Очып үт­кән кош­лар каң­гыл-каң­гыл 5 страница

По­езд тук­тал­ган са­ен ва­гон­нар­га ха­лык ту­ла тор­ды. Ир­тә­гә — дү­шәм­бе. Мө­га­ен Ка­зан­га, эш урын­на­ры­на һәм­мә ке­ше ва­кы­тын­да ба­рып җи­тәр­гә ашы­га тор­ган­дыр?

Бер дә тал­мый ко­чак­ка сы­е­нып кил­гән Гөл­ге­нә­дән кул­лар­да һәм бе­ләк­ләр­дә кан ое­ган бул­са да сер бир­мә­дем. Күз­лә­рем дә бу уя­ну­ым­да ябы­лыр­га те­лә­мә­гән ке­бек иде­ләр. Ә бе­раз­дан ту­та­шым ба­шын тез­лә­ре­мә кү­чер­де, ин­де шул ха­лә­тен­дә ты­ныч­лап йок­лап кит­те. Ва­гон­ның би­шек ке­бек тиб­рә­түе, һа­ва­сы­ның бо­зык­лы­гы һәм эс­се­ле­ге, ха­лык­ның ар­ты­гы бе­лән ты­гыз­лы­гы — һәм­мә­се дә без­не ки­рәк­мә­гән­чә ба­ла­сы­та, бө­тен җи­һан­да ике­без­нең ге­нә ял­гыз ка­лу­ы­на ышан­ды­ра ке­бек иде. Та­гын ое­дым. Йо­кы ара­лаш ни бул­га­нын бел­мим, әм­ма кы­рык күз­нең берь­ю­лы без­гә ка­рап то­ру­ын­нан ике­без дә уя­нып кит­тек. Бу миз­гел­дә бер-бе­ре­без­не кы­сып ко­чак­ла­ган са­ми­ми га­шыйк­лар ха­лә­тен­дә идек. Тәү­фыйк­лы ке­ше­ләр төс­ле тәр­тип­кә кайт­тык, ягъ­ни ко­чак­ла­ры­быз­дан чык­тык.

Ә яр­ты сә­гать тә үт­мә­гән­дер, по­ез­ды­быз Ка­зан вок­за­лы­на ки­леп тук­тал­ды.

— Син ми­не озат­ма!— ди­де Гөл­ге­нә.

Җа­вап­ка нәр­сә әй­тер­гә дә бел­ми тор­га­ным­да ике ба­га­на-ба­га­на адәм кер­де­ләр. Ми­нем бе­лән кайт­кан ха­ным­ның һәм ту­таш­ның че­мо­дан­на­рын ал­ды­лар, сау­бул­ла­шыр­га да бир­ми­чә бер­гә чы­гып кит­те­ләр. Ва­гон тә­рә­зә­се­нә кап­лан­дым. Алар плат­фор­ма­га ки­леп тук­тал­ган “Вол­га” ма­ши­на­сы­на тө­ял­де­ләр дә ки­теп бар­ды­лар. Мин бө­тен дөнь­я­ның гү­ли баш­ла­га­нын, күк­ләр­нең җир­дән ерак­лаш­кан­нан ерак­ла­шу­ын, йол­дыз­лар­ның күп­тән сү­неп бет­кән­ле­ген, бә­хет­нең ка­нат та сы­пыр­мый узу­ын гы­на той­дым. Та­гын ба­ры тик бе­лем ар­тын­нан гы­на йө­ге­рү­че мес­кен сту­дент ки­сә­ге­нә әве­ре­леп кал­дым. Ту­лай то­рак­ка кай­тып то­ра­сым тү­гел, ту­ры уни­вер­си­те­ты­ма ба­ра­сы идем. Трам­вай шә­һәр урам­на­ры­на шу­ды­рып кы­на алып ке­реп кит­те. Мин үзем­нең бу сих­ри төн­дә кай­да­дыр җән­нәт­кә ада­шып ке­реп, шун­нан са­та­шып чык­кан бул­у­ым­ны аң­лап ал­дым.

­ И­юль-ав­густ, 1999.

­ ЯЛ­ГЫШ­МА­ГЫЗ, ҖӘ­МӘ­ГАТЬ!

­ Хи­кәя

Га­таул­ла­ны то­ра са­лып юри яман­лык­та га­еп­ли­ләр. Бел­мим, кай­лар­дан чы­гып, нәр­сә өчен шу­лай әй­тә­ләр­дер? Ял­гы­ша­лар, са­та­ша­лар бу­лыр­га ки­рәк! Әнә, күр­ше­лә­ре, Фәт­хет­дин­нәр ки­ле­не, бер­көн­не нәр­сә дип тор­ган бу­ла? Имеш:

— Га­таул­ла ял­кау ул, шә­һәр­дән эне­се бу­лы­шыр­га кайт­ма­са, пе­чән­гә дә төш­ми!

“И ах­мак, и юләр! Га­таул­ла­ның ки­мен­дә өч ел­лык пе­чә­не иләм­сез зур ла­па­сы­на ту­ты­ры­лып ку­ел­ган ки­леш то­ра”,— ди­я­се ге­нә иде ин­де үзе­нә. Аң­ла­мас шул, ышан­мас.

— Аның ике сы­е­ры, бер кыш­лау үге­зе, си­гез са­ры­гы, та­гын әл­лә ни­ка­дәр мал-ту­а­ры бар. Алар­ны аша­тыр­га гы­на да ни­чә олау пе­чән ки­рәк,— ди­яр.— Әнә, без­нең кә­җә ка­дәр­ле та­на­быз­га, ике бөр­тек са­ры­гы­быз­га са­лам да җит­ке­реп бул­мый, кая ул пе­чән ге­нә?..

Әй­тү­ен әй­тер, әм­ма ире, үзе һәм ба­ла­сы бе­лән бер­гә кай­на­та­ла­ры җил­кә­сен­дә егер­ме биш ел бу­е­на яту­ла­рын, ә кия­ү­гә чык­кан кыз­ла­рын кай­тып кер­мәс­кә мәҗ­бүр итү­лә­рен, га­и­лә­нең бү­тән ке­ше­лә­ре­нә поч­мак та кал­дыр­мау­ла­рын те­ле­нә дә ал­мас. Ә Га­таул­ла­ның шы­гыр­дап тор­ган йорт-җи­ре, ка­рал­ты-ку­ра­сы дөнь­я­да бер. Әни­се бе­лән ике­се ге­нә ир­кен­дә, ри­зык­ла­рын һәм кү­ңел­лә­рен мул­дан то­тып, бә­хет бе­лән яшәп ята­лар. Ме­нә шу­шы­ла­рын гы­на исәп­кә ал­са­лар да, кем­нең ял­кау, кем­нең ты­рыш бу­лу­ын ачык­ла­вы авыр бул­мас. Әгәр Га­таул­ла ял­кау икән, ул ва­кыт­та ты­рыш ке­ше дип әй­тер­лек кем бар соң? Әл­лә шул тел­гә бет­кән мес­кен ки­лен­нең ире, Фәх­рет­дин аб­зый­ның кы­рык­ны узып та үз ни­ге­зен ко­ра ал­ма­ган улы Бат­тал­мы?

И ах­мак, и на­дан, ди­яр идек дә ул ки­лен­гә, укы­ту­чы ке­ше­гә атап алай әй­тү бер дә ки­леш­мәс, юга­ры бе­лем­ле шул. Ба­ры тик ак­тан ка­ра­ны гы­на ае­ра бел­ми икән, би­ча­ра­кай.

Мин әле ме­нә Га­таул­ла­ны як­лар­га бул­дым, су­кыр­лар­га ияр­мәс­кә уй­ла­дым. Хә­ер, ул мо­ңа мох­таҗ да тү­гел, әм­ма дә лә­кин...

Кай­сы­гыз бел­ми икән, бе­рәү­ләр ты­рыш­лык күр­сә­теп, тор­мы­шын җай­га са­лып, авыр­лык­лар­га һәм сал­кын­нар­га-эс­се­ләр­гә дә тү­зеп, ки­лер кө­не өчен көч түк­сә, ул ке­ше­не яки ком­сыз­лык­та га­еп­ли­ләр, яи­сә юләр дип сөй­ли баш­лый­лар. Ха­лык ур­та­ча һа­ва­ны, ур­та­ча хо­лык­ны һәм, го­му­мән, ур­та­ча­ны яра­та ке­бек. Бе­раз гы­на юмарт та, бе­раз гы­на са­ран да, бе­раз гы­на бай да, бе­раз гы­на яр­лы да бу­лу­чы­лар­ны мак­тый һәм бе­раз гы­на ты­ры­шу­чы да, бе­раз гы­на ял­кау­ла­ну­чы да икән­сең, син­нән дә шәб­рәк адәм дөнь­я­да юк ке­бек тел­дән-тел­ләр­гә йөр­те­леп сөй­лә­не­лә­дер сы­ман. Әм­ма бо­лар гы­на җит­ми икән әле, чөн­ки чүт ча­лым­ла­ныр­лык кы­на бул­са да сөй­кем­ле сө­я­гең ки­рәк! Ул юк икән, ке­ше ара­сы­на чы­гар­лык­мын, мак­тау­лы тел­гә ке­рер­мен ди­мә!

Ә ме­нә Га­таул­ла­ның сөй­кем­ле сө­я­ген сын­ды­ру­чы­лар та­был­ды. Ма­лай ча­гын­да да, үсеп буй җит­кәч тә, су­гы­шып-кай­на­шып та, ара­кы эчер­теп мак­тап та, ма­ши­на-трак­тор бе­лән изеп узып та тү­гел! Көн­лә­шү­дән!..

Ул рән­җи бел­ми иде. Кыз­лар­ның чи­бәр­лә­рен ге­нә коч­ты, ки­ем­нең ях­шы­сын гы­на ки­де. Әм­ма көн­че­лек бе­лән аны ха­рап ит­те­ләр.

Ба­ры­гыз да бе­лә­сез, Га­таул­ла яшь­ли, әй­тер идем, ба­ла ва­кыт­ла­рын­нан бир­ле ты­рыш бул­ды. Әти-әни­се­нә, күр­ше-кү­лән­гә һа­ман да яр­дә­ме тия тор­ды. Уни­ке яшен­нән ком­байн­чы яр­дәм­че­се хез­мә­тен баш­кар­ды. Ел­гыр һәм сиз­гер, әй­тел­гән­не яр­ты сүз­дән аң­лау­чы иде. Әм­ма хәй­лә­ли бел­мә­ве ха­рап ит­те аны.

— Юләр бит ул, ах­мак, шу­ңа да кө­чен әрәм-шә­рәм итә. Уты­рып кы­на йө­ри­се урын­га да тик то­ра бел­ми,— дип, аның өс­тен­нән кө­леп һәм хә­ка­рәт­ләп көн­че­ләр сөй­лә­гәч, ниш­лә­сен, үзен тыя төш­те. Аңа бо­лай ки­леш­ми иде. Та­гын да дәрт­лә­неп эш­ли баш­ла­ган гы­на иде:

— Га­таул­ла ар­ка­сын­да без­не ял­кау­га чы­га­ра­лар!— дип, дус­ла­ры үп­кә­лә­де, сөй­ләш­мәс бул­ды­лар. Үзе­нең ял­гыз­лы­гын авыр ки­че­реп, кый­на­лып һәм мыс­кыл­ла­нып акыл­га утыр­ды ул. Бү­тән­нәр кыл да кый­мыл­дат­мый­лар, ә ак­ча­ны, хез­мәт ха­кы бу­ла­рак, аның ке­бек үк, хәт­та күб­рәк тә ала­лар икән.

Га­таул­ла ба­ры шу­шы хак­сыз­лык­ны аң­ла­ган­нан соң гы­на ял­кау­лык­ка чык­ты. Дө­рес­рә­ге, бү­тән­нәр­нең дә үзен ку­ып җит­кән­нә­рен көт­те. Мо­ңа гы­на ха­кы бар иде. Әм­ма аның гы­на ты­ры­шу­ы­на, аның гы­на тир тү­гү­е­нә өй­рә­неп бет­кән ип­тәш­лә­ре Га­таул­ла­ның бо­лай ки­нәт үз­гә­рү­ен ярат­ма­ды­лар. Үз­лә­ре­нә та­гыл­ган ял­кау ди­гән яр­лык­ны аңа кү­чер­де­ләр. Ха­кый­кать­тә Га­таул­ла ба­ры­бер алар­дан күб­рәк эш­ли, авыр­рак йөк­не тар­та иде тү­гел­ме? Әм­ма ул хә­зер хәй­лә­гә өй­рә­неп ал­ган, тик җа­ен гы­на һа­ман да бе­леп бе­тер­ми. Ты­рыш­лы­гы, эш сөюе ко­ма­чау­лый бу­гай шул.

Ке­ше — үсү­чән, го­ме­ре­нең бер чо­рын­нан икен­че­се­нә кү­чү­чән. Ма­лай ча­гын­да аң­ла­шыл­ма­ган ха­кый­кать егет ва­кы­тың җи­тү­гә үк җи­ңел тө­ше­не­лә баш­лый, акыл чу­ал­тыр­лык нәр­сә бу­лып то­ел­мый. Егет­ акы­лы ир­гә яра­мый, ди­ләр­ме? Нәкъ шу­лай! Һәм Га­таул­ла, ма­лай­лы­гын­да хәй­лә бел­мә­гән ки­леш, егет­лек чо­ры­на ке­рү­гә үз­гәр­де дә куй­ды. Хә­зер аны ал­дап бул­мый иде ин­де!

Юк ин­де, җә­мә­гать! Ял­ган сүз сөй­ләп йөр­мә­гез! Га­таул­ла ке­бек ты­рыш ке­ше­не әү­вә­ле эз­ләп та­бы­гыз, ан­нан соң те­ле­гез­гә алып әй­тер­сез. Ан­да­гы гай­рәт, ан­да­гы көч бү­тән бе­рәү­дә бул­са ди­мәк­че иде­гез­ме? Шу­лай шул! Көч бул­сын өчен яшь­ли эш­ләп үсәр­гә ки­рәк. Сез кө­не буе чок­чы­нып ят­кан­ны Га­таул­ла бар­мак уй­на­тып кы­на баш­ка­рып таш­лый! Ә-ә, бе­лә­сез­ме­ни? Әле сез­не дә оныт­ма­сын, яр­дәм дә ит­сен­ме­ни? Алай икән!..

Юк ин­де, аны­сын ук өмет ит­мә­гез! Әнә, әү­вә­ле ми­ңа ку­шыл­ган эш­не бе­тер­сен, ан­на­ры күз кү­рер! Ярар-ярар, әй­тер­мен! Тың­лар-тың­лар! Тың­ла­ма­са — тың­ла­тыр­быз! Кая бар­сын, ул бит ми­нем эне­кәш! Хә­зер ко­ла­гын бо­рам мин аның! Кы­рык­ны узып ба­ра дип тор­мам!

­ Ав­густ, 1999.

­МУН­ЧА ПА­РЫ­СЫ

­ Хи­кәя

Бу — мә­хәб­бәт җы­ры, сөю уты­ның кай­нар­лы­гын­нан ту­ган бу­лыр:

­ Ак­кош оча күл кү­реп,

­Кыз сай­ла­на гөл кү­реп,

­ Ак­кош бу­лып күл­гә төш­тем,

­Ник кил­ми­сең үз кү­реп?

Мә­хәб­бәт ди­гән бө­ек ха­кый­кать һәр ке­ше­нең кү­ңел туф­ра­гын­да үзен­чә шы­та, үсә, ны­гый, чә­чәк ата, ал­ма­ла­на һәм яф­рак коя. Ә ке­ше­ләр алар төр­ле-төр­ле. Бер­лә­ре — та­би­гать ба­ла­сы, икен­че­лә­ре — тә­рәк­кы­ять, прог­ресс җи­ме­ше. Шун­лык­тан җәм­гы­ять тә чу­ар. Та­би­гать бе­лән прог­ресс һәр­да­им кар­шы­лык­та ка­ла би­рә­ләр.

А­дәм ба­ла­сы чын­лык­та та­би­гать про­дук­ты бу­лып, аның ко­лы хә­лен­дә ка­лыр­га те­лә­ми­чә, мәй­дан­га тә­рәк­кы­ять­не чы­гар­ган. Шу­лай итеп, тә­рәк­кы­ять үсеш юлы­на ке­рү­гә, үзе үк ке­ше­не үз­гәр­тә баш­лап, тор­мыш-яшә­еш­не үзе­нә буй­сын­ды­рыр­га то­тын­ган. Адәм ба­ла­сы­на хез­мәт итәр­гә ти­еш­ле тә­рәк­кы­ять, шу­лай итеп, үзе үк баш­чы­лык күр­сә­тер­гә то­ты­на. Ә та­би­гать­не әү­вәл­ге кө­чен­дә кал­ма­ган дип әйт­сәк, ял­гыш бу­лыр иде. Ке­ше­ләр­нең кай­сы­ла­ры, биг­рәк тә авыл ба­ла­ла­ры — та­би­гать тәр­би­я­сен­дә фор­ма­ла­ша­лар, ә шә­һәр­не­ке­ләр исә — тә­рәк­кы­ять, ясал­ма тор­мыш вә­кил­лә­ре бу­лу­дан ары ки­тә ал­мый­лар.

­ Ак­кош оча күл кү­реп...

Мин үзем дә кай­чан­дыр чын­нан да ак­кош идем, ягъ­ни ак­кош ке­бек. Әм­ма ми­не үз кү­реп ки­лер­гә ти­еш­ле ярым озын һәм озак ел­лар бу­е­на кай­да­лы­гым­ны бе­лә дә ал­ма­ган икән шул. Та­би­гать бе­лән тә­рәк­кы­ять, гү­я­ки яшә­еш­нең ике кар­шы­лык­лы по­люс­ла­ры сы­ман, бер­се­нең би­лә­мә­се­нә икен­че­сен кер­тер­гә ашык­ма­ган­нар. Әм­ма бү­ген та­би­гать­тән баш­ка тә­рәк­кы­ять­не, тә­рәк­кы­ять­тән ае­рып та­би­гать­не күз ал­ды­на ки­те­реп бул­мый һәм күз ал­ды­на ки­те­рер­гә дә яра­мый, алар һәр­да­им кар­шы­лык­та ка­ла би­рә­ләр, имеш.

­Кыз сай­ла­на гөл кү­реп...

Ту­ган авы­лы­ма ин­де ни­чә ел­лар ку­нак бу­ла­рак кы­на кай­там. Мон­да ми­нем олы яшь­тә­ге ән­кәй һәм бер­ту­ган абы­ем яши­ләр. Ә агай-эне­нең хи­са­бы юк. Һәр­хәл­дә шу­лай дип бе­ләм.

Ән­кәй дә, абый да һа­ман эш­тә, ми­нут та уты­рып то­ра ал­мый­лар. Та­вык-че­беш, мал-ту­ар, йорт-җир — бо­лар ба­ры­сы да күп мә­шә­кать со­рый­лар. Әле ге­нә үр­дәк­лә­ре су бу­е­на тө­шеп ки­тә­ләр, ул ара­да каз­ла­ры ме­неп җи­тә­ләр. Та­вык-че­беш ду ку­бы­шып йө­ри. Бо­лын­га ар­кан­лан­ган бо­зау та­выш би­рә, аңа су эчер­тер­гә ки­рәк, ул да тү­гел, кө­тү кар­шы­лар ва­кыт җи­тә. Әле мо­ны­сы, әле те­ге­се ди­гән­дәй, кич җи­тә баш­лау­га, әһе­ле-хай­ва­нат ди­гән­нә­ре уң­нан-сул­дан йө­ге­ре­шеп-чап­ты­рып кай­тыр­га то­ты­на. Бо­лар өс­те­нә без бар — ку­нак­лар. Га­и­ләм бе­лән кай­тып, ха­ты­ны­ма-ба­ла­ла­ры­ма ту­ган ягым­ның си­хәт­лән­де­рү­че һа­ва­сын су­ла­тыр­га ни­ят­лән­гән идем. Ту­ган­на­ры­ма авыр­лык-бор­чу ки­те­рә­се кил­ми дә, әм­ма ху­җа­лар үз­лә­ре ха­фа­га би­рел­ми кал­мый­лар шул. Әле аш әзер­ләр­гә, бә­ле­шен-баш­ка­сын пе­ше­реп, киң­лек бе­лән ку­нак итәр­гә ты­ры­ша­лар.

Ме­нә абый да эшен­нән кай­тып җи­тә. Атын ту­га­ра. Ары­ган. Ә аны эз­ләп дус­ла­ры мең кер­де­ләр ин­де. Кы­рык­ны уз­са­лар да һа­ман мәк­тәп ел­ла­рын са­гы­на­лар икән үз­лә­ре. Сый­ныф­таш­ла­ры бе­лән та­гын оч­ра­шу оеш­ты­рыр­га бул­ган­нар. Бү­ген ки­чен икән. Мәк­тәп­не бе­тер­гән­нә­ре­нә егер­ме биш ел тул­ган.

Дө­рес, тор­мыш­та бәй­рәм­сез яшәү ки­ле­шеп бет­ми ул! Мо­ны һәр­кем бе­лә. Эш ке­нә тү­гел, бәй­рәм­нәр һәм йо­ла­лар да ке­ше­не ке­ше итә. Ә авыл­да, та­би­гать ир­кен­дә яшәү­че­ләр­гә бу кү­ңел ачу­лар биг­рәк тә ки­рәк.

Шул уңай­дан бү­ген күп­ләр мун­ча як­ты­лар. Оч­ра­шу бәй­рә­ме­нә чис­та­ры­нып-саф­ла­нып ба­ру ни­я­те бе­лән ин­де, әл­бәт­тә. Шә­һәр­ләр­дә яшәү­че сый­ныф­таш­ла­ры да кайт­кан­нар икән.

А­бый­ның ба­ла­чак дус­ты, хә­зер дә күр­ше­дә ге­нә яшәү­че Сә­еф ке­реп тә җит­кән. Ак яка, ка­ра пин­жәк ки­еп ал­ган. Кү­ңе­ле, кү­ре­неп то­ра, шат. Бәй­рәм ку­а­ны­чы мөл­де­рәп йө­зе­нә чык­кан.

— Абы­ең кайт­ты­мы әле?

А­ның бу со­ра­вы­на баш ка­гып җа­вап бир­гә­нем­дә, ән­кәй:

— Мун­ча­га кит­те, юа­нып алыр да үзе ба­рыр,— ди­де.

Сә­еф бик ашы­га икән.

— Мин, хә­зер күр­ше Чул­ма­ни­я­не ча­кы­рам да, ба­ра то­рам!— дип, сау­бул­ла­шып чы­гып та кит­те.

Кич­ке һа­ва­ның көн­дез­ге ко­лак пе­ше­рер­лек эс­се­дән соң рә­хәт ке­нә бу­лып кал­ган ча­гы. Ко­яш ире­неп ке­нә ба­еп ма­та­ша. Авыл төн­ге йо­кы­га әзер­лә­нә. Бе­раз­дан йол­дыз­лар чы­гар, ай кал­кыр. Су буй­ла­рын яшь­ләр­нең җыр­ла­шу­ла­ры, ба­ян һәм гар­мун моң­на­ры кү­мәр. Алар­га абый­лар­ның оч­ра­шу бәй­рә­мен­нән шат аваз­лар ки­леп ку­шы­лыр.

Мин кап­ка тө­бен­дә дөнь­я­ның рә­хәт­ле­ге­нә сө­е­неп уты­ра идем. Сый­ныф­та­шы Чул­ма­ни­я­ләр­дән дә Сә­еф ял­гы­зы чык­ты.

— Ул да мун­ча ке­реп ята икән,— ди­де, ми­нем ян­нан ашы­гыч­лык бе­лән узыш­лый.— Бо­лар оч­ра­шу­га тиз ге­нә тө­шә­се­ләр тү­гел икән!

А­ны-мо­ны җа­вап бир­мә­дем. Сә­еф, үз кап­ка төп­лә­рен­дә көт­кән ха­ты­нын уңы­на алып, сый­ныф­таш­ла­ры бе­лән оч­ра­шу бәй­рә­ме­нә ки­теп бар­ды.

А­лар­ны да кө­теп ал­ган­нар. Оч­ра­шу­га, ко­чак­ла­шып, ура ку­бып исән­ләш­кәч, со­рый­лар икән мон­нан:

— Күр­ше­лә­рең кая? Чул­ма­ния кая? Га­мил кая?

— Мун­ча ке­реп ята­лар!— дип җа­вап та би­рер­гә өл­ге­рә Сә­еф.

— Чын­лап та­мы?— ди­гән­нәр, ап­ты­рау­ла­рын яше­рә ал­мый­ча.

— Әйе ин­де ме­нә!— дип та­гын да җа­вап би­рә Сә­еф.— Ки­леш­ли ке­реп чык­тым ян­на­ры­на. Ике­се дә мун­ча ке­реп ята­лар.

— Үз­лә­ре ге­нә­ме?— ди­ләр.

— Әйе, үз­лә­ре ге­нә иде­ләр,— дип ап­ты­рап һәм шик­лә­неп тә тор­мый­ча җа­вап би­рә Сә­еф.— Чул­ма­ния дә үзе ге­нә кайт­кан, ирен­нән баш­ка. Га­лим­не бе­лә­сез ин­де, әле һа­ман өй­лән­мә­де. Әл­лә ва­кы­ты, әл­лә на­сыйп сә­га­те җит­ми!

Әм­ма сый­ныф­таш­ла­ры аның һәр әйт­кән сү­зен­нән соң көл­гән­нән кө­лә-кө­лә, кай­сы­ла­ры тә­гә­рәп-тә­гә­рәп ки­тә баш­лый. Эч­лә­ре ка­та. Алар­ның кө­леш­кә­нен­нән яр бу­ен­да­гы ти­рәк­ләр­дә­ге сай­рар кош­лар кур­кы­шып ка­чып бе­тә­ләр, су­да­гы ба­лык­лар өр­кеп төп­кә­рәк се­ңә­ләр, аб­зар­ла­ры­на кай­та­ры­лып ябыл­ган сы­ер­лар, ят­кан җир­лә­рен­нән то­рып, мө­гер­дә­шер­гә то­ты­на­лар. Те­ле­ви­зор ка­рар­га дип ди­ван­га су­зыл­ган агай­лар аяк­ла­на­лар, ни бул­ды икән ди­гән­дәй, ха­тын-кыз ка­ве­ме урам­га йө­ге­ре­шеп чы­га. Ярый әле те­ге­ләр кө­лү­лә­рен­нән тук­тый­лар, юк­са Ба­кыр та­вы­ның очы бер як­ка кый­ша­еп тө­шә баш­лар­га өл­гер­гән, имеш.

Хә­ер, дөнь­я­лар бе­раз­га ты­ныч­ла­нып то­ра да, оч­ра­шу хөр­мә­те­нә та­мак төп­лә­рен бе­раз чы­лат­кач, ба­ян һәм гар­мун­нар­да тар­тып, җай гы­на җыр­лап җи­бә­рә­ләр. Сан­ду­гач­лар да урын­на­ры­на кай­та­лар, сы­ер­лар да ка­бат ты­ныч­лап ята­лар, ха­лык те­ле­ви­зор­га чу­ма. Ул ара­да Чул­ма­ния дә, мун­ча­дан чы­гып, ки­е­неп-яса­нып, бар чи­бәр­ле­ге бе­лән бал­кып су бу­е­на тө­шә. Ан­нан:

— Га­мил кая?— дип со­рый­лар, хәй­лә­кәр ел­ма­е­шып.

— Ни­гә?— ди Чу­ма­ния, ашы­гу­лык бе­лән төш­кә­не сә­бәп­ле бе­раз кы­зыл­ла­нып, әм­ма оят-фә­лән ха­кын­да уй­лап тор­мас­тан, шу­лай да күл­мә­ген­дә яки би­тен­дә-йө­зен­дә бе­рәр га­еп тап­кан­нар­мы әл­лә ди­я­рәк ха­фа­га ка­лып, итә­ген, җил­кә баш­ла­рын ка­ра­на-ка­ра­на тө­зә­те­неп.

— Га­мил бе­лән мун­ча ке­рә­сең ди­гән­нәр иде!

Чул­ма­ния та­гын да ап­ты­раб­рак ка­ла.

— Нин­ди Га­мил?

— Күр­шең, сый­ныф­та­шы­быз Га­мил ин­де, ме­нә­те­рәк! Әл­лә...

— Кем әйт­те?

— Күр­шең, сый­ныф­та­шың Сә­еф!

— Нәр­сә ди­де?

— Мун­ча ке­рә­ләр, ди­де!

— Кер­сә соң?

Ни хик­мәт, те­ге тә­гә­рәү­лә­ре оны­тыл­ма­ган хәл­дә, ба­ры­сы да ка­бат егы­лы­шып кө­ле­шер­гә то­ты­на­лар. Бу юлы сай­рар ко­яш­лар, сы­ер-са­рык­лар, абый-апа­лар гы­на тү­гел, хәт­та тау ба­шын­да­гы зи­рат­ның агач­ла­ры­на ку­нып йо­кы­га тал­ган кар­га­ла­ры да са­та­шып дәр­рәү кү­тә­ре­лә­ләр. Чул­ма­ния гы­на нәр­сә әй­тер­гә дә бел­ми. Ап­ты­рап:

— Кер­сәм ни бул­ган?— дип ка­бат­ла­на-ка­бат­ла­на, аң­ла­тып би­рү­лә­рен үте­нә.

Кө­леп туй­гач, сый­ныф­таш­ла­ры ан­нан та­гын да со­рый­лар:

— Га­мил кай­да соң?

— Ка­ян бе­лим?— ди җа­ва­бын­да Чул­ма­ния, ка­бат кө­ле­шә баш­лау­ла­ры­на ни үп­кә­ләр­гә, ни ку­шы­лыр­га бел­ми­чә. Әм­ма бу юлы сый­ныф­таш­ла­ры үз­лә­рен ип­ле­рәк то­та­лар, ни кар­га­лар­ны, ни сы­ер-са­рык­лар­ны, ни апа-агай­лар­ны урын­на­рын­нан куз­га­та ал­мый­лар. Ба­кыр та­вы да сел­ке­неп ма­таш­мый. Әм­ма җи­ден­че той­гы­сы бе­лән эш­нең нәр­сә икән­ле­ген тө­ше­неп ал­га­нын да аң­лар­га өл­гер­мә­гән Чул­ма­ния шун­да гы­на Сә­еф­кә бәй­лә­нер­гә то­ты­на:

— Син ни­ләр сөй­лә­дең мон­да ки­леп? Нәр­сә ди­де? Әй­теп бир­мә­сәң­ме?.. Син ни­ләр сөй­лә­дең?.. Ке­ше көл­де­реп...

Сә­еф, ага­ры­нып, ак­ла­ныр­га то­ты­на:

— Мун­ча ке­рә­сез, ди­дем... Га­мил­ләр­гә кер­гән идем, ул мун­ча­да... Сез­гә кер­гән идем, сез мун­ча­да!.. Мон­да кил­гән идем, күр­ше­гез­дә ге­нә яшә­гәч, ике­гез­не дә мин­нән тап­ты­ра­лар... Алар мун­ча ке­реп ята­лар, ди­дем. Дө­рес тү­гел­ме­ни?..

Сый­ныф­таш­ла­ры­ның кө­ле­шә баш­лау­ла­ры­на бу юлы Чу­ма­ния дә ку­шы­ла. Кем­нең кем­нән көл­гә­нен бер­се дә аң­ла­мый, әл­бәт­тә. Әм­ма ба­ры­сы­на да кы­зык. Сә­еф үзе­нең сүз­лә­рен тө­шен­ми кал­ган сый­ныф­таш­ла­рын­нан, ә сый­ныф­таш­ла­ры тө­гәл итеп сөй­ләп би­ре­леп тә, мәгъ­нә­дә ике мун­ча­ның бер­гә ку­шы­лу­ын­нан, ә Чул­ма­ния ба­ры­сы­ның да ту­лыр-тул­мас хәл­гә ка­лу­ла­рын­нан җә­е­леп-җә­е­леп кө­ле­шә­ләр. Тик бу юлы агач­лар­да­гы яф­рак­лар да сел­кен­ми, хәт­та үлән дә кым­шан­мый.

Нәкъ шул ва­кыт­та Га­мил дә кү­ре­нә. Ки­лә-ки­леш­кә, бо­лар­ның тә­гә­рә­шеп иха­хай-ми­ха­хай­лау­ла­рын кү­реп, кы­рык яшь­лә­ре­нә җит­кәч ке­нә акыл­ла­ры­на зә­гыйфь­лек кил­гән­дәй га­җә­еп хәл­ләр­дә бу­лу­ла­ры­на ис­лә­ре ки­теп, һа­ман да сый­ныф­таш­ла­ры са­нал­ган му­жик һәм ха­тын­нар­дан со­рый бу:

— Ниш­лә­де­гез?..

Шул гы­на җит­мә­гән ин­де!

Киң бо­лын та­ра­еп, ел­га яр­ла­ры һәм кал­ку­лык-тау­лар эң­гер­дә ише­леп-ише­леп кит­кән­дәй тет­рә­нә баш­лый­лар, та­гын да бү­се­леб­рәк, күз­лә­рен­нән яшь­лә­ре си­бе­леп, ар­ка­ла­рын һәм сырт­ла­рын си­кер­тә-си­кер­тә кө­ле­шү­гә кү­чә­ләр. Ин­де ге­нә ты­ныч­лан­дык ди­гән­нә­рен­дә ап­ты­раш­та­гы Га­мил та­гын со­рап куя:

— Ни бул­ды, егет­ләр? Сез нәр­сә?

Әм­ма сый­ныф­таш­ла­ры ин­де кө­лү­дән тук­тал­дык ди­гән­нә­рен­дә ка­бат пыр­хыл­дап җи­бә­рә­ләр. Кы­рык яшь­лә­рен­дә­ге ха­тын­нар та­гын юеш­лә­нер хәл­гә җи­тә­ләр, чәч­лә­ре ин­де икен­че кат ага­рыр чор­дан уз­ган ир­ләр, тор­мыш­ның то­зын да, ба­лын да та­ты­ган бу­лу­ла­ры­на ка­ра­мас­тан, ин­де тү­зәр хәл­лә­ре кал­мый­ча соң­гы тын­на­ры бе­лән хи­хыл­да­ган чак­ла­рын­да шу­лай да Га­мил­дән үте­нер­гә өл­ге­рә­ләр:

— Сүз дәш­мә, бе­рүк?!.

Әм­ма яңа­баш­тан каһ­ка­һа­лау­га, маһ­ма­һа­лау­га, ваһ­ва­һа­лау­га кү­чә­ләр. Күк чи­тен­дә ты­ныч кы­на баш кал­кы­тып ма­таш­кан ай ка­бат үз ята­гы­на егы­лып тө­шә. Га­мил, мес­кен, ни уй­лар­га да бел­ми­чә, бо­лар­ның кө­лү сә­бәп­лә­рен аң­ла­ма­ган хәл­дә алар­га ку­шы­лып та ка­рый, әм­ма кы­зык тү­гел, ары­ган тә­не бик алай җә­е­леп ки­тәр­гә ашык­мый. Ни­ча­ра­дан би­ча­ра хә­лен­дә һәр­кай­сы­на ае­рым-ае­рым әле та­ма­ша кы­лып ка­рап то­ра, әле үте­неч бе­лән ял­вар­мак­чы итә. Сү­нә баш­ла­ган учак­ла­ры­на ап­ты­ра­гач утын са­лып ка­рый, бе­рәр көл­дер­геч нә­мәр­сә эч­мә­гән­нәр­ме икән дип та­бын ян­на­рын­нан ка­раш­ты­рып әй­лә­неп уза. Сый­лар да, ше­шә­ләр дә әле­гә баш­лан­ган­нар да шул ки­леш кал­ды­рыл­ган­нар.

А­ның бо­лай тик­ше­ре­неп йө­рү­ен кү­реп, бү­тән­нәр дә бәй­рәм­не баш­лан­ган җи­рен­дә таш­ла­мас­ка ки­рәк­ле­ген, дә­вам итәр­гә ва­кыт җит­кән­ле­ген аң­лап, шу­шы ка­дәр кө­лү­лә­ре сә­бәп­ле ка­рын­на­ры да бу­шап кал­ган­лы­гын то­еп, ак­рын­лык бе­лән ге­нә бул­са да ты­ныч­ла­на­лар. Бер-бер арт­лы, сак кы­на ат­лап та­бын ар­ты­на җы­е­лы­ша­лар. Ба­ры­сы да уты­ры­шып бет­кәч ке­нә Га­мил:

— Нәр­сә бул­ды соң, ни­гә сөй­лә­ми­сез?— дип со­рап куя. Әм­ма яңа­дан да һәм­мә­се­нең бер­дәй кө­ле­шә баш­лау­ла­рын­нан кур­кып уңы­на һәм су­лы­на ка­ра­нып ала. Ни бә­хет, мәҗ­лес­кә үле тын­лык ур­на­ша. Ба­ры тик Сә­еф ке­нә, Га­мил­нең үте­не­че­нә кар­шы:

Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском: