Очып үт­кән кош­лар каң­гыл-каң­гыл 4 страница

— Юк, кил­мим!

Та­вы­шым бу юлы кат­гый чык­ты. Нәр­сә, ул ми­нем дус­лык бә­я­сен бер яр­ты ше­шә ара­кы бе­лән исәп­ли һәм бә­я­ли ми­кән­ни?

— Әһә, шу­лай­мы?— дип ко­ты­рын­ды Арыс­лан әфән­де.— Ми­не дус ит­ми­сең­ме? Сы­нат­тың... Мон­нан тү­бән һич­бер тап­кыр шал­ты­рат­мыйм да, сөй­ләш­мим дә!..

Ул те­ле­фон труб­ка­сын таш­ла­ды. Хуш­ла­шыр­га да өл­ге­рә ал­мый кал­дым. Үзем шал­ты­ра­тыр­га җөрь­әт ит­мә­дем. Хә­ер, дус­лык­ның бә­я­се бе­лен­гән иде ин­де.

Һәм дә яр­ты сә­гать­ләр узу­га гы­на те­ле­фон та­гын шал­ты­ра­ды.

— Әл-лү,— ди­де ан­нан та­ныш та­выш,— бу мин әле, дус­тың Арыс­лан...

­ И­юль, 1999.

­БУА ШИ­КӘ­РЕ­НЕҢ ТӘ­МЕ

­ Хи­кәя

Зур­дан ку­бып, ерак­тан алып ки­леп сөй­ләп то­ра­сы тү­гел, ва­кый­га бо­лай­рак бул­ды дим дә баш­лап ки­тим әле. Бәл­ки сү­зем шу­лай үз җа­ен та­бып, үзә­не­нә ке­рер дә агып ки­тәр.

Буа шә­һә­рен бел­мә­гән ке­ше мө­га­ен дөнь­я­да бер дә юк­тыр. Шә­һәр­чек ке­нә ди­сәм, ял­гыш бу­лыр, кыз­ла­ры бик чи­бәр алар­ның, үп­кә­ләү­лә­ре бар!..

Яшь ча­гым­да күп җир­ләр­дә йө­рел­де. Юл яра­гын һәм ера­гын уй­лап то­ру­чы тү­гел идем. Дөнья һа­ман да итек­лә­рем­не ияр­ләр­гә ми­не мәҗ­бүр итә тор­ды. Юл ту­за­ны йөз­гә һәм ки­ем­нәр­гә ге­нә тү­гел, хәт­та җа­ным­ның ак сү­рү­е­нә дә са­ра баш­ла­ган чак­лар бу­ла иде.

Бер­ва­кыт шу­лай Ми­шәрс­тан­ны иң­гә-буй­га ай­кап, Уль­ян­га ки­леп төш­тем. Кай­да гы­на бул­сам да исем кит­ми, те­лем ба­ры­бер Ка­зан­га алып кай­тыр дип бе­лә идем. Чөн­ки юл­чы­га юл­ны өй­рә­теп җи­бә­рү­не һәр­кем из­ге га­мәл­дән са­ный, ях­шы­лык бе­лән йөр­гән ке­ше­не кай­сы адәм адаш­тыр­сын ин­де? Хәт­та җен дә олы уты­рыш­та Ха­физ исем­ле үзал­ды­на са­та­шып ал­ган бер та­ны­шым ке­бек ах­мак­лык­ка акы­лын кор­бан ит­ми­дер лә? Хә­ер, нәр­сә эш­лә­мәк ки­рәк, Ха­физ­ны юк­ка гы­на­мы Кор­бан дип йөр­тә­ләр. Фа­ми­ли­я­се дә шу­лай тү­гел­ме әле? Ә юк, бу­тыйм бу­гай!.. Һе, әл­лә чын­нан да Кор­ба­нов­мы?

Я­рар, та­гын да бер Кор­бан­ны бе­лә идем. Аны мул­ла­ла­ры сал­мыш хәл­дә ял­гы­шып Кор­бан­га­ли ата­ган, ягъ­ни туу­ы­на ук ул ба­ла “бө­ек кор­бан”­га әве­рел­гән, мә­сә­лән, Ис­мә­гыйль пәй­гам­бәр ми­са­лын­да. Ул Кор­бан­га­ли­нең дә, бу ка­дәр­ле­сен ис­кәр­теп тор­ма­сак та, эше һәр­да­им үзен кор­бан итү­дән гый­ба­рәт икән­ле­ген күп­ләр бе­лә иде.

Бер дә яше­реп то­ра­сы тү­гел, ми­нем үзем­нең дә бер дәү ба­бам­ның исе­ме Кор­бан­га­ли ата­лып, ха­лык кы­на бо­лай исем­ләп эн­дә­шү­не җай­сыз­га са­нап, Кор­бан­га­ли уры­ны­на Кор­бый дип йөр­тә баш­ла­ган. Аны бик тә из­ге һәм акыл­лы зат бул­ган дип сөй­ли­ләр. Авы­лы­быз­да элек­тән Кор­бый чиш­мә­се, Кор­бый ка­ра­ма­сы, Кор­бый тык­ры­гы, Кор­бый ала­ны ата­ма­ла­рын йөрт­кән урын­нар күп иде. Ул дәү ба­бам­ның из­ге­лек­лә­ре һәм иге­лек­лә­ре һа­ман да ис­кә алы­нып, хәт­та бер ва­кый­га­ны кү­ңе­ле­мә дә бик­лә­гән иде­ләр. Имеш, Кор­бый ка­ра­ма­сы адәм те­ле бе­лән сөй­лә­шә бел­гән икән. Бер­ва­кыт сы­ер­ла­ры кыш­ның иң сал­кын кө­нен­дә бо­зау­ла­ган. Ә Кор­бый ба­бам­ның Гер­ман су­гы­шын­да йөр­гән ва­кы­ты бу. Ха­ты­ны өй­дә йон җе­гер­ләп уты­ра икән. Тә­рә­зә­сен ша­кы­ган­нар:

— Кем ул ан­да?— дип дәү әби­ем­нең ки­лүе бул­ган, Кор­бый ба­бам­ның ка­ра­ма­сы шы­гыр­дый икән.

— И биг­рәк су­ык, агач­лар да өши тор­ган­нар­дыр ин­де!— ­Дәү әби­ем шу­шы сүз­лә­ре бе­лән ка­нә­гать­лә­неп, та­гын да ор­чык тә­гә­рә­тү­ен дә­вам ит­тер­гән.

Әм­ма:

— Өшер­мен мин си­ңа, көт!— ди­гән ка­ра­ма ага­чы, адәм те­ле бе­лән ачу­ла­нып.— Бар, аб­за­ры­ңа чык, ан­да сы­е­рың бо­зау­ла­ды, туң­ды­рып үте­рә­сең үзен!

Дәү әби­ем­нең ко­ты оч­кан. Ни­чек аб­зар­га йө­ге­реп бар­га­нын сиз­ми дә кал­ган. Ан­да чын­нан да яшь бо­зау сал­кын­нан кал­ты­ра­нып, боз эл­пә­се­нә кап­лан­ган хә­лен­дә ка­тып то­ра икән, әйе!..

Әл­лә ни­лә­ре бар бу дөнь­я­ның. Кем­нең­дер мо­ңа ыша­на­сы да кил­мәс. Әм­ма мин үзем Кор­бый ба­бам тык­ры­гын­нан төш­кән­дә бо­так­ла­рын су­зып кар­шы ала, ба­шым­нан сый­пап оза­тып ка­ла тор­ган ул ка­ра­ма ага­чын­нан шик­лә­нә, хәт­та бе­раз шөл­ли-кур­ка да идем. Үсә бар­га­ным­да гы­на ул ми­ңа якын һәм үз бу­лып то­е­ла баш­ла­ды. Ни­чек шу­лай ни­ят­лән­гән­мен­дер, бел­мим, ни­гә­дер шул агач­ка за­рым­ны сөй­ли­се ит­тем. Ка­зан­нан кайт­кач, аның яны­на дип бар­ган идем, ә ка­ра­ма, Кор­бый ба­бам­ның шан­лы та­ри­хи ага­чы — юк! Бө­тен­ләй дә төп­ләп таш­ла­ган­нар. Ән­кәй­дән, өй­дә сүз ара сүз чык­кач, со­ра­ган идем:

— Мө­нир абы­ең кис­кән, шун­нан соң бә­ла­лән­де,— дип ке­нә җа­вап бир­де.— Аның ия­се бар, шу­лай ишет­кә­лә­дем. Үп­кә­лә­тер­гә яра­ма­ган. Бак­ча­сын кап­лап тор­ган­га ярат­ма­ган­дыр ин­де, ау­дар­ган... Хо­дай Мө­нир абы­е­ңа сау­лы­гын бир­сен!

Кор­бый ба­бам­ның чиш­мә­се өс­тен­нән дә зур юл уз­ды. Ас­фальт. Дө­рес, ул чиш­мә­не тор­ба бе­лән яр чи­те­нә чы­гар­ды­лар. Суы һа­ман да ту­лып ага. Ши­фа­лы, ди­ләр. Аңа хә­зер “Дү­сем чиш­мә­се” исе­мен бир­де­ләр. Юл­чы­лар­ның су­са­вын ба­са. Әм­ма пыч­ра­ту­чы­лар­ны ка­за­га юлык­ты­ра, имеш. Шу­лай ми­кән, әл­лә юк­мы, аны­сын ук бә­хәс итә ал­мыйм. Әм­ма аның агы­шын­да нин­ди­дер йө­рәк тип­кән та­выш­ның бар­лы­гын ях­шы бе­ләм. Бән­дә­ләр­нең се­рен аң­лый бу­гай ул! Бо­рын­гы­дан кил­гән хә­бәр­ләр­дә тел­гә алы­ну­чы Әү­ли­я­ләр чиш­мә­се ди­гән­нә­ре дә шул тү­гел­ме икән?

Хә­ер, Әү­лия чиш­мә­лә­ре күп җир­ләр­дә, тө­бәк­ләр­дә, авыл­лар­да бар. Бо­рын­гы та­ри­хи ки­тап­лар­ны эз­ли-эз­ли төр­ле як­лар­га ба­рып чы­гар­га ту­ры кил­де үзе­мә, дөнь­я­да акыл бе­лән аң­ла­тып би­реп бе­те­реп бул­мый тор­ган күп сер­ләр­не алар­дан өй­рән­дем. Хә­ер­ле­гә бул­сын! Дөнь­я­лык үзен кө­яз ха­тын-кыз ке­бек то­та, уңы бе­лән дә ята, сул ягы­ңа да чы­га, йө­зе­ңә дә су­га, хәт­та кал­ды­рып ки­теп тә ба­ра икән ул...

Бу Ха­физ Кор­бан­ны ис­кә алу гы­на да фи­кер­не әл­лә кай­сы як­лар­га алып ке­реп кит­те, ха­ти­рә­лә­рем­не бө­тен­ләй кат­на­шы бул­ма­ган ва­кый­га­лар агы­шы­на мәҗ­бү­ри кор­бан ит­тер­де, хә­ер­ле­гә бул­сын! Дө­рес, юл йөр­гән­дә әл­лә ни­ләр уй­ла­ны­ла, үт­кән-бет­кән хәл­ләр кү­ңел­дә яңа­рып, ял­гы­шу­ла­рың өчен ачы­на­сың, ха­та­ла­ну­лар исә ачу­ны ки­те­рә­ләр, тәү­бә өне тел очы­на ки­лә баш­лый. Бу уй­ла­ну­лар да шу­ның бер га­лә­мә­те ин­де.

Уль­ян шә­һә­рен­дә шак­тый тау­ша­лып, ел­га пор­ты­на ки­леп җит­кән­дә Ка­зан­га ки­тү­че соң­гы ме­те­ор­ны кул бол­гап оза­тып ка­лу­чы­лар­га оч­ра­дым. Ми­не кө­теп тор­ма­ган икән шул.

— Аһ!— ди­еп өл­гер­мә­дем, шун­да ук ха­лык җы­е­лып:

— Әл­лә по­езд бе­лән ге­нә кай­та­сыз­мы?— дип со­рау­лы ки­ңәш­лә­рен би­реп ка­ра­ды­лар.

— Кич­ке ту­гыз­лар­да гы­на бу­ла шул,— ди­дем, вок­зал­дан ки­лү­ем­не әй­теп.

— Олы юл­га чык­са­гыз ни­чек бу­лыр? Ма­ши­на­лар без­дән Ка­зан­га йө­реп ке­нә то­ра­лар!— ди­де­ләр та­гын да ки­ңәш итеп.

— Бел­мим ин­де...— Ике­лә­нү­ем­нән алай мә­шә­кать­лә­нер­гә те­лә­гем юк­лы­гын шун­да ук аң­ла­ды­лар бу­лыр­га ки­рәк, бе­раз­га сүз­сез кал­ды­лар.

— Сез алай ите­гез,— ди­де ара­дан бер чи­бәр ха­ным.— Хә­зер Тә­теш­кә ме­те­ор ки­тә­чәк, ан­нан Бу­а­га ба­рыр­сыз. Ан­да бик якын ка­ла!

Ми­нем йө­зе­мә шат­лык бил­ге­лә­ре чы­гу­ын кү­реп сү­зен та­гын да дә­вам ит­тер­де:

— Бу­а­дан Ка­зан­га по­езд йө­реп ке­нә то­ра... Шә­һәр яны по­ез­ды...

Баш­ка­лар да аны ку­әт­лә­де­ләр. Һәм­мә ки­ңәш­ләр өчен дә рәх­мәт­ле идем.

— Тиз­рәк ба­рып би­лет алы­гыз!— дип әй­дәү­лә­ре ми­не кас­са­лар яны­на йө­герт­те. Чи­бәр ха­ным хак­лы бу­лып чык­ты. Яр­ты сә­гать­тән ми­не ме­те­ор Идел өс­тен­нән очыр­тып ди­яр­лек алып кит­те. Укыл­ган ки­тап­ла­рым­нан Тә­теш ха­кын­да языл­ган­нар­ны исе­мә алып, ул шә­һәр­чек­не хы­ял киң­лек­лә­рен­дә кү­зал­лар­га ты­ры­шып ка­ра­дым. Ну­ри­хан Фәт­тах­ның бер хи­кә­я­сен­дә­ге­чә, Идел­дән Тә­теш­кә йөз­дән ар­тык бас­ма­лы бас­кыч кү­тә­ре­лер­гә ти­еш иде. Һәм мин дә та­рих сә­хи­фә­лә­рен гү­я­ки үз күз­лә­рем бе­лән күр­гә­нем­чә итеп хы­я­лым­да бар­лар­га те­ләп күз­лә­рем­не йом­дым, шул әди­бе­без­чә озак­лап юга­ры­га, Тә­теш­кә та­ба ме­нә­чә­ге­мә сө­е­неп шөк­ра­на кыл­дым, бил­лә­һи!

Бу уй­лар кү­ңе­лем­не җы­лыт­ты­лар. Идел буй­лап ал­га тө­бәл­дем. Ак­чар­лак­лар кич­ке шә­фәкъ ну­рын­нан ал­су төс­кә чу­мып-бу­я­нып оча, хәт­та бу кы­я­фәт­лә­рен­дә сок­лан­дыр­гыч­рак то­е­ла иде­ләр. Киң һәм мәгъ­рур ел­га­ның ма­тур­лы­гы дәрь­я­дай мул­лы­гын­да гы­на тү­гел, бәл­ки яр­ла­ры­ның кө­яз­ле­ген­дә дә икән­ле­ген мо­ңа ка­дәр бел­ми-күр­ми ге­нә йөр­гән­мен бит. Ә Та­тарс­тан аша агып уз­ган­да Идел нәкъ шун­дый бер гү­зәл­кәй­гә әве­ре­лә ки, сө­ек­ле еге­те­нең зат­лы­лы­гы ал­дын­да үзе­нең буй-сы­ны­на сок­лан­ган кыз­ны хә­тер­лә­тә. Ме­нә тиз­дән та­за бе­ләк­ле җа­на­шы аның би­лен­нән ко­чып алыр, ша­яр­тып сүз ка­тар, сиз­дер­ми ге­нә бит очы­на ире­нен ти­де­реп узар. Сы­лу­кай­ны ут ал­ган­дай бу­лыр. Әм­ма...

Әм­ма Идел­не Са­ма­ра­да бик­лә­гән­нәр шул. Элек­ке­ге аш­кын су­лы, уй­нак һәм наз­лы Чул­ман ел­га­сы уры­ны­на хә­зер си­мез һәм җә­ен­ке гәү­дә­ле иләм­сез Чул­ман Идел­нең өс­те­нә ябыл­ган ефәк җәй­мә­се ас­ты­на: “Кая әле ми­нем урын?”— ди­гән сы­ман йө­зен сыт­кан хәл­дә ки­леп ята. Идел­би­кә бу ва­кыт­лар­да нин­ди хис­ләр ки­че­рә, нәр­сә­ләр уй­лый икән? Бер Хо­дай үзе ге­нә бе­лә­дер ин­де!

Тә­теш ми­ңа чын­нан да кө­тел­гән­дә­ге ма­тур­лы­гы бе­лән бер­гә хо­зур да ке­бек то­ел­ды. Ка­лын һәм би­ек яры да озын һәм йөз бас­ма­лы бас­кы­чын те­кә ку­еп кар­шы ал­ды. Ки­леп тук­тал­ган ча­гы­быз­да гы­на ав­то­бус та кү­рен­де. Ми­нем арт­тан тө­шеп ки­лә тор­ган яшь егет­тән:

— Бу бас­кыч­та чын­нан да йөз бас­ма­мы?— дип со­ра­дым.

Ул ми­ңа ел­ма­еп җа­вап бир­де:

— Кем са­на­ган ин­де аны? Бар­дыр-бар­дыр... Бу­лыр-бу­лыр...

— Әл­лә са­нап ме­нә­без­ме?

— Кая ди ул!.. Әнә, без­нең бә­хет­кә ав­то­бус кил­гән, ки­теп бар­ган­чы уты­ру­ы­быз хә­ер­ле!

— Ми­ңа Бу­а­га ка­дәр­ле иде шул. Вок­зал­га! Ул бар­мый тор­ган­дыр бит?

— Шу­шы ин­де, мо­ңа элә­геп ка­лыр­га ки­рәк. Эш­че­ләр­не алып ки­тәр­гә кил­гән. Бү­тә­не бул­ма­я­чак...

Чын­нан да ул ав­то­бус­ка ел­га буе эш­че­лә­ре тө­я­ле­шеп ма­та­ша иде­ләр. Юл өс­тен­дә­ге таш­лар­га да игъ­ти­бар итеп тор­мас­тан, та­ра­кан­нар ке­бек без дә ав­то­бус­ка йө­ге­реш­тек. Бу­а­га ка­дәр үк икән, рәх­мәт төш­ке­ре!

Мин Тә­теш­не юнь­ләп күр­ми дә кал­дым. Кы­зыл ав­то­бус шә­фәкъ ал­су­лы­гын­да та­гын да кы­за­рып, ас­фальт юл­дан ял­гы­зы мон­да гы­на ба­рып ки­лер­гә ти­еш­ле ке­бек ашык­мый­ча Бу­а­га та­ба юл ал­ды.

Та­би­гать­нең тук чо­ры, ал­ма җы­яр ва­кыт­лар. Ав­то­бус­тан авыл­сыз кал­ган таш чир­кәү ма­на­ра­ла­рын, мәс­җид­сез ял­гыз­лык­та ян­тай­ган са­ла­лар­ны кү­зә­теп бар­дым да бар­дым. Ми­не нин­ди­дер бер рә­хәт­лек һәм үзем­нән, дөнь­я­лык­тан ка­нә­гать­лек хи­се би­ләп ал­ган, ә ал­да сө­е­неч һәм шат­лык­лар гы­на кө­тә­дер сы­ман иде.

Хак­тан да шу­лай ул, ки­лер кө­нең­дә хәс­рәт һәм мә­шә­кать оч­рый­сы бул­са, кә­е­фең ки­тә, һич­бер сә­бәп­сез кү­ңе­лең бо­зы­ла, ачу­ың ка­ба­ра. Бә­хет­кә та­ба юл­лан­ган­сың икән, ки­ре­сен­чә, җа­ның һәр җир­дә ка­нә­гать­лек та­ба. Ан­нан соң шу­ны­сы да бар шул әле аның: ри­за­лык һәм сө­е­неч той­гы­ла­ры үз­лә­ре үк ке­ше­не сә­га­дәт юлы­на алып ке­рә­ләр. Шу­ның өчен дә элек-элек­тән әдәп һәм ка­нә­гать­лек хи­сен адәм ба­ла­сы үзен­дә тәр­би­я­ләр­гә ом­тыл­ган, ком­сыз­лык­ны, үз­се­нү­не Ал­ла­һы тә­га­лә дә үзе­нең Из­ге Ки­тап­ла­рын­да ки­ре как­кан.

Әм­ма ул ва­кыт­та мин бо­лар ха­кын­да уй­лап тор­ма­дым. Рә­хәт­лек дәрь­я­сын­да йө­зү­че диң­гез­че сы­ман тат­лы той­гы­лар­ны кү­ңел­гә җый­ный бар­дым. Һич тә яшер­мим, хәт­та ша­гыйрь­ләр­нең дә мон­дый ха­ләт­кә кү­тә­рел­гән ми­нут­ла­ры си­рәк бу­ла, алар күб­рәк үз кем­лек­лә­ре ха­кын­да мәш­гуль­лек­лә­ре ар­ка­сын­да ан­да ук ире­шә ал­мый ка­ла­лар. Кыз­га­ныч. Хәт­та ая­ныч. Ни­ка­дәр гү­зәл ши­гырь­ләр ха­лык­ка бел­де­рел­ми, тәкъ­дим ител­ми, йө­рәк кыл­ла­ры­ның мо­ңы­на җыр бу­лып ку­шыл­мый­ча-иреш­ми­чә кал­ды­ры­ла. Фә­реш­тә­ләр ава­зын ише­тә­се иде!

Буа ди­гән­нә­ре, шә­һәр­чек­ләр­гә хас бул­ган­ча, ма­тур, ты­ныч һәм тәү­фыйк­лы кы­я­фә­тен­дә ашык­мый-ка­ба­лан­мый­ча, ка­нә­гать­лек бе­лән яшәү­че шә­һәр. Ул ми­не шу­шы рә­ве­шен­дә кар­шы ал­ды. Ав­то­бус­тан тө­шеп, вок­зал­га та­ба җәя­ү­ләп ат­ла­га­ным­да оза­та, хәт­та тык­рык һәм урам­на­ры буй­лап юл күр­сә­тә бар­ды. Кич­ке эң­гер иңеп ке­нә ки­лә, төн­ге ун­бер­дә ге­нә Ка­зан­га та­ба үтеп ки­тә­чәк по­езд ки­лер­гә әле­гә ир­тә, ә шә­һәр яны ди­зель ва­гон­на­ры ин­де бү­ген­гә йө­рү­дән тук­та­ган икән. Ашы­га­сы тү­гел.

Буа шә­һә­ре үзе дә ка­ба­лан­дыр­ма­ды. Вок­зал­ла­рын мон­да гы­на, җәяү ге­нә ба­рыш­лы ди­сә­ләр дә, урам­на­ры­ның бер оч­ла­рын­нан икен­че баш­ла­ры­на ка­дәр ки­лә-ки­лә аяк та­бан­на­ры юка­ра баш­ла­ды­лар, йорт­лар­да һәм ба­га­на­лар­да ут­лар элен­де, све­то­фор­лар­да яшел, кы­зыл, са­ры төс­ләр бер­гә ку­шыл­ды­лар, бө­ек ка­раң­гы­лык һәм зә­гыйфь як­тырт­кыч­лар гы­на кал­ды. Күк йө­зе­нә йол­дыз­лар тү­гел­де, чит­тән ге­нә яры­май кү­зен кыс­ты.

Мин ба­рып кер­гән­дә вок­зал эче бө­тен­ләй дә буш иде. По­езд ки­лер­гә яр­ты сә­гать ка­ла гы­на би­лет­лар­ны са­та баш­лый­лар икән.

Җай алып, эс­кә­ми­я­гә утыр­дым. Той­гы­ла­рым­ны ар­тык сүз бе­лән өзә­сем кил­мә­гән­лек­тән ял­гыз­лык­ны үз ит­тем. Әм­ма бе­раз­дан куз­га­лыр­га ту­ры кил­де. Ярым ка­раң­гы вок­зал­ның икен­че ба­шын­нан то­рып мин­нән ни­дер со­рап эн­дәш­те­ләр. Ул ара­да ба­ла шың­шы­ган та­выш та ише­тел­де. Яр­дә­мем ки­рәк­тер ди­гән уй бе­лән ян­на­ры­на бар­сам, ва­кыт­ны со­рый­лар икән. Аңаш­ма­ган­мын. Сүз­лә­ре буш ди­вар­лар­га бә­ре­леп, ка­е­ры­лып ише­те­лә, ачык кы­на тө­ше­неп тә бул­мый.

— Ту­гыз ту­лып өч ми­нут кы­на уз­ды әле­гә,— ди­дем,— сә­га­тем дө­рес күр­сәт­сә...

— Мон­дый егет­ләр­нең дә сә­га­те дө­рес күр­сәт­мә­сә...— дип ша­ярт­ты ярым ка­раң­гы­лык­та да чи­бәр­ле­ге күз­гә төр­те­леп тор­ган ту­таш. Мин аңа ка­рап тын кал­дым. Озын, үрел­гән чем-ка­ра чә­че, гү­зәл­лек­тә гү­я­ки ти­ңе юк буй­га сы­лу та­тар кы­зы.

А­дәм ба­ла­сы да шу­шы ка­дәр ка­мил чи­бәр­лек ия­се бу­ла икән дип кү­ңе­ле­мә дә керт­кә­нем, уе­ма да са­лып ка­ра­га­ным әле­гә юк­лык­тан бе­раз­га кау­шап кал­дым. Юл­да­шы да ма­тур­лык­та бер ка­шык су бе­лән йо­тар­лык, бе­раз кеч­ке­нә­рәк буй­лы яшь ха­ным иде. Аның ку­е­нын­да­гы са­бые аваз сал­ган икән. Уян­ган, би­лә­вен ир­ке­нәйт­те­реп, ел­ма­еп ята.

Ү­зем­нең су­рәт-кы­я­фә­тем әл­лә ни тү­гел ке­бек то­е­лып, тиз­рәк алар янын­нан ки­тү ягын ка­ра­дым. Әм­ма ике адым да ат­лый ал­ма­дым, ки­ре бор­ды­лар:

— Бәл­ки без­нең бе­лән уты­рыр­сыз, ял­гыз ба­шы­гыз­га каң­гы­раган­чы?..

Мин та­гын да кы­ен­сы­ныб­рак:

— Әгәр рөх­сәт ит­сә­гез...— ди­дем, ике­лә­нү­ем­нән чы­га ал­мый­ча.

— Ка­зан­га ба­ра­сыз­мы?

Бу со­рау­ны бир­гән ту­таш­ны кай­да юл­ла­вым чын­нан да кы­зык­сын­ды­ра идем­ме, әл­лә баш­ка бер сә­бә­бе бар­мы — бо­ла­рын уй­лап тор­ма­дым. Шун­да ук җа­вап ка­тыш үзем дә со­ра­вым­ны бир­дем:

— Сез дә шун­да тү­гел­ме?

— Әйе...

Күн­дем, юл биш­тә­рем­не алар яны­на кү­че­реп куй­дым. Аны-мо­ны эн­дәш­мә­дем. Ни­гә­дер сөй­лә­шә­сем кил­ми иде. Та­гын үзем­не тын­лык хө­ке­ме­нә бир­дем. Шун­да вок­зал эче­нә бер төр­кем яшь-җил­кен­чәк ки­леп кер­де. Бе­раз төрт­кә­лә­шеп-эт­кә­лә­шеп, тә­мә­ке тар­тып, көч­лә­рен кая са­рыф итәр­гә бел­ми­чә тор­ды­лар да без­гә та­ба ат­ла­ды­лар. Чи­бәр ту­таш ми­нем ян­га­рак ки­леп утыр­ды һәм кул­тык­лап ал­ды:

— Ярый­дыр бит?

— Рә­хим итеп,— ди­дем, шун­да гы­на үзем­нең алар­га ни өчен ки­рәк бу­лу­ым­ны аң­лап. Шу­лай­дыр шул, ма­тур әй­бер­гә күз тө­шү­чән бу­ла. Биг­рәк тә тәр­тип һәм әдәп ягы шик­ле адәм­нәр ан­дый­лар­га кы­зы­гу­ла­рын яше­рә ал­мый­лар, яи­сә ур­лап, үз­лә­ре­не­ке итәр­гә ты­ры­ша­лар. Бо­лар­га ан­дый бәй­лән­чек­ләр эл­гә­ре­рәк тә оч­ра­ган­дыр, шун­лык­тан ту­таш ми­ңа сы­е­ну ягын ка­ра­ган­лы­гын аң­ла­дым. Те­ге яшь-җил­кен­чәк­ләр без­гә та­ба һа­ман да якы­ная бир­де­ләр. Әгәр дә тел­лә­ре­нә яки кул­ла­ры­на юл бир­сә­ләр, ни­чек тә сы­нат­мас­ка ти­еш идем. Шун­лык­тан үзем­не ир­кен тот­тым, йө­рәк­тә кур­ку әсә­рен кал­дыр­мас­ка ты­рыш­тым. Әм­ма ул егет­ләр­нең ба­тыр­лы­гы җит­мә­де­ме, яны­быз­дан узып, икен­че поч­мак­ка иреш­те­ләр. Те­зе­ле­шеп утыр­ды­лар, әшә­ке ге­нә сөй­лә­шеп ал­ды­лар. Бу ва­кыт­та мин ин­де то­рып бас­кан идем. Имеш, гәү­дәм­не кү­реп бул­са да бәл­ки ты­ныч­ла­ныр­лар. Шу­шы өме­тем­нән өр­ке­гән йө­рәк си­ке­рен­де. Ми­нем бә­хет­кә ул яшь-җил­кен­чәк­ләр сый­рак­ла­рын сөй­рәп, тө­ке­ре­неп һәм тә­мә­ке­лә­рен тар­та-тар­та чы­гып кит­те­ләр. Без алар­ны кы­зык­сын­дыр­мый­быз, янә­се.

Ул ара­да, фор­сат­тан фай­да­ла­нып, ту­таш бе­лән ях­шы­лаб­рак та­ны­шып ал­дым. Исе­ме дә ма­тур гы­на икән:

— Гөл­ге­нә!

— Ә үзең­не­ке ни­чек?

— Аль­берт...

— Бик үк та­тар­ча тү­гел икән!

— Ни­гә?

— Бо­лай... Яңа исем, ди­гә­нем...

— Хә­зер шак­тый егет­ләр­дә шу­шы исем!

— Шу­лай да саф та­тар­ча бул­са, ма­тур­рак ин­де ул...

— Алай икән... Ка­мил, Хә­мит, Мө­хәм­мәт...

— Әйе!

— Аның ала­ры да га­рәп­не­ке шул! Са­ты­бал­ды, Бар­мак­бор­ды, Соң­ба­ла, Ир­дәү­кә — бо­ла­ры чын та­тар­ны­кы.

Ту­таш та, ха­ным да рә­хәт­лә­неп кө­леш­те­ләр. Асыл­да мин ша­яр­та идем шул. Үзе­мә дә кы­зык бу­лып то­ел­ды. Чын­нан да ят­рак, мәгъ­нә­лә­ре аң­ла­шыл­мый тор­ган­рак исем­нәр ара­ла­шу өчен җай­лы­рак шул. Саф та­тар­ча­ны хә­зер ку­ша­мат уры­ны­на гы­на кул­ла­на­лар.

Без шу­лай та­гын да якын­рак бу­лып та­ны­шып кит­тек, бе­раз­дан күп­тән­ге якын дус­лар ке­бек әле ша­ян сүз бе­лән, әле җит­ди­лек­кә би­ре­леп сөй­лә­шә баш­ла­ган идек ин­де. Урам­га чы­гып, йол­дыз­лар­ны са­нап кер­дек. Әгәр шун­да ирен­нәр ирен­нәр­не эз­ләп тап­са да һич га­җәп то­ел­мас иде. Гөл­ге­нә­нең та­вы­шы ягым­лы, хәт­та нин­ди­дер сер­ле­лек бе­лән ту­лып та­шы­ган ке­бек то­ел­ган­лык­тан, һа­ман да аны тың­ла­дым. Дө­рес, егет ке­ше­нең аз сүз­ле бу­луы ях­шы сый­фат, әм­ма авы­зы­на су са­лып кы­на йө­рүе дә әй­бәт тү­гел. Әм­ма тел ба­вым чи­ше­лер­гә ашык­ма­ды. Дө­рес­рә­ге, ми­ңа тың­лап кы­на йө­рүе рә­хәт иде. Һәм ме­нә сүз­сез­лек без­не ты­ныч кы­на оза­та баш­ла­ды.

— Ни­гә бер дә сөй­ләш­ми­сез?— дип со­ра­ды ту­таш.

— Сөй­лә­шәм,— ди­дем җа­ва­бым­да,— бәл­ки сөй­лә­ми ге­нә тор­ган­мын­дыр.

Ми­ңа ни­чек­тер җан­на­ры­быз үза­ра бер-бер­сен аң­ла­ша­лар, ә тел­дән чык­кан сүз­ләр ко­ры һәм буш аваз­лар гы­на ке­бек то­ел­ды­лар. Һай, рә­хәт иде, бик рә­хәт иде ми­ңа.

— Кем бе­лән сөй­лә­шә­сез?

— Сез­нең бе­лән, йол­дыз­лар бе­лән, әнә, ай бе­лән...

— Сә­ер ке­ше икән­сез...

— Шу­лай то­е­ла­мы?

— Юк... Сүз­лә­ре­гез­дән чы­гып кы­на әй­тәм.

— Ә сез­нең йол­дыз­лар бе­лән сөй­ләш­кә­не­гез бар­мы?

— Ни­чек дип әй­тим... Бар... Аны мин тү­гел, кү­ңел сөй­лә­шә...

— Ме­нә ми­нем дә шун­дый­рак ха­ләт­тә­ге ча­гым.

Бе­раз­дан ту­таш та­гын со­рау бир­де:

— Ә йол­дыз­лар нәр­сә ди­ләр?

— Йол­дыз­лар­мы?..— Ап­ты­раб­рак ка­лам. Ни ди­сәм дә, дө­ре­се — йол­дыз­лар те­лен аң­ла­мыйм. Ми­ңа алар­ның ба­ры тик бар­лы­гын кү­рү, үзем бе­лән сөй­лә­шә­ләр дип бе­лү хи­сен тою рә­хәт. Шул гы­на. Бәл­ки бо­лар­ны яшер­ми­чә үзе­нә дә әй­тер­гә­дер?

— Алар­мы?— Бу, уй­ла­нып, бер ка­рар­га ки­лер өчен би­рел­гән со­ра­вым.

— Әйе, алар, йол­дыз­лар!..

— Алар: “И Аль­берт, Таң йол­ды­зы Зөһ­рә­дәй чи­бәр кыз янә­шә­сен­дә ба­ра­сың, ә үзең­нең күз­лә­рең — без­дә, без­нең бе­лән сөй­ләш­мәк­че бу­ла­сың!.. Аның бе­лән сөй­ләш, аны ярат!”— ди­ләр.

Ми­нем бу сүз­лә­рем Гөл­ге­нә ту­таш­ның кү­ңе­ле­нә хуш кил­де бу­гай, су­лы­шы үз­гә­реп ал­ды. Та­гын да урам әй­лән­дек. Ба­ла­лы ха­ным аның ту­там ти­еш­ле апа­сы икән. Әби­лә­рен­дә ку­нак­та бул­ган­нар. Ә үз­лә­ре Ка­зан­да яши­ләр, ди.

Сөй­лә­шеп йө­ри-йө­ри ва­кыт узып та кит­те. Бер-бе­ре­без­гә ка­ра­та хөр­мә­те­без бе­лән бер­гә мә­хәб­бә­те­без дә йө­рәк тү­рен­дә та­мыр җәя баш­ла­ды. По­езд ки­леп, бер ва­гон­да урын­нар ал­дык. Әм­ма ха­лык күп бу­лу сә­бәп­ле хәт­та утыр­гыч­лар­ның поч­мак­ла­ры да буш тү­гел ди­яр­лек иде. Ке­ше өс­тен­дә ке­ше. Ме­нә без­нең бә­хет­кә бер эс­кә­ми­я­не бу­шат­ты­лар. Өче­без бер­гә уты­рыр­га бул­са да җай та­был­ды. По­езд җи­ңел тиб­рә­нү­дә юлын дә­вам ит­тер­де. Төн ур­та­сы җи­теп ки­лү сә­бәп­ле кү­ңел­ләр­не йо­кы сө­ре­ме би­лә­де. Ха­ным, Гөл­ге­нә­нең апа­сы, ба­ла­сын коч­кан хә­лен­дә ятар­лык җай тап­ты. Ни­чек тә кы­сы­лып, аңа урын­ны ир­кен­рәк ит­тер­дек. Шун­да эреп бар­ган Гөл­ге­нә ту­таш ба­шын ми­нем җил­кә­мә сал­ды. Ә бе­раз­дан ирен­нәр ирен­гә ку­шыл­ды­лар. Алар­ның та­ты йө­рәк­ләр­дә та­мыр җи­бәр­гән мә­хәб­бәт ор­лык­ла­ры­на ши­фа­лы яң­гыр ке­бек тәэ­сир ит­те. Ми­нем бү­се­леп үк ки­тәр­гә ха­кым юк иде. Без­гә кар­шы як­та уты­ру­чы­лар әле­дән-әле күз­лә­рен ачып-йо­мып, гү­я­ки ике­без­не дә кү­реп-та­нып ка­лыр­га ты­рыш­кан сы­ман игъ­ти­бар­лы иде­ләр. Әм­ма Гөл­ге­нә ту­таш алар­га ка­рап тор­ма­ды, ко­ча­гы­ма та­гын да ныг­рак елыш­ты. Аның кай­нар­лы­гы сө­як­лә­рем­не эрет­те. Ирен­нә­рем ка­бат-ка­бат аның ирен­нә­ре та­тын җый­ды. Без шу­лай ко­чак­лаш­кан ки­леш утыр­ган җи­ре­без­дә йо­кы­га тал­ган­быз. Яшер­мим, тө­не буе үзем­не чә­чәк бак­ча­сын­да ги­зү­че итеп той­дым, төш­лә­рем­дә җи­ден­че кат күк­ләр­дә, җән­нәт са­рай­ла­рын­да йөр­дем.

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: