни­ят йор­ты ачы­лып, ас­фальт юл да уз­ды­ры­лып, әдип­нең җит­меш яшь­лек юби­лее илә ни­ге­зен­дә ак кир­печ­тән йорт та җит­ке­ре­лә­се иде. Ок­тябрь ахы­рын­да ук җир йө­зен кар кап­лап, егер­ме гра­дус­лы сал­кын­нар баш­ла­нып кит­мә­сен­нәр­ме! Шу­ңа да ка­ра­мас­тан, Шәү­кәт абый­ның ту­ган ягын­да, аның ха­лык ша­гый­ре бу­луы хөр­мә­те­нә олы бәй­рәм уз­ды­рыр­га уй­ла­ган иде­ләр. Дус­ла­рын да ча­кыр­ган­нар. Ул исем­лек­кә Шәү­кәт абый ми­не дә керт­кән. Сал­кын­нар ар­тын­нан, җит­мә­сә, ак бу­ран­нар ки­леп, юл­лар­ны кап­лап кит­те. Олы юл­га чык­кан­да ав­то­бус­та­гы уры­ным дан­лык­лы жур­на­лист Мәгъ­сүм ага Гә­рә­ев бе­лән бер­гә бу­лу­га сө­ен­дем. Кыш­кы көн­нәр­нең бу хәл­лә­рен ул — ша­гыйрь­нең шигъ­ри на­ма­зы ал­дын­нан та­би­гать­нең тә­һа­рәт алуы, ягъ­ни үзен саф­лан­ды­руы дип ахыр­дан язып та чык­ты.

Ра­йон ха­ки­ми­я­те Ка­зан­нан ку­нак­лар­ны алып ки­лү өчен Язу­чы­лар йор­ты­на ав­то­бус җи­бәр­гән иде. Ир­тән­ге җи­де­дә үк куз­га­лып кит­сәк тә, ба­ры тик унын­чы яр­ты­лар­га гы­на ба­рып җит­тек.

Кем­дер бел­де­рү яса­ды:

— Әйт­мә­гез әле шул “яр­ты” ди­гән сүз­не!

Бу — ша­яр­ту иде. Кө­теп ал­ган ха­лык ко­ла­гы­на, үз итеп ке­нә, яра­тып.

Ә апас­лар бәй­рәм­гә бик җит­ди әзер­лән­гән­нәр. Күм­хуҗ рә­ис­лә­ре­нең “Бо­бик” дип йөр­те­лә тор­ган УАЗ ма­ши­на­ла­рын­нан алып “Вол­га”­ла­ры­на ка­дәр мон­да те­зе­леш­кән­нәр. Бер­ни­чә ки­бет ма­ши­на­сы да ишек­лә­рен ачып, то­вар­ла­ры яны­на ак ха­лат­лы апа­лар­ны мен­де­реп ку­нак­лат­кан­нар. Ки­бап-шаш­лык та кыз­ды­рып ма­та­шу­чы­ла­ры бар. Ә ха­лык, ә ха­лык... Ә ха­лык та шак­тый җый­нал­ган. Һәр ку­нак­ны бә­я­ләп күз­дән ки­че­рә­ләр. Ха­ки­ми­ят баш­лы­гы — йө­ге­рек ке­ше, әм­ма йөр­гә­нен­дә олы ба­шы һа­ман да дө­я­не­ке ке­бек ал­га-арт­ка тиб­рә­нү­че Әгъ­ләм Кы­я­мо­вич үзе дә ки­леп җит­те, кул би­реп кү­реш­те дә:

— Әй­дә­гез, ку­нак­лар, әй­дә­гез! Со­ңар­ды­гыз!— дип (бо­ла­ры ин­де та­тар­да мах­сус кыс­тау өчен әй­те­лә тор­ган сүз­ләр), ко­ла­чын җә­еп, Мә­дә­ни­ят йор­ты­ның киң ачыл­ган зур ишек­лә­ре­нә та­ба дәш­те.

Ак бу­ран­нар урам­ны-кыр­ны аяк ас­тын­нан кы­ек оч­ла­ры­на ка­дәр кү­меп, аяк ас­тын ка­тык итеп йө­ри иде. Бө­тен дөнь­я­ны чум­дыр­ган, һәр та­раф­та саф­лык бе­лән бал­кы­ган мәгъ­рур авыл ке­ше­се­нең йөз­лә­ре. Олы Ба­кыр­чы­ның ста­ту­сы бү­ген бө­тен­ләй үзен­чә­лек­ле, тау­лар эче­нә чу­мып утыр­ган авыл гы­на тү­гел ул хә­зер, бәл­ки дөнь­я­ның үзә­ге — Мәк­кә­се һәм Сар­бон­на­сы! Мә­дә­ни­я­те­без вә­кил­лә­рен­нән дан­лык­лы Ту­фан Миң­нул­лин,— ха­ты­ны, Г.Ту­кай бү­лә­ге ия­се, акт­ри­са Нә­җи­бә ха­ным­ны уңы­на алып,— мәр­тә­бә­сен күр­сә­тү мак­са­ты бе­лән тү­гел, бәл­ки хөр­мә­те йө­зен­нән де­пу­тат­лар “Вол­га”­сын­да ки­леп төш­те.

Бе­раз­дан Ри­нат Мө­хәм­мә­ди­ев илә Фу­ат Га­ли­мул­лин һәм Га­риф Аху­нов Язу­чы­лар бер­ле­ге­нең җи­ңел ма­ши­на­сын­да кә­еф­ле ге­нә ки­леп тук­та­ды­лар. Ка­зан­да ук ми­ңа Ри­нат әфән­де: “Я­ны­ма уты­рып ба­рыр­га бер бү­тән те­ләү­че бул­ма­са, си­не үзем бе­лән алам!”— ди­гән иде. “Юк-юк, рәх­мәт,— ди­дем,— мин ха­лык бе­лән йө­рим, ав­то­бус­та бу­лыр­мын!” Ул сүз­лә­рем бе­лән аны ку­ан­дыр­дым гы­на бу­лыр­га ки­рәк. Ан­на­ры шу­ны­сы да бар әле аның: Мәгъ­сүм ага Гә­рә­ев­нең, ягъ­ни го­ме­рен жур­на­лист эше­нә ба­гыш­ла­ган фи­зи­ка өл­кә­сен­дә юга­ры бе­лем­ле, те­лә­сә — үзең­не са­та, те­лә­сә — ай­га утыр­тып ку­еп яза бе­лә тор­ган бө­ек шә­хес­нең тор­мыш са­бак­ла­рын­нан юл­да дә­рес ала ба­ру ми­нем өчен “Вол­га”­да җил­де­рү­дән зур­рак мәр­тә­бә иде. Һәм дә ял­гыш­ма­дым. Ә юл­да чын­нан да рә­хәт ки­лен­де, ул бо­лай­рак бул­ды...

Шә­һәр­не чы­гу­га, ав­то­бу­сы­быз ак бу­ран ка­ты­гы­на ке­реп чум­ды. Ак­рын гы­на бар­ган­да һич­шик­сез соң­га ка­ла­сы идек. Ир­тән­ге ту­гыз­га Олы Ба­кыр­чы­да кө­тә­ләр. Мин ша­яр­тып ку­ям:

— Мәгъ­сүм ага, сез­не Апас ра­йо­ны­на ке­рер чат­та ук ха­ки­ми­ят баш­лы­гы Әгъ­ләм Кы­я­мо­вич кар­шы ала ин­де, әйе­ме?

Һәр­хәл­дә Ар­ча як­ла­ры­на бар­ган­да бу тәр­тип­не ха­ки­ми­ят баш­лык­ла­ры йо­ла уры­ны­на сак­лап то­та иде­ләр. Ка­зан ар­ты — ку­нак­чыл як. Әм­ма Тау ягы нин­ди­дер, бел­гән юк әле­гә!

— Әйт­тем бит мин си­ңа,— ди Мәгъ­сүм ага, акыл­лы ба­шын маң­га­ен­нан кап­ка­чы­на ка­дәр сы­пы­рып ку­еп,— Кай­быч­та Га­лия Ка­биц­кая му­зее ачыл­ган­да ук — нәкъ шу­лай бу­лыр дип...

— Һәр юл поч­ма­гы­на кы­зыл баш­лы адә­мен ку­еп!

Ул ва­кыт­лар­да ми­ли­ци­о­нер­лар­ның фу­раж­ка­ла­ры кы­зыл кай­ма­лы иде, шун­лык­тан алар­ны я “кы­зыл әтәч­ләр”, яи­сә “кы­зыл­баш­лар” дип йөрт­те­ләр. Ми­нем сүз­ләр­нең та­шы шу­лар бак­ча­сы­на атыл­са да, мак­са­тым Мәгъ­сүм ага бе­лән уен-көл­ке сөй­лә­шеп ба­ру­ны су­ыт­мау иде.

Мөх­тә­рәм һәм шә­рәф­ле язу­чы вә жур­на­лист әфән­де­ләр (Ба­тул­ла ага әйт­меш­ли, ка­ләм ия­лә­ре — ка­ләм­дар­лар) сүз­лә­ре­без­дән мәгъ­нә та­бып кө­леш­те­ләр-ел­ма­еш­ты­лар. Әм­ма без­нең сөй­лә­шү­нең яр­ты­сын да аң­ла­мау­ла­рын күз ка­бак­ла­ры­ның ар­ты­гы бе­лән ки­ңәю­ен­нән си­зем­нәр­гә мөм­кин иде.

— Мин бит Әгъ­ләм Кы­я­мо­вич­ны те­ге за­ман­нар­да ха­рап бу­лу­ын­нан сак­лап кал­дым...

Бу сүз­лә­ре бе­лән Мәгъ­сүм ага ша­ярт­мый иде. Чын­нан да ике-өч ел гы­на әү­вә­ле аңа, ха­ки­ми­ят ия­се­нә, бер ка­ләм­дар һәм шу­ның иш-яран­на­ры ябы­рыл­ган, уры­нын­нан алып таш­ла­мак­чы иде­ләр. Әм­ма икен­че бер төр­кем аны як­лап чык­ты, кот­ка­рып кал­ды.

— Шәү­кәт Га­ли­ев ты­рыш­ма­ган бул­са...— Мәгъ­сүм ага ни­дер әйт­мәк­че иде, аңа ку­шы­лып кит­кән ка­ләм­дар әфән­де­ләр дә үз­лә­ре­нең бу өл­кә­дә шак­тый көч ку­ю­ла­рын һәм олуг хез­мәт­лә­ре бар­лы­гын күк­кә чө­яр­гә, бе­роч­тан күк­рәк су­гар­га то­тын­ды­лар. Мин исә:

— Хак­тан да кар­шы ала­чак икән, вер­то­лет җи­бәр­мә­гән бул­са әле!— дип, сүз кай­на­ры­на май та­мыз­дым.

А­выз­ла­ры­на су ал­ды­лар. Бу сүз­лә­рем бе­лән дәрт­ле сөй­лә­шү­лә­рен өзү­ем бик үк мак­тар­лык га­мәл тү­гел иде. Бе­раз­дан та­гын гәп куз­гат­тым:

— Мәгъ­сүм абый, жур­на­лист бу­ла­рак шак­тый йө­рел­гән­дер, күп җир­ләр­не күр­гән­сез­дер ин­де, ә?

— Элек­ке СССР­ның Ка­ли­нинг­ра­дын­нан Са­ха­ли­ны­на­ча ай­ка­дым!

А­ның го­рур­ла­нып уры­нын җай­ла­ган­дай ки­е­ре­леб­рәк уты­руы, ни­дер сөй­ләр­гә җы­е­нып фи­кер туп­ла­ган­дай ты­нып то­руы бар мәр­тә­бә­се­нә мәгъ­рур­лык, зат­лы­лык кы­я­фә­те өс­тә­де, хик­мәт­ле сүз әй­тә­чә­ге­нә ыша­ныч ту­дыр­ды.

— Күп йөр­дем ди­сез ин­де, күп йөр­дем!

Шу­шы сүз­лә­ре ка­бат­лап, ми­нем со­рау ка­тыш әйт­кән­нә­рем бе­лән ки­ле­шү­ен бел­дер­де. Ис­тә­лек­лә­ре хә­тәр иде бул­са ки­рәк:

— Күп йөр­дем, күп йөр­дем!— ди­де дә, ты­нып ка­лып, әле­гә сөй­ләр­гә ашык­ма­ды.

Мин аның, уй­лар уча­гын дөр­лә­тер­гә те­ләп:

— Хә­зер, алай-бо­лай ул як­лар­га ба­рып чык­са­гыз, ке­сә­гез­дә шо­ко­лад һәм кулъя­у­лык йөр­тә­сез ин­де, әйе­ме?— дип, кү­ңе­лен үр­тәп ка­ра­мак­чы ит­тем.

— Ә ни­гә?— ди­де, үтә­ли ка­рап алып.

Со­ра­вым­ны аң­ла­ма­ды бу­лыр­га ки­рәк, бу­таб­рак әйт­тем бу­гай, ачык­лар­га ки­рәк:

— Алай-бо­лай ан­да кал­ган улы­гыз­ны яки кы­зы­гыз­ны оч­рат­кач, чә­чен­нән сый­пап, ку­лы­на тот­ты­рыр­га шо­ко­лад яки яу­лык ки­рәк тү­гел­ме­ни?

Мәгъ­сүм ага сөй­ләр сү­зен оныт­ты. Ачыл­ган авы­зы­ның чит-чи­тен әү­вә­ле сы­пы­рып куй­ды, тын ал­ды, ан­нан соң гы­на тел­гә ки­леп:

— Ша­ярт­ма!— дип әй­теп куй­ды.

Ав­то­бу­сы­быз Ак­кош кү­ле бу­ен­да­гы ян­ды­рыл­ган “На­рат” ка­фе­сы яны­на ки­леп тук­та­ды. Шу­шын­да һәм­мә ба­ру­чы­лар җы­е­лыр­га, “Вол­га”­лар­да ки­лү­че зат­лар­ны да кө­теп то­рыр­га ти­еш идек. Озак көт­тер­ми, Язу­чы­лар бер­ле­ге­нең ма­ши­на­сы да ки­леп җит­те. “Вол­га”­дан рә­и­се­без Ри­нат Мө­хәм­мә­ди­ев чы­гу­га, ан­да-сан­да күк­кә аш­кан мәгъ­рур на­рат­лар буй­га ке­че­рә­еп кал­ган­дай бул­ды­лар. Өр­лек­кә ярар­лык егет­лә­ре­без дә, ма­на­ра итәр­лек­лә­ре­без дә бар шул та­тар­ның, йа хик­мә­ти Хо­да!

— Бо­лар кит­те­ләр­ме икән ин­де?

Ри­нат әфән­де­нең со­ра­вын ка­нә­гать­лән­де­рер­лек җа­вап­ны бе­ре­без дә би­рә ал­ма­дык, шу­лай да:

— Бе­раз кө­тик, бе­ле­нер!— дип ки­леш­тек.

— Шәү­кәт абый алар бе­лән шул, ан­сыз ба­рып кер­сәк, кү­ңел­ле бул­мас!

Ри­нат Мө­хәм­мә­ди­ев­нең — Язу­чы­лар бер­ле­ге рә­и­се чак­ла­ры, бо­лай сөй­лә­нүе ита­гать бил­ге­се тү­гел иде­ме? Сүз­лә­ре­нә би­һуш бу­лып, тәр­би­я­ле ке­ше икән­ле­ген кү­реп алыр­га һәм сок­ла­ныр­га ти­еш­без­дер ин­де!

— Җи­де сә­гать тә ту­гыз ми­нут­та ук куз­га­ла­сы иде­ләр...

Ты­ныч кы­на шу­шы­лай Мәгъ­сүм ага әй­теп ал­ды. Мо­ны әл­лә Ри­нат әфән­де бе­лән ки­леш­мә­гән­нәр­ме? Мең кат сөй­ләш­кән­нәр­дер әле, миз­ге­ле­нә ка­дәр ки­ле­шен­гән­нәр­дер!..

Куз­га­лы­шыр­га бул­ды­лар. Со­ңа­рып ба­рып ке­рү мөм­кин иде. Без ав­то­бус­та гы­на шул, ул “Вол­га” ке­бек очып кы­на йөр­ми, җир өс­тен­нән дә көч­кә сөй­рә­лә.

— Мин бе­раз кө­тәм дә, куз­га­лыр­мын!— Мө­хәм­мә­ди­ев са­быр итәр­гә бул­ды, ә без­гә чат са­ен тук­та­лып ма­таш­мас­ка бо­ер­ды.

Эл­дер­дек Апас ягы­на. Юл­даш­ла­рым — шәп егет­ләр, те­ле­жур­на­лист Ил­ги­зәр әфән­де дә ул ара­да сүз бор­ча­гын кыз­ды­рып ал­ды. Бе­ре­без­дән икен­че­без тел­гә ос­та­рак бу­лыр­га ты­рыш­ты. Шу­лай та­кыл­да­шып һәм бал­кыл­да­шып бар­га­ны­быз­да Апас­ның кар күм­гән туф­ра­гы­на ки­леп тә җи­тел­гән.

— Мон­дый зур ке­ше­ләр­не алып кил­гән­дә элек­ләр­не, без­нең чор­лар­да, чәй әзер­ләп, юл­да сый­лап ба­ра тор­ган иде­ләр...

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: