Очып үт­кән кош­лар каң­гыл-каң­гыл 1 страница

Сөй­ләш­те­ләр бу­гай үза­ра,

Көз­ләр ге­нә кил­сә, һа­ман яң­гыр,

Яшь го­ме­рем эреп юга­ла...

Төн­ге күк чалт аяз иде. Ай үзе­нең урак очын кар­шы­да­гы кал­ку­лык­ның бә­гырь тө­бе­нә ка­да­ган. Аның бо­лай хән­җәр ке­бек өшән­де­реп то­руы кү­ңел­дә авыр той­гы­лар кал­ды­ра. Ни­чек­тер җан­ны кал­ты­ра­та. Җит­мә­сә Мө­дә­мир җы­рын дә­вам ит­те:

­Ка­рап­лар кал, кош­лар ни­чек уз­ды,

­Ка­нат­ла­ры гы­на тал­ма­сын,

­Го­мер ит­ми йө­рәк бик тиз туз­ды,

­Бә­хет­лә­рең ял­гыз бул­ма­сын...

А­ның җы­ры ар­ты­гы бе­лән той­гы­лы, ар­ты­гы бе­лән авыр иде. Әм­ма тук­та­тыр­га ба­тыр­чы­лы­гым җит­мә­де. Абый да аны йо­ты­лып тың­лый бир­де. Хә­зер ул аның җы­ры­на ку­шы­лып ки­тәр сы­ман. Әм­ма Мө­дә­мир әл­лә ни­чек­ләр кай­наш­ты­рып, та­вы­шын әле югал­тып, әле адаш­ты­рып, әле ша­шын­ды­рып, әле тын­ды­рып җыр­лый бир­де. Юк, ул җыр­лый гы­на тү­гел, үке­реп-үке­реп елый да иде бу­гай. Әм­ма бу елау асыл ир­ләр­не­ке, күз яшь­сез, бә­гырь ки­се­лүе...

­Та­гы­лый да та­гы­лый су­лар, һай,

­ Ер­мак бу­лып агып кал­ды­лар,

­Бат­кан җир­лә­рен­нән чык­ты ла ай,

­ Ак­кош­кай­лар туй­лап ал­ды­лар...

Кем бе­лә, бәл­ки аның бу җы­ры та­рих­лар­га ка­лыр?

Мө­дә­мир йө­рә­ген то­тып тук­тал­ды. Ял­кын­лы бер аһ ор­ды. Мин ан­нан:

— Си­нең үз кө­ең­ме әл­лә?— дип со­ра­мак­чы идем, бу кы­зык­сы­ну­ым ах­мак­лык ке­бек то­ел­ды. Хик­мәт ке­ше­нең җыр чы­га­ра алу­ын­да­мы­ни? Хик­мәт һәр­кем­нең үз җы­ры бу­лу­да шул! “Ту­ган тел”, “Ка­ра ур­ман”, “Сар­ман”, “Ра­май”, “У­ел” — та­гын әл­лә күп­ме мең­лә­гән җыр­лар бар, әм­ма алар­ның ара­сын­нан тик бер­се ге­нә яки, күп бул­са, өче­се-дүр­те­се ге­нә си­не­ке. Үзең чы­гар­ган­лык мәҗ­бү­ри тү­гел, шарт та ител­ми. Ә йө­рә­ге­ңә, җа­ны­ңа ул иң якы­ны. Авыр чак­та — юа­та, туй­лар­да — бәй­рәм ит­те­рә, сок­лан­ды­ра, ела­та, би­е­тә. Шун­дый җы­рың юк икән, җа­ның­ның кыйб­ла­сы, бә­хе­тең­нең та­җы, са­гы­шың­ның да­руы да юк ди­гән сүз!

Мө­дә­мир, өч литр­лы кө­меш­кә­сен ко­чак­лап, кай­тып ки­тәр­гә ит­те, ах­ры­сы. Хә­ер, җы­рын тә­мам­лау­га, кү­ңе­ле дә бу­ша­нып, бе­раз җе­беб­рәк төш­кән иде шул. Ары­ган ул, бик ары­ган...

Кул­га-бе­ләк­кә ге­нә тү­гел, ул аяк-гәү­дә­гә дә нык бу­лып чык­ты.

— Кай­тыйм мин, абый­лар!— ди­де дә куз­гал­ды. Бе­раз оза­та ба­ра­сы ит­тек. Бас­ма­га җи­тү­гә, үз­лә­ре­нә кыс­тый баш­ла­ды. Ва­кыт­ның соң икән­ле­ген аң­лат­кач, без­нең дә йок­лый­сы, ял итеп ала­сы бар­лы­гын ис­кә­реп, кул­лар би­ре­шеп сау­бул­лаш­тык. Соң ди­гән ва­кыт ин­де ир­тән­ге як иде. Таң атып ки­лә, аяк ас­тын­да­гы сук­мак­ның күз­гә ча­лы­на баш­ла­ган ча­гы.

Тык­рык­тан Мө­дә­мир үз урам­на­ры­на та­ба ме­неп кит­те. Чел­те­рәп чиш­мә ак­ка­ны ише­тел­де, инеш­кә ку­шы­лып, ерак­ка-ерак­ка ашы­га иде ул. Кү­ңел­ләр­дә Мө­дә­мир­нең ки­нәт ачы­лып ки­тү­ен­нән кал­ган са­гыш­лы моң иде.

Йо­кы­ның кыс­ка бу­луы хә­ер­ле, ди­ләр. Көн­нең дә эш бе­лән уз­ган­лы­гы си­зел­ми кал­ды. Икенче кич­тә абый бе­лән яшь­лек урам­на­рын тап­тап, клуб як­ла­рын да бер әй­лә­неп кай­тыр­га бул­дык. Мө­дә­мир­не оза­тып кал­ган бас­ма аша чы­гып, чиш­мә яны­на та­ба кү­тә­ре­лә бир­дек. Ни­гә­дер җыр су­за­сы ки­леп кит­те. Әм­ма алай ба­кы­рып йө­рү га­дә­те­без­дә юк­лык­тан, бо­рын тө­бен­дә ге­нә шың­шып алу­дан уза ал­ма­дык. Чиш­мә­гә тук­та­лып су эч­тек.

— Тәм­ле икән!

— Әйе шул, без­нең авыл­ның суы да баш­ны тө­зә­тә!

Бу сүз­ләр­не әйт­кән ке­ше­нең та­вы­шы та­ныш, ул — Мө­дә­мир иде. Кул­тык ас­ты­на кыс­тыр­ган ки­чә­ге өч литр­лы бан­ка­сы­ның тө­бен­дә кө­меш­кә чу­пыл-чу­пыл ки­лә.

— Әл­лә бер үзең эчеп бе­тер­гән­сең?

А­бый­ның үр­тәп со­ра­вын Мө­дә­мир яра­тып бе­тер­мә­де, та­вы­шын усал­лан­дыр­ды:

— Ә ми­нем сез­нең бе­лән эчә­сем кил­гән иде,— ди­де.— Ме­нә, эне­кәш бе­лән абый авыз­лык­лан­ган­нар. Ән­кәй­гә яше­рер­гә куш­кан идем. Мал ут­лы­гын­нан та­бып ал­ган­нар, хә­ер­сез­ләр. Йок­ла­ныл­ган, туй­ган­чы чө­мер­гән­нәр!

— Сы­ер түк­кән­дер?— ди­дем, юри ша­яр­тып һәм ачу­ын ба­сар­га те­ләп.

— Бу­лыр...— дип, Мө­дә­мир сүз­лә­рем­не ка­нә­гать­сез­лек бе­лән ки­ре как­ты.— Мо­ны сы­ер эчә ди­ме­ни? Адәм ке­бек юләр тү­гел лә ул!

Без­нең әй­тер сүз юк иде. Ни ди­сәк тә Мө­дә­мир­гә ярап бул­ма­я­чак, аң­ла­шы­лып то­ра.

— Сез кая кит­те­гез?

— Клуб­ка,— ди­дек, абый бе­лән берь­ю­лы.— Ә син кая?

— Сез­гә!

— Ни­гә?

— Бел­мим...

Ул без­не эчәр­гә дә кыс­тап ка­ра­ды. Әм­ма баш тарт­кач, үп­кә­лә­де, ахыр­да үз юлы бе­лән ки­теп бар­ды. Урам буй­лап без клуб­ка та­ба ат­ла­дык. Юл уңа­ен­да яңа йорт­лар да күз­гә ча­лын­ды­лар.

— Бо­лар­ны кем тө­зи?— дип со­рау­га, абый:

— Кем бул­сын, Мө­дә­мир! Ку­лы ал­тын аның,— дип аң­ла­та бар­ды.

— Алай!— ди­дем, сөй­лә­гән­нә­рен җөп­ләп.

Зә­ки абый­га ла­ек­лы ал­маш үс­кән икән. Бал­та ос­та­ла­ры бул­ган авыл — бә­хет­ле авыл ул...

Һәр­кем­нең яз­мы­шы үзен­чә һәм үзе­нә­чә ин­де. Ва­зи­фам сә­бәп­ле бик күп җир­ләр­дә, ил­ләр­дә йө­рер­гә ту­ры кил­де. Тө­зек, нык­лы, та­за иха­та­лы авыл­лар­да да, җи­ме­рек, төс­сез, ка­раң­гы са­ла­лар­да да бул­дым. Кай­лар­га гы­на ба­рып чык­сам да, алар­ның бал­та ос­та­ла­ры ха­кын­да бе­леш­тем.

— Ку­лы бел­гән ке­ше­ләр юк ин­де хә­зер, ме­нә элег­рәк бар иде алар,— дип зар­ла­ну­чы­лар­ның хәл­лә­рен ме­нә хә­зер ге­нә аң­ла­дым. Йорт-җир­не ос­та­лар­дан баш­ка яңар­тып та, тәр­тип­тә то­тып та бул­мый шул. Өең­не сип­лә­гән­дә дә җа­ен бе­лү­че, йө­рә­ге җи­теп то­ты­ну­чы ки­рәк. Кул­га ос­та ке­ше ка­дак­ны да әл­лә ни­чек итеп, җа­е­на ки­те­реп, нәкъ уры­нын бе­леп ка­га ул.

А­вы­лы­ма кай­тып, Мө­дә­мир­нең кул кө­че кер­гән йорт­лар­ны күр­сәм, те­ге ва­кыт­та­гы төн ур­та­сын­да җыр­ла­га­ны исе­мә тө­шә. Ул тө­зе­гән өр-яңа йорт­лар да шул ук көй­гә җыр­лый­лар сы­ман. Ә Зә­ки абый­ның көе нин­ди иде икән? Әнә ул тө­зе­гән йорт­лар, алар — бү­тән­чә­рәк, ямь­нә­ре дә баш­ка­ча­рак. Ди­мәк, аның җы­ры да үз­гә­чә­рәк бул­ган икән!

Тук­та­лып тың­лап алам. “Тә­рә­зәң­дә үр­мә гөл­ләр!..”— ди­гән җыр сүз­лә­рен ишет­кән­дәй бу­лам. Ни­ләр ха­кын­да икән ул? Мө­га­ен бә­хет­ле тор­мыш ту­рын­да­дыр! “Ко­яш­ка кө­леп ка­рый...”

­ Ав­густ, 1999.

­СҮ­ЛӘ­ШӘ­ЕВ­КӘ СӘ­ЛАМ!

­ Хи­кәя

Бу ва­кый­га­ны бер дә озак­лап сөй­ли­се тү­гел. Бул­ган, бет­кән, оны­тыл­ган. Шу­лай да ис­кә тө­шер­ми­чә дә мөм­кин тү­гел. Гыйб­рәт­ле ул!

С­ту­дент ва­кыт­та элек­ләр­не җә­ен тө­зе­леш от­ря­дын­да эш­ләү га­дә­ти кү­ре­неш иде. Ми­нем ише авыл ма­лае да ан­да көч түк­мә­сә, та­гын кем­нәр ты­рыш­лык күр­сә­тер икән? Шә­һәр­не­ке­ләр алар — хәй­лә­кәр, эш­нең җи­ңе­лен, кө­рәк­нең кеч­ке­нә­сен сай­лар­га ты­ры­ша. Хә­ер, хәй­лә ягын­нан авыл­ны­кы­лар да ка­лы­ша тор­ган­нар­дан тү­гел, җае гы­на чык­сын!

Без­нең от­ряд Кү­тә­мә­ле ди­гән авыл­да тер­лек аб­зар­ла­рын тө­зү эше­нә алын­ды. Ара­да бал­та-пыч­кы то­тар­га их­лас егет­ләр бул­ма­ган­лык­тан, ул ко­рал­лар­ны ми­ңа тап­шыр­ды­лар. Кул ас­ты­на ке­рер­гә тү­бән­рәк курс­тан бер егет­не дә бир­де­ләр. Үз җа­е­быз­га гы­на йө­ри би­рә­без. Бе­тон кат­ла­мы җә­я­се урын­нар­га тарт­ма-кы­са­лар ясый­быз. Әл­лә ни­ләр май­тар­ган ке­бек кы­ла­на­быз. Баш­ка­лар да бик алай ашык­мый­лар. Ма­ши­на ки­те­реп ау­дар­ган бе­тон­ны җә­еп һәм ти­гез­ләп ке­нә то­ра­лар. Эш­лә­ре­нә ка­ра­ган­да кай­ва­кыт ял­ла­ры күб­рәк бу­ла.

Ин­де ге­нә ты­рыш хез­мәт­кә кү­не­геп бет­кән идем, от­ряд ко­ман­ди­ры үз бүл­мә­се­нә ча­кыр­тып ал­ды да, авы­зын ерып:

— Си­ңа шәх­си-пер­со­наль эш бү­ген!— дип әмер бир­де.— Ме­нә, та­ныш бул, ра­йон­ның олы тү­рә­лә­рен­нән ип­тәш Сү­лә­шә­ев үзе бу­ла. Аның бе­лән ки­тәр­сең. Яр­дәм­гә та­гын бе­рәр­сен би­рәм. Ни куш­са, шу­ны эш­ләр­гә!

— Ярар,— ди­дем. Ми­нем өчен ба­ры­бер, кай­да бил бөк­сәм дә оф­та­на­сым тү­гел, имеш.

Ип­тәш Сү­лә­шә­ев ди­гән­нә­ре шәп аб­зый бу­лып чык­ты. Җи­ңел ма­ши­на­сы­на ми­нем бе­лән бер­гә бер­ни­чә сту­дент­ны утырт­ты да Сал­кын Алан ди­гән, мо­ңа ка­дәр ко­лак ишет­кән, әм­ма күз күр­мә­гән авыл­га алып кит­те.

Э­лек­ке­ге бо­яр җир­лә­рен­дә икән ул. Сал­кын Алан­ның киң һәм без­нең тех­ни­ка за­ма­ны­на хас бул­ма­ган­ча яшел чи­рәм­ле ура­мы, ир­кен утыр­ган нык­лы иха­та­ла­ры, йорт­ла­ры­ның олы­лы­гы поч­мак­ка-поч­мак те­рә­леп кы­сан яшә­гән авыл­дан ки­леп чык­кан ке­ше­ләр­не га­җәп­кә кал­ды­рыр­лык иде. Мин сок­ла­нып туй­ма­дым. Та­тар­да да мон­дый авыл­лар бу­лыр икән! Һа­ва­сы да бө­тен­ләй баш­ка­ча, җил­кә­ләр­не ки­ңәй­тә, су­лыш­ны ир­ке­нәй­тә, кү­ңел­гә ди­ва­на уй­лар ки­тер­тә. Җан­ны тиб­рә­теп, кыч­кы­рып һәм су­зып “Гөл­мәрь­ям”­не яки “Ра­май”­ны җыр­ла­сы итә­сең. Уң­га ка­ра­саң да ти­гез­лек, сул­га ка­ра­саң да диң­гез өс­те ке­бек! Ме­нә кай­да ул дөнь­я­лык­ның җән­нәт уры­ны! Ме­нә нин­ди да­ла­да та­тар­ның кү­ңе­ле ачы­ла. Юк­са без­нең авыл­лар я чо­кыр­га, яи­сә тау ку­е­ны­на, яки яр чи­те­нә ур­наш­кан­нар. Зин­дан­да хәс­рәт чик­кән ке­бек мо­ңа­е­шып то­ра­лар, шун­нан чы­га ал­мый ин­те­гә­ләр сы­ман...

Без кап­ка тө­бе­нә ки­леп тук­та­ган йорт үзе­нең ир­кен һәм як­ты икән­ле­ген урам як­ка күр­сә­теп то­ра иде. Ип­тәш Сү­лә­шә­ев­нең мил­ке икән. Ра­йон ху­җа­ла­рын­нан шул, алар шу­шы рә­веш­ле яшәр­гә өй­рә­неп бет­те ин­де. Сар­ман­ның үзә­ген­дә ях­шы пу­лат­ла­ры, таш йорт­ла­ры бу­ла то­рып, ту­ган авыл­ла­рын да оны­тып бе­тер­ми­ләр, афә­рин алар­га мо­ның өчен, мең афә­рин!.. Иха­та өс­те­нә иха­та то­ту авыр­дыр да ин­де, аны­сы. Көч­не күп тү­гәр­гә ту­ры ки­лә­дер, шу­ңа да сту­дент хал­кын эш­кә җик­ми­чә ге­нә бул­мый тор­ган­дыр?..

Сү­лә­шә­ев­ләр­нең ишек ал­ла­ры да зур бу­лып чык­ты. Өе бак­ча ягы­на та­ба су­зы­лып кит­кән, таш һәм кир­печ ке­ләт­лә­ре, имән­нән тө­зел­гән ка­рал­ты-ку­ра­ла­ры, мун­ча һәм са­рай­ла­ры ху­җа­ның ки­мен­дә мең ел­ны ыһ та ит­ми яшәр­гә җы­ен­ган­лы­гын яшер­ми­ләр. Ме­нә га­раж да җит­ке­реп ята­лар. Мул­дан куп­кан­нар. Ак кир­печ­тән ге­нә өй­гән­нәр. Хә­зер шу­ның тү­бә­сен яба­сы­быз икән. Эше дә әл­лә ни күп тү­гел. Бе­тон пли­тә­ләр өс­те­нә ке­рам­зит җә­я­сең, ан­нан бер кат бе­тон бе­лән ти­гез­ләп һәм түл җә­еп су­ма­ла­лый­сың. Ки­рәк-ярак­тан һәм­мә­се җи­тәр­лек: өем-өем, төр­гәк-төр­гәк. Әнә ике ке­ше, кав­каз­лы ка­ве­мен­нән, әр­мән­нәр бу­лыр­га ки­рәк, ял­чы­лык кы­ла­лар. Ни­дер эш­ләш­те­реп ма­та­ша­лар. Ә-ә, тә­рә­зә кы­са­ла­ры-өл­ге­лә­ре икән!

— Әл­лә кир­тә­дән ясый­лар ин­де?— Ни­гә бо­лай сөй­лән­гә­нем­не бе­лер­гә те­лә­гән ип­тәш егет­лә­рем ми­ңа ка­рап куй­ды­лар да шун­да ук сүз­лә­рем­не эләк­те­реп ал­ды­лар, кө­леш­те­ләр. Ал­дан бар­ган ип­тәш Сү­лә­шә­ев са­га­еп кал­ды. Ә без тук­тый бел­мә­дек, ул ара­быз­га кер­де. Ми­ңа:

— Нәр­сә­не әй­тә­сең?— дип со­рау таш­ла­ды.

А­ның кир­тә­дән ге­нә тү­гел, хәт­та ул сүз­не ише­тү­гә үк өр­кү­ен аң­лар­га ти­еш идем.

— Нәр­сә?!.

Җа­вап­ка ба­я­гы сүз­лә­рем­не ка­бат­ла­дым.

Сү­лә­шә­ев, че­реп пеш­кән тү­рә ке­ше бу­ла­рак, ка­ты һәм мәсь­ә­лә­не ур­та­га са­лып сөй­лә­шер­гә кү­нек­кән, та­ләп­чән адәм икән.

Кау­шау­дан бе­раз чай­ка­лып кит­тем. Ак­лан­ган кы­я­фәт чы­га­рып, бая нәр­сә дип сөй­лә­неп ал­га­ным­ны аң­ла­тыр­га то­тын­дым:

— Ни шул, әйе... Тә­рә­зә кы­са­ла­рын без­дә, та­тар­да, бо­лай ук ка­лын итеп яса­мый­лар. Мәң­ге­лек итеп эш­лә­тә­сез тү­гел­ме икән? Че­ре­мә­я­чәк­ләр!..

Бу юлы сүз­лә­рем­нән ип­тәш Сү­лә­шә­ев ка­нә­гать кал­ды. Әйт­кән­нә­рем­не ка­бул ит­те. Әм­ма мин, ки­ре­ле­гем сә­бәп­ле­дер ин­де, та­гын өс­тәп куй­дым:

— Әм­ма ни шул, әйе...

А­ның әле ге­нә ел­мая баш­ла­ган күз­лә­ре ка­бат усал­лан­ды­лар. Бор­чы­луы йө­зе­нә үк бә­реп чык­ты. Без­нең сүз­дә элә­ге­шеп ки­тәр­гә мөм­кин­ле­ге­без­не уй­лап­мы, ип­тәш­лә­рем ишек ал­ды­ның тү­ре­нә үк тиз­рәк ки­теп ко­ты­лу ягын ка­ра­ды­лар. Сү­лә­шә­ев әфән­де исә бил­лә­ре­нә та­ян­ды.

— Ми­ңа бо­лар­ны бик ях­шы ос­та­лар дип тәкъ­дим ит­кән иде­ләр. Кө­не-тө­не эш­ли­ләр. Әм­ма шул шул,— ди­де бе­раз­дан те­зеп-те­зеп. Аның та­вы­шы зар­лы иде: — Яса­ган әй­бер­лә­рен мин яра­тып бе­тер­мим. Әр­мән­не­ке — әр­мән­чә, адәм­чә тү­гел...

— Юан­рак та, ка­лын­рак та!— Ми­ңа кем кы­сы­лыр­га куш­кан ин­де?

— Ме­нә-ме­нә! Юан да, олы да!

Бо­ла­рын ул нәр­сә уй­лап әйт­кән­дер, әм­ма ми­нем шук­лы­гым­ны куз­гат­ты. Әр­мән­нәр ту­рын­да сөй­лә­нел­гән әл­лә нин­ди юк-бар­лар­ны уй­лап алып, кө­ләр­гә то­тын­дым. Ип­тәш­лә­рем исә, Сү­лә­шә­ев­нең дә ми­ңа ку­шы­лып ха­хыл­да­вын­нан тәм та­бып, әм­ма ни ха­кын­да әй­тел­гән нин­ди нәр­сә­дән кы­зык тап­ка­ны­быз­ны ишет­ми ка­лу­ла­ры­на кө­е­неп, без­гә ку­шы­лыр­га да, ку­шыл­мас­ка да бел­ми­чә ап­ты­ра­шып, ба­ры тик күз­лә­рен ге­нә ел­ты­рат­ты­лар. Ә мин үзем­не ва­кый­га­ның ахы­рын­да ни кө­тә­сен бел­ми идем әле­гә. Көл­ке­нең кы­зы­гы сү­рел­гәч, Сү­лә­шә­ев:

— Ка­ра әле, егет, кем, син бик бе­леп сөй­лә­шә­сең. Әл­лә шу­лай ук бул­ган ке­ше дә­ме үзең?— дип со­рап куй­ма­сын­мы.

Яшь ке­ше, мак­та­ныр­га фор­сат бул­са, ан­нан фай­да­лан­мый кал­мый ин­де ул:

— Әйе, әт­кәй бал­та ос­та­сы ми­нем!— ди­дем.

— Алай­мы­ни?..— Сү­лә­шә­ев кем­ле­гем бе­лән кы­зык­сы­на баш­ла­ды.

Шалт кы­на сөй­ләп тә ал­дым. Әй­тәм бит, мак­та­ныр­га гы­на җай бул­сын, хә­зер күз­ләр­гә тө­тен җи­бә­рә­без, аны­сы.

— Әм­ма, ни шул... Авы­рып кит­те. Ин­де ни­чән­че елы хәл­сез­лек­тән җә­фа­ла­на, ты­ны кы­сы­ла! Ку­лы­на бал­та-пыч­кы­сын күп­тән тот­ка­ны юк...

— Ә үзең?— Сү­лә­шә­ев, тү­рә бу­ла­рак, өс­тә­ге ке­ше шул, ба­ры­сын бе­леп то­ра­дыр ке­бек то­ел­ды. Ан­нан соң, ни бит әле, мак­та­ныр­га та­гын да юл та­был­ды. Әм­ма мин үз ча­мам­ны бе­ләм­дер сы­ман идем, ягъ­ни ча­мам­ны бе­леп ке­нә әй­теп куй­дым:

— Ма­таш­ты­рам шун­да!

— Ал-лай-й!— Сү­лә­шә­ев сы­нап кы­на ка­рап куй­ды. Ага­чын­нан ал­ма­сы ерак тә­гә­рә­ми дип уй­ла­ган­дыр ин­де.— Ма­таш­ты­ра­сың икән ин­де, әй­дә, күр­сәт! Бал­та тот­кан­га чи­ләк ки­леш­ми!— дип әмер бир­де.

Баш тар­та ал­ма­дым. Тү­рә ке­ше­нең сү­зе­нә ка­ра­шып то­ру яра­мас шул. Ри­за бул­дым ин­де, ах­мак. Әм­ма хәй­лә­ләү те­лә­гем дә зур иде:

— Эш ко­рал­ла­ры мон­да тү­гел шул!

Бу сү­зем­не Сү­лә­шә­ев ка­бул ит­мә­де. Чөн­ки әр­мән ос­та­ла­рын­да ни ки­рәк шул бар иде.

— Әнә, алар­ның ку­лын­да. Кай­сы ки­рәк, нин­дие, алыр­сың!— ди­де ул, та­гын да әмер би­реп.

Ми­ңа бү­тән ча­ра кал­ма­ды. Сү­лә­шә­ев, фәр­ма­нын җит­ке­рү­гә, са­лы­нып төш­кән кул­ла­ры­ма ыша­ныр­га ти­еш­ле­гем­не уй­лап та бир­ми­чә, ип­тәш­лә­рем ар­тын­нан ки­теп бар­ды. Га­раж тү­бә­сен эш­ләү алар­ның үз­лә­ре­нә ге­нә кал­ды.

Әр­мән аб­зый­ла­ры ми­нем алар­га ко­ма­чау­лау­ны оша­тып бе­тер­мәс­кә ти­еш иде­ләр. Әм­ма ху­җа­ның фәр­ма­нын аң­ла­ма­са­лар да ишет­кән­нәр, кы­я­фәт үз­гә­реш­лә­рен­нән, кул хә­рә­кәт­лә­рен­нән сөй­лә­шү­нең асы­лын тө­ше­неп ал­ган иде­ләр бул­са ки­рәк. Нин­ди ко­рал­га то­тын­сам да ти­мә дип әй­тү­че бул­ма­ды. Яр­ты сә­гать­тән мин үз ал­ды­ма сыз­гыр­га­лап рам­лык­лар­ны ыш­кы­лый-шо­мар­та, үл­чи һәм сыз­га­лый-кис­сә баш­ла­ган идем ин­де.

Кич­кә мин яса­ган тә­рә­зә кы­са­сы да әзер бул­ды. Ул үзе­мә те­ре­дер ке­бек, кө­леп то­ра­дыр сы­ман то­ел­ды. Әм­ма дус­ла­шыр­га өл­гер­гән әр­мән аб­зый­ла­рым ак­тан да, ка­ра­дан да һич­нәр­сә әйт­мә­де­ләр.

Ул ара­да ип­тәш­лә­рем дә эш­лә­рен бе­тер­де­ләр. Сүз юк, Сү­лә­шә­ев тә мин яса­ган тә­рә­зә кы­са­сын ярат­ты.

— Бул­дыр­ган­сың, энем!— ди­де.— Ин­де уры­ны­на ку­еп ка­рыйк!

Шун­да гы­на исе­мә төш­те: ә мин аны нәр­сә өчен, кай­сы җир­гә ку­яр­га дип яса­дым соң? Үл­чә­ме дә алын­ма­ган, хәт­та со­рар­га да уй­ла­ма­ган­мын икән.

— Ки­тер әле мон­да!— Сү­лә­шә­ев иха­та­сы­ның ар­гы ягы­на ча­кыр­ды. Тә­рә­зә өл­ге­сен кү­тә­реп ки­тер­дем. Һо, мон­да кир­печ­тән яңа өй җит­кер­гән икән ул. Кә­чәк­лә­ре дә бар. Ме­нә кай­да ку­яр­га дип ясый­лар икән тә­рә­зә рам­на­рын ул әр­мән­нәр.

— Йә­ле, ки­тер-ки­тер, кү­рик! Нин­ди ос­та икән­сең?..

... Мин яса­ган тә­рә­зә өл­ге­се үл­чәм­гә ке­че­рәк бу­лып чык­ты. Ак­ла­ныр­лык сү­зем һәм те­лә­гем юк иде. Ип­тәш­лә­рем ми­нем хәл­дән егы­лып ди­яр­лек кө­ле­шер­гә то­тын­ды­лар. Әр­мән аб­зый­ла­ры исә ел­ма­еп кы­на ка­рап тор­ды­лар. Тик Сү­лә­шә­ев ке­нә:

– Бул­ды­ра­сың икән!— дип ку­ан­ды­рып мак­тап куй­ды.

Өс­тәл яны­на утыр­гач та, сый­ла­ну­лар­дан кә­еф­ләр күк­кә чө­ел­гәч тә ми­нем са­лы­нып төш­кән авы­зым кү­тә­рел­ми­чә­рәк кал­ды. Шу­лай да сүз ара­сы­на кат­на­ша-кат­на­ша, әк­рен­ләп те­лем ачы­лып кит­те, үз уңыш­сыз­лы­гым оны­ты­лып ди­яр­лек кал­ды. Бәл­ки Сү­лә­шә­ев­нең:

— Ку­лың ал­тын икән, егет!— дип, ми­не та­гын да бер ку­ан­ды­рып куюы кә­е­фем өчен фай­да­га бул­ган­дыр?

Бе­раз­дан та­гын мак­та­ныр­га то­тын­га­ным­ны си­зен­дем. Бу юлы ми­ңа бү­тән­нәр дә ку­шы­лып кит­те­ләр. Өс­тәл янын­нан куз­гал­ган­да һәм­мә­без дә элек­тән та­ныл­ган зур ос­та­лар, хәт­та йорт са­лып кер­гән ке­ше­ләр бу­лып бет­тек. Чын­лык­та исә һич­кай­сы­быз­ның да әле­гә чи­тән ка­зы­гы да как­ка­ны­быз юк иде. Арт­ты­рыб­рак җи­бәр­дек шул. Кит­кән­дә:

— Сү­лә­шә­ев­кә сә­лам!— дип хуш­лаш­тык.

Ул да:

— Сү­лә­шә­ев­ләр­гә сә­лам!— ди­де, оза­та ка­лып.

­ Ав­густ, 1999.

­БИР, АПА­ЕМ, БИР!

­ Хи­кәя

Әх­ми­ләр Гос­ма­ны­ның ях­шы­лык­ла­ры авыл­даш­ла­ры­на күп ти­де ин­де, аны­сы! Яман­лап кай­сы­ның да бер ге­нә сүз әй­тер­лек­лә­ре юк. Ачу­ын ки­тер­сә­ләр, бик ка­ты ке­бек кү­ре­нә ул, аны­сы, әм­ма кү­ңе­ле­нең йом­шак­лы­гы, йо­мыш­лар­ны тың­лау­чан­лы­гы мак­тап туй­мас­лык хәл. Хә­зер бит за­ма­на­сы шун­дый, ке­ше­гә сер­гә ке­рер­лек тә тү­гел, ха­рап кы­на бу­ла­сың. Ярар, мо­ны­сын һәм­мә ке­ше дә бе­лә. Ә ме­нә, чи­лә­ге­нә кү­рә кап­ка­чы ди­гән­дәй, Гос­ман­ның ха­ты­ны­на ка­дәр биг­рәк­ләр үзе­нә ох­ша­ган, йом­шак кү­ңел­ле зат ин­де, исең ки­тәр!

А­дәм­нәр­нең кү­ңел ка­зан­на­ры яшә­еш шул­па­сын үз­лә­рен­чә кай­на­та. Кем­нәр­гә­дер юга­ры то­ел­ган олы кыйм­мәт­ләр бү­тән­нәр өчен су­кыр бер ти­ен дә исәп­лән­мәс­кә мөм­кин. Та­би­гать ба­ла­сы­ның үз яшә­е­ше, үз сти­хи­я­се, үз бә­я­лә­мә­лә­ре, ә тә­рәк­кы­ять ба­ла­сы­ны­кы — үзе­не­ке. Бо­лар бер-бер­сен аң­ла­мас­лар дип әйт­мим. Акыл­ла­ры ка­мил, кү­ңел­лә­ре җи­ме­рек тү­гел икән, ике­се дә бер­төр­ле сы­ман­рак әле алар, бер ана­ның иге­зәк ба­ла­ла­ры ке­бек ике­се дә бер­дәй бу­лып кү­ре­нер­ләр. Алар­ның юл­ла­ры гы­на төр­ле сук­мак­лар­дан ба­ра, ки­леш­лә­ре әле­ге дә ба­я­гы ха­кый­кать­нең, бә­хет­нең тан­та­на­сы­на ил­тә!

Гос­ман­ның ха­ты­ны асыл­да Гөл­ге­нә бу­лыр­га ти­еш исә дә, ял­гы­шып­мы мул­ла аб­зый аңа исем­не Гөл­йө­зем куш­кан. Шу­шы хак­та ишет­кәч, кыз ча­гын­да ук ул:

— И-и, җы­ен мән­сез­лек гел ге­нә без­гә тө­шә,— дип зар­лан­ган. Шу­лай да: — Гөл­йө­зем дә бик үк алай на­чар тү­гел, йө­зем һа­ман да гөл­ләр ке­бек бал­кып то­рыш­лы!— ди­я­рәк бик озак мак­тан­ган. Ә Гөл­йө­зем исе­ме­нең асыл мәгъ­нә­се гөл­җи­меш икән­ле­ген ба­шы­на да керт­мә­гән.— Юк­са, гел ге­нә дә гел ге­нә дип то­ра­лар. Гел ге­нә­се дә гел ге­нә үзе­мә тө­шә...

Гөл­йө­зем­нең бик тә ма­тур сый­фа­ты бар аның. Биг­рәк ачык кү­ңел­ле ул. Ир­тән уя­нып кит­кән­дә күз­лә­рен ни­чек бал­кы­тып ач­са, кө­не бу­е­на шу­лай гөл ке­бек ачык йөз бе­лән йө­ри. Аның бе­лән сөй­лә­шеп уты­ру­ла­ры үзе бер дөнья рә­хә­те. Һәр әйт­кән сү­зен­дә хуш ис бар, бил­лә­һи! Әм­ма дә ха­тын-кыз ке­ше­гә усал­лык та бе­раз бул­са да ки­рәк икән шул!

Ир-ат хал­кы та­тар­да биг­рәк әр­сез ин­де, Хо­дай тә­га­лә алар­ны бар кыл­ган­да, мө­га­ен, туф­рак­ның чу­а­ры ту­ры кил­гән­дер. Чи­бәр ха­тын-кыз­ны күр­сә­ләр, бәй­лә­нер­гә ге­нә то­ра­лар. Ир­лә­ре әр­сез бул­ма­са, әле би­ле­нә, әле бе­лә­ге­нә кул суз­ма­са­лар, Гөл­йө­зем алар­ны йө­зе­нең яме, күз­лә­ре­нең ну­ры, те­ле­нең шат­лы­гы бе­лән наз­лар иде, бил­лә­һи. Ә ул юнь­сез­ләр­гә бо­лар гы­на җит­ми, тә­мам са­быр­сыз­ла­на­лар. Әл­лә нәр­сә­ләр өмет итә баш­лый­лар. Бер аяк­ла­ры ка­бер туф­ра­гы­на ка­ер­ган ба­бай­лар­га ка­дәр күз­лә­рен ял­ты­ра­тып:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: